Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opin. S. Tho. 1. 2. q. 8.ar. 1. & 2.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, ideo Deum esse in rebus, quia virtus sua, & potentia actualiter attingit vique ad intima rei. agens adest, cum, quid agit, se cundum quod 7. Physic. probatur, quod mouens, & motum oportet esse simul; Deus autem, cum sit ipsum esse, oportet, quod esse cuiussi bet creaturae sit primus, & proprius effectus eius: esse autem est intimius omni quocumque alio, & per consequens Deus est intimus omni rei, cum esse rei causet, & continue conseruet. Vbi considerandum, quod differenter agens corporeum attingit suum effectum ab agente incorporeo, & abstracto. agens namque corporeum cum sit quantitatis termino circumscriptum, non potest ibi esse, vbi est suus effectus; sed tantum est simul per contactum. vnde virtute sua immutat corpus, quod immediate sibi coniungitur, quod etiam immutatum immutare aliud potest, vsque ad terminum certum; agens vero spirituale, & abstractum a quantitate, & situ, non potest esse distinctum per locum, vel situm ab eo, quod mouet; sed vbi est, quod mouetur, ibi est iplum mouens; & propter hoc anima est in corpore, & virtus mouens caelum in dextra par te orbis secundum Philosophum 1. Physic. & 2. caeli & mun. sic ergo Deus, cum sit agens abstractissimum, in rebus erit per suam operationem, qua continue attingit vsque ad intima rei esse illius operando, & conseruando; & ita non est aliud Deum esse vbique formaliter, quam operari vbique.

Opinio Scoti 1, sent. dist. 37. q. vnica.

DIXERVNT vero alij, quod operatio Dei, quae attingit continuae intima cuiussibet creaturae, non sussicienter probat, quod Deus sit in omnibus rebus, agens enim quanto perfectius, tanto magis potest agere in aliud distans a for ma, per quam agit; quod patet de sole, qui non mediante radio, sed immediate per formam suam producit formas substantiales in materijs dispositis, per calorem mediantibus radijs generatum. licet enim alteratio fiat radio mediante, introductio tamen formae substantialis sit immediate a forma solis, alioquin effectus es set nobilior sua causa. sed manifestum est, quod Deus est agens perfectissimum; poterit ergo agere distantem effectum: & ita non probatur, quod Deus sit in rebus, quamuis conseruando continue operetur in eis.

Et si dicatur, quod radius immediate inducit formam substantialem, tamen in virtute so lis, non valet quidem; quia vel virtus illa est accidens, existens in radio: & tunc ratio manet; quia nec radius, nec illa virtus poterat inducere formam substantialem, quae nobilior est illis; vel virtus illa erit ipsamet forma solis, & tunc habetur intentum, quod operatur, vbi praesens non est.

Praeterea: Quicquid perfectionis attribuitur soli, multo fortius debet Deo attribui. sed attri buitur soli operari, vbi non est, nec per se, nec per aliquod medium, dicimus enim, quod homo, & sol generant hominem, & tamen multi ge nerantur, sole in alio hemisphaerio existente. similiter etiam in visceribus terrae generantur ferrum, & aurum, & alia mineralia, ad quae radius solis non penetrat, nec etiam calor in superficie terrae ex reuerberatione radij generatus. talis enim calor non penetrat vsque ad tantam distantiam, in quanta reperi untur minera lia; ergo & Deus poterit operari, vbi non est.

Praeterea: Omnipotens suo velle causat quicquid vult, sed ad hoc, quod velit, non oportet ipsum esse coniunctum illi, quod vult. ergo illud volitum erit causatum, & productum absquehoc, quod sit in eo omnipotens essentia, qualis est Deus.

Praeterea: Prius potest separari a posteriori: sed praesentialitas per operationem, & potentiam prior est coniunctione, seu praesentialitate esentiae diuinae cum rebus; quod patet, tum quia Deus extra mundum potest operari, & tamen extra mundum essentia non est: tum quia creatura oportet ordine naturae, quod prior sit, quam essentia diuina, sit sibi praesens. non est au tem creatura in illo priori, nisi per operationem, & actionem diuinam, & per consequens actio praeced it praesentialitatem essentiae cum rebus. ergo non oportet essentiam esse praesentem quia intimae operatur.

Praeterea: Non est propter operationem attribuendum Deo id, quod Philosophi negarunt; sed Philosophi posuerunt duas intelligentias motrices cuiuslibet orbis, & vnam quidem posuerunt in determinata parte orbis, scilicet inoriente, alteram vero, quae erat infinitae virtutis secundum eos; erat enim primum principium, & Deus, non posuerunt in aliquo loco, vel situ. ergo non est verum, quod agens, uel mouens sit de necessitate in moto.

Praeterea: Impossibile est intelligere transitum e contradictorio in contradictorium, nisi facta mutatione circa aliquid. sed constat, quod Deus intelligitur de non praesente fieri praesens creaturae, quae de nouo fit. non est autem per mutationem factam in se; sed potius propter productionem creaturae. ergo productio creaturae praeintelligitur praesentialitati essentiae di uinae cum eadem creatura, & per consequens non est formalis ratio illius praesentialitatis.

Praeterea: Illa propositio septimo physi. quod mouens, & motum sunt simul, intelligitur in corporibus, quae coniunguntur per contactum qualitatum actiuarum, & passiuarum. non enim oportet, quod vnum sit in alio per essentiam, quamuis per qualitates se contingant: sed nos hic loquimur de praesentialitate per essentiam; inquirumus enim, quomodo Dei essentia est in rebus. ideo auctoritas illa non est ad propositum, nec probat intentum.

Praeterea: Quod agens aliquod naturale non possit agere in aliquod distans, nisi prius agat in medium, potest esse ratio duplex.

Primo quidem ordo potentiarum, & propter hoc forma substantialis solis non potest im mediate attingere ad formarum substantialium introductionem, nisi prius lux solis alteret irradiando, nec tamen forma substantlalis agit in medium illa actione, qua agit in distans, vbi gene rat mineralia, & plantas; non tamen potest ibi generare immediate, nisi prius radius diffundatur propter ordinem potentiarum, sicut nec vo luntas potest exire in actum, nisi intellectus sit prius in actu suo.

Secunda vero ratio potest esse imperfectio po tentiae actiuae, que procedit de necessitate de imperfecto ad perfectum, propter quod oportet, quod agens naturale prius agat in medium, quam attingat passum, quod distat. si ergo tollantur haec duo, scilicet ordo, & imperfectio ab aliqua potentia, tunc non patet, quare non possit agere, vbi praesentialiter non existit. sed mani festum est, quod haec duo tolluntur ab omnipotentia Dei. ergo potest agere Deus, vbi praesentialiter non existit.

Dixerunt ergo isti, quod licet Deus vbique sit, & vbiqne ipsius actio se extendat, non tamen eius actio facit, quod per essentiam praesentialiter iit vbique; est ergo non propter operationem vbique, sed propter praesentiam suae essentiae ad res omnes, & quod huiusmodi praesentia aliud est ab operatione, & potest poni realis respectus existens subiectiue in creatura, & terminatus ad diuinam essentiam.

Opinio Riccardi in 1. Sent. dict. 37. q.3.

DIXERVNT quoque alij, quod Deus est vbique, ratione immensitatis suae spiritualis positiuae. vbi considerandum est, quod quadruplex est simplicitas puncti.

Prima quidem negatiua magnitudinis, qualis est simplicitas puncti, qui nec est extensus, nec natus extendi.

Sec unda vero simplicitas priuatiua magnitu dinis, qualis esset in substantia corporea, si per diuinam potentiam foret a dimensionibus se parata. tunc enim esset nata extendi, & non extensa.

Tertia vero est simplicitas positiua spiritualis magnitudinis. figurae tamen, & talis est simplicitas angeli, & animae. non enim debet concipi angelus, sicut punctus; sed cum quadam ma gnitudine spirituali.

Quarta vero est simplicitas positiua spiritua lis magnitudinis infinitae, & talis est simplicitas diuina, quae ponit immensitatem. secundum hoc ergo Deus ratione magnitudinis infinitae spiritualis, quam habet, attingit omnem creatu ram, & est vbique.

Opinio Durandi 1. Sent. dist. 37. q. 2.

DIXERVNT autem alij, quod vltra illam existentiam, qua Deus est in rebus per operationem, dicitur ibi esse per essentiam, & praesentiam; quia operatio facit realem exhibi tionem, & coexistentiam Dei ad creaturam sicut figura sigilli non fit, neque conseruatur in aqua, nisi ad realem coexistentiam Dei cum creatura. haec autem coexistentia, vel praesentia litas non est situs, sed ordo; quia quod est situs in corporibus, est ordo in spiritibus secundum Augustinum. iste ergo ordo Dei ad creatu ram vocatur praesentialitas, secundum quam Deus praesens est omni creaturae.

Opinio quorumdam aliorum.

DIXERVNT deinde alij, quod locus proprie dictus, quatuor habet conditignes, habet enim locatum circumscribere, comeruare, definire, & praesentialiter tenere; & secundum hoc inueniuntur aliqua quatuor esse in loce.

Primo quidem naturalia corporalia secundum omnes istas quatuor conditiones. nam & in loco circumscribuntur, conseruantur, definiuntur, & praesentialiter existunt.

Secundo vero corpora mathematica, imaginamur quidem ea in loco secundum tres conditiones, exclusa conseruatione.

Tertio vero sunt in loco spiritus creati secun dum duas conditiones tantum, quia & praesentes sunt loco, & ibi definiuntur.

Quarto vero est in loco Deus solum secundum vltimam conditionem, quae est praesentialitas, haec autem praesentialitas non est situs, sed quaedam simultas, quae quidam simultas est relatio realis ex parte creaturae, terminata ad essentiam diuinam, sub ratione absoluta, in spiritibus tamen praesentialitas ad locum est realis relatio, consurgens in vtroque extremorum.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo, quod praesentialitas Dei ad res, secundum quam dicitur per essentiam in rebus, non potest dici simul tas, vel relatio simultatis, contra secundam, & vltimam opinion.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub quintuplici propositione.

Prima quidem, quod illa praesentialitas, qua Deus per essentiam dicitur esse in rebus, non potest poni relatio simultatis, vel simultas entitatis diuinae cum entitate creata. impossibile est enim concipere simultatem inter aliqua, quin concipiatur aliquod fundamentum, in quo sint simul, vt ea, quae sunt simul in tempore, vel in situ, vel in spatio, vel in aliquo alio. sed realitates Deitatis, & creaturae non sunt in aliquo simul: non enim sunt simul in tempore, vt supra probatum fuit, nec sunt simul in situ, cum Deus abstrahat ab omni situ; nec sunt simul in loco, cum Deus abstrahat a loco, immo ipsum esle- in loco non est aliud secundum sic ponentes, quam talis simultas. dicere autem, quod sint simul in illa simultate, nihil est dictu. nam illud, in quo aliqua sunt simul, est fundamentum illius simultatis; simultas autem non est fundamentum sui ipsius. vnde patet, quod non possunt dici istae duae entitates simul in loco.

