Table of Contents
Aureum Rosarium Theologiae
Liber 1
Angeli ad trinitatem et ad ea quae sunt fidei mysteria
Anima humana est ad dei imaginem
Apparere scilicet Deum in creatura
Appropriata divina ubi proprie
Argumentalis processus an liceat in theologia
Ars artis habitus quomodo differet ab aliis habitibus vicem
Distinctio quales habet modos vel quot
Esse essentiae et esse existentiae
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Ars et scientia
1
¶ Quales sunt species artium et scis entiarum Respondetur secundum Anton. floren. parte. iiii. summe. ti i. quod scientia habet multas species. secundum quod habet multimode diuersas materias propter quas sunt multe artes et scientie accipiendo scientiam large prout extendit se etiam ad artes. Quia nimirum
¶ Primo. alique dicuntur artes mechanice eo quod intellectus quodammodo in eis mechatur id est polluitur per corporalia exercitia: relicta veritate quae est sposa ipsius intellectus. quoniam intellectus principaliter creatus est ad spiritualia intelligenda In mechanicis autem circa factibilia versatur. vt patebit consideranti singulas species artis mechanice. de quibus. §. ii.
¶ Secundo aliquo dicuntur artes liberales ad differentilam artium corporalium. quia homo dicitur liber secundu animam. et seruilis secundum corpus. Artes autem liberales pertinent ad animam ergo etc.
¶ Tertio alie sunt artes quae ad nullum huiusmodi simpliciter determinantur. vt prenosse aliqua futura ex astris. Et artes prohibite. sic necromantia: augurium: et huiusmodi erronee. De talibus Aug. xxxviii. di. c. Quamuis inquit scientia sit virtus (vtpote de genere honorabilium bonorum. ex i. libro de anima
¶ Quarto i prterea quaedam sunt scientie peccaice: et quaedam alie sunt theorice. Practice dicuntur scientie de virtutibus agentes. Et talis scientia scilicet practica diuiditur in ethicam: que est scientia agens de moribus et virtutibus. Et in iconomicam: quae agit de gubernatione domus et familit Atque in politicam de gubernatione communitatis: ciuitatis: regni et ciuilitatis humane. Ad hanc scientiam pertinere videtur lex ciuilis.
¶ Scientia autentheorica diuiditur in pehilosophica. mathematicam: metaphysicam et theologicam. Item scientie philosophice naturalis subalternatur et ad eam reducitur ars medicine. Item scientie mathematice sunt considerantes de materia abstracta. Et sunt in quattuor speciebus. de quibus. §. iii. Denique scientia metaphysita est theologia humana. sicut primo lib. tactum est Supra praedictas scientia omnium altissima est theologia. De qua agitur in Biblia et libris sententiarum
2
¶ Quot numerantur species artis mechanice: Respondetur secundum e. Anton. parte. i. ti. i. c. iii. §. iii. cum Uincentio in speculo doct. quod praecipue septenspecies eius numerantur. Ad quas omnium rerum fabrica vel factio et operatio concurrere videtur que hominis necessitati sunt grata et commda vel necessa ria. De quibus versus. Lana: venus: miles: nautatio rus medicina. versus. His theatralis ars iungatur mechanice sunt etc. Et de singulis breviter dicemus.
¶ Prima species dicitur lanificium. ad quam pertinet omnis operatio nendi texendi vel retorquendi: consuendi. Et quicquid fit instrumento: colo: fuso: acu: pectine: calanistro et girgillo: alabro. in materia lini: lane: canapi. Sub his est vsus filtrorum sagorum sagenarum et sportarum etc.
¶ Secunda species dicitur venatio. Et hec habet tres speties sub se. Una dicitur ferina. quae fit multis modis scilice Retibus: pedicis: laqueis: praecipitiis: arcu et iaculis tcuspide: andagine: canibus: accipitribus etc. Alia dicitur aucupium. que fit fisco: laquaeis arcu. et aliis pluribus modis dictis de ferina.
