Quaestio 40

MEMBRI SECUNDI. ARTICULUS I. Utrum possit dici, Solus Pater est Deus

Primo ergo queritur, Utrum. possit dici, Solus Pater est Deus.

1. Hoc enim videtur per Augustinum in libro VII de Zrinitate non posse dici. Dicit enim sic: "Quoniam ostendimus quomodo posset dici solus Pater, vel solus Filius, consideranda est ila sententia qua dicitur, Non esse solum Patrem Deum verum solum, sed Patrem, et. Filium, et Spiritum sanctum ?." Ex hoe accipitur, quod Pater vel Filius vel. Spiritus sanctus non potest dici solus Deus.

2. Adhuc, I ad Timoth. 1 17, super illud: Soli Deo honor et gloria in secula seculorum. Amen. Dicit Glossa, "quod non potest hoc intelligi de solo Patre, nec de solo Filio, nec de solo Spiritu. sancto, sed de Trinitate." Et innuit, quod si de solo Patre intelligeretur, excluderetur Filius et Spiritus sanctus.

3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 13: Beatus et solus potens. Et, ad Roman. xvi, 27: Solisapienti Deo. Et, 1 ad Timoth. 1, AT: Invisibili, soli Deo. Dicit Augustinus in libro TIT contra Maximinum ‘, quod hec non de solo Patre accipienda sunt, ut dicebant heretici, sed de Trinitate, sicut illud: "Qui solus habet immortalitatem".

Adhuc, Deuter. xxxu, 39: Videte quod ego sim solus. Et intelligitur Deus. Quia Pater ibi loquitur, videtur quod sequitur, quod Pater est solus Deus.

In contrarium hujus est, 1. Quod dicitur in hymno Angelorum de Filio: "Tu solus sanctus, tu solus Dominus, tu solus Altissimus." Cum ergo isti termini, sanctus, dominus, altissimus, sint termini essentiales et non notionales de tribus personis dicti singulariter et in communi, eadem ratione potest dici solus Deus.

2. Adhuc, Augustinus dicit in libro IIT contra Maximinum, quod "etsi de solo Patre diceretur, quod solus Deus esset, non tamen excluderetur Filius vel Spiritus sanctus: quia hi tres unum sunt."

Apuuc queritur, Si- haec concedenda sit, Trinitas est solus Deus?

Videtur, quod sic: quia 1. Jam habitum est ex verbis Augustini, quod solus verus Deus est Deus ipsa 'Trinitas.

2. Adhuc, Iste terminus, solus Deus, substantialis est, et non habet modum predicandi relative. Si autem est essentialis terminus, hoc est, secundum essentiam de omnibus simul in singulari predicatur et de quolibet per se, videtur quod debeat concedi, quod Trinitas sit solus Deus, et Pater solus Deus, et Filius solus Deus, et Spiritus sanctus solus Deus.

3. Adhuc, Constat, quod ille terminus, Deus, essentialis est: et per hoc quod adjungitur ei dictio exclusiva que cst solus, non efficitur nisi essentialis: ergo sicut prius poterat dici, Trinitas est Deus, et Pater est Deus: ita post potest dici, Trinitas est solus Deus, et Pater est solus Deus.

In contrarium est quod Hilarius dicit , quod sacramentum Dei nec in solitudine, nec in diversitate consistit. Et ita videtur, quod nec Trinitas sit solus Deus, nec Pater solus Deus: videtur enim secundum Hilarium excludi pluralitas personarum cum dicitur, solus Deus.

Apnuc, Ulterius queritur de hoc quod dicitur, Matth. xt, 27: Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nist Filius. Hoc enim quod dicit, nemo nisi tantum valet quantum solus: et sic videtur, quod non nisi -solus Filius novit Patrem: sed Pater et Spiritus sanctus se noscunt °.

