ET quia Magister diuidit librum per titulos, & capitula; diuiduntur autem, & secantur scientiae, quemadmodum & res, de quibus sunt subiectiue, vt dicitur in tertio de anima. ideo hic inquirendum occurrit: Vtrum habitus Theo logicus habeat pro subiecto Deum sub rationeDeitatis.

Quod Christus totus sit subiectum Theologiae.

ET videtur, quod Deus non sit subiectum istius habitus, sed totus Christus. ait enim Augustinus contra Faustum, quod omne, quod scripsit Moyses, de Christo est, id est ad Christum omnino pertinet, siue quod eum figuris rerum, vel gestarum, vel dictarum praenuntiet, siue quod eius gratiam, gloriamque commendet, ex quo colligitur, quod Christus est subiectum in lib. Moysis, & pari ratione in libris Prophetarum: sed clarum est, quod de Christo maxime agitur in libris Euangeliorum, & Epistolarum, & in nouo Testamento. ergo videtur, quod subiectum sit in tota Scriptura, & in vtroque Testamento. Praeterea: Idem est subiectum Theologiae arti culorum fidei, qui sunt principia, vel conclusiones in ea: sed totus Christus est subiectum articulorum fidei, cum ij sint de eius Diuinitate, & ij de eius humanitate. ergo tantum totus Christus, inquantum est vnus Deus, & homo est subiectum Theologiae.

Praeterea: Illud est subiectum in scientia, ad quod reducuntur omnia tractata in ea: sed materia de Trinitate, & vnitate, & alijs intrinsecis Deo, & materia de creatione, & gubernatione rerum, & materia de restauratione, & reparatione nostra per passionem Christi, & materia, de virtutibus, & vitijs, praeceptis, & consilijs, & Sacramentis, circa quae intentio huius scientia te toutes retsutetntont au fiurinquantum Deus, cum inquantum Deus non fuerit passus, & sic de multis alijs. ergo totus Christus est subiectum in hac scientia.

Quod credibile, seu reuelabile sit subiecum. S Thomas prima par. quaest. I. art. 3. & est opinio Capreoli in prologo primi Sent. quaest. 4. conclusione 6.

VLTERIVS videtur, quod non Deus, sed credibile, aut diuinitus reuelatum. illa enim scientia, quae credibilia nititur declarare, videtur esse de credibilibus subiectiue, sed talis est Theologia, vt saepe dictum est. ergo credibile⸗ est subiectum in ea.

Praeterea: Illud est subiectum in Theologia, sub cuius ratione fertur in omnia, quae considerat: sed Theologia fertur in historias Regum, in gesta Patrum, & dicta Prophetarum; & cum his in multa philosophica, de quibus tractant scien tiae humanae: in omnia autem ista fertur inquan tum sunt diuinitus reuelata. ergo diuinitus reue labile, seu credibile est subiectum in ea.

Quod res, & signa sunt subiectum.

VLTERIVS videtur, quod non Deus, sed res, & signa. ait enim August. quod omnis doctrina, vel rerum est, vel signorum, & loquitur de doctrina sacra, sed illud est subiectum in Theologia, de quo tractat. ergo res, & signa sunt subiectum, vt videtur.

Praeterea: Illud est subiectum in scientia secun dum cuius diuisionem secatur scientia, vt Philosophus dicit: sed secundum diuisionem rerum, & signorum diuiditur tota Theologia secundum Augustinum, & secundum Magistrum. ergo res, & signa sunt subiectum eius.

Quod ens Diuinum sit subiectum.

VLTERIVS videtur, quod non Deus, sed illud enim est subiectum in scientia, quod est commune per praedicationem omnibus determinatis in ea: sed omnia, quae tractantur in Theologia sunt entia Diuina. ergo ens Diuinum est subiectum.

Praeterea: Tale subiectum debet poni in Theologia, quod sit tantae latitudinis, quantae est ens, quod est subiectum in Metaphysica, alioquin si sit minoris latitudinis erit inferior, quam Meta physica, & particularis, ac subalterna ei, sed nullum aliud eit tantae latitudinis, quantae est ens, nisi ens Diuinum. ens enim Diuinum praedicatur & de Deo, & de omni alio ente, cum omne ens sit a Deo. ergo ens Diuinum est subiectum in Theologia.