Et confirmatur, quia si poneretur aliquod cor pus non esse in loco, vtpote vltima sphaera, Deus non posset dici simul in loco cum vltima sphaera, quod nec vltima sphaera esset in loco, nec possunt etiam dici simul in aliquo alio, nisi forsan in essendo, quia vtrumque est ens, quod non sufficit ad hoc, quod vnum alteri sit praesens. ergo nihil est dictu ista realis simultas, aut realis praesentia.

Praeterea: Impossibile est Deum, aut aliquam rem concipi, vt simul existentem cum alia, nisi quatenus intelligitur ibi esse, vbi est alia, & per consequens praesentialitas, & simultas praesupponit, quod vtrumque habeat esse ibi, vel hic: & sic quod vtrumque sit subiectum situs, vel vbi; vnde praesentialitas, & simultas non potest intel ligi, nisi inter duo situata, quorum quodlibet sit hic, & quia in eodem hic, propter quod dican tur simul esse, & mutuo praesentia. vnde simultas non facit aliquod esse in loco, sed supponit es se in loco. Sed manifestum est, quod Deus non est subiectum situs, alioquin se ipso locaretur, & situaretur. ergo non potest dici, quod suum esse in creaturis sit relatio simultatis, cum illa supponat situm.

Praeterea: Si concipitur coexistentia, aut praesentialitas, vel simultas inter creaturas, & quoniam quasi relatio media, aut fundatur ista relatio coexistentiae in creatura super ipsam, vt res est, aut super ipsam, vt situata est; sed non potest dici, quod super ipsam, vt absolute, vt res est; simultas enim fundata super aliqua, vt res sunt, facit tantum illa esse simul in essendo rem; non est enim aliud tale coexistere, quam vtrumque rem esse. hoc autem non sufficit ad praesentialitatem, secundum quam dicimus, quod Deus praesens est creaturis. talis namque simultas est inter ea, quae sunt in oriente, & in occidente, aut quae maxime distant, cum quodlibet illorum sit res.

Nec potest dici, quod fundetur super rem, vt situata est, quia simultas facit vtrumque esse situatum. non enim fundatur simultas in aliquo, inquantum album, nisi ad aliud coalbum, nec simultas in aliquo, inquantum res, nisi ad aliquid aliud, quod sit res, & ita nec simultas fundatur in crea turis, inquantum situatae sunt in ordine ad aliquid aliud, quod sit situatum, cuiusmodi non est Deus. ergo poni non potest talis praesentialitas simultatis inter Deum, & creaturam.

Praeterea: Omne, quod intelligitur, vt abstra ctum in se ipso ab omni termino, infra quem fit, & extra quem nihil de eo sit, ita quod careat hu iusmodi terminis, & omni intra, vel extra in sua realitate, nec aliter concipitur, nisi sub ratione mere quidditatiua per necessitatem abstrahit ab omni simultate ad aliquod situatum. nam ta lis simultas daret sibi, quod conciperetur cum quodam intra, vel extra. vnde conciperetur, vt intra rem, & non extra. sed manifestum est, quod Deus abstrahit simpliciter ab hu- iusmodi, sicut ratio rosae simpliciter sumpte, vt alias dictum fuit; ergo non potest concipi cum tali simultate, vel coexistentis ad rem situatam.

Quod ista praesentialitas non potest esse relatio ordinis, vt opinio quarta dicit.

SECVNDA vero propositio est, quod presentialitas illa non potest dici relatio ordinis. talis enim ordo, vel esset causalis, vtpote habitudo huius ab hoc effectiue, vel huius ad hocfinaliter, vel huius sub hoc formaliter; veleeset habitudo situalis, vtpote, quod huius in hoc, vel iuxta hoc, vel infra hoc situaliter, vel ante, vel retro. sed nullum istorum dici potest.

Primum siquidem non; quia, dato quod neus non esset in rebus, adhuc saluaretur ordo causalis. vnde patet, quod non est idem formaliter Deum esse in rebus, quod res esse a Deo, vel ad Deum, vel in nobilitate sub eo.

Nec potest dari secundum, quia tunc pernecessitatem Deus situaretur, si Deum esse praesentem lapidi, esset ipsum iuxta lapidem, vel infra lapidem situare. non enim potest intelligi Dei esse iuxta, vel infra sine situ, cum illae sint diferentiae positionis secundum Philosophum 3. Phy sic. & Commenta torem ibidem. ergo non potest poni, quod praesentia, secundum quam Deus est in creatura, sit formaliter ordo.

Praeterea: Ordo in communi non videtur aliud esse, quam habitudo. vnde vel sic dicentes intelligunt, quod ista praesentialitas est ordo; quia est quaedam relatio, aut habitudo in generali; aut intendunt, quod sit quaedam specialis habitudo, quae dicatur ordo, sed quodcumque dicant, insufficienter dictum est.

Primum quidem, quia nimis generale, & con fusum est.

Secundum vero, quia non declarant de isto or dine, qualis habitudo est, praesertim cum Deum esse in creatura, non sit formaliter Deum ordinari ad creaturam, aut creaturam ordinari ad Deum; esse enim formaliter non est esse ad aliquid ordinatum, vt ex terminis patet. ergo id, quod prius.

Quod praesentialitas ista non potest esse formaliter operatio, procedens a Deo, & terminata ad creaturam, vt opinio prima dicit.

TTERTIA quoque propositio est, quod huiusmodi praesentialitas, secundum quam Deus dicitur in creaturis, non potest esse formaliter ipsa operatio Dei in creaturis, vtpote con tinentia, conseruatio, aut datio entitatis earum; si enim Deum esse in creaturis, esset formaliter ip sum operari, sequeretur, quod non esset aliud Deum esse in creaturis per essentiam, quam per potentiam; vnumquodque enim metaphoricedicitur esse, vbi resplendet sua potentia per suum operari; secundum quem modum dicimus regem esse in qualibet parte regni. sed manifestum est, quod aliquid aliud importat Deum esse vbique per essentiam, quam secundum illum modum metaphoricum, & resplendentiam poten- tiae, & virtutis. ergo aliud sonat Deum esse vbique, quam ipsum operari vbique.

Et confirmatur per verbum Magistri in littera, reprehendentis praesumptionem aliquorum dicentium, quod ideo Deus per substantiam di citur esse in rebus, quia per virtutem propriae substantiae facit, vt & loca, & omnia, quae in eis sunt sint, nec cessat in eis aliquid operari: & sub dit Magist. quod in verbis illis, in quibus dicitur Deum esse vbique per essentiam, plus contineri credendum est, quam homo viuens capere non valeat.

Praeterea: Si idem esset Deum operari creaturas, & esse in creaturis, res ponerentur indifferenter vel hoc, vel illud ad eandem interrogationem; ex interrogationibus enim formalis identitas perpenditur, vel non identitas eorum, quae respondentur; & propter hoc conuincitur distinctio quantitatis; & qualitatis; quia vnum respondetur ad interrogationem factam per quantum; reliquum vero, dum interrogatur per quale, sed constat, quod interroganti, vbi est Deus, non proprie respondetur, quod creat, vel conseruat; interroganti vero quid agit, non proprie respondetur, quod est vbique. ergo hoc non est illud formaliter.

Praeterea: Augustinus 8. de Trinitate, distinguit inter illum, cum ait: Intelligamus Deum sine indigentia, creatorem sine loco, vbique to tum. sed non distingueret, si formaliter essent idem Deum esse creatorem, & Deum esse vbique. ergo non sunt idem.

Quod non sufficit dicere, Deum esse in loco, propter simplicitatem positam spiritualis magnitudinis, sicut opinio tertia fingit.

QVARTA autem propositio est, quod sim plicitas magnitudinis positiua non sufficienter declarat, quomodo Deus est vbique-; aut enim intelligunt sic dicentes, quod in Deo sit magnitudo distensiua, aut quod in eo sit magnitudo intensiua, ponens intentionem nobilitatis, & perfectionis eo modo, quo sapientia ali cuius dicitur magna, vel intellectus, prout Augustinus dicit, quod in rebus, quae non mole magnae sunt, id est maius, quod est melius. Sed manifestum est, quod primum dari non po test, quia talis magnitudo est formaliter quantitas, & dimensio, quod omnino Deo repugnat. si vero intelligitur magnitudo intensiua, sic non apparet, quod aliquid faciat ad esse in pluribus locis. non enim albedo intensior exigit maiorem locum, quam minus intensa, vt Auctor 6. principiorum in cap. de susceptione magis, & minus. ait enim, quod non est purior albedo in pede equi, quam in margarita, immo minus inten sa. ergo immensitas, aut magnitudo intensiua non sufficienter declarat, quomodo Deus sit vbique.

Et confirmatur per hoc, quod Augustinus ait ad Dardanum, in libro de praesentia Dei. dicit enim, quod non quasi speciosa magnitudine opi nemur Deum per cuncta diffundi, sicut lux ista diffunditur, sed potius in duobus sapientibus, quorum alter altero grandior est.

Praeterea: Dato quod haberet Deus spiritua- lem magnitudinem, restat inquirere, quid est dictu magnitudinem illam esse vbique, an videlicet per contactum, vel praesentialitatem, vel simultatem, aut coexistentiam, aut aliquid huiusmodi; sed declaratum est, quod nullum illorum est possibile. ergo id, quod prius.

Quod Deus dicitur esse in rebus, non secundum aliquam conditionem positiuam, quam habeat locatum in ordine ad locum, sed quia retinet vnam conditionem negatiuam, scilicet omnimodam in distantiam a loco.

QVINTA demum propositio est, quod cum locatum habeat multas conditiones po sitiuas in ordine ad locum, per nullam tamen de eis dicitur Deus esse in loco, sed propter hoc quod retinet vnam conditionem negatiuam, quam locatum habet in ordine ad ipsum locum: haec autem est indistantia, aut non distare a loco.

Ad cuius euidentiam considerandum, quod locatum respectu loci habet multas conditiones. Primam quidem, quod ipsum contingit.

Secundam vero, quod est simul cum eo: quae quidem simultas non est aliud, quam vnitas in situ: vltima enim eorum sunt vnum in situ, vnitate cuiusdam contactus, & ex istis oritur illa conditio, quae appellatur praesentialitas, vel coexistentia locati cum loco; alia vero conditio est, quod circumscribitur a loco, & alia est, quod figuratur secundum figuram loci, & alia est quod conseruatur in loco, & alia est, quod non distat a loco; si enim interminarent spacium, medium non diceretur in loco illo. contingit autem aliquid non distare a loco propter positionem relationis, oppositae scilicet propinquitatis: & hoc modo locatum est non distans a lo co, quia propinquum est ei, & ipsum contingens: vel contingit non distare absque positione oppositae habitudinis, ita quod illud non distans non erit propinquum, aut contigens, nec tamen erit remotum, quia abstrahit ab omni situ, nec est capax propinquitatis, aut distantiae, seu simultatis, & elongationis, quae sunt habitudines fundatae super situm.

Ad propositum ergo impossibile est, quod Deus comparetur ad machinam mundialem, secundum aliquam habitudinem positiuam locati ad locum, nam omnes illae fundantur super situm, & exigunt vtrumque situatum, cuius sunt contactus, simultas, praesentialitas, propinquitas, coexistentia, esse intra, vel intimari, & similia.

