Distinctio 9

Distinctio nona tractat de humanitatis christi adorabilitate an adoratione latrie adorari debeat qua fore costat pro prietas naturae diuine.

Peterea inluestigari opertet vtrum caro christi et anima vna eademque cum verbo etc. Hic signatur nona dis. huius tertii: quae sic continuatur ad praecedentem: Nam postquam in praecedenti distin. ostensum est. An diuinitati de virgine congruat natiuitas. Nunc in hac distin. inquiritur: An humanitati in christo conueniat adorabilitas. Et habet diuidi in tres partes principales. In prima ad dicenda ponitur nexioIn secunda consequitur quaedam opinio. In tertia elicitur melior positio. Prima in principio Secunda ibi. Ideo quibusdam videtur non illa etc. Tertia ibi. Aliis placet xpici humanitatem etc. Haec est diuisio praesentis dis. etc.

Quaestio ista informat de latria se inquatum extat virtus iusticiae: sub qua ratioe carni christi sit exbenda / necno etiam de exhibenda loratione matri dei Secundo in praesenarum dis. 9. q. vnica. Utrum latria vel dulia caro christi iudicetur adoranda: Et arguitur tribus mediis: non possit adorari latria: et ita solum posde iure adorari dulia.

¶ Primo arguitur c. Solum illud latria est adorandum quod est iper omnia diligendum: sed christus tantum secundum diinam naturam est super omnia diligendus: ergo tantum m illam naturam est adorandus latria. Mar patet: nam latria non videtur nisi actio ei chibita: quem dilectio super omnia diligit icente Aug. in encheridion. Si queritur iuo colitur deus: responsio fide spe et chariate. Sed probatur minor: quia tam caro christi quam anima limitata sunt: et per conseiuens tantum habent diligibilitatis.

¶ Secundo rguitur. nulli cui subiici conuenit: debetur la ria: sed christo secundum humanam naturam seu carnem subiici conuenit: ergo non est adoranda latria caro eius. Maior patet. quia latria protestatio est summi dominii. vnde August. in 10. de ciuita. dei dicit quod latria importat cultum maiestatis diuinae: et ita maximi dominii. Sed minor probatur: quia christus legitur orasse pater si possibile est transeat a me calix istae: oramno autem in orante ponit respectu eius qui oratur inferioritatem: non dubium autem quan hoc sibi ratione naturae conueniret humane.

¶ Tertio arguitur sic minori mi nor reuerentia exhibenda est: sed caro xpiscoi longe minor est diuinitate: ergo alia reueremtia caelebranda est: vtputa dulia: alia diui nitas vtputa latria. Maior patet: quia cum teste philosopho in 1. ethi. Honor sit in virtutis testimonium virtuosiori et perfectiori maior honor donandus est. Sed patet minor clare: cum diuinitas et caro xpiscopi differant: sicut finitum et infinitum: inter qua philosopho teste nulla est proportio.

¶ In oppositum tamen arguitur auctoritate Dam. in suis sententiis: prisceus est perfectus deus perfectus homo quem adoramus vna adoratione cum patre et spiritusancto et incontaminata car ne eius

¶ In ista quaestione ad alias etc. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus.

¶ Tertius est dubiorum motiuus articu llum ter mini sunt / latria / dulia et adoratio.

¶ Pri mus igitur terminus est latria. Unde la tria solet sic diffiniri. Latria est cultus soli deo debitus et habitus: in quo tria tanguntur. Primo genus: cum dicitur cultus / a colendo: cul tus enim communis est et diuinae reuerentiae et create: vnde aliqui cultus solum aspiciunt deum sicut finem: veluti sunt cultus virtutum moralium relatarum in deum. Secundi cultus aspiciunt deum sicut finem et obiectum: sicut est cultus harum virtutum trium theologicarum fidei / spei /et charitatis. Tertii aspiciunt deum sicut finem obiectum et bonorandum sicut latriae cultus: verum est tamen quod non immediate deum aspicit latria vt obiectum: quia esset virtus theologica. Secundo tangitur propria differentia latriae dum dicitur: soli deo debitus. Est enim summa veneratio possibilis: ideo solum summo scilicet deo est applicanda. Tertio tangitur completiuum latrie dum dicitur: et deo exhibitus: quia si idolo talis cultus applicaretur: iam non latria sed idolatria diceretur. Noto secundo / quod latria in greco tria habet nomina. Primo enim dicitur latria: et interpretatur religio. Secundo dicitur theosebia seu secundum alios theusebia id est diuinus cultus. Ter tio dicitur eusebia: et iterpietatur bonus cult Pariformiter in latino tria habet nomina. Primo dicitur religio: quam Tullius in. 3. rhetorice: diffiniens dicit. Religio est qua su perioris cuiusdam naturae quam diuinam vocant cultum cerimoniamque affert. Secundo dicitur seruitus loquendo simpliciter: quia sic loquemdo si soli deo debetur / dicente domino. Dominum deum tuum adorabis: et illi soli seruies. Tertio dicitur pietas inquantum. scilicet tendit in diuina: et per oppositum impius dicitur / non intem dens ad diuina sed potius ad idola. Ter tio notandum quo ad hoc / quod secundum Tho. arti. 1. q. 1. huius distin. latria dicitur tripliciter. Primo quod offertur latria dicitur sicut oblationes deo factae. Secundo ipse actus latria dicitur quo deum veneramur. Tertio ipse habitus quo prompti sumus deum venerari.