Sotviuo. Ad haec difficile non est respondere: sophismata enim sunt. Cum enim dicitur, Solus Pater est Deus, dictio exclusiva potest sistere circa subjectum, et sic excludit oppositum subjecti, et est sensus, qui non est Pater, non est Deus: et hoc falsum est: quia Filius non est Pater, est tamen Deus. Potest etiam referri ad compositionem que est in predicato, et sic excludit oppositum predicati: et sic dicunt quidam, quod est vera sub hoc sensu, Pater est Deus, et non est aliud quam Deus. Posset ta men dici, quod adhuc duplex est: eo quod potest excludere oppositum predicati, sicut dictum est, et vera est: vel ipsum predicatum sive communitatem predicati a participatione plurium subjectorum, ut sit sensus, Pater est Deus, et non sunt plures dii, sed unicus Pater: et sic est fallacia, sicut distinguitur ista in sophismatibus, iste comedit solus: non enim sensus est, quod non aliud faciat quam comedere, sed quod alius non comedit secum, Antiqui tamen aliter dicebant sic, quod quando dictio exclusiva, ut solus, et tantum, adjungitur nomini substantivo, virtutem suam exercet in genus rei, et non in rem generis, ut cum dicitur, tantum homo currit, vel solus homo currit, hoc nomen, homo, indeterminate supponit pro homine: et licet sequatur, tantum homo currit, vel solus homo eurrit: ergo non asinus: tamen non sequitur: ergo Socrates vel Plato: esset enim processus ab indeterminata suppositione ad determinatam, qui processus fallit secundum consequens. Et ideo etiam dicunt non concedi has, solus Deus solum Deum genuit, ita quod solus cum articulo intelligatur et substantive: et sic indeterminatam habet suppositionem. Et si dicatur, unus unum genuit, ita quod hoc nomen, unus, formaliter accipiatur et substantive, ut sit sensus, unicus unicum genuit, dicunt non esse concedendum. In Trinitate enim nec solus Deus est, nec unicus: et ideo pradicatum quod est Deus, nec a pluribus potest excludi, nec indeterminate supponens determinatum suppositum generationis potest inferre.

Et per noc patet solutio ad sequens etiam, scilicet ad id quo queritur, An Trinitas sit solus Deus verus ? Duplex est enim sicut et alia. Si enim dictio exclusiva excludat communitatem predicati a pluribus qui supponuntur in subjecto, falsa est: Deus enim Trinitas non est so- litarius Deus. Si autem excludat oppositum pradicati, locutio vera est, et sensus est, Trinitas est verus Deus, et non est aliud quam verus Deus.

Et per hoc patet solutio ad quatuor prima.

Ad i quod in contrarium objicitur, dicendum est, quod dictio exclusiva cum dicitur, "Tu solus Dominus," non excludit ab opposito subjecti, sed ab opposito predicati.

Ad vicrum Augustini dicendum, quod Augustinus considerat, quod subjectum non participat predicatum, nisi ratione essentie: et ideo quod essentialiter unum est cum subjecto, a participatione predicati non excluditur.

Ad id quod ulterius’ objicitur, quod solus et solus Deus sunt termini essentiales,dicendum, quod termini essentiales duplices sunt: quidam enim in intellectu suo claudunt pluralitatem, vel affirmative, vel negative: et hi dicuntur de pluribus, et non de uno divisim, sicut duo, et tres, quando. substantive ponuntur: sic enim Pater et Filius non sunt unus, sed duo: et Pater et Filius non sunt tres, sed duo. Solus autem et alie dictiones exclusive quando ponuntur circa terminum numeralem vel distinctivum, excludunt pluralitatem: et talis exclusio in divinis esse non potest: quia plures sunt qui sunt unus Deus. Et ideo dicit Hilarius, quod Deus nec singularis est, nec solitarius: et ideo nec Pater est solus Deus, nec Filius solus Deus, nee Spiritus sanctus solus Deus, nec Trinitas hoc modo solus Deus. In hoc enim sensu sequeretur, quod Trinitas esset solitarius Deus: quod falsum est. Et hoc est quod dicit Hilarius.

Ad Hoc quod ulterius queritur de hoc: Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius , non est difficile respondere. Signum enim distri- butivum nemo, vel nudlus, si dicatur, nullus novit, supponit communiter pro omni-ente creato et increato quod est cognoscitivum Patris vel Filit: et ab hac -communitate hac dictio nist, excipit Filium propter coessentialitatem cum Patre, per quam plene cognoscit Patrem et ‘plene cognoscitur a Patre: et ideo non -excluditur Pater, nec Spiritus sanctus: sed fit exclusio eorum qui in eadem coessentialitate non cognoscunt Patrem et Filium, sicut homo, et Angelus.

MEMBRI SECUNDI ARTICULUS II. De significationibus nominum numeralium cum dictionibus exclusivis.

Secundo queritur juxta idem, Quid circa id a quo fit exclusio, dicant nomiNa numeralia circa talia posita sive tali- bus adjuncta, ut unus, duo, tres, sive unus, una, unum, sive etiam plures, pauciores, et hujusmodi? Ut cum dicimus, unus solus est, duo soli sunt, tres Soli sunt, vel duo sunt pauciores tribus, vel tres plures duobus.

Videtur, quod talia substantiam significant, et non personam, vel notionem.