Retinet ergo priuationem oppositi omnium istorum, videlicet quod non distat a tota machi na mundiali, & a qualibet parte eius, nec elongatur, nec est extra, sed est omnino indistans, nec tamen propter hoc est propinquus, aut intra, vel simul, sed abstrahit ab huiusmodi habitudinibus positiuis, relinquendo negationem al terius, videlicet distantiae, & elongationis, quam & locatum detinebat, & cum hoc oppositam ha bitudinem positiuam.

Sic ergo esse vbique non ponit in Deo habitu dinem positiuam. sed negationem cuiusdam habitudinis, videlicet omnimodam indisttantiam ab omnibus rebus; non dicit autem priuationem illarum habitudinum, quas locatum retinet in ordine ad locum: vnde Deum esse vbique, non dicit formaliter Deum non esse intra res, aut non coexistere rebus, aut non esse propinquum rebus. secundum hoc enim tolleretur om nis conditio locati ad locum, & nulla relinqueretur: propter quod esse vbique nullam de illis formaliter importat, sed potius illam, quam lo catum habet ad locum, videlicet omnimodam inelongationem, & indistantiam. haec autem indistantia videtur esse quaedam praesentialitas, vel intimitas, vel simultas, quamuis non positiua: & propter hoc conceduntur propositiones huiusmodi in scriptura, & dicitur, quod Deus est intimus omni rei, & coexistens, ac praesens.

His tamen, quae dicta sunt, multa obuiare videntur. quandocumque enim aliqua non ponunt inter se in numerum, impossibile est vnum sine altero retineri; sed in locato non est aliud non distare a loco, quam loco propinquum esse; fundatur enim super propinquitatem huiusmo di negatio distantiae, nec est ibi alia indistantia formaliter, quam propinquitas. ergo est impossibile, quod Deus retineat indistantiam a rebus, nisi retineat propinquitatem, & simultatem

Praeterea: Secundum ista, non est aliud Deum esse vbique, quam ab omnibus non distare; sed constat, quod angelus, & omnis spiritualis crea tura, immo & omnis conceptus obiectiuus abstractus, est indistans ab omnibus rebus; angelus enim nec est propinquus, nec distans; similiter nec vnitas, nec rosa simpliciter concepta, nec virtus, nec iustitia. ergo angelus, & omnis res abstracta erit vbique; quod est erroneum, cum esse vbique sit proprium solius Dei. Praeterea: Si esse vbique dicit Deum non distare a rebus, pari ratione debet importare Deum esse non propinquum rebus, cum Deus, nec propinquus sit, nec remotus secundum ista; sed ma nifestum est, quod hoc non significat esse vbique, alioquin non esset aliud dicere, Deum esse vbique, quam ipsum non esse propinquum omnibus, aut non insistens omnibus, cuius oppositum Sancti dicunt. ergo id, quod prius.

Praeterea: Nullius positiui formalis ratio con sistit in negatione, sed esse in, formale est quid positiuum; ergo non consistet in negatione. vnde modus iste dicendi videtur contradictoria implicare, cum ponit, quod esse in, consistit in non esse in.

Praeterea: August. in libro de praesentia Dei di cit, quod Deus adest omnibus rebus, & non solum dicit, quod non desit, immo vtrumque reperitur dictum, videlicet, quod non deest, sed adest. ergo plus importat Deum esse vbique, quam non distare, vel non esse absens omnibus rebus.

Haec est enim mens Augustini in lib. 83. quaestionum, cum dicit, quod Deus non alicubi est, & tamen quia est, & in loco non est; in illo sunt potius omnia, quam ipse alicubi. & Hilar. 8. de Trinitate, cum dicit, quod Deus est viuens potestas, quae nusquam non adsit, nec desit vsquam, vt vbique esse credatur, cum in omnibus non deSed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius. sit. similiter & Aug. super Ioan. dicentss,qua Deus est, qui nusquam deest. vnde per istos ent dos loquuendi, innunt Sancti, quod Deuimun vbique, non importat aliquam habitudinemp sitiuam; sed tantum non distare ab omnibus, iu non abesse, siue non deesse, cum quandoque di cant ipsum nusquam esse, & in omnibus essen

Est tamen considerandum, quod allud est astrahere a distantia, & propinquita t is vtrumque negare; & aliud est negatlonem d stantiae concernere, seu indistantiam sibi de minare esse. ergo in, non abstrahit simplia t distantia, vel propinquitate, & a negatior fii stantiae; immo concernit, & determinut eua tionem huiusmodi. vnde cum intelligitur nu in aliqua re esse, non apprehenditur Deus uid stracte a propinquitate, & a distantia, & aupu tione vtriusque; immo intelligitur determiam te sub negatione distantiae; quia sub oumituda indistantia a re illa; & secundum hoc patem quod praeexigitur aliquid, per quod Deus determinetur ad huiusmodi negationem: aliud m tem est operatio attiugens intima creaturesu hoc enim, quod omnis creatura apprehentiiur virtute diuina subsistere, necessario concioites vt distans, & ita a situ longe positus, aut vt uiilibi siue propinquus illi realitati, quam conseruant, aut saltem, ut indistans, quamuis non sit contingum fine propinquus. apparet enim, quod de necessumai portet, quod sic apprehendatur sub altero itm trium modorum. si enim res conseruatur uoroin suis intimis, aut conseruatur ab eo extra etistente, aut ab eo intra existente, aut saltem non extra existente. non potest autem mem condpere, quod res concipiatur, aut aliqua res fut a virtute quacumque, nisi vel propinqua, & con tingente, vel saltem non distante; quia operatio non distat a virtute. vnde hoc habet natura ops rationis, quod de necessitate exigat virturem quae sit non esse absentem, aut in remotis enistea tem. secundum hoc ergo virtus diuina necesario intelligitur, vt indistans ratione operatid⸗ nis, vel vt positiue propinqua. ostensum est au⸗ tem, quod omne tale propinquum esset situatum. quare relinquitur, quod tantum determinet sibi virtutem, vt indistincte, absque omni con tingentia, vel propinquitate, seu coexistentia, vel simultate.

Est autem hic attendendum, quod plane per istum modum Damascenus libro primo ostendit Deum esse vbique. ait enim, quod Deus dicitur esse in loco, & locus Dei dicitur, vbi manifesta eius operatio sit. nam ipse quidem per omnis immiscibiliter pertransit, & omnibus tradit sud operationem; & paulo ante praemisit, quod locus vbi intelligitur, & est intelligibilis natura incorpe⸗ rea, est locus ille, vbi nimirum operatur, & ideo con cludit in sequenti capitulo, quod solius Dei est vbique esse, & secundum idem operari: Deus an tem vbique ens, & super omnia, vbique, & secundum idem operatur, vera, & simplici operatione. haec est etiam mens Philosophi s. Physio vbi dicit, quod motor est in parte illa mobilis, quae velocius mouetur, vbi dicit Commentator, quod quia iste motor non est in materia, nonia stat dicere, nisi ipsum esse in illis locis, in quibus effectus eius apparet; & subdit, quod ille imum sphaerae, qui mouetur velocius, propinquior est motori. hanc autem appropinquationem debemus intelligere non secundum locum, sed secundum esse. quod enim non est in corpore, non est in loco.

Sic ergo patet secundum istos, quod formalis ratio locationis substantiarum abstractarum consistit in quadam indistantia speciali, quam specialiter operatio exigit in virtute, a qua profluit effectiue; & ita dicuntur locari per ope rationem, non quidem formaliter, sed coexigen ter, & manifestatiue, vel magis determinatiue. determinant enim sibi per necessitatem huiusmo di indistantiam illius, & propter hoc solus Deus potest esse vbique, & a cunctis rebus indistans; quia potest vbique operari: & omnem effectum attingit per omnipotentiam. angelus vero non potest operari vbique, cum sit determinatus ad certos effectus, & ideo non intelligitur, vt indistans ab omnibus, & ita nec vbique. Nec procedunt instantiae.

Prima quidem non; probat enim, quod illa indistantia numeralis, quae fundatur super propinquitate duorum corporum, non possit separari ab illa propinquitate: sed quin alia negatio distantiae, quae dicitur indistantia absque propinquitate poni non possit, ratio non concludit.

Nec procedit etiam secunda; non enim quaelibet indistantia, ab omnibus rebus concepta, cir ca Deum, facit Deum esse vbique; sed indistantia illa, quam sibi determinat operatio, & exigit in virtute, a qua profluit. constat autem quod talem indistantiam non habet angelus respectu omnium rerum, nec ex hoc apprehenditur ab omnibus indistans, quia omnia operetur.

Non valet etiam tertia, quia operatio non exigit de natura sua in virtute, a qua procedit, negationem propinquitatis, immo propinquita tem exigit in corporibus, vel saltem non absen tiam, & non distantiam in rebus abstractis.

Non valet etiam quarta; illa enim, quae sunt difficilia ad intelligendum, sunt etiam difficilia ad exprimendum; propter quod oportet in talibus vti circumlocutionibus multis. est autem valde difficile non distantiam a propinquitate separari, propter hoc, quod imaginatio, vt in pluribus, dominatur in hominibus virtuti cogitatiuae, & abstractiuae. propter quod dicit Magister, quod aliquid vltra humanum ingenium videtur contineri in diuina localitate: & hinc est, quod Augustinus aliquando dicit Deum esse vbique; quia non deest omnibus, exprimendo negatiue, aliquando, quod adest positiue, quamuis secundum veritatem non sit ibi habitudo ali qua positiua, sed indistantia, vel sola non absentia: vnde quia non omnis indistantia a rebus facit Deum esse vbique, sed illa sola, quam exigit operatio apud virtutem propriam, a qua fluit; idcirco neus dicitur adesse omnibus rebus, quia in corporalibus videmus, quod operatio exigit virtutem, esse propinquam, & affistentem. & in hoc primus articulus terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An possit demonstrari ex omnipotentia, quod sit Deus in omnibus rebus. opinio S. Thomae prima parte, quaest. 8. art. 3. & Dur. in 1. Sent. dist. 37. q. 2.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod dixerunt aliqui, Deum esse vbique efficaciter posse concludi propter hoc, quod vbique per sui omnipotentiam operatur, largien do esse rebus, & continue conseruando. operatio enim exhibet per necessitatem virtutem, & praesentem, & intimam effectui profluenti: virtus autem, & essentia sunt idem in eo. quare potest concludi, quod Dei essentia est vbiquepraesens, & coexistit omni rei per huiusmodi operationem.

Opinio Scoti 1. sent. dist. 37. q. 1.

DIXERVNT quoque alij, quod nullo modo concludit operatio, Deum esse omni rei praesentem, cum virtus possit attingere operando, vbi realiter non attingit, secundum quod au ctor rationibus declarat super primo articulo in opinione secunda. Deum ergo esse vbique, non est demonstrabi le, sed pure creditum secun dum istos. hoc enim attestatur scriptura sacra, & auctoritates Sanctorum, & illa ratio, quam Magister ponit in littera, quod neus non potest esse nusquam. quod enim nusquam est, nihil est: restat, quod nihil sit alicubi, & alicubi non: quod repugnaret diuinae perfectioni. posset enim mu tari transeundo de loco ad locum, aut quod po neretur vbique: quod vtique verum est.

Opinio quorumdam.