¶ Secundus terminus est dulia. Unde du lia vt tangit doctor deuo. praesentis distin. arti. 2. q. 4. solet accipi tripliciter. Primo modo secundum analogiam inquantum. scilicet dicit quod dam commune deo et creaturis cui dulia debetur scilicet ratione dominii. Unde Slo. super illo verbo. In aecclesiis baendicite domino: dicit deo cui debetur latria: domino cui debetur dulia. Se cundo dicitur dulia secundum anthonomasiam hoc modo dicit debitam reuerentiam nature assum pte / seu vnite: hoc modo loquitur Glo. super illo. Adorate scabellum pedum eius quoniam san ctum est: vnde ibi dicitur quod vperdulia maior soli debetur humanitati christi. Tertio dicitur dulia secundum propriam significationem: et hoc modo nominat reuerentiam debitam creaturae rationali distinctam a latria: et sic accipi. tur in quaestione nostra.

¶ Terti termi nus est adoratio. Unde solet adoratio secundum Rabanum sic diffiniri. Adorare est. eum qui adorandus est tota mentis intentione quirere: vnde haec tria intelliguntur dif ferre / orare / adorare / colere. Orare quidem solum in deum mentis quendam excessum nominat Dam. dicente: Oratio est quidam mentis excessus in deum. Adoratio autem ultra hoc addit quandam cultus rationem interius: Sed colere exterius veluti sunt go nuflectiones et consimilia: vt innuitur ex illo Exo. verbo. Non adorabis ea nec comlnes. articulum sunt tres conclusiones. Prima est de latria inse. Secunda de latria christo exhibenda et carni eius. Tertia qualiter relatiue se hapet respectu beate narie quae participare videtur ad carnem iesu.

¶ Prima est haec. Latria quae virtus extat iusticiae non theologica: sed cardinalis atque specialis nominatur. Dicit prima pars / quod latria est virtus. Probatur ex medio docto. subti. in. 1 arti. persentis distin. Omnis actus frequem ter elicitus bonus: natus est gignere vir tutem. Cum ergo colere deum seu dei cul tus sit huiusmodi: sequitur quod latria hinc ge nita erit virtus: vnde sicut quando quis sae peresilit in propriam paruitatem respectu ma gnificentiae alicuius acquirit adminus ex¬ ercitium exterioris reuerentiae: ita pariformi ter quando extollit quis superabundantet magnitudinem dei et frequenier: si modo fiat debito acquirit virtutem latriae. Et si dicatur quia latria idem est quod pietas: vt. 12. de ciuitur. dicit Augustinus Proprie pietas cultus dei dici solet: quem greci theusebiam vocant pietas autem donum est: non virtus: ergo et la tria? Dicendum primo sicut patebit inferius: quod dona non sunt nisi excallentes gradus virtutum: ideo argumentum non obuiat. Uel dicendum quod pietas capitur tripliciter. Primo modo pro quodam habitu quo ferimur virtuosae in proximos et consanguineos sicut loquitur marcus tullius. 3. rhetorice. Secundo dicitur pietas idem quod compasso miserorum: et hoc modo dicitur donum. Tertio dicitur idem quod cultus dei in habitu: et hoc modo accipitur in proposito et sic nulla est obiectio.