¶ Tertia species dicitur militaris ars vel armatura secundum alios ad quam pertinet facere arma et castra ac fortalicia machinas: et ad huiusmodi pertinentia. Et habet specicies: Una dicitur architectonica. que diuiditur in cementariam et carpentariam. Alia dicitur fabriis et ferraria. que diuiditur in malleatoriam et fusoriam. Tertia edificatoria. Edificiorum autem sunt tres partes. Dispositio: constructio et venustas. Plura de hac transeo
¶ Quarta species dicitur nauigatio. Ad quam pertinet omnis industria emendi et vendendi: nauigandi: ad litora merces tramsporitandi. et huiusmodi.
¶ Quinta dicitur agricultura. Cuius vna species est de satione agrorum. Secunda de platatione nemorum vinearum et arborum. Terria de pascuis: vt prata. Quarta de hortis et floribus.
¶ Sexta dicitur medicina vitcet torporalis ad quam pertinet Chirurgia et quae apothecarii conficiunt etc
¶ Septima species dicitur theatria. quae continet ludos diuersi generis. vt est primus ludus gymnicus: qui in gymnasio exercetur. aut saltuiaut cursu: aut iactu aut virium fortitudine in corporis pondere vel agilitate aut luctatione.
¶ Secundus ludus dicitur Agon. vt saltandi peritia. Ad citharam quoque vel tybias chorea et gestus incedendi: decantandi modulatio. et huiusmoi.
¶ Quartus ludus scenicus: qui est locus in tra theatrum ad modum domus. vbi cantabantur in pulpito tragedie et comedie. et saltabant histriones
Quintus dicitur ludus gladiatorius: quo in amhhiteatro gladiis aut pugnis: hastis aut armis quibusuis inter se concertare discebant: aut contra bestias incedere et huiusmodi.
¶ Sextus est ludus alee: quod taxillis luditur. in quo fraus et mendacium vel periurium nunquam abest et damnum rerum. propterea legibus est interdictus.
¶ Septimus est ludus scachorum et huiusmodi etc. Quibus modis autem liceat hominibus ludere: aut quibus causis scilicet conuiuii vel exercitii vel recreationis ac huiusmodi. et quibus circumstantiis adhibitis ne quis in talibus peccet: hic amore brevitatis pertranseo. cum sufficienter tractentur in summis pluri bus confessionalibus. Sufficiat mihi dicere quod scire quacunque inquantum scientie est: est donum a dei charitate sed tamtenabutitur homo etc.
3
¶ Sed quot numerantur species artis liberalis: Dicendum secundum omnes communiter. et praesertim Anton. florem. parte. i. ti. i. c. iii. §. iii. cum Uincentio supra quod septem sunt artes liberales
¶ Pria dicitur gram matica. Que est recte loquendi at que scribendi scientia. Et hec est fundamentum omnium aliarum artium liberalium atque origo vel initium
¶ Secunda dicitur logica id est rationalis diffiniendi: quaerendi et discernendi verum a falso scientia. Nam omne praedicabile scilicet secundum logicam vel dialecticam quae eadem scientia est Aut est inconplexum aut complexum. Si incomplexum. hoc potest esse vel inherens intra. et de hoc agit logica libro praedicamentorum vel inherens extra. et de hoc agit liber sex principiorum. Si autem est complexum vel hoc est absolutum. de quo agitur libro peri herme. quia agit de enunciatione sine respectu. vel hoc est respectiuum ordinatum ad alteram materiam. Et hoc si ordina tur ad omnem materiam indifferenter. sic de tali agitur in libro priorum. Si autem ad materiam determinatame. hoc tripliciter est. quia aut ad materiam ne cessariam. et de hoc agitur libro Posteriorum. Aut ad probabilem. de hoc libro Topicorum. Aut ad sophisticam. Et de hoc in libro Elenchorum. vbi multe fallacie sophistice deprehendende docentur
¶ Tertia dicitur rhctorica. que est ornate et bene loquendi ad persua dendum iusta et bona scientia: tam in personarum quam in negociorum causa. Talem autem peritiam dicend facit sepius natura: doctrina et vsus. Sed principaliter deus ex charitate
¶ Pre terea alie quattuor species artium liberalium dicuntur et quadruuiaes. quia in quattuor speciebus sunt. Dicuntur etiam mathe matice scientie: quia considerant principalius de ma teria abstracta. Quo ad premissa ergo Quarta ars liberalis dicitur Arithmetica. Et hec tractat de numeris. huius elementum est vnitas.