IXERVNT autem alij, quod omnipotentia potest Deus demonstrari esse vbique, non quidem quia operatio Deum arguat coexistentem effectui operato; sed per alium modum. omnipotentia namque Dei in hoc consistit, quod potest in omne illud, quod non implicat contradictionem. tunc ergo posita re in esse, neus necessario est praesens illi essentialiter, vel potest non esse praesens.

Sed non potest dari secundum, quia si potest non esse praesens, & postea praesens; aut hoc erit per mutationem factam in creatura, aut per mutationem factam in Deo.

Primum dari non potest, quia per se notum est philosophis, quod neus est necesse esse, & im possibilis mutari, & secundum hoc oportebit, quod de nouo incipiat esse in re per hoc, quod aliquid facit in re, sed nulla mutatio facta est in re, cum iam res ante esset; ergo per necessitatem Deus ante erat in re: vel sequitur vnum de tribus, quod scilicet Deus possit mutari, aut quod non sit omnipotens; quia non potest se praesentem facere rei, aut quod semper sit in re immutabiliter, & de necessitate. Prima duo dari non possunt. ergo tertium sequitur de necessitate.

Sed hic modus procedendi defectuosus est in duobus.

Primo quidem, quod relinquit quartum mē- brum, scilicet quod neus sit abstractus, sic quod nullo modo rei sit praesens; & ideo non tollitur omnipotentia, licet non possit se praesentem facere, sicut nec tollitur, quamuis non possit se facere lapidem, vel lignum. dicerent enim philosophi, quod res abstracta nusquam est, & secundum verita tem res abstracta non est praesens alicui praesentialitate positiua, sed solum est ne gatiue indistans. vnde ex hoc, quod ponitur praesens, ponitur situari; & per consequens cor pus esse, non est autem Deus non omnipotens, quia non potest se facere corpus esse, & ita omnipotentia non concludit neum vbique esse.

Secundo vero deficit iste modus, quia dicerent, qui ponerent praesentialitatem realem, quod ista est quaedam relatio realis, existens in creatura, & terminata ad Deum, quae quidem esset extrinsecus adueniens, & per consequens imme diate acquisibilis, sicut respectus vbi acquiritur, & corrumpitur, nullo absoluto corrupto, vel acquisito. Sic ergo Deus respectum illum per suam omnipotentiam posset de nouo impri mere creaturae, & sic ipse fieret praesens; quia respectus praesens praesentialitatis creaturae de nouo datus, terminaretur ad ipsam, & ita per omnipotentiam, tollendo respectum, fieret de praesente non praesens, & de non praesente praesens, illum dando de nouo, sicut & angelus secundum istos nunc facit se praesentem isti corpori, nunc illi per hoc, quod respectus praesentialitatis subest suae voluntati.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo, quod operatio generalis, qua Deus cuncta conseruat, non arguit demonstratiue Deum habere praesentialitatem, aut coexistentiam positiuam, vel simultatem, cum rebus, contra primam opinionem. DESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub quadruplici propositione.

Prima quidem, quod operatio non arguit demonstratiue virtutem operanté esse praesentem, vel habere simultatem, aut coexistentiam, aut positiuam praesentialitatem cum operatione, vel operato. operatio namque, quantumcumque sit situata, non arguit virtutem operantem esse corpoream, vel situatam, alioquin sequeretur, quod motus non posset esse a virtute abstracta, & ita caeli non mouerentur a virtute immateriali; cuius oppositum demonstratur 8. Physic. ibi enim ostenditur, quod infinita motio caeli arguit virtutem mouentem esse omnino incorpoream, & abstractam ab hic, vel ibi, & penitus ab omni situ, sed si operatio existens in corpore argue ret virtutem mouentem esse coexistentem illi cor pori, vel esse simultanee praesentem, vtpote inti mius existentem; necessario argueret virtutem illam esse situatam, cum pateat exterius, quod intus existere, vel simultanee praesens esse formaliter non sit aliud, quam in eodem situ esse. ergo operatio manens in corpore, non arguit virtutem operantem esse intimam illi corpori, vel simultanee praesentem, immo stant ista duo, videlicet, quod ista virtus sit penitus abstracta, sic quod nec sit intra corpus, nec extra, & quod immediate profluat motio corporis ab eadem: talis enim interminatio, aut insistentix ropa gnat omni abstracto a fitu.

Sed forte dicetur, quod praesentialitas npmi est aliquid situale, licet intimitas sit aliqumnaa tineus ad situm, & ideo praesentialitas oniausa ber partis corporis probari potest de illa virtn⸗ te abstracta ex vi operationis. fundabitur enis non super situm, sed super esse, & realitarem ds⸗ lius virtutis abstractae. non solum enim fituaimim situa to videtur esse praesens, immo & abstrades abstracto, & quaelibet res, ex eo, quod res uium tur posibilis esse praesens alteri rei, iuxt ni Commentatoris 8. Physicor. qui dicit, quincam propinquationem ad motorem debemus hiani gere secundum esse, & non secundum locuiica eodem modo videtur posse dici de praesonri litate.

Si vtique sic dicatur, non valet, quia uettum est, quod praesentialitas est relatio situalis, vnio duo abstracta non possunt apprehendi, vt mumu praesentia; quia patet, quod non est aliud presentialitas, quam propinquitas sine medio, ficut eius oppositum, videlicet absentia, muestii aliud, quam elongatio quaedam, & interiaceil distantia; vnde destructa tota machina corporali, nullus posset, nisi phantasmate apprehendere, quod angeli a se distant, vel sint elongatin & absentes: sic nec potest apprehendere, quod sint propinqui, vel praesentes. & patet, quodi Commenta tor vtitur verbo appropinquationis, quod exprimit relationem situalem; & idenns accipit propinquitatem positiue, sed prinatiue pro non distantia.

Quod operatio per necessitatem arguit virtutem, d qua profluit, carere relatione distantiae, contra secundam opinionem.

SECVNDA vero propositio est, quod opeDratio per necessitatem, probat virtutem ope rantem non esse elongatam, vel distantem, stta quod relatio distantiae impedit operationem b omnis enim virtus, quae est substantiae, & elongai tionis est situata; omne autem situatum agit pen contactum, cum sit coporeum, & quantum: omne autem agens per contactum, dum agit, caret distantia, & elongatione, contactus enim est simultas opposita distantiae, & elongationiergo omnis virtus, quae est apta nata subiici di stantiae, & elōgationi, impossibile est, quod agat nisi careat actuali distantia, & elongatione, su per consequens omnis operatio est a virtute ine distante.

Praeterea: Si aliqua operatio esset a virtutedistante, sequeretur, quod illa operatio esses abstractior, & altior illa virtute; quia non pror cederet ab illa virtute secundum modum situa. lem, & linearem. si enim modo lineari, & situ li procederet, necessario extenderetur operatio illa per totum spatium distantiae, quod est anter virtutem, & terminum ipsius operationis. & per consequens haberetur intentum, quod virtus non esset distans ab operatione; & ideo videmus, cum aliquid agit in distans, quod actionem suam diffundit per totum spatium ipsumalterando, quod si non procederet illa actio⸗ virtute modo abstracto, abstrahendo sciliceta- spatio, & distantia, ac situ, quod imposribile est. tunc enim, modus agendi esset nobilior, quam virtus 3 eigo impossibile est operationem procedere a virtute fitualiter distante. vnde atten dendum, quod fecundum hoc, & virtus esset situata, & operatio situam; ex quo essent adinnicem distantes, habitudo tamen operationis d virtutem, non dependeret a situ, nec haberet aspectum ad spatium, & ita modus operandi esset abstractus, ita quod virtus non dependeret a spatio in operando, quod impossib ile est, quia operari sequitur esse, & modus operan di modum essendi.

Praeterea: Si virtus aliqua posset agere immediate in aliquid distans sub certa remotione, poset agere immediate in aliquid distans in infinitum, ex quo enim distantia non impedit, nec exigitur simultas virtutis cum operatione: spatium intermedium accidit virtuti in operando; quaecunque autem variatio fiat circa ac cidens, non immutatur, quod est per se, vnde variato musico, qui per accidens aedificat, semper remanere potest aedificator, per le aedificans. existente ergo spatio finito, vel infinito, nil immutabitur circa operationem virtutis, quae non respicit spatium, nisi per accidens. Sed constat, quod sol, aut virtus alia quaecumque creata, age re non potest in aliquid distans in infinitum, si infinitum per impossibile poneretur; ergo nec potest absolute agere in distans immediate, spatio intermedio abstrahendo.

Praeterea: Quandocumque aliqua finita distantia exigitur inter virtutem, & operationem, ita quod virtus aspiciat aliquam certam distantiam, vltra quam agere non potest, eadem virtus necessario aspicit quamlibet partem illius distantiae, & ita illud spatium, quod est inter virtutem, & operationem, aspicit, qtantum ad omnem sui partem, sed virtus aspiciens spatium, quantum ad quamlibet sui partem in operando, necessario totum spatium alterat, & immutat. ergo talis virtus necessario elicit operationem primo in partem spatij contingentem, & deinde in partes reliquas, & per consequens agit contingendo, nec immediate indistans, relinquitur ergo, quod virtus quae non potest agere in distans in infinitum, sed impeditur ab aliqua finita distantia, necesario impediatur a qualibet distantia, quantumcumque minima; nisi prius pars, virtutem contingens, immediate attingatur. respicit quidem quamlibet partem medij, ex quo respicit totum; nam totalitas consurgit ex partibus, & si non respiceret aliquam partem, iam non respiceret totum. illud autem respicere non est aliud, quam per operationem attingere: vnde manifestum est, quod si aliqua finita distantia impedit virtutem, hoc non est, nisi quia per totum spatium diffunditur operatio; & ita talis virtus non aget immediare in distans: quod si operatio non diffunditur, a nulla finita distantia virtus impedietur: & ita sol potest inducere formam substantialem, quantum est ex se, in materiam dispositam, in infinitum distantem, si eius actio non eget, vt per torui spatium iterru dium diffundatus.

Est ergo sciendum, quid ideo omnis viomm corporea potest in aliquam cortam distantiam; ita quod vlera non potest, quia dil fundit actionem suam per totum medium, ita quod immediate partem propinquant attingit, & deinde partem remoram, eediuu. te propinqua, actio autem quanto magis remouetur a virtute, tanto amplius debilitu⸗ tur: & per consequens in terea distantia deficit. sed si virtus non diffunderes actin⸗ nem in totum spatium, sed immediate dis funderet in distans, non esset debilior actio in parte magis distante, quam minus distante, cum aeque immediate prostueret a virtute; & per consequens, quaecumque distamila daretur, virtutem istam in agendo non impediret. cum ergo nulla sit virtus situata & corporea, quae possit in omnem distautiam in infinitum; manifeste conuincitur, quod nulla potest immediate in aliquid distaus, sed semper attingit propinquius mediante remotiori: vnde agens corporeum, agit contingendo superficiem passi. nec potest dari primi pars, quae immediate attingat; illa enim diuisibilis esset, & partem priorem illius partis prius attigisset., & deinde eiusdem partis partem propinquiorem, & sic in infinitum: & ideo dari non potest primum mu tatum esse-

Et si dicatur, quod ea, quae dicta sunt, probant de virtute corporea, quod non possit in distans, sed non de virtute diuina, aut quacumque spirituali, & abstracta; non valet quidem; quia omnis virtus distans, necessario est corporea, & situata, cum distantia sit relatio fundata super situatum, & positum; tale autem es quantum.