1, Omne enim quod est. in divinis, ut dicit Boetius, predicatur secundum substantiam, vel secundum ad aliquid: constat autem, quod hec non predican- -tur secundum ad aliquid: ergo secundum substantiam..

2. Adhuc, Haec predicantur de qualibet persona: Pater enim est unus, Filius unus, Spiritus sanctus unus: et, .sicut dicit Athanasius, "non sunt tres dii, sed unus Deus." Similiter Pater et Filius duo sunt, et Pater et Spiritus sanctus duo, et Pater et Filius et Spiritus sanctus tres: quod autem predicatur de omnibus, secundum substantiam dicitur: ista ergo nomina secandum substantiam dicuntur.

3. Si forte dicat aliquis, sicut dicit Magister in Sententiis, quod isti termini negative, et non positive habent exponi, ut cum dicitur unus, intelligatur non plures: et cum dicitur duo, intelligatur non tres: et tres, hoc est, non quatuor.

Videtur hoc non esse verum: quia non est ratio quare tales termini in inferioribus dicant proprietatem qua una res est una, et duw dua, et tres tres, et in divinis non dicant.

4, Adhuc, Si numerus non dicitur nisi privatione unitatis, et minor numerus privatione majoris, videbitur circulatio esse, et utrumque cadere in intellectu alterius, ut unum non plura, et plura non unum.

5. Adhuc, Aliqui dixerunt, quod isti termini, unus, duo, tres, unus, una, unum, officiales sunt, et nihil in re significant nisi nutum ad aggregationem divisorum: unde dicunt, quod numerus dicitur quasi nutus memeris, hoc est, divisionis. Sed hoc videtur non posse stare: quia sicut vanus est intellectus, qui ad rem referri non potest, eo quod intellectus est similitudo rei:

intellectus est similtudo rei: ita nutus anima vanus est, qui ad nihil rei innuit: et sic vanus esset intellectus istorum in divinis.

Uxrrerivs queritur de omnibus hujusmodi nominibus, unus, duo, tres, unus, una, unum, utrum significent rem de aliquo predicamento ?

Et videtur, quod 4. Si dicunt rem de pradicamento quantitatis, quod tunc predicatio mutatur in predicationem substantie, ut di- cit Boetius in libro de Trinitate.

2, Adhuc, Isti termini non habent modum, nec rationem ejus quod est ad aliquid. Cum ergo predicentur in divinis, relinquitur, quod predicentur secundum substantiam, et dicant rem in xenere substantia.

Ulterius queritur, Cum adjectiva alia, omnipotens, eternus, immensus, quando substantivantur per intellectum articuli, dicantur de tribus in singulari, ut Pater et Filius et Spiritus sanctus non tres omnipotentes, sed unus omnipotens: non tres eterni, sed unus eternus: non res immensi, sed unus immensus :! utrum similiter hoc nomen, anus, substantivatum possit dici de duabus vel tribus personis, ut dicatur sic, Pater est unus, Filius est unus, et Pater et Milius sunt unus, non duo uni, ut ita liveat dicere?

Si enim essentiam significat: tunc non excluditur, cum dicitur wns, nisi pluritas personarum: et sic Pater et Filius sunt unus, °

In contrarium hujus est, quod unus est indivisus in se, et divisus ab aliis: dividi autem ab aliis non convenit essentie, sed persone: et sic cum dicitur, Pater et Filius sunt unus, intelligitur unitas persone: hoc autem modo falsum est, quod Pater et Filius sunt unus.

Ulterius adhuc queritur, Cum omnis partitio et distinctio fiat sub aliquo communi habente partes plures actu vel potestate vel natura, sicut dicimus, aliquis homo, quidam homo, unus homo, solus homo: aliquis phoenix, quidam phoenix, unus phoenix, solus phaecnix: aliquis sol, unus sol, quidam sol, etc.: cum in divinis sub communi quod est Deus, nec actu, nec potentia, nec intellectu, nec natura sint plura, utrum ibi possint poni plura talia, ut dicamus, aliquis Deus, quidam Deus, unus Deus, solus Deus ?

Et videtur, quod sic. Boetius enim dicit in libro de trinite- te, quod "Deus a nullo differt Deo:" et sic conjungit hoc signum, ‘nud/um, quod distributivum et partitivum est, cum Deo, quod est substantivum essentiale.