¶ Quinta dicitur Musica. hec tractat de vocum vel sonorum propor tione. huius elementum est vnisonium.
4
¶ Unde procedit quod quis hominum in artibus et scientiis sit acutior et ingeniosior: Respondetur secundum e. Anton. floren. in prima parte summe. tit. i. c. vi. Quod hoc est praecipue ex causis
¶ Primo ex melio ri perfectione accidetali anime. dic o accidentali: non autem naturali. quia omnes anime sunt eiusdem speciei et perfectionis naturalis in essentia: sed non in accidemtalibus
¶ Quarto ex corporis complexione inclinante Ex qua sicut habet anima naturalem inclinationem ad aliqua vicia. ita et ad aliquas virtutes et scientias. Nam cholerici inclinantur ad iram et fortitudinem et magnanimitatem. Sanguinei ad luxuriam beniuolentiam et affabilitatem. Phlegmatici ad pigriciam: incuriam et mansuetudine. Melancholici ad desperationem: suspicionem et modestiam. Sed quo ad scientias secundum Ioan. dominici in dialo. suo post Alber. magnum Cholerici inclinantur ad metaphysicalia. Sanguinei ad naturalia vel philosophicalia. Phlegmatici ad moralia. Melancholici ad poeticalia et iuridica. In omnibus commendatur oredo diuine charitatis etc
5
¶ Quid de inuentoribus variarum artium et scientiarum ac autoribus librorum earum. Notandum secundum e. Anton. florem i. parte ti. i. c. iii. quod inuentores artium liberalium ac mechanicarum et philosophe. autores quoque librorum ipsarum communiter fuerunt gentiles et per cosequens reprobi homines. Nam in grammaticali bus principalis ponitur Priscianus. In rhetoricis Tullius Cicero: qui ethnicus de diuina prouidentia male sensit. secundum quodicit Tho. prima. parte. q. xxii. Quem etiam malorum morum fuisse ostendit Salustius. Sed et pse Salustius cum Demosthene greco permaximo oratore infideles fuerunt. Titum liuium vt omittam errantem: licet lacteo fonte manantem. Lactanti us christicola fuit sed errore millenistarum sectatus est. de spiritu sancto minus bene sensit. vt patet in libro suo Institutionum nominato etc. Item inter poctas magnus fuit Homerus apud grecos. sed apud latinos maior fuit Uirgilius. qui vltra infidelitatem turpissimus fuit in moribus. nec minus eo Naso seu Ouidius. et praecipue in sua doctrina lasciuiis plenaItem inter Historiographos Ualerius maximus in prosa. Lucanus in metro. Fuit et Iosephus iudeus post christi aduentum qui iudaismum suum secutus est. Item in logicalibus totius philosophe monarcha ipse Aristoteles effulsit. Cuius parti morali Socrates se totum dedit et Pythagoras naturali parti philosophie. Sed vtriusque horum discipulus Plato vtramque complexus est. vt dicit Augustinus de ciui. dei. Iste Plato super omnes theologus fuit. Cuius doctrina antiqui sancti doctores imbuti sunt. vt Ambrosius. Origenes AugustinHieronymus. Basilius. Crrores tantum eius plurimos abiecerunt praeter Origenem qui in multis errauit. Moderni vero doctores Aristotelem sequuntur: propter doctrine ordinem et minus errantem. Omes hi cum suis se ctis epicureis: stioicis et peripatheticis. atque cum multis aliis non excludendo Senecam moralissimum sed cum vulgo idolatrantem ab extra secundum Tho. Illi sunt de quibus dicit apostols. i. Cor. ii. Nemo principum huil seculi id est philosophorum cognouit dei sapientiam
¶ Preterea Arithmeticam dicitur de prioribus Pythagoras iuenisse. qui et sine fide fuit. Musicam Tubalchaim. Astro logiam Atlas. et Ptolomeus multa addidit. Geo metriam Euclades et Hermenides. Hi omnes ethni ci et inter reprobos computati.