Quod rationes supra positae articulo primo opinione secunda, concludentes, quod aliquid potest agere in distans immediate, efficaces non sunt.

TERTIA quoque propositio est, quod rationes, supra primo articulo inductae, quod aliquid possit agere immediate in aliquod distans a forma, per quam agit, nullo modo procedunt.

Prima siquidem non; falsum enim assumit, scilicet quod formarum substantialium introductio sit immediate a forma solum, & non mediante calore, qui generatur a sole, radio mediante; secundum hoc enim generatio formae substantialis non esset finis alterationis, quamuis esset in fine alterationis: nec esset vna actio alteratio, & introductio formae substantialis in ordine ad agens, sed essent actiones duae dispa rate coniunctae, & ita generatio formae substantialis fieret per se ab agente: quod est contra Cõ- mentatorem sexto Physicorum, qui dicit. quod transm utationes sunt duobus modis, quia modus existens per se, & est transmutatio, quae est de quiete in quietem, &t iodus existens non per se, & est transmutatio, quae est finis alterius transmuta tionis, vt mutatio colunum de dextro in dextrum a matu locali columnae: & manifestum est, quod mutationes istae sunt in non tempore; quia sunt fines transmutatrom. finis autem indiuisibili est. & difert a ilio, euins est finis, & est manifectum, quod impoffibile est, vt sit per se. haec Commentator, Ix quibus patet, quod nulla matio indiuisilis attingitur immediate ab agente, sed mediāte aliqua transmutatione di nisibili, cuius indiuibilis transmutatio sit terminus, & finis. vnde transmutans columnamsa dexera in sinistram, non facit alia actione colummam dextram, nisi transmutando localiter ipsam, nec domificans alia actione inducit formam domus, quam per motum localem lapidum, & lignorum, nec imprimens figuram in cera, alia actione figuram imprimit, & alia partes mouet, immo partes cerae mouendo ad situs varios, eadem motione figuram introducit. similiter ergo inducens formam substan tialem, non alia actione imprimit formam substam tialem ab alteratione, immo alterando formam substantialem per modum cuiusdam sequelae inducit. sicut enim figura est quaedam sequela motus localis, pro eo quod eius terminus, scilicet situs partium, est accidens proprium, & inseparabile a figura, propter quod inducens varium situm partium de minoritate, ex consequenti inducit figuram, alioquin separaretur situs partium a figura, quod imposs ibile est, sic inducens accidentia propria formae substantialis, & inseparabilia: inducit per necessitatem consequenter formam substantialem: propter quod dicit Commentator primo Physic. quod si forma substantialis non suscipit magis, & minus, necessario accidit in proprijs acciden tibus, quod non cessant partes recedere, & partes fieri, donec forma inducatur; vnde necessario sequitur alterationem: & similiter in sexto dicit, quod cum caro generatur ex sanguine, amittuntur qualitates, & accidentia propria sanguinis, & fiunt propria carnis, donec mittatur forma sanguinis, & fiat forma car nis in non tempore. similiter etiam secundo cae li, & mundi, sententialiter dicit, quod calor ge neratur a motu, quia motus est perfectio corporis calidi. cum ergo corpus fuerit in sua vltima perfectione motus, erunt & omnia accidentia necessaria formae ignis in sua perfectione, & ita & forma ignis; propter quod motus generat calorem, & ignem. sic ergo radius solaris inducit in materia corporali lucem propriam alicui formae substantiali, & inducendo lucem, necessario inducit calorem proportionalem illi formae, & mediate omnia accidentia propria: quibus inductis, forma substantialis de necessitate inducta est eadem inductione, quemadmodum & figura eadem actione inducitur in cera, qua partes cerae mouentur ad situm proportionalem illi figurae: & propter hoc Philosophus septimo Physico- rum assimilat generationem sorumrum substus tialium genorationi figurarum. & apeii rum, doquira specie qualitatis. qse uea quod don sit immediate motus in ds, Iu ooquirueai per modum sequela, ain au quisitoa ebi dicit Commentaton, quod si a meratio figurarum est alteratio, connuu quod grneratio in substantia est alteratio, q si sit simile omniso, in acquifitionibus vep que. vnde pates, quod in istis, quod est o mum intentione agentis, est ultimum inam quutione. nam artifex, & sigillans per priala tendit formam domus, & figuram sigilli o inducit autem, nisi ex consequenti per morum sequela. similitor & penarans, per prius inmm dit formam substantialem, & tamen ipsom⸗ per prius non inducit. quia non indacbhb est, cum sit indiuisibilis. Non est autem i rum, quod aliqui imaginamur, sicum potim formaliter esse figuram, & propter hoc inai⸗ cens situm, inducat figuram. situs enim as propria passio quantitatis, vt patet in pimi⸗ camentis, & respondetur formaliter ad muriagationem factam per vbi, dicitur enima uddhec pars est superior, illa inferior, haec ibi, la hicifigura autem, cum sit terminus quantitatia, non respondetur ad interrogationem fudam per vbi, sed per quale; vnde patet, quihsim & terminus quantitatis non sunt toumalitr idem

Quod ergo assumebatur solem per su formam substantialem, inducere formas istanles, & non radio mediante, patet quod falsum est, quia radio alter ante, inducit omnis acridentia propria formae generandae, & ipsam far mam per modum sequelae, sicut artitos, adiante motu locali, inducit formam domm. non enim artifex per motum localem disponit partes, vt deinde alia actione imprimat. sormam: & ideo nec sol per radium disponis nateriam, vt demum in fine di spositionis sur aliam actionem imprimat formam, immo aterando inducit formam, tanquam finem alarationis; finis enim saperari non potest ab eo, cuius est finis, accipiendo finem pro termino indiuisibili, cuiusmodi est punctus, respectu lineae. & simililer finis attingitur immediate ab eo, cuius est finis. quare alteratio de necelsitate attingit generationem formae substantialis. nec est verum, quin illud, quod acquiritur per modum sequelae, possit excedere medium, per quod attingitur; alioquin motus non generaret ignem. vnde propositio illa, quod effectus aequiuocus non excedit suam causam, non habet verum, nisi in effectu totaliter producto, sicut est in creatura; ibi enim totus effectus continetur virtualiter in agente, & pel consequens inferior est virtute agentis; in ef fectibus vero, quorum productio non est creatio, sed tantum motio materiae, donec potene tia trahatur ad actum, hoc est materia tu formam, necessario huiusmodi motio fit aqualitatibus actiuis, & passiuis, nec contintuur virtualiter forma subitantialis in illis, quia pos fit, cum non sit, nisi perfectio, & complementum. & nullo modo res praecise. vnde per hunc modum declarat Commentator 11. Metaphysicae, quomodo forma ignis potest induci a motu, cum sit perfectior ipso motu. ait enim, quod cum dicitur conueniens, seu simile fieri a conueniente simile sibi, nón est intentio, quod conueniens agat per se, id est per suam formam sibi conuenientis; sed est dicere, quod extrahit eam de potentia in actum, & sequitur generans. ergo non est dicere, quod anima ponat animam in materia, sed extrahit illud, quod est in anima in potentia, ad esse animam in actu. vnde ignis generatur a motu, fieut ab igne. Hoc Commentator, vnde patet, quod si agens faceret formam, tamquam vnam rem praecisam, non esset possibile, quod motus generaret ignem, aut quod virtus formatiua existens in semine generaret animam; sed quia nul la res fit totaliter per agens naturale, sed tantum perficitur, & completur; possibile est, quod aliquid ignobilius moueat incompletum ad suum completum; & hoc vocauerunt antiqui latitationem formarum, aut inchoatiuum, seu seminarium. non est autem ibi inchoatiuum aliud, nisi ipsamet materia. realitas enim ignis, cum sit vna simpliciter indiuisibilis in duas, quarum quaelibet sit hoc aliquid, & res praecisa; diuisibilis est in aliqua, quae non sunt praecisae; sed potius rei; vnde non sunt duo in veritate, secundum Commentatorem ibidem. ignis ergo est inchoatus in aere per aliquid sui, & dum a motu illud inchoatiuum trahitur ad complementum, generatur realitas ignis in actu, cuius quidem praecessit inchoatio, quae est materia, & subsecutus est actus, & complementum, quod est forma, sed de his dictum est perfectius in tractatu de principiis physicis, & dicetur etiam amplius in secundo.

Non valet etiam secunda, quia verum non est, quin sol sua virtute penetret vsque ad intima terrae, vbi mineralia generantur. haec autem virtus, vel est ipsemet radius, qui aliquo modo potest penetrare, etiam vique ad centrum terrae, quia omne elementum, etiam ipsa terra, habet aliquid diaphaneitatis, alias quodlibet elementum non haberet propriam lucem, & visibilem qualitatem, cuius oppositum patet per sensum, vel potest esse alia qualitas insensibilis, delata cum lumine; quod videtur innuere Commentator secundo caeli, & mundi, cum dicit, quod non est remotum, quod aliqua forma compleatur cum lumine, & reflectatur cum sua reflexione, & abscindatur cum sua abscissione, & loquitur de illa virtute, per quam sol, & stellae generant ista inferiora: vel potest dici, quod ista virtus sit aliquis calor, aut aliqua qualitas proueniens a radio solis, reflexo in superficie terrae, & procedens vlterius alterando vsque ad loca illa, vbi mineralia generantur. Sol etiam existens in alio hemisphaerio dicitur plantas, & homines in nostro hemisphaerio generare, & conseruare, vel ratione qualitatum derelictarum in ipso hemisphaerio, ex latione solis diurna, vel ratione radiorum solarium, qui reflectuntur ad lunam, & stellas, quoniam omnia sidera aliqualiter lumen recipiunt a sole.

Non obsistit etiam tertia, quia omnipotens suo velle sic causat, quod nec est propinquus, nec distans illi rei, quam causat, cum simpliciter sit abstractus, sed est omnino indistans, & per consequens habetur propositum, quod nulla virtus potest agere in aliquid sibi di stans.

Nec obuiat etiam quarta; procedit enimex falsa imaginatione, quasi Deus esset praesens intimitate positiua; tunc enim separaretur operatio a tali praesentialitate, tamquam quid prius; sed quia praesentialitas huiusmodi est tantum indistantia, quam quidem sibi determinat operatio circa virtutem, a qua fluit, impossibile est, quod apprehendatur Deus, vt operans, quin statim apprehendatur indistans.

Non valet etiam quinta: tum quia non legitur, quod isti allegant, Philosophum, aut Commentatorem dixisse, quod sit aliqua intelligentia mouens orbem non existens in orbe, per modum, qui expressus est, scilicet per indistantiam negatiuam, immo expresse Philosophus primo caeli, & mundi, dicit Deum esse in caelo. vbi Commentator ait, quod dicere Deum esse in caelo, & corpus in loco, non est idem; declaratus est enim in fine octaui Physicorum, modus, secundum quem Deus dicitur esse in caelo, & post declarabit Magister in scientia diuinali: tum quia primum principium non mouet, vt efficiens motum, secundum philosophos executiue, sed tantum intelligentia coniuncta, qua appellatur motor orbis; & ideo non procederet ratio, quod efficiens motum non intelligatur semper esse indistans.