Solutio. Sicut in prehabitis dictum est, tria sunt predicamenta in divinis, scilicet quis, gue, quod: et quis querit personam, gux proprietatem, quid vel quod essentiam sive naturam. Masculinum enim et feemininum genus formatum et particulatum quid significant: neutrum autem quod dicitur per abnegationem utriusque, significat essentiam inarticulatam et informatam. Unde adjectivum quando in neutro genere substantivatur, substantivatio significatur per hoc nomen, res, quod informe est, ut album, alba res. Si substantivatur in masculino vel foeminino, substantivari non potest, nisi per articulum appositum, vel dictionem articularem nominis vel pronominis, cujus virtute stat pro supposito, ut hic albus, hujus albi. Et propter hoc trahitur tunc ad personam. Articulus enim distinctivus est: quod non nisi persone convenit.

Unde cum queritur, Quid significent ista nomina, unus, duo, tres, per tria genera variata? dicimus, quod in neutro genere significant substantiam: et ideo Pater et Filius et Spiritus sanctus suntunum, et non duo, vel tria. In masculino autem genere etiam si substantivantur per articulum subintellectum, quia trahuntur ad personam, Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt tres, non duo, nec unus. In fceminino vero si articulata et substantivata intelligantur, determinatas dicunt proprietates, sicut una persona una proprietate distincta, due persone duabus proprietatibus distincte, tres proprietatibus distincta. Et sic in inferioribus quodlibet quod est unum, suis terminis intra se contentum est, et ab aliis determinatum et divisum: et hoc significat hecjdictio, unum, et duo significat aggregationem talium duorum unorum, et similiter tres ad summam determinatam. Et ideo unitas rei forma rei est, sub alia et alia ratione. Forma enim est, secundum quod dat esse, unitas autem secundum quod esse terminat et distinguit. Unde in divinis hec nomina adjuncta essentialibus, significant essentiam: adjuncta personalibus, personam: et adjuncta notionalibus, notionem.

Et per hoc patet solutio partis articuli prime.

Ad i autem quod primo objicitur, dicendum est, quod predicari secundum substantiam, vel secundum ad aliquid, dupliciter dicitur, scilicet materialiter, et formaliter, ut scilicet predicet id quod est substantia, vel id quod est persona, vel id quod est notio, vel pradicet substantiam modo substantiz#, et personain modo persone, et notionem modo notionis. Licet enim Deus predicet substantiam, hoc est, id quod est substantia: tamen cum dicitur Deus de Deo, predicat modo personali, et non substantiali, propter notionalem prapositionem adjunctam.

Item, Licet paternitas dicat relationem, tamen modo relationis non dicit: quia dicit eam ut conceptam, et non exercitam, sicut dicit eam Pater,

Item, Aliquando dicit notionem vel personam: dicit tamen eam confuse et indeterminate in quodam communi, sicut aliquis, et unus, et duo, et tres, et hujusmodi. Et tunc illud dicit personam non personaliter, et notionem non notionaliter. Et quando dicit Boetius, quod in divinis non sunt nisi duo pradicamenta, substantia scilicet, et ad aliquid, et que non predicantur secundum ad aliquid, quod predicantur secundum substantiam: intelligit de his que predicant ad aliquid ut ad aliquid, et ad aliquid non ut ad aliquid, sed ut conceptum et confusum: que enim non predicant sic ad aliquid, pro certo predicant substantiam.

Ad aliud dicendum, quod ea que predicantur de omnibus in singular, et dicunt substantiam ut substantia, non notionem, vel personam ut conee)) tam vel confusam, illa dicuntur de om nibus simul in singulari. Ista autem non sunt talia, nisi in neutro genere sul stantivata: sic enim tres persone suit unum, non tria.

Ad i quod queritur in expositione Magistri in Sententiis, dicendum quo: prima intentione non dicuntur negative, sed ex consequenti: quia scilicet minor numerus excludit majorem, licet major non excludat minorem, si materialiter sumatur numerus, prout est summa cx unitatibus aggregata. Si enim formallter accipiatur, eo modo quo dicit Aristoteles in prima philosophia, quod dccem non sunt bis quinque, nec septem et tria, et nec sex et quatuor: tunc et major excludit minorem, et minor majorem. Septenarius enim non est senarius, nec octonarius, sicut animal non est lapis, et homo non est asinus. Prima intentione enim et propria isti termini dicunt nutum memeris, vel divisionis ad aggregationem ad id. quod vere est unum in se terminatum et indivisum, et ab aliis divisum vel re vel modo significandi. In terminatis enim a se invicem et distinctis, vel seipsis, ut proprietates distinguuntur, vel proprietatibus, ut distinguuntur persone, numerus est in divinis, quo non re sed modo differunt significandi: qui tamen modus significandi vanus non est, sicut in antehabitis de notionibus dictum est.

Ad aliud dicendum, quod hoc procedit.