¶ Item medicinam Esculapius primus docuisse refertur. quem indocte plebes in deum extulerunt. sed auxit copiose Hypocras et Galienus ac Auicenna. qui omnes esi deum cognouerunt non sicut deum glorificauerunt sed euanuerunt in cogitationibus suis. vt dicit apostolus Rhom i i.t detalibus qui sola ea que carnis sunt sapiunt. quia vt Berds. dicit. Regule Hypocratis et Galieni in multis contrariantur legi christi que ad salutem noey stram docet mortificare carnem et eius viciosas concupiscentias etc.
¶ Teterum iura ciuilia gentiles primi instituerunt diuersi diuersis vrbibus. Nam a lacedemoniis rhomani mutuati sunt leges. vt patet in decretis dis. vii. c. Moyses.
¶ Artes etiam mechanicas plurimas instituisse progenitos ex Cain fratricida insinuat Genesis liber. c. iiii. Qui communiter criminosum patrem in moribus imitati sunt. et per consequens reprobi. Hec ideo scripta sunt vt non glorietur sapiens in sua sapientia. Quoniam vt dicitur Sapien. xiii. Uani sunt omnes homines in quibus non subest scientia dei. Et dicuntur vani id est frustra: quia non consequentur finem beatitudinis ad quem creati sunt. Propterea christicole non debent nimis curare de tali bus scientiis: cum sine eis sit salus. Nam et Hieronymus fuit flagellatus dei nutu pro eo quod nimis se occupabat talibus scientiis. veruntamem non debemus. etiam omnino contemnere et spernere tales artes et sci entias humanas quantum ad ea que sunt vera et vtilia inibi tractata. licet sint a viciosis autoribus tradita. Tum quia vt Ambro. dicit Ueritas a quocum que dicatur a spiritu sancto est. Tum quia omnis scientia de numero bonorum honorabilium est. ex i. de anima Tum denique quia deus in hoc commendat nobis charitatem suam quod etiam malis non desistit dare gratiam gratis da¬ tam. vtpote scientiam et huiusmodi. quanto magis bonis dabit gratiam gratumfacientem et omnia ad salutem oportunam. Diligamus ergo ex charitate deum et omnia bona habebimus.
6
¶ Notandum Primo quod secundum Fran. de maro. in. i. sententiarum lex diffinitur sic. Est ars honeste viuendi ligas homines ad sui obseruantiam Nam aliter non esset lex nisi ligaret
¶ Prima dicitur lex nature. siue lo¬ F quendo stricte de lege nature. videlicet quia est principium legis nature notum ex terminis exquo necessario se quuntur huiusmodi conclusiones practice siue loquendo large prout aliquid verum practicum consonum principiis et coclusionibus legis nature est intantum quod statim notum est omnibus illud conuenire tali legi Secunda dicitur lex positiua diuina quae continetur in his quae sunt in veteri et nouo testamento
¶ Tertia dicitur lex positiua humana vt decreta vel statuta canonica et etiam ciuilia. Et hec tantum habet de rectitudine inquantum a lege nature deriuatur. Si vero discordet ab ea iam non erit lex sed corruptio legis. vt dicit Augustinus. lih. de libe. ar. Unde secundum Fran. maro. supra quia principia legis nature non possunt eodem modo applicari omnibus propter varietatem rerum humanarum. ideo exinde prouenit diuersitas legis positiue. Unde secundum Antonenum supra.
¶ Tertio principaliter Notandum est quod totum corpus iuris ciuilis communis diuiditur in quattuor libros quo ad allegationes scilicet Codicum. Digestum. Instituta et Autentica. Et que in eis notantur allegantur per nomen libri. per titulos. per leges: per paragraphos.