Est tamen sciendum, quod quia primumprincipium mouet causando desiderium in mo tore coniuncto secundum philosophos: ideo intelligitur non distare ab illo motore, secundum eos, propter quod posuerunt ipsum in eadem parte orbis per indistantiam, in qua posuerunt motorem.

Non procedit etiam sexta; quia illa praesentialitas non est positiua, sed negatio sola, & ideo simul intelligitur circa virtutem cum effluxu operationis ab ipsa.

Non cogit etiam septima: quia licet propositio, agens, & patiens sint simul, solummodo teneat in corporibus, quae agunt per contactum; generaliter tamen verum est, quod operatio est indistans a virtute, siue illa virtus corporalis sit, siue incorporea, & abstracta. in virtute vero corporea non sufficit sola indistan tia negatiua, sed est ibi necessaria simultas, & contactus.

Non obsistit etiam vltima: non est enim verum, quod ideo sol inducat formas substantiales radio prius diffuso, quia hoc exigat ordo potentiarum actiuarum, aut propter processum ab imperfecto: ad perfectum, immo perfectior est operatio in parte propinquiori, quam in remotiori; dum tamen adsit susceptiuum. est ergo ratio, quia alteratio inducit ad formam substantialem, sicut motio partium cerae inducit siguram sigilli; & idcirco non sequitur, quin omne agens sit indistans a sua operationez quia vel operatio contiguatur agenti, si- eut in corporalibus, vel saltem in distans, sicut in formis abstractis.

Quod vniuersalis conseruatio, qua Deus agit in res om nes, ipsas manutenendo, probat demonstratiue, Deum esse per essentiam indistantem ab omnibus rebus, & ita quod sit vbique.

QVARTA demum propositio est, quod vniuersalis manutennetia, qua Deus rebus omnibus intime operatur, demonstratiue concludit, Deum esse vbique per indistantiam ab omnibus rebus, non quidem, quod huiusmodi manutenentia sit nota in lumine naturali, sed hac habita per fidem, & supposita, quia, & sic omnino verum est, potest formari ratio, hoc supposito, de monstratiue concludens. impossibile est enim propriam operationem profluere a virtute non intellecta existente distanter, & a remo tis, vt iam probatum est. quare a virtute non distan te: non autem oportet, quod intelligatur procedere a virtute de necessitate propinqua, vt etiam demon stratum est: quare relinquitur, quod hoc solum sit de ratione operationis, vt cogat intellectum apprehendere virtutem, vt indistantem a se. sed con stat, quod operatio, qua res in esse conseruantur, est intima cuiuslibet rei; ergo necesse est, quod diuina virtus concipiatur, vt indistans ab intimis omnis rei. virtus autem diuina non est aliud, quam sua realis essentia; ergo de necessitate ap prehenditur Deus, vt indistans realiter, & per essentiam ab omni creatura.

Quod autem haec ratio demonstratiue conclu dat, patet; quia omnis propositio, quae alia coas sumpta, nota in lumine naturali, concludit demonstratiue simpliciter, & absolute; assumpta vna alia, quae supponitur esse vera, concludet demonstratiue, non quidem simplicite, sed ex suppositione, sed Philos. & Comment. 8. Phyf. demõ- stratiue concludunt primum motorem in deter minata parte orbis ex ista propositione: Impossibile est virtutem esse distantem ab operatione, assumpta ista alia: operatio motoris est maxi me in circulo maiori, diuidente sphaeram in duas partes, arguendo sic, quod motor est per indistantiam in illa parte, vbi maxime relucet sua operatio; in illo autem circulo lucet, quia velocius mouetur; ergo in illo circulo est motor, non quidem situaliter, sed per omnimodam indistan tiam. ergo si eadem propositio sumatur, coassumendo aliam, & demus, quod Deus est ibi per omnimodam indistantiam, vbi sua operatio ma xime lucet, lucet autem in omnibus rebus, quia omnes intime conseruat, vt supponitur ex fide, ergo demonstratiue sequitur, hoc supposito, quod Deus est vbique, non quidem situaliter, sed per omnimodam indi stantiam. & in hoc articulus secundus fini tur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

An bene assignentur quatuor modi, quibus Deus est in rebus per essentiam, praesentiam, & potentiam, & in quibusdam per gratiam. op. S. Thom. p. 1.4. B. art. 4

CIRCA tertium uero considerandum, quod aliqui dixerunt, suffic ientiam quatuor me dorum, quibus Deus dicitur esse in rebus, sic accipi posse, quod Deus dupliciter dicitur esse in rebus. Primo quidem, sicut obiectum operationis est in operante, ququid proprium est in operationibus animae secundum quod cognitum est in cognoscente, & desideratum indesiderante, & sic consurgit primus modus, quo Deus speialitet est in creatura rationali per gratiam, per quam ipsum diligit, & cognoscit actu, vel habitu. Secundo vero sicut causa agens dicitur in effectu, & sic est in omnibus rebus; videmus autem in rebus humanis, quod rex dicitur esse in toto regno per suam potentiam, licet non sit vbique praesens, sed tantum est praesens in omnibus, quae sunt in conspectu ipsius. nec etiam in qualibet parte domus est per substantiam suam, quamuis omnes partes domus sint praesentes, & secundum hoc aliud est esse alicubi per potentiam, ab esse per praesentiam, & e conuerso. vnde ista tria distinguuntur in tantum, quod Manichaeidixeruut, non omnia subesse diuinae potentiae, sed tantum spiritualia, contra quos dicimus Deum esse vbique per potentiam. Quidam vero dixerunt, non omnia subiecta diuinae prouidentiae, conera quos dicimus, Deum esse vbique per praesentiam. Quidam vero dixerunt, quod non immediate creauit Deus omnia, sed quod immediate creauit primas creaturas, & quod illae alias creaúe runt: contra quos dicimus, quod Deus est vbique per essentiam. sic ergo est in omnibus per poter tiam, inquantum eius potentiae subduntur, & in om nibus per praesentiam, inquantum omnia nuda, & aperta sunt oculis eius, & in omnibus per essentiam, inquantum adest omnibus, vt causa essendi.

Sed hic modus dicendi non sufficienter videturdistinguere modos, quibus ponitur Deus esse in rebus. Primo quidem, quantum ad hoc, quod per gratiam dicit Deum esse in rebus, sicut obiectum in operante, quia si hoc verum esset, non esset actu in illis, qui actualiter ipsum non di ligunt, vel cognoscunt, sed tantum in habitu, cum actu aliter non obiiciatur eorum intellectui, & voluntati, sed Aug. dicit in lib. de praesentia Dei ad Dardanum, quod Deus inhabitator est quorumdam, non cognoscentium eum, vtpote paruulorum, & non solum in potentia, vel habitu, immo in actu; sunt enim actualiter templum Deiergo iste modus essendi per gratiam non dicitur, secundum quod obiectum est in cognoscen te, vel diligente.

Praeterea: In solis bonis, & sanctis dicitur Deus per gratiam secundum Aug. sed per modum obiecti cogniti, est in multis non sanctis. er go id, quod prius.

Praeterea: Augustinus dicit, quod anima cum in singulis partibus corporis adsit tota simul, in aliis tamen intensius, in aliis verorus missius operatur: & Magister in praesenti dig stinctione cap. 2. ait, quod similiter neus, cumii in omnibus essentia liter totus: singularitemtu- men dicitur esse in sanctis, quia in illis plenius, & intensius operatur. ergo non est Deus per mo dum obiecti cogniti, sed potius per modum spi ritualiter operantis, vbi existit per gratiam.

Secundo vero deficit, quantum ad aslignationem praesentiae: tum quia res creatae non sunt praesen tes diuino intuitu obiectiue, & terminatiue, sed potius denominatiue; est enim sola sua essentia sibi praesens, qua praesente existente, omnis crea tura aequiualenter, immo eminenter est sibi praesens: tum quia si praesentialitas illa referatur ad esse cognitum, sequetur, quod diuina essentia non solum est in rebus per praesentiam, immo Deus est in sua essentia per praesentiam, cum sit sibi cognita; quod tamen nullus concedit: tum quia secundum esse cognitum obiectum dicitur per praesentiam in cognoscente, & non e conuer so: & secundum hoc Deus non erit in rebus per praesentiam, sed potius res in Deo. vnde patet, quod praesentialitas, secundum quam Deus est in rebus, non debet accipi pro prosentia intuitus, seu conspectus, tunc enim improprie diceretur Deus per praesentiam in rebus, sed res dicerentur in eius praesentia, & conspectu.

Tertio vero deficit quantum ad illum modum, quem accipit de potentia, sicut rex est in regno; talis enim modus est metaphoricus, & abusiuus; non enim proprie dicitur rex in regno per porentia, quia talis potentia non arguit regem esse praesentem immediate, sed per aliquem executorem mandati regij, non quod sit ibi vere potentia regis, nisi quia apprehenditur a subditis voluntas regia, & obligatio cuiuslibet subiecti, ad cō cordia exequendum, & ita non est ibi regis potentia, nisi secundum esse rationis; quia quidam re spectus, & quaedam habitudo apprehensa. non sic autem dici potest, quod Deus per potentiam metaphorice sit in rebus.

Quarto vero deficit, quantum ad modum, quo Deus est in rebus per essentiam. adesse namque omnibus rebus, vt causa essendi, est adesse secun dum potentiam; sed iste modus potentiae distinguitur a modo, quo Deus est in rebus per essentiam. non ergo bene assignatur ille modus, quod scilicet Deum esse in rebus per essentiam, sit omnibus adesse, tamquam causa essendi.

Opinio Scoti 1. Sent. dist. 37. q. 1.

PROPTEREA dixerunt alij, quod Deus potest tripliciter considerari.

Primo quidem, vt res efficiens, & conseruans, & sic est in illis per potentiam. Secundo vero vt res cognoscens, & sic est in ipsis per praesentiam.

Tertio vero secundum rationem suae infinita tis, & illimitationis, prout cuilibet rei illabitur intime, & secundum hoc est in rebus per essentiam. Sed iste modus dicendi deficere viderur. Primo quidem ex parte primi modi, qui coincidit cum tertio. non enim Deus aliter illabitur crea turae, nisi quia esse ipsius efficit, & conseruat: quia declaratum est supra, quod omnis intimatio, vel illapsus positiuus, quo intelligeretur Deus esse in rebus, per necessitatem esset aspectus situalis. & ita exigeret Deum esse in situ, & per consequens esset quid corporeum, & quantum.

Secundo vero deficit in modo praesentiae, quia non aliter Deus cognoscit creaturas, postquam factae sunt, quam antequam fierent, secundum Aug. 5. super Cien. sed constat, quod Deus non erat in rebus per praesentiam, antequam fierent. ergo Deum esse in rebus per praesentiam, non est esse secundum cognitionem. Et confirmatur, quia potius deberet dici res esse in Deo per prae sentiam, quam e conuerso, vt statim arguebatur. Tertio vero deficit in hoc, quod dicit de modo infinitatis, & illapsus; talis enim infinitas dicit causam: vnde oritur, quod Deus sit vbique, aut esse possit. vnde dicit rationem essendi in loco, non autem ipsum esse in loco actualiter; illapsus ve ro videtur importare intimationem adrem, seu esse intime intra rem, quae sunt habitudines situales, vt supra dictum est. & iterum illapsus inti mus non videtur esse aliud, quam praesentialitas; & per consequens modus, in quo Deus est in rebus per essentiam, non bene distinguitur ab il lo, quo per praesentiam non existit.