¶ Dicebat vltra conclusio / quod la tria est virtus iusticiae. Probatur: quia soluens id quod debet: videtur actum exercere iusticiae: et si habitu faciat: habitus vocabitur iusticia. Sed in cultum dei bonorem soluimus deo quem ei debemus: ergo etc. Ex quo vltra patet / quod est virtus cardinalis: quia iusticia est vna cardinalium virtutum: non autem est virtus theologica. Confirma tur: quia virtus theologica habet deum im mediate pro obiecto: latria non / sed bono rem deo debitum. Patet tertio: quia virtu tes theologice non dicuntur nisi he tres fides / spes / charitas quarum latria nulla est: vt sic ordinemus. Benus remotum latriae est virtus: genus subalternum latriae virt cardinalis: genus latriae propinquum iusticia: genus proximum latriae religio. Unde Aug. in de ciui. dei dicit. Idem est apud nos religio quod apud grecos latria: nisi quod nomen religionis communius est. Et si dicatur quia virtus est in medio: ex. 2. ethicorum. Latria autem non videtur in medio cum obiectum aspiciat infinitum: scilicet deum qui non potest nimis honorari. Dicendum quod licet deus non possit nimis honorari: et ita in hoc non sit superfluum: est superfluum in alia circumstantia: vt scilicet quando non oportet vt si quis causataret in die decem missas: vel defectus scilicet quando quis sine magna causa nunquam celebrat. Nec rursus obi:iat illud Augu. 14. de trinita. Sapientia vero est virtus ac praecipuus cultus dei: et tamen est virtus theologica: quia nominat gradum suppremum charitatis: de qua et in. 10. de ciui ta. dei ca. 4. Sacrificamus deo hostiam hu militatis et laudis in ara cordis igne feruide charitatis: et sequitur. Hic est dei cultus / haec vera religio / haec vera pietas: et tantum deo debita seruitus. Dicendum quod tam charitas quam sapietia nominant cultum dei actu interiori. Latria autem aut solum exteriori aut interiori addit exteriorem: et huis ratione nihil prohibet latriam esse virtutem moralem aliis entibus theologicis. Si quis enim solum crederet idolo: non diceretur idolatra: sed infidelis: nisi aliquam veneratio nem exterius idolo faceret: quande et si latria exterius primum impleat praeceptum: et theo logice virtutes interius: patet quod nullum extat inconueniens.

¶ Sed dicit ultra ista pars conclusionis / quod latria est virtus spe cialis / patet. Tum ratione sui obiecti im mediati: scilicet bonoris deo debiti. Tum se cundo ratione actus proprii: scilicet ratione ado rationis. Tum tertio difficultatis tendem di hoc modo in summam maiestatem sicut ponitur fides vt tendamus in summam ve ritatem. Non enim magnum est exquo idola tria vicium est speciale si latria sit virtus specialis: licet tamen sit virtus in se specia lis: nihil prohibet quin in actibus aliarum virtutum quaerat bonorem dei: sicuti vna virtus honorat aliam et iuuat: vt prudentia iusticiam in dirigendo: et iusticia prudentiam in debitum finem ducendo. Idem patet in virtutibus theologicis: in fide et charitate. Unde sic dicit Paulus. Omnia in laudem dei facit. Et Aug. in. 10. de ciuita. ca. 6. Unde sacrificium est omne opus quod agitur vt sancta societate iungamur deo. Ex quo infertur quod latria distinguitur contra duliam: quia dulia creature: sed latria creatori debetur: nec obuiat quod eadem charitate diligitur deus et proximus non tamen eodem habitu veneratur deus et pro ximus: quia charitas in creatura solum suum principale inquirit obiectum scilicet deum: dulia autem aspicit modum creatu re: et quia iste modus diuiditur contia mo¬ dum creatoris: sequitur etc.

¶ Secunda conclusio est / de latria christo exhibenda et carni eius: et est haec. Deitati sic debetur latria: vt humanitati vnite idem sit cultus tribuendus. Dicit conclusio tota: quod la tria debetur in christo deitati et humanitati: vnite deitati: et consequenter carni: supposito veluti manifesto: quod latria debeatur deitati: veluti summo bono. Probatur conclusio. Illa veneratione qua veneratur ani ma: veneratur caro animae vnita: ergo a simili eadem veneratione venerari habet humanitas vnita diuinitati: et ipsa diuinitas. Unde super illud. Adorate scabellum pedum eius quoniam sanctum est. dicit glo. Augustin In christo terra: id est caro sine impietate adoratur a nobis: quia nemo spiritualiter carnem eius manducat: nisi prius adoret. Confirmatur exemplo. Eodem quippe timo re timetur ignis et ferrum ignitum: cum ergo naturam humana verius sit vnita diuine: quam ignis ferro: sequitur etc. Notandum tamen quod humanitas christi potest considerari vel vt vnita est diuinitati: et hoc modo adoranda est latria: sicut diuinitas: eodem quip pe bonore rex bonoratur et purpura eius. Si vero consideretur absolute: vel vt esset a verbo dimissa: tunc non debetur sibi latria cum non sit summum bonum: sed nobilior spe cies duliae scilicet vperdulia: et hoc modo loqui tur quaedam glo. super. Adorate scabellum etc. Caro christi non est adoranda illa adoratio ne latriae quae soli deo debetur: sed illa dulia quae dignior est. Sed surgit dubium. An christi humanitas addat aliquam rationem adorabilitatis diuinitati: et maxime redem ptio et glorificatio et vtrum ad maius sibi teneamur quam si solum ab eo conditi et creati essemus. Doctor subtilis geminam ponit viam: in tertio articulo praesentis distin. et nullam determinat: verior tamen videtur prima quae diciti / quod tota ratio adorabilitatis venit ex parte deitatis: vnde obligatur ita solum creatus a deo: quo scilicet ad latriam in communi / sicut redemptus et glorificatus quamuis proter plura redemptus et glorificatus. Datur exemplum. Quilibet religiosus voue: is in aliquo ordine tenetur ad votum castitatis: Rursus si sacros capiat ordines: rursus ad idem obligatur nec plus quam prius: sed propter plura: quia primo solum erat obligatus ex voto religionis: modo etiam obligatur ex suscepto ordine. Est et aliud exemplum. Si quis habeat ex voto ieiunare dicit veneris: et post idem dies in poenitentia iniungatur: ad idem bis obligatur / sic in proposito. Unde si perimpossibile essent duo dii: et vnus nos creasset redemisset et glorificasset: alius veronihil nobis fecisset: vtrumque deum teneremur latria honorare: quia vterque esset bonmu infinitum: pluribus tamen ratio nibus teneremur ad primum quam ad secundum Ita quod creatio / redemptio / et glorificatio non sunt nisi quedam excitationes et obligationes ad deum diligendum et honorandum. Sed quid de imagine christi quali bono re veneranda est? Dicendum quod si capiatur absolute illa pictura nullo honore: quia esset idolatria credendo numen in pictura esse. Si autem inquantum reducit in christum sic debetur cultus latrie: quia totus bonor venit ad christum. Unde bene dicit Dam. Honor imaginis refertur ad prothotipum: Unde non incongrue immagines maxime christi introducte sunt in ecclesia dei triplici ratione: vt tangit doctor deuo. q. 2. primi arti. Prima propter simplicium rudita tem: quia nequeunt scripturas legere: vt ad minus videant palam mysteria christi et sanctorum. Secunda propter affectuum deuotionem: quia plus visis quam auditis afficimur. Tertia propter memorie labilitatem: quia magis manent visa quam audita. Unde refertur sanctum Lucam depinxisse immaginem beate Marie: quae hodie rome in ara caeli consistit in domo fratrum minorum. Et ipse iesus ab agaro regi proprie faciei picturam misit: vt beatus dicit Augustinus