¶ Utrum autem leges ciuiles obligent homines in foro comscientie ad obseruandum necessario: ita quod trans¬e grediens peccet mortaliter. Dicit idem Antonin. cum Augustino dist. ix. c. imperatores. quod obligant. si sunt iuste. praecipue quando quis scienter transgre ditur et ex contemptum. quia vt Berardus. lib. de dispensatione et praecepto. Contemptus vbique damnabilis est. De hoc latius secundo libro vbi Peccatum. § xxix. et in summis plures casus exceptionis ponutur. ideo amore brevitatis hic pertranseo. Sufficiat autem mihi hic dicere: quod deus ex charitate voluit vt leges canonice et ciuiles statuerentur vltra ius diuinum propter obseruantiam preceptorum dei. vite quoque honestioris in moribus ad meritumi salutis etc.
7
¶ Quid de scientia iuris canonici et eius diuisione Notandum secundum eundem Antoniln. eadem prima parte vbi supra quod corpus totum iuris canoni ci habetur in quattuor libris. scilicet Decreto: Decrls talibus Sexto et Clementinis
¶ Decreta compilauit Gratianus monachus. et edidit Anno domini soo. vel. circa vt dicit Hugo. xx. q. vi. §. Forma. licet antea etiam fuerint queda compilationes alie. scilicet Isidori postea Iuonis. Et diuiditur decretum in tres partes. Prima continet distinctiones. centum et vnam. Secunda continet causas. xxxvi. et quelibet causa continet plures quaestiones. et quailibet questio Capitula et §. Atque causa. xxxiii. q. iii. continet tractatum speciaiem prolixum de penitentia qui sic allegatur. de pe. di. tlti. et sunt. vii. distinctiones. Tertia decretorum pars intitulatur de consecratione. et habet. v. distinctiones et capitula. Ibi primus fecit lecturam Hugo: qui nimis scrupulosus fuit in suis determinationibus. sed glocommunis eius est Ioam an. satis bona. quibus addidit Bar. brix. quedam corrigendo vel declarando. Post fecit solennem apparatum super eo Archidiaconus: qui dicitur Rosarium etc.
¶ Item decretalium compilator fuit Raymundus ordinis praedicatorum ad iniunctionem Gregorii pape. ix. Anno domini. 1o. vel circa. Et diuiditur liber ille in quinque partes vel libros habentes mlul tos titulos in singulis per quos allegantur quaecunque. et per capitula antiquitus dicendo sic. extra de sponsalibus vel huiusmodi. capitulo tli. Et dicebantur extra scilicet decretum sed tamten a modernis dimittitur illud. extra. et solum titulus allegatur cum capitulo. Eius glora communes sunt Bernardi. Sed plurimi fecerunt apparatum seu lecturas super eis dem. vt Inno. iiii. Hostien. Ioan. an. etc.
¶ Item sextum decretalium fecit compilari Bonifalis. viii. Anno domini. iet oo. vel circa. qui dicitur sextus. quia sequitur ad praedictos quinque libros decretalium. et habet titulos et capitula eodem ordine sicut decretules: non tamen omnes qe Glo. communis eius est Ioan. an. et plures fecerunt appa ratum etc
¶ Item clementina post modicum a conpilatione Sexti fuit sub Clemente papa in concilio qoiemnensi edita. qui Clemens morte puentus non pro mulgauit eas decretales. sed postea Ioan. papa. xx ii. successor eius. et habet titulos sed non omnes secundum ordinem decretalium. et allegatur cum additione. in cle. sicut et allegatur lir. vi. Glo. communis est Ioan. and. Sed apparatum plures alii super eodem fecerunt.
¶ Preterea reperiuntur quedam constitutiones ecclesie que non sunt in corpore iuris. et ideo dicuntur extra uagantes que postquam promulgate sunt ligant sicut etiam que habentur in corpore iuris precipue cum sciuntur. Unde patet dei charitas multimode illuminando nos.
¶ Notandum etiam secundum eundem Anto. quod lex ciuilis prior est tempore. quia cepit a tempore Mosi vel circa. Sed lex canonica cepit a tempore apostolorum quando apostoli fecerunt constitutionem vt fideles abstinerent a fornicatione et idoloticis etc. Tamen lex Canonica prior est dignitate et auctoritate quam Ciuilis. quia lex Ct uilis debet sequi canones. si autem contrariantur nullius sunt momenti. dis. x. per plura capitula.