Praeterea: Theologia habet quatuor sensus, Moralem, Literalem, Analogicum, & Allegori cum, sed nihil est commune his, quae sub istis sensibus continentur, nisi ens Diuinum. ergo id, quod prius.

Quod nullo modo Deus sit subiectum.

VLTERJVS videtur arguendo directe, quod Deus non sit subiectum. illud enim, quod est subiectum in scientia debet habere partes, & passiones, & principia, vt patet primo Poster. Deus autem non habet passiones, cum non sit subiectus accidentibus, nec partes, cum sit simplicissimus, nec principia, cum sit simpliciter primus. ergo non potest esse subiectum in Theologia

Praeterea: Scientia diuiditur secundum diuisionem subiecti, sed libri Theologiae non diuidun tur secundum diuisionem Dei, qui est omnino indiuisibilis. ergo idem, quod supra.

Praeterea: Id quod non potest habere plures conceptus non potest esse subiectum in scientia; cum de subiecto scientiae oporteat formare conceptum definitionis, & definiti passionum probandarum. Sed Deus non potest concipi pluribus conceptionibus; aut enim totaliter intelligitur, aut totaliter ignoratur, vt de omnibus intelligentijs separatis dicit Philosophus. ergo Deus non est in Theologia subiectum.

Praeterea: Illud non est subiectum in Theologia, quod est subiectum Metaphysicae: sed Commentator dicit, quod Metaphysicus non probat esse Dei, quia nulla scientia probat esse sui subiecti, sed supponit: ex quo patet, quod fuit sua intentio, quod Deus esset in Metaphysica subiectum. ergo non erit subiectum in Theologia.

Quod saltem non sub ratione Deitatis, sed glurificatoris.

VLTERJVS videtur, quod saltem Deus non sit subiectum sub ratione Deitatis, sed sub ratione Glorificatoris. subiectum enim scien tiae finitae non potest esse ratio infinita: cum habi tus trahat speciem ex obiecto, & proportionetur sibi secundum finitatem, & infinitatem, sed Deitas est ratio infinita, quia Deus est pelagus infinitae substantiae, secundum Damascenum. Theologia vero nostra est habitus finitus. ergo Deus sub ratione Deitatis, non est subiectum istius ha bitus, & per consequens sub ratione speciali Glorificatoris. Et confirmatur, quia non potest poni sub eadem ratione subiectum nostrae finitae scien tiae, & suae infinitae; cum habitus distinguantur per obiecta: est autem subiectum suae infinitae scien tiae sub ratione infiniti. ergo hic erit subiectum sub ratione contracta, & speciali.

Praeterea: Illa est ratio formalis subiecti, secundum quam mensurantur omnia, quae in scien tia pertractantur, sed in Theologia non determinantur omnes veritates scibiles de Deo, sed illae, quae ordinantur ad nostram restaurationem, & finalem glorificationem, iuxta illud Hugo. de sacrament. in principio, qui ait, quod opera restaurationis sunt Theologiae materia, & subiectum. ergo Deus sub ratione Glorificatoris, est subiectum Theologiae.

Quod sub ratione boni diligibilis, & finis. opinio Thomae de Argentina, quaestione prima Prologi.

VLTERJVS videtur, quod non sub ratione Deitatis, sed sub ratione boni, vel diligibilis, vel finis. Deus enim est subiectum in Theologia sub ratione nobilissima; sed ratio boni, & finis est nobilissima. ratio enim Deitatis non est bona, nisi per bonitatem. vnde abstrahendo con ceptum bonitatis a Deo, ea quae remanent, non sunt formaliter bona. ergo Deus sub ratione boni, & finis est subiectum huius habitus. Et confir matur, quia dicit Auicen. quod si aliqua scientia sit de fine, aliae vero scientiae sint de alijs causis; nobilissima erit illa, quae est de fine

Praeterea: Obiectum scientiae practicae debet esse sub ratione boni, & appetibilis, & finis. sub illa enim ratione intenditur: cum finis habitus practici non sit tantum cognoscere obiectum, sed habere, & operari circa ipsum; sed dictum est supra, quod iste habitus est practicus. ergo erit de Deo sub ratione, qua bonus, & appetibilis, & finis. & confirmatur, quia subiectum speculatiuae scientiae est verum speculabile. ergo scientiae practicae subiectum debet esse bonum operabile.