¶ Ter tia conclusio. An latria exhibenda sit ma tri dei / quia ad carnem iesu participare videtur / et est haec. Licet ceteris rationalibus dulia debeatur: marie tamen vperdulia non latria condonatur. Dicit prima pars con clusionis. Caeteris rationalibus debetur dulia. Unde de abraam dicitur. Tres vidit et vnum adorauit. Et debet intelligi honor iste dulie: non latriae: licet enuim in templo materiali sit deus adorandus latria: non est simile de templo suo spirituali / scilicet creatura rationali: quia adorans magis potest sistere ibi bonorem deferendo. Et si quaeratur an diabolus sit adorandus dulia. Dicendum quod non licet enim sit creatura rationalis: tamen quia est obstinatus in peccato: nulla sibi videtur debita veneratio. Idem dicit sanctus Tho. in. q. 3. articuli secundi: de quolibet malo dum actu peccat: etiam de praelato: verum est tamen quod actu transeunte peccati / inquit / bonorandus est praelatus: quia nescitur tunc: an amore dei: vel odio dignus sit: quia deus subito cor immutat. Sed si diabolus se transfiguret in an gelum lucis: sicut dicit Paulus secunda ad Corinth. 11. vel dicat: Ego sum christus: quid faciendum: peccabit ne eum adorans cum credat se angelum vel christum bonora re: Respondit doctor deuo. in. 6. q. arti. 1. quod in tali casu sunt tria adiutoria. Primum est recursus ad scripturas: quia sepe scribitur: quod tales venturi sunt spiritus mendaces. Secundum recurrere ad ornionem: vt ostem dat deus veritatem. Tertium suspensio credu litatis sue: in talibus enim non debet homo esse fe tinus: et qui in talibus cito credit: leuis cor de est. Unde refert: quod cuidam viro deuoto se mel apparuit diabolus in specie christi: et dicebat / ego sum christus: tunc vir deuotus oculis clausis dixit nolo videre christum in isto mundo: tunc demon confusus abscessit her oppositum qui tales credunt habere visiones fraudantur / decipiuntur / et ad nihilum deueniunt. Sed dicit secunda pars conclusionis in quod beatam Maria veneranda non est latria: quia non est summum bonum: sed vperdulia: non quidem primo gradu: quia debetur humanitati christi absolute sumpte: sed secundo gradu: hoc patet. Tum quia portauit deum et hominem Tum quia plena charismatibus. Tum quia exaltata super omnes choros angelorum articulum sunt tres difficultates.

¶ Prima. An la tria obliget pro semper. Dicit doc. subti. art. 2. quod non / quia est praeceptum affirmatiuum. Diffe runt autem praecepta affirmatiua a negatiuis: quia affirmatiua obligant ad semper: sed non pro semper: negatiua autem et ad semper et pro semper¬

¶ Unde quo ad hoc / quod dicit primum praeceptum: non adorabis deos alienos: est praeceptum ad semper: et pro semper: quod autem dicitur in deute ro. Dominum deum tuum adorabis: est ad semper: sed non pro semper: vnde in noua lege tempus significatur adminus die dominico: et determinatur in oblatione sacri mysterii: scilicet corporis christi: aut dicendo aut audiendo: de consecra. dis. 1. ca. Missas / nisi aliqua fo ret obligatio sufficienter excusans: et tunc te netur ad aliquid speciale recompensans. Idem dicendum de aliis magnis festiuitatibus: de conse. dis. 3. ca. 1. Pronunciandum.

¶ Secunda difficultas. Qua adoratione est colenda crux christi: Dicendum quod tertio gradu yperdulie: illa scilicet crux in qua corpus chri sti clauatum est: quia fuit specialis triumphus christi: alie autem cruces sunt venerande inquantum sunt quaedam immagines passionis christi: et illius venerabilissime crucis.

¶ Tertia difficultas. Quare in apo cal. Angelus perhibetur prohibuisse Ioh. eum adorarem: Dicitur triplex ratio. Prima propter sanctitatem Iohan. euangeliste qui mul tis angelis erat eminentior sanctitate. Secunda propter errorem: ne hoc medio veniretur in idolatriam. Tertia propter eleuatio nem naturae humanae factam per mortem chri sti: quia sumus pares et conciues ipsis angelis: verum est tamen quod Iohan. eum adorabat dulia non latria. Et tantum de tertio articulo. Ex quo patet ad quaestionem quod videlicet latria et yperdulia caro christi iudicatur adoranda. Et tunc ad argumenta vni ea est danda responsio. Concludunt enim bene quod humanitati christi absolute capte non debetur latria: non tamen quin in comparatione vnionis ad diuinam: ita quod ratio adorationis latriae ex parte est diuinitatis: non humanitatis: nec plus concludunt / vt patet aspicienti.

¶ Ex praesenti autem distin. sicut etc. Prima conclusio. Prima opinio inquiti / quod dulia pro nobis propria est adoratio. Dicit conclusio / quod prima opinio dicit quod natura humana seu in christo / seu in nobis non debet adorari nisi dulia. Et ponitur a principio vsque ibi. Aliis placet etc.

¶ Secunda conclusio. Iuste adoratur nostra substantia et magnificatur in christo latria. Di cit conclusio / quod natura humana in christo vere potest adorari latria: et est secunda opinio incipiens ibi. Aliis placet etc. vsque ibi. Ideo super etc.

¶ Tertia conclusio. Non est iniquitas carnem adorare christi et amare: vt dicit veritas. Dicit conclusio / quod nulla est ini quitas adorare latria carnem christi. Et po nitur ab illo loco. Idem super psalmum vsque ad finem etc.