CAPUT V.

Theophrastus autem et Themistius viri in secta Peripateticorum clarissimi, aliam secuti sunt viam, dicentes in anima non esse nisi intellectum agentem, et nullum intellectum possibilem in ratione possibilis, qui sit pars animae rationalis. Dicebant autem hoc per unam praecipue rationem, quae est ista, quod scilicet in omnibus in quibus est prima perfectio et secunda, ita se habent ad invicem, quod si prima est intransmutabilis et aeterna, quod secunda est intransmutabilis et aeterna. Prima autem perfectio hominis est intellectus. Secunda est intelligere: et ideo si intellectus est immixtus separatus et impassibilis et aeternus, intelligere erit similiter intransmutabile et aeternum: constat autem quod intellectus agens est aeternus hoc modo quo dicimus aeternum esse intransmutabile: agente autem uno modo se habente erit id in quo agit uno modo se habens, quod aliter agens esset otiosum: et sic id quod vocatur intellectus possibilis, erit aeternum et actum est aeternum. Sic enim probatum est in octavo Physicorum, quod motore existente aeterno et moto, motus necessario est aeternus. Similiter autem isti viri videntur dicere quod actum ab agente est speculativus intellectus, et intelligere nihil aliud est quam denudare formas, et hoc est opus intellectus agentis. Sed hoc omnino stare non potest, quia factum secundum suum nomen ostendit, quod ipsum non est semper, nec aeternum nec necessarium: speculativus autem factus est: igitur non potest esse aeternus et necessarius. In alio autem loco isti viri dicunt, quod intellectus materialis est pars animae, sed non perficitur nisi ab agente, et non ab intelligibili: et ideo cum tam agens quam possibilis sint intransmutabiles, factum per compositionem ex utroque erit intransmutabile et aeternum: propter quod negant etiam intellectum possibilem esse ut possibilem ante actum, licet concedant eum esse in anima prout est subjectum luminis agentis. Si autem quaeratur ab ipsis de dictis Aristotelis, qualiter intelligantur quae dicit de natura possibilis intellectus, dicunt quod intelliguntur de eo quod est subjectum agentis luminis: et illud lumen habitum ab ipso est speculativus intellectus. Cum autem dicitur quod potentia est omnia intelligibilia et actu nullum, dicunt quod hoc sic est: quia lumen ejus aliquando est super intelligibilia, et tunc ipsa denudatio est actu intelligere, quod vocatur speculativus intellectus, qui dicitur adeptus: illi enim ponunt quadruplicem intellectum in anima, agentem scilicet qui denudat formas, et possibilem qui recipit lumen agentis, et tertium compositum ex utroque sicut diaphanum lucidum, quem vocant speculativum: et quartum qui fit splendore luminis habiti super intelligibilia, quem vocant adeptum: et haec opinio multum rationabilior est quam Alexandri et aliorum Peripateticorum quorumdam.

Si autem quaeratur ab eisdem de hoc quod dicit Aristoteles, intellectum sic se habere ad intelligibile, sicut sensus ad sensibile se habet: et ita cum sensus sit susceptivus specierum sensibilium, erit et intellectus susceptivus specierum intelligibilium: et sic intelligere non est solum denudare, sed etiam intelligibilia recipere. Amplius per se agens sine possibili potest denudare. Si ergo hoc sufficit ad intelligere, non oportet ponere aliquem intellectum possibilem vel speculativum, sed tantum agentem et speculativum adeptum. Sed ad hoc illi respondent agentem absolutum nullum esse in anima: quoniam intelligentia absolute agens non potest esse pars animae, sed lumen agentis in possibili agentem vocari vel vocant: et quando distinguitur intellectus in agentem et possibilem et speculativum, est talis divisio sicut substantia dividitur in materiam et formam et compositum: non fit hoc ideo quod forma divisum esse habeat a composito, vel a materia, sed ut ostendatur componentia esse diversarum naturarum, et a composito differre per modum simplicitatis eorum. Haec autem opinio ponit animam rationalem secundum nullam sui partem esse subjectum intelligibilium, et non esse species intelligibiles in anima, nisi sicut in agente eas: sicut colores actu existentes sunt in luce, quae est hypostasis eorum. Et esset simile, quod si a visu procederet lumen dans esse formale coloribus, et hoc esset videre: sic volunt dicere, quod lumen agentis in possibili intellectu intellectualitatis formam dansi ntelligibilibus dans intelligibilibus, sit intelligere et hoc sit esse intelligibilia in anima.

Et si vellemus recedere a dictis Aristotelis, non esset ista via abjicienda: nunc autem quia expresse dicit Aristoteles quod sicut sensitivum se habet ad sensibile, sic intellectivum se habet ad intelligibile, sicut diximus, non videtur haec opinio cum verbis Aristotelis consonare. Movit autem Theophrastum praecipue hoc, quod si esset possibilis in anima intellectus separatus, et non hoc aliquid distinctum, quod ille a materia prima non differret: quoniam utrumque potentia est omnia et nihil actu: et ideo materia prima deberet cognoscere similiter formas sibi advenientes, sicut intellectus possibilis: quod omnino est absurdum. Non igitur taliter possibilis vocatus intellectus est sicut in anima. Adhuc autem taliter possibilis intellectus non fit intelligibilia sine transmutatione et tempore: ergo iste intellectus possibilis est et transmutabilis et mixtus intellectus in anima, sicut ex supra dictis est manifestum: ergo in anima non est taliter possibilis vocatus intellectus: et ideo ista opinio dubitavit in quaestione illa qua quaeritur, qualiter contingit possibilem esse intellectum et recipere intelligibilia, quando supponitur esse impassibilis et intransmutabilis et immixtus.