Ad aliud dicendum, quod illi qui hoc dicebant, ponebant numerum non esse nisi in numerante: et hoc modo verum dicebant: sic enim numerus non est nisi in anima numerantis. Sed quia nulla res numerata cadit in numerum quo numeramus, nisi per proprietatem, que indivisa est in se, et ab aliis divisa prout ageregabile est unum cum alio, oportet quod numerus aliquid ponat in numerato per quod in numerum cadat: et ideo insufficienter dixerunt.

Ad id quod ulterius queritur, dicendum, quod in divinis et in aliis unitas est qua quelibet res est una, ut dicit Kuclides: et cum una sit sic terminata in se, et ab aliis determinata, et hoc sit essentialibus propriis, que vel terminus vjus sunt determinatus ab altero vel seipso determinatus, eo quod simplicia prima seipsis differunt, oportet quod unum et talis terminus esse secundum. suppositum unum et idem sint, differenlia tantum in modo significandi. Et ideo vult Aristoteles, quod unum substantia substantia est, et unum qualitatis qualilas, et sic de aliis. Et ita dicimus in divinis, quod unum cum substantiali diclione positum, substantiam significat, cum notionali notionem, et cum personali personam. Et similiter est de hoc quod numerum dicit, ut duo, et tres: non enim addit super unum nisi aggregationem, que secundum potissimum sui esse in anima numerantis est.

Ad aliud dicendum, quod quando isti termini ponuntur cum notionibns vel personis, supponunt notionem vel personam unam vel plures: sed quia supponunt confuse, et non determinate, dicunt notionem non notionaliter, et personam non personaliter: et ideo modum ejus quod est ad aliquid, non habent. Et hoc patet ex paulo ante dictis.

Ad id quod ulterius queritur, dicendum, quod adjectiva substantivata in divinis quantum ad modum significandi duplicia sunt. Quedam enim in intellectu suo nihil important, nisi quod indifferens est in tribus personis, et nihil penitus in se habent dictionis, ut ens, bonus, sapiens, omnipotens, et etiam privativa, ut immensus, #ternus, et illa de tribus vel pluribus singulariter dicuntur in summa. Quedam etiam sunt que distinctionem important vel actu vel potentia, ut unus, duo, tres, et pro nomina discretionem notantia, ut hic, iste, ille. Et quia in divinis non distinguitur nisi persona, hec ad personam referri necesse est: et talia etiam si substantiventur, singulariter de pluribus dici non possunt in genere masculino vel feeminino. Et ideo Pater et Filius non sunt unus, sed duo: et Pater et Filius et Spiritus sanctus non sunt duo, sed tres: nec sunt quis, sed qui: nec sunt hic, sed hi, secundum quod demonstratione ad intellectum demonstrantur in lumine fidei.

Ip guop in contrarium objicitur, pro aq object. cedit.

Ad id quod ulterius queritur, dicen- adquest.3. dum, quod procul dubio in divinis loquendo ut in divinis, improprie ponuntur nomina partitiva, particularia vagum vel signatum designantia, et improprie ponuntur discretiva. Et hujus causa est, quia omne particulare sub aliquo communi accipitur, quod plura potentia vel actu habet appropriata; et hoc nullo modo in divinis est: sequeretur enim, quod in divinis esset universale et particulare et compositio ex naturis diversis, quod nullo modo esse potest. Similiter etiam quod discernitur per pronomen demonstrativum, sub discreto esse et singulari ponitur, et ab aliis realiter determinatur: et illud etiam non potest esse in divinis propter eamdem causam. Discretio enim talis non potest esse nisi sub aliquo communi, sicut ostendit ipsa locutio quando dicitur, hic homo, veliste homo. Propter quod non conceditur, quidam Deus genuit quemdam Deum, vel aliquis Deus genuit aliquem Deum, vel hic hunc, vel iste istum.

Et si objicitur quod, Exodi, xv,2, dicitur: Iste Deus meus, et glorificabo eum. Vel secundum aliam translationem: "Hic Deus meus."

Dicendum, quod hoc pronomen, hic, vel iste, non ponit discretionem sub hoc communi quod est Deus, tamquam sub communi univoco, sed tamquam sub communi equivoco ad unum significatum discreto. Vult enim dicere, quod tali actu miraculi discernitur verus Deus ab aliis qui dii non sunt nisi nuncupative. Sicut enim terminus #quivocus potest distribui, sic per pronomen demonstrati- vum potest determinari, sicut cum dico, omnis canis est mordax: iste, demonstrato ceelesti, est mordax per influentiam effectus: iste, demonstrato latrabilt, per dentium latrationem.