Opinio Durandi 1. Sent. dist. 37. q. 2.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod isti modi distinguuntur secundum tria, quae concurrunt ex parte Dei, res actualiter causan tis, & conseruantis, quae tria sunt substantia, vir tus, & operatio. actio namque creationis facit rem existere, conseruatio vero existentiam rei con tinuat: existentia autem rei exhibet rem Deo praesentem, & per consequens Deum rebus, quia non est esse praesens rebus, nisi quatenus res sunt sibi praesentes, & quia praesentialitas illa non solum est secundum cognitionem, immo secundum realem exhibitionem, ideo Deus dicitur per essentiam esse in rebus. sed quia virtus, & potentia non differunt ab essentia, & operatio profluit a virtu te; ideo est in rebus per potentiam, & virtutem, & sic distinguuntur isti modi. secundum operationem, essentiam, & virtutem.

Sed nec iste modus conueniens est; quia secundum hoc modus essendi per potentiam, & virtutem ponit in numerum cum modo essendi per operationem, vnde erunt quatuor modi. Primus quidem per operationem. Secundus vero per praesentia litatis exhibitionem. Tertius quoque per realem essentiae exhibitionem. Quartus quoque per potentiam, & virtutem, ita enim Deus est in rebus per operationem, sicut per potentiam, vel virtutem, quare si distinguitur modus essendi per operationem, ab illo, qui est per virtutem, erunt quatuor modi, per operationem, per potentiam, per essentiam, & per praesentiam; ergo non distinguuntur isti modi secundum ista tria.

Opinio quorumdam aliorum.

VOCJRCA dixerunt alij, quod Deus est Avbique per potentiam, ratione causalitatis, quia cuncta continuat, & conseruat; est vero in re bus per praesentiam ratione fimultatis, non quidem contactus, qualis est inter duo corpora, nec etiam duratiuae coexistentiae, prout duo temporanea simul sunt in tempore, quo ad durationem, sed coexi stentiae praesentialitatis, prout vna essentia, alte ri praesentialiter coexistit: & quia praesentialitas ista potest attendi, vel penes extrinseca, & accidentia, quando scilicet nullum medium cadit inter aliqua, quinfibi sint praefentia, quo ad accidentalia vtriusque: vel potest attendi penes. intrinseca, & intimas essentias vtriusque, quan do scilicet nullum medium cadit inter intima vtriusque. Deus autem coexistit praesentialiter omni rei, non secundum extrinseca sibi, immo secundum essentiam, quia nullum accidens est in eo; idcirco additur tertius modus, quod Deus est in rebus, non solum per praesentiam, immo per essentiam, vt iste tertius modus specificet, & determinet secundum.

Sed nec ista sufficiunt: tum quia assumitur vnum, quod non est verum, videlicet inter Deum, & essem tias creaturae esse aliquam coexistentiam, aut simultatem positiuam; cum tamen ista exprimant habitudinem situalem, vt sepe dictum est: tum quia declarando huiusmodi praesentiam, dicitur, quod est simultas, & deinde declarando, qualis sit haec simultas, excluditur simultas con tactus, aut durationis, & additur, quod est simultas praesentiae, & ita fit circulus, cum prius praesentia declarata fuerit per simultatem, & deinde simultas declaretur per praesentialitatem; vnde patet, quod nulla praesentialitas, aut coexistentia positiua potest intelligi, nisi secun dum simultatem durationis, vel situs, sicut supra deducebatur: tum quia simultatem, & praesentialitatem istam exponit per carentiam medijs medium autem, & extrema sunt vnigenea. constat autem, quod medium non est, nisi inter situata, nec medium tollitur, nisi a situatis.

Quid dicendum secundum veritatem; & primo, quod haec tria per potentiam, praesentiam, essentiam, exprimunt perfecte vnum modum essendi Deum vbique.

DESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub quadruplici propositione.

Prima quidem, quod haec tria non exprimunt tres modos essendi Deum in rebus, sed perfecte declarant modum illum, quo Deus est vbique. illa namque propositio per, exprimit causalitatem, potest autem exprimere, vel substratum, quod dicitur esse vbique, vel causam formalem, qua scilicet substratum formaliter est vbique, vel determinans illud formale ad substratum.

Cum ergo dicitur Deus vbique per essentiam, non vocatur aliquis modus essendi, formaliter distinctus ab aliis, sed exprimitur quid sit illud in Deo, quod subiicitur isti conditioni, quae est esse vbique, & illud est essentia: cum vero dicitur Deus vbique per praesentiam, exprimitur, quid sit formaliter Deum esse vbique, illud enim esse vbique, non est aliud, quam quaedam praesentialitas, non quidem positiua, sed potius priuatiua, seu negatiua, quia omnimoda indistantia ab omnibus rebus.

Cum autem dicitur, quod est vbique per potentiam, non signatur, quod Dei potentia sit vbique, quasi alius modus sit iste a primo, cum essentia, & potentia sint idem in Deo, nec aliter potentia sit vbique, nisi quia essentia est vbique. nec etiam notatur formalitas essendi vbique, nam potentia non est formaliter vbique, vt patet. exprimitur ergo aliquid determinans formale ad substratum, videlicet indistantia ad essentiam. per hoc enim apprehenditur virtuosa operatio Dei attingere intima omnis rei deue⸗ cessitate, & apprehenditur essentia, a qua prostu operatio, vt indistans ab omnibus rebus, & hoc est neum esse vbique, per essentiam quide subis ctiue, vel potius substractiue; per potentiã nero determinatiue, & exigitine; sed per praesum tiam formaliter, & quidditatiue, per praesun tiam semper intelligendo aliquod negariuos scilicet indistantiam. Et sicubi inueniaturu ctum Deum tripliciter esse in rebus, triplicium ista referri non debet ad tres modos escendi sut maliter distinctos, sed ad tria, quae concurrum circa vnum modum essendi

Est autem hic attendendum, quod non solum potentia, vt actuata per operationem conclis dit essentiam indistantem esse a rebus, immo vniuersaliter, operatio intellecta alicubi, etiam in potentia, concludit, quod substantia operitionis sit indistans. vnde quia Deus non solumo conseruat intima creaturae, immo circa crea ram potest operari pro libito voluntatis, idcis⸗ co non solum operatio, qua conseruat, est illud, quo determinatiue apprehenditur Deus efsevbique, immo & operatio potentialiss propter quod magis exprimitur, quod Deus sit vbique per potentiem, quam per operationem, licet potentia hic non arguat, sed potius operatio po ni possibilis, vel posita iam in actu, vt sit sensi, quod est vbique per potentiam, hoc est peroperationem, actu a potentia profluentem, aut esfluere possibilem.

Quod superflua est inquisitio aliquorum quaerentiumas scilicet Scoti, & sequentium, an modus, quo Deus est in rehus per essentiam, & praesentiam sit posterior, & separetur ab eo, quo est per potentiam.

SECVNDA vero propositio est; quod superfluit quorumdam inquisitio quaerentium quis ex istis modis essendi alium praecedat, & aliud subsequatur. Dixerunt enim, quod modus, quo Deus est vbique per potentiam, prior est, & separabilis, quantum est ex se, ab illo modo, quo inexistit per essentiam, & praesentialitatem, licet in Deo separari non possit propter suam infinitatem, & illimitationem. quod enim ille modus es sendi praecedat istum, apparet, quia omnis reasis relatio exigit existentiam sui fundamenti, sed respectus praesentialitatis, secundum quem dicitur Deus per essentiam praesens omnibus creaturis, est realis respectus fundatus in creatura, & terminatus ad diuinam essentiam. ergo praesupponit existentiam creaturae; existentia autem creaturae exigit operationem diuinam, operatio vero facit Deum esse in rebus per potentiã; ergo praeintelligitur Deus in rebus per potentiam, & subsequitur praesentialitas suae essentiae ad res omnes. prius autem pote st separari a posierintis quantum est ex se, nec ipsum infert de necessitats propter quod operatio non infert Deum peraessta tiam praesentem esse vbique. haec ergo inquisitio deficit: tum quia imaginatur praesentialitatenua tamquam relationem realem, cum fit solumn do iud istantia: tum quia imaginatur, quo aoe in rebus per potentiam formaliter, imp⸗ modum essendi, exclusa praesentialitate; cum ta men si tollatur praesentialitas, nullo modo operatio sit esse inloco. vnde non facit aliter esse in loco, nisi quia exhibet indistantem virtutem, & essentiam operantis. superfluum ergo est inquirere, quis modus essendi praecedat alium, cum exclusa praesentialitate, vel indistantia, operatio non exprimat modum essendi; vnde ordo est inter ista, tamquam inter exigita ad idem. praeintelligitur enim substratum & determinans ipsi formali; & iterum terminus illius formalis, vt sic praeintelligatur essentia, & operatio profluens ab ea, & creatura, in quam profluit operatio: & ex hoc consurgat indistantia omnimo da essentiae ab omni creatura, quae quidem indi stantia, & si non sit relatio positiua, est tamen negatio relatiua, secundum quod August. 5. de Trinit. dicit, quod negatio reducitur ad idem genus cum affirmatione. vnde ingenitum dicitur relatiue, sicut & genitum secundum ipsum. sic ergo creatura, & operatio, per quam existit & Deum operari, praecedit praesentialitatem, vel indistantiam, secundum quam Deus dicitur esse vbique; non quidem sicut modus essendi praecedit alium modum essendi, sed sicut praeexigita ad id, quod est formale in isto modo essendi.

Quid secundum praedicta importat Dei immensitas, & illapsus, & continentia, secundum quae dicitur Deus implere omnia, illabi omnibus, & omnia continere.

TERTIA quoque inquisitio est, quod immensitas, qua Deus dicitur caelum, & terram, & vniuersa implere; similiter & illapsus, quo dicitur intimus omni creaturae, & continentia qua dicitur omia continere, ita quod omnia magis sunt in Deo, quam Deus in omnibus; hoc vtique quid importet ex superioribus colligi potest. immensitas namque Dei non debet intelligi per modum magni tudinis distensiuae, vt impleat omnia secundum longum, latum, & profundum: quia tales dimensiones spectant ad ge nus quantitatis, a quo Deus simpliciter est abstractus: nec per modum magnitudinis intensiuae, co modo, quo albedo purior dicitur maior; quia talis magnitudo intensiua ab omni termi no exprimitur per infinitatem, quae non habet aspectum aliquem ad loca, sicut immensitas. vn de aliud attributum est immensitas ab infinitate, quae exprimit huiusmodi magnitudinem infinitam: debet ergo intelligi immensitas in ordine ad locum, & ad cuncta creata; non habet autem aliquem ordinem positiuum; quia nec praesens est locis praesentialitate propinquitatis, aut simultatis, siue coexistentiae, nec absens est absen tia distantiae, sed est omnino indistans, & per consequens non absens. vis ergo illa, per quam impossibile est Deum absentari, aut esse distantem ab aliquo loco, immo per oppositum vis, qua necesse est Deum esse non absentem omnibus locis, & indistantem vocatur immensitas, includendo, infra omnem locum, non solum facta, immofactibilia etiam in infinitum; & secundum hoc imaginari Deum immensum est ipsum apprehendere, vt necessario non ab- sentem, aut indistantem cum loco factibili, vel facto. & sic patet, cum illa vis, vnde oritur haec necessitas, sit Deitas ipsas quod immensitas est id ipsum, quod Deitas cum certo connotato; quia inquantum connotat impossibilitatem absentiae, aut distantiae ab omni loco possibili esse, & per hoc dicitur omnia implere, vel quia non abest corporibus, implentibus omnia, vel quia non abest etiam cunctis locis. & patet, quod hoc est proprium solius Dei. sola namque Deitas est, circa quam potest talis negatio indistantiae, seu non absentiae apprehendi; illapsus vero, vel intimitas non importat aliquam habitudinem positiuam, respectu Dei, sed potius non absentiam negatiue, vltra quam addit certum connotatum, scilicet intima creaturae, vt sit sen sus, cum dicitur Deus intime illabi, quod est non absens, aut indistās ab intimis creaturae, & propter hoc consuetum est dici, quod est aeque inti mus Deus creaturae, sicut res sibi ipsi; quia non est dare intimum inre, quod non profluat ab es sentia Deitatis, & per consequens non potest esse absens, aut distans ab aliquo intimo rei, sed est omnino non absens. continere vero dicitur omnia, & potius esse in eo esse omnia, quam ipse in omnibus, pro eo quod huiusmodi indistantia oritur ex indigentia creaturae, operatio enim exigit non absentiam virtutis, vel indistantiam, & non e conuerso, virtus scilicet non absentiam operationis: & propter hoc Deus potest esse cum non absentia creaturae; creatura vero non potest esse cum absentia creatoris, quia ergo locatum indiget loco, & non e conuerso, ideo non absentia, aut indistantia creaturarum ad Deum, quae oritur ex indigentia, assi milatur illi non absentiae, quam habet locatum in ordine ad locum, & contentum per respectum ad continens: non absentia vero Dei a creaturis assimilatur illi, quam habet continens respectu contenti, & secundum hoc creaturae sunt in Deo, & continentur potius, quam contineant, vel in ipsis sit Deus, quia sunt non absentes sibi, aut indistantes propter sui indigentiam, sicut locatum indistans est a suo loco, quia indiget eo.

Quod Deum esse in rationali creatura, per gratiam, re ducatur ad modum essendi per essentiam, praesentiam, & potentiam, illeuatio, qua es per vnionem in Christo ad modum essendi per essentiam, & praesentiam, sed non per potentiam.

QVARTA demum propositio est, quod iste modus, quo Deus est in rationali crea tura per gratiam, reducitur ad praedictum modum essendi; licet enim operatio quaecumque exigat virtutis indistantiam, & non absentiam, multo tamen amplius videtur illam exige re operatio potentior, & magis intensa, & propter hoc motor ponitur in maximo circulo sphaerae caeli a Philos. 8. Physic. quia licet motus existens in toto caelo, arguat motorem indistastare, & non abesse alicui parti caeli; nihilominus motus velocissimus circuli aequinoctialis, qui est maximus omnium circulorum descriptibilium in orbe, concludit motorem specialius, & singularius illi circulo indistare. sed manife- stum est, quod licet Deus insit omnibus rebus communiter per operationem manutenentiae, & conseruationis in esse, nihilominus circa res aliquas vehementius operatur, vt circa creaturas rationales non solum operatur, quantum ad esse, & bene esse naturae, sicut in omnibus rebus, immo quantum ad bene esse supernaturale, quia quantum ad dona gratiae, quae tribuit, & conseruat rat ionali creaturae. ergo secundum hoc singulari modo videtur Deus a viris sanctis indistare, & ita singulariter non abesse, sed esse in eis, sicut motor singulariter est in maximo cir culo sphaerae, quamuis communiter sit in qualibet eius parte.

Praeterea: Deus singulariter est in rebus, in quibus apparet ipsius operatio singularis, vt ra tione miraculorum dixerunt Magi Pharaonis, Exod. 8. Digitus Dei est hic: & ratione victoriae virtute diuina consecuta dictum est Iudith. 13. Aperite, aperite portas, quia Dominus Deus. Sed singularis operatio, & vltra omnes operationes naturae, est infusio gratiae, & conseruatio eius in mente; ergo singulari modo dicitur Deus per gratiam esse in rationali mente. Sic ergo patet, quod non est specifice alterius rationis modus essendi per gratiam a modo essendi per praesentiam, essentiam, & po tentiam; quamuis differat numeraliter, vel ratione materiae, quia quod in omnibus rebus natura arguit, hoc in rationali creatura gratia singulariter facit. vnde posset dici, quod Deus est in cunctis rebus creatis, per collatam eis naturam; in sanctis vero per gratiam, & tunc appareret, quod non est alius modus essendi, quamuis sint alia, quae determinant, & arguunt illum modum, & haec est intentio Magistri in praesenti dist. cap. 2. cum dicit, quod quemadmodum ani ma in singulis partibus corporis essentialiter tota est, tamen in alijs intentius, & in alijs remissius operatur, ita & Deus, cum sit in omnibus essentialiter; in illis tamen esse plenius dicitur, in quibus ita est, vt dicitur, faciat eos veros seruos. vnde non oportet recurrere ad illud, quod ab aliquibus dicebatur, Deum esse per gratiam, per modum obiecti scilicet, sicut cognitum in cognoscente, aut amatum in amante, & secundum hoc patet, quod in paruulis nondum diligentibus, aut cognoscentibus Deum, dicitur esse Deus per gratiam; patet etiam, quare in eis dicitur habitare, in quibus est per gratiam, & tamen non in omnibus rebus. hoc enim facit ope ratio singularis infusionis, & conseruationis gratiae, sicut & motor dicitur habitare in circulo caeli maiori, posset tamen dici, sicut supra dictum est, dum ageretur de temporali processione spi ricus sancti, quod Deus habitat obiectiue, sicut amans in amato, per gratiam in anima sancta, & in illam procedit: & tamen ille modus inexistendi est intentionalis, nec includit indistantiam, & non absentiam, de qua sermo est in praesenti. Vlterius vero sciendum, quod Deus singulariter est in homine Christo per essentiam, & indistantiam, vel non absentiam, quam quidem exigit non operatio, sicut in omnibus alijs, sed hypostat ica vnio, que madmodum anima dicitur esse in corpore, quia effectus formalis, qui est perficere, & animare corpus, exigitein⸗ animae, non abesse, & indistantem esse, non tames propter hoc esse propinquam, aut contingetu corpus, aut intra corpus esse secundum aliqua habitudinem positiuam, & consimiliter hyposs tice sustentare humanitatem, exigit verbi iidd. stantiam singularem, & per consequens Deita tis totius, sicut magis apparebit in glibro. In hoc ergo tertius articulus terminetur.

Responsio ad obiecta

AD ea ergo, quae in oppositum inducuttur, dicendum est.

Ad primum quidem, quod reciprocatio non est in loco, & locato, quantum ad habitudinem continentiae. vnde si vinum continetur ab amu phora, impossibile est, quod amphora contineatur a vino, alioquin amphora contineretur abamphora, sed quantum ad habitudinem praesentiae, & contactus reciprocatio fit. locus enim cotiu git locatum, & e conuerso, & similiter primo ad non distantiam, vel non absentiam: vnde non est inconueniens, quod Deus sit in rebus, & e conuerso. Apostolus autem dicit, quod in illo viuimus, & mouemur: & Beda, quod Angelus es intra Deum. pro eo quod indistantia Dei a rebus assi milatur distantiae continentis, est enim propter indigentiam rerum, non propter indigentiam Dei, ficut contentum indiget continente, & non e conuerso.

Ad secundum dicendum, quod Deus dicitur super omnia esse, non quidem situaliter, sed entitatiue: dicitur etiam, quod est nusquam propter carentiam omnis situs, & fimultatis cumrebus; sed hoc non impedit, quin sit vbique per non absentiam, & omnimodam indistantium

Ad tertium dicendum, quod Deus a loco, & a tempore abstrahit, sed sic abstrahit esse diuinum a tempore, quod de necessitate connotat ipsum; quia non potest intelligi aliquis actus vel primus, vel secundus, quin cointelligatur duratio, vel per modum mensurae, vel per modum all cuius, quod subditur, & propterea esse immedid te connotat tempus. non est autem sic de loco, non enim connotatur, vt indistans, vel non absens ab esse diuino, ex hoc, quod locus est, sed quia productus est, & a Deo dependens; posset etiam dici, quod aeternitas connotat tempus, non vt coexistens, aut sub habitudine simultatis, sed negatiue, vt indistans secundum lineam, nb situalem quidem, sed secundum lineam successi uam prioris, & posterioris.

Ad quartum dicendum, quod Ansel. intelligit; quod in nullo loco est Deus situaliter, aut coexi stendo secundum aliquam habitudinem positum uam, sed tantummodo per non absentiam, & non distando; & per idem patet ad quintum. Ad sextum dicendum, quod vbi quaerit desitu, & habitudinibus fundatis super situm cuiusmodi sunt sursum, & deorsum, propeis. longe, & simul; & ista pertinent ad praedica. mentum distinctum. quaerit etiam de non asa sentia, vel indistantia, quae est negatio relatim locati ad locum; & ideo non est inconueniene quod tale vbi, habeat locum in Deo. Vt - Ad septimum dicendum, quod Demn bbuam hit ab omni habitudine pofitiua ad locum, sicut vnitas, vel nunc, non autem a negatione relatiua, quae est non absentia; nulla enim operatio profluit ab vnitate, vel nunc, quae arguit illa alicubi esse; forsitan tamen nunc vbique est, sicut Philosophus dicit de tempore 4. Physi. quod est in caelo, & in terra, non quidem per aliquam ha bitudinem positiuam, sed per non absentiam & indistantiam sui ad omnia, quae mensurat: non tamen ita vbique est, sicut Deus; quia non omnia creata a Deo mensurantur tempore.

Ad octauum dicendum, quod nulla mutatio fit in Deo, dum de absente, fit non absens per creationem alicuius rei de nouo; non enim erat absens per aliquid positiuum, sed quia creatura non erat: & ideo, dum creatura fit, non excluditur aliquid a Deo per hoc, quod non abest de nouo creaturae, sed ponitur creaturae, cui nonabsit.

Ad nonum dicendum, quod Deus non est inrebus, inquantum causa, sic quod suum causare sit formaliter existere in loco, sed est quoddam, exigens indistantiam essentiae causatiue, & per consequens non absentiam Dei, in qua non absentia formaliter consistit ratio essendi in loco, quae competit Deo, quamuis sit efficiens, & extrinseca causa; & per idem patet ad vltimum.

Quamuis autem Magister de loco, & motu spiritus creati faciat mentionem in dist. praesenti, & similiter de anima rationali, quomodo sit tota in qualibet parte corporis: quod forte verum non est de animabus brutorum; tamen de his supersedendum est vsque ad librum secundum, vbi tractatur directe de creaturis.