Quod Deus ssit sub ratione ignoti subiectum. Opinio Heilmanni Vunnenbergher praeceptoris Marsilij Jnghen.

VLTERJVS videtur, quod Deus sit subiectum sub ratione ignoti. sub eadem enim ratione aliquid subijcitur scientiae, & principijs scientiae, sed Deus sub ratione ignoti, & aenigmatis, est obiectum fidei, & articulorum, qui sunt prin cipia Theologiae. fides enim est de non apparentibus, vnde haec est laus fidei, quod creditur, quod non videtur, vt August. dicit super loannem. ergo sub ratione ignoti, & aenigmatis est subiectum in tota Theologia

Praeterea: Sub illa ratione est Deus subiectum in Theologia, sub qua ratione Theologia coniun git nos Deo, sed Theologia coniungit nos Deo, vt ignoto. per ipsam enim non cognoscimus quid Deus sit, sed quid non sit secundum Dionysium. ergo Deus, vt ignotus subiectum est, vt videtur. Quod sit Deus subiectum sub ratione Deitatis.

Opinio Scoti in prolog. primi Sententiar. quaesi. 3.

SED in oppositum videtur, quod Deus subiectum sit sub ratione Deitatis: sub illa namque ratione subiectum est in Theologia, sub qua con tinet virtualiter omnes veritates, quae tractantur in ea; sed per rationem Deitatis continet hanc veritatem Deus est trinus, & vnus, & illam Deus est omnipotens, & creator, & vniuersaliter ratio Deitatis cum sit prima, & fundamentalis respectu omnium rationum conceptibilium circa Deum, continet veritatem, & scibilitatem omnium aliarum rationum. ergo Deus est subiectum sub ratione Deitatis.

Praeterea: Nobilissimi habitus, nobil issimum est obiectum, & sub nobilissima ratione; sed inter omnia scibilia, Deus est nobilissimum, & Deitas inter omnes rationes Diuinas est nobilis sima, cum sit aliorum omnium fundamentum. ergo vt sic Deus erit subiectum in Theologia quae est nobilissima omnium scientiarum.

Praeterea: Sub tali ratione debet poni subiectum Deus in Theologia, sub qua excedat Theo logia omnes scientias philosophicas. cum enim scientiae se excedant in dignitate, vel propter modum procedendi certiorem, vel propter dignitatem subiecti, vt dicitur primo de anima. Theologia non potest excedere scientias humanas, ratione certitudinis. & idcirco oportet, quod excedat indignitate subiecti. Sed non excedit hoc modo, nisi ponatur Deus subiectum sub ratione Deitatis, quoniam aliqua humana scientia, puta prima philosophia tractat de Deo sub ratione, qua prima causa, & vltimus finis, & nobilissima forma, vt patet 1. & 12. Metaph. ergo si non sit subiectum in Theologia sub ratione Deitatis, sed sub ratione finis, vel alias: non excedet Theologia Philosophiam primam, quare vt excedat, necesse est, vt Deitas sit ratio obiectiua.

Praeterea: Deus sub illa ratione est subiectum Theologiae, sub qua obijcitur fidei, & subijcitur aspectibus Beatorum, quoniam illae notitiae succedunt sibi mutuo circa idem, sed subijcitur Bea torum aspectibus sub ratione Deitatis, quia per illam beatificat, & obijcitur fidei sub eadem, quia in omnibus articulis fidei subijcitur Deus, mediate, vel immediate: mmediate quidem in articulis, qui sunt de Deitate: mediate vero in articulis humanitatis, quia non formantur de homine puro, sed de homine Deo. ergo sub hac ra tione Deus est subiectum in Theologia.

Praeterea: Melius est poni Deum sub hac ratione Deitatis in Theologia subiectum, quam sub quacumque alia, dum tamen saluentur omnia, quae saluantur si pro subiecto alia assignentur, sed ponens Christum subiectum, vel ens Diuinum, velres, & signa, vel glorificatorem, & huiusmodi nil saluat, quin aeque bene, & melius saluare possit, qui ponit Deum sub ratione Deitatis. ergo istud rationabilius est ponendum

Responsio ad quaestionem.

AD quaestionem istam respondendo hoc orA dine procedetur.

Primo namque inquiretur, quae sit ratio formalis subiecti, vel obiecti scientiae secundum opi nionem quorumdam.

Secundo, inquiretur, quae sit, iuxta id, quod videtur.

Tertio quoque discurretur per opiniones Do ctorum in puncto positae quaestionis.

Quarto vero dicetur ad eam, iuxta id, quod videtur.

Quinto quoque inferetur aliquid de subiecto Logicae, & naturalis Philosophiae, & aliarum scientiarum.

Opinio Scoti, quae sit ratio subiecti, vel obiecti in scientia. in prologo primi libri Sentent. quaestione prima art. 2.

CIRCA primum ergo considerandum est, quod rationem primi obiecti, & subiecti volunt aliqui definire, quod est continere in se virtualiter.

Et primo omnes veritates illius habitus: declaratur autem ista descriptio tripliciter, pri- mo quidem exponendo quid est dictum primo vir tualiter continere. id namque dicitur primum, quod non dependet ab alio, sed alia ab ipso, quare primo continere veritates alicuius habitus, nil aliud est, quam non dependere ab alijs in con tinendo huiusmodi veritates; sed alia ab ipso, ita, quod circumscripto omni alio adhuc contineret, si ratio propria maneret: nil autem aliud continet, nisi per rationem eius, verbi gratia, hanc veritatem, triangulus habet tres.

Primo continet ratio trianguli, ita quod Isocheles exclusa ratione trianguli non haberet tres, haberet autem manente ratione trianguli etiam quocumque alio circumscripto.

Secundo vero declaratur probando: primum namque obiectum continet virtualiter veritatem cuiuslibet propositionis immediate: quia in propositionibus immediate subiectum continet vir tualiter praedicatum, quia ponitur in eius definitione, cum ipsum praedicatum sit passio propria: veritas autem totius propositionis contine tur virtualiter in praedicato, & subiecto, & per consequens subiectum continet virtualiter veri tatem cuiuslibet propositionis immediate: sed huiusmodi propositiones continent veritates omnium conclusionum, vt patet. ergo a primo ad vltimum subiectum continebit virtualiter to tius habitus veritates.

Praeterea: Obiectum se habet ad habitum sicut causa aequiuoca, & adaequata, sed causa aequi uoca continet virtualiter effectum, & non formaliter, & si sit adaequata continet totum. ergo obiectum continet virtualiter totum habitum adaequate. adaequatio autem est idem quod primitas, quae accipitur ex definitione vniuersalis primo Post. ergo obiectum, cum sit vniuersale, & adaequate continens habitum, erit etiam primo continens in virtute.

Tertio quoque declaratur dupliciter remouendo, quod enim primum obiectum non habeat rationem primi virtualiter contentiui, sed com munis, & praedicatiui videtur; tum quia sicut se habet potentia ad obiectum, sic se videtur habere habitus: obiectum autem potentiae est aliquid commune ad omnia cognita per illum habitum, & non aliquid virtualiter contentiuũ: tum quia communiter in scientijs assignatur subiectum commune ad omnia, quae considerantur, sicut in Geometria linea, in Arithmetica numerus, in Metaphysica ens. Istae vero instantiae non procedunt, prima non, quia proportio obiecti ad potentiam est proportio motiui ad mobile, vel actiui ad passum: potest autem agens eiusdem rationis mouere passum quodlibet eiusdem rationis; & idcirco omnia se obiecta potentiae mouent per propriam rationem potentiarum. Nec est aliqua vna ratio adaequata, nisi ratio communis, & vniuersalis ad omnia per se obiecta: vnde prima extrema proportionis actiui ad passiuum sunt communia, & ad omnia per se extrema illius proportionis, sic quod in quocumque est ratio totius, illud respicit quodlibet in quo est ratio al terius: proportio autem obiecti ad habitum est proportio causae ad effectum, extrema autem talis proportionis non sunt communissima, quia non quodcumque, in quo est ratio vnius respicit quodlibet contentum sub alio. totum enim ob- iectum vniuersale, & si adaequatur habitui; non tamen quodlibet contentum sub obiecto causat habitum, sed aliquid primum virtualiter continens causat ipsum, & idcirco instantia non procedit.

Secunda quoque non valet, quoniam habitus scientifici, in quibus subiectum commune assignatur non habent veritatem speciei, sed generis; vnde ab obiectis habituum specie differentium infra eandem scientiam contentorum abstrahitur vnum commune subiectum secundum genus, quod assignatur totali illi scientiae, quae non habet specificam veritatem.

Quod ista non est ratio subiecti scientifici contra Scotum.

SED tamen hoc, quod dictum est, quod virtualis continentia veritatum sit ratio primi subiecti non videtur veritatem habere: certum est enim, quod eadem est scientia totius, & partis. puta trianguli, & Isochelis, animalis, & hominis, quod patet per Philosophum dicentem, quod vna scientia est vnius generis subiecti partes, & proprietates habentis, & iterum patet, quia si non esset eadem scientia generis, & speciei, totius, & partis, innumerabiles erunt scien tiae, sed omnes veritates cognoscibiles de subiecto, partibus, & passionibus partium, & subiecti in nullo vno primo virtualiter continentur. Veritates namque de passionibus partium, non con tinentur per se primo in ratione totius, quia non insunt partibus per rationem eius, sed per rationem propriam, vt patet, quia risibile inest homini non per rationem animalis, sed per rationem rationalis, & habere tres, non inest triangulo per rationem figurae, sed per rationem trianguli. Et confirmatur, quia talis passio speciei non inest generi vniuersaliter, nec secundum quod ipsum, vt patet primo Poster. Veritates quoque de passionibus totius non continentur in proprijs rationibus partium, sed in ratione totius. & ita sequitur, quod non omnes veritates talis habitus in vna ratione primo virtualiter continentur. ergo ratio primi obiecti in scientia non est omnes veritates primo virtualiter continere. Nec valet, si dicatur, quod rationes specierum continentur potentialiter in genere, & per consequens ve ritates, quae reducuntur ad specificas rationes, contineri videntur potentialiter in ratione ge neris, non valet: quia aliud est continere virtualiter, aliud potentialiter, quia ex continentia po tentiali non potest reduci intellectus in notitiam veritatuum potentialiter contentarum, aliter cognito genere possent cognosci omnes species, & omnis proprietas cuiuslibet speciei, quod non est verum. Ex continentia autem virtuali deduci potest intellectus in notitiam contentorum, tum quia si rationes specificae continentur potentialiter in genere, ratio generis non primo continebit veritates passionum, quae sunt propriae speciebus, sed secundario, & inquantum con tinet proprias rationes earum, sicut etiam species secundario continet generis passiones.

Praeterea: Si primo continere virtualiter veritates alicuius habitus, & per consequens ipsum habitum sit formalis ratio primi obiecti in scientijs, cuicumque haec competet, illud erit in illo habitu primum obiectum, hoc patet, per maximam, quae dicit. quod cuicumque inest definitio, & definitum, sed primo virtualiter continere omnes veritates scientiae, quod inest effectibus, & signis: signa namque, & effectus ducunt in veritatem in scientia quia, & continent totum habitum virtualiter, quod patet, quia ab eis sumuntur principia, & propositiones, ex quibus inferuntur conclusiones, & habitus generantur. ergo effectus, & signa sunt primum subiectum in scientia, quia, cuius oppositum, cum sit verum manifeste apparet, quod non est ratio primi subiecti.

Praeterea: Proportio subiecti omnes veritates habitus virtualiter continentis respectu habitus est proportio causae respectu effectus secundum sic ponentes, sed in sola scientia propter quid subiectum primo virtualiter continens veritates causat habitū. in scientia namque quia, subiectum non causat habitum, quia tunc esset scientia a priori, sed effectus, & posteriora causant ipsum. ergo sola scientia propter quid est scientia, & habet obiectum, cuius oppo situm est manifeste verum: quia scientia quia, & est scientia, & habet subiectum, vt patet primo Poster. ergo illa non est ratio primi obiecti. Praeterea: Philosophus assignans rationem pri mi subiecti dicit, quod est habere partes, proprietates, & passiones, sed hoc non est virtualiter continere: nam partes, & passiones partium non continentur in genere virtualiter: sed poten tialiter tantum. ergo secundum Philosophum continere virtualiter non est illud, quod dat alicui, quod sit scientiae subiectum.

Praeterea: Primum obiectum respicit habitum, sicut causa effectum, sed respectu vnius scientiae est dare plura partialiter causantia habitum. Nam in scientia Geometriae ratio trianguli cau sat illam partem Geometriae, quae est de passionibus trianguli: ratio vero circuli illam partem Geometriae, quae traditur in 3. Euclidis, quae est de passionibus circuli, & sic de alijs speciebus figurae. ergo plura sunt subiecta Geometriae, vel illud, quod erit commune, nec virtualiter continens erit subiectum, nec valet, quod dicitur, Geometriam non esse vnam scientiam specie, sed genere tantum, & esse tot habitus specificatos in Geometria, quot sunt species virtualiter continentes adaequatas sibi passiones, vt secundum hoc Geometria de circulo sit alia Geometria specifice a Geometria de triangulo, & alia de quadrangulo, hoc namque stare non potest, tum quia in infinitum procederetur in Geometricis, cum figurae secundum numeros possint procedere in infinitum, & desunt nobis secundum hoc infinitae Geometriae: tum quia non solum secundum species oportebit multiplicare habitus, immo & secundum passiones inter species, & passiones posteriores alias mediantes: tales enim continent virtualiter, & se cundum quod ipsum posteriores passiones, & mediant inter speciem, & illas per propriam rationem. Vnde species non continent illas primo virtualiter, sumendo primo secundum quod ipsum, & idcirco necesse est, vt quot sunt conclusiones ex inuicem descendentes, tot ponantur scientiae specifice distinctae, tum quia nec illud subiectum, quod ipsi dicunt, immediatas propositiones primo virtualiter continere, continet primo, hoc est per propriam rationem omnes veritates, quae ex immediatis propositionibus deducuntur, quia omni alia ratione circumscripta non contineret eas, vtpote circumscripta illa prima immediata propositione, ex qua immediata propositio integratur: tum quia in omnibus veritatibus scibilibus de triangulo, circulo, & quadrato, & sic de alijs, est vnus modus specificus procedendi, & vna propria Logica, ac vnus formalis modus sciendi, & idcirco scientia eiusdem rationis, nec possunt esse habitus distinci specifice, vt supra probatum est in praecedenti quaestione.

Praeterea: Sicut prima extrema proportionis actiui ad passiuum sunt communia ad omniaper se extrema illius proportionis, sic primaextrema agentis ad actum, & effectum: quoniam sicut agens eiusdem rationis potest in quodlibet passum eiusdem rationis, sic agens eiusdem rationis potest in quemlibet effectum eiusdem rationis. Et si dicatur, quod non in efectum productum per agens eiusdem rationis, sic etiam di ci potest, quod nec in passum praeuentum per agens eiusdem rationis: verbi gratia, sicut ignis quilibet potest in quodlibet combustibile, sic potest in quemlibet ignem, etiam secundum sic ponentes, sed obiectum respicit habitum, sicut agens essectum. ergo quaelibet species participans rationem obiecti se habet per modum causantis, & agentis habitum: partialiter tamen, & hoc vtique verum est. non ergo primo virtualiter totum habitum continere poterit vni rationi specificae, sed tantum vni per communitatem, & praedicationem quandam. Est ergo considerandum, quod illa definitio verum habet in scientia propter quid tantum, & quae habet vnum subiectum indiuisibile secundum speciem, & respectu immediatarum passionum, quae concluduntur immediate per definitionem subiecti, & si aliqua talis inueniatur, subiectum illius haberet rationem, quam iste Doctor assignauit, & for sitan hoc aspexit, & ita intellexit.

Articulus 2

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quae sit ratio dans alicui, quod possit esse scientiae primum subiectum, iuxta illud, quod videtur.

NVNC eposticerutum est aut cnateur a ratione propter quam aliquid obtinet, vt sit obiectum scientiae, & exigit scientiam specialem, non deuiando a mente Aristotelis, a qua qui ibi, & alibi visi sunt deuiare in nouitates varias sunt prolapsi a vero deuiantes pro eo, quod philosophia Aristotelis, & Commentatoris sui fuit summe examinata, & cum ingenti diligentia, & experientia a phantasijs, & imaginationibus segregata, & quia homines ad imaginationes sunt proni, & difficile est cadere super veritatem ad plenum, & ad purum, vt Commentator dicit, idcirco dantes se scientiae istis temporibus dimissa philosophia veridica per Aristotel. promulgata, suas opiniones compinguunt, sectantes placiti rationem, quibus omissis, & hic, & alibi iuxta posse antiquas opiniones Aristotelis intendo sectari. Vnde dicendum est, quod ratio subiecti scientiae, est esse genus subiectum, habens passiones, & partes determinans sibi vnum genus cognitionis specificum, & vnum proprium, & specificum modum cognoscendi. Est autem iste modus vnicus specifice cognoscendi vnus modus abstractionis in specie, quod quidem po test multipliciter declarari. ille enim modus cognoscendi videtur esse alterius rationis, respectu cuius variatur intellectus, & secundum indiuidua, & secundum aetates, sed ita est respectu modi abstractionis: nam variatur intellectus secundum indiuidua, cum aliqui homines sint apti ad Mathematica, & non ad Metaphysicalia, & alij econuerso, variatur etiam secundum aetates: nam puer potest fieri Mathematicus, Philosophus autem nequaquam, vt dicitur in 6. Ethic. & subditur ibi ratio: quia Mathematica per abstractionem sunt: philosophica autem per experientiam. ergo modus cognoscendi secundum aliam, & aliam, & aliam abstractionem videtur esse alterius rationis.

Praeterea: Id videtur esse aliud genus cognitionis, & alius modus sciendi specifice, quo scientiae inuicem distinguuntur, sed quaelibet scientia appropriat sibi vnum modum abstractionis, & penes illos distinguuntur. sunt enim duodecim scientiae humanitus adinuentae, tres quidem sermocinales, Grammatica, Logica, Rhetorica: nam Poetica est quasi pars Rhetoricae, duae vero Mathematicae purae, puta Arithmetica, & Geometria: tres vero sensuales, & experimentales purae, vt Naturalis, Moralis, Medicinalis: tres quoque mediae inter Mathematicas, & experimentales, videlicet Astrologia, Armonica, & Perspectiua: vna autem intellectualis mere scili cet Metaphysica. Sunt autem quinque modi se habendi intellectus in cognoscendo iuxta quinque modos maioris, seu minoris abstractionis. habet enim se intellectus aliquando in cognoscendo reflexiue, & hunc modum appropriant sibi tres scientiae rationales siue sermocinales, quod sic patet: nam reflectitur intellectus aliquando ad actus proprios, qui sunt intelligere simplicia componere, & discurrere, & sic Logicus sumit sua principia reflexiue, probat enim coniugationes vtiles, & inutiles syllogismorum, & consequentiarum, iuxta illud, quod experitur sequi in actu proprio discursiuo, & modum propositionum modalium, & de inesse hipotheti carum, & cathegoricarum, & sic de alijs, iuxta id, quod experitur in actu proprio compositiuo, & diuisiuo, & numerum discibilium incomplexorum, seu dictionum praedicamentalium, iuxta denarium conceptum, quem in actu simplici experitur: reflectitur autem aliquando intellectus, non ad actus, seu conceptus, sed ad modos intelligendi, & concipiendi, & ad habitudines sub quibus concipit, & ex quibus habitudinibus, & modis intelligendi ortum habent mo di significandi, & sic Grammaticus sumit suaprincipia reflexiue. suas conclusiones ex modis significandi, & modos significandi ex modis con cipiendi, & habitudinibus reducendo. reflectitur vero aliquando ad seriositatem conceptuum, & complacentiam, quam in vno modo conci- piendi magis, quam in alio experitur, & sic Rhetoricus, & Poeta sumunt principia reflexiue per suadibilitatem, & complacentiam conceptuum attendendo, & iuxta hoc formare docet orationes, & persuasiuas, & complacentes. habet autem se aliquando intellectus non reflexiue ad actus proprios, & conceptus, sed extenfiue ad obiecta, & ea, quae sunt extra, quae quidem extensio potest esse ad tria, quia vel ad ea, quae attingit mediante sensu interiori, quae est imaginatio; vel ad ea, quae attingit sensu exteriori, quae sunt visus, & auditus quammaxime: quia illi sunt inter alios sensus principium, & causa disciplinae, vt patet in de sensu, & sensato, & 1. Meta vel ad ca, quae attingit, & perpendit mediante vtroque simul.

Ex primo ergo modo extensionis intellectus ad imaginationem, consurgit modus proprius co gnoscendi duarum scientiarum, quae sunt Mathe maticae purae; Geometriae scilicet, & Arithmeticae, quae inuicem distinguuntur secundum gradum abstractionis, qui maior est in numeris, de quibus Arithmetica, quam in magnitudinibus, & lineis situatis, de quibus est Geometria. Ex secundo vero modo extensionis ad pura sen sibilia, consurgit modus proprius trium scientiarũ: vnius scilicet quasi vniuersalis, quae est na turalis scientia, ad quam spectant omnia sensibilia, & duarum, quae sunt quasi particulares sub scientia Physica, quae considerant vnum sensibile speciale, scilicet hominem, & vna quidem operatur circa ipsum, & conseruat virtutem corporalem, videlicet sanitatem, & haec est Medicina alia vero virtutem animae, & moralem, & haec est Ciuilis, & Moralis scientia, sub qua Leges, & Canones continentur.

Ex tertio quoque modo extensionis intellectus, qui est ad sensum, & imaginationem cõiunctim, consurgit modus proprius trium scientiarum mediarum: & siquidem fiat extensio ad illud, quod per auditum, vel cum imaginatione perpenditur, tunc consurgit modus Armoniae, siue Musicae, quae per imaginationem perpendit sonorum numeros, & proportiones armonicas, & per auditum assumit experientias sonorum grauium, & acutorum, si vero extensio fiat simul ad imaginationem, & visum, aut ad visum, vt indiget instru mentorum adminiculo, & sic consurgit modus Astrologiae, qui cum imaginatione linearum, & circulorum, & similium cum visu adiuncto per instrumenta, de caelestibus corporibus veritates inquirit, aut ad visum instrumentorum iuuamine non egentem, sed experientias proprias sequentem, & sic consurgit modus Perspectiuae, quae ex experientijs errorum, & eorum, quae accidunt circa visum vna cum imaginatione linearum perpendicularium, ac triangulorum, & similium ad veritates intentas procedit: demum vero se habet intellectus non reflexiue, nec extensiue, sed omnino, & simpliciter abstractiue, & sic consurgit modus Metaphysicae intellectualis in summo, propter quod artem optimam Metaphysica inter omnes scientias humanas obtinet propter modum magis liberum, & abstractum. sic ergo duodecim scientiae distinguuntur, secundum duodecim modos procedendi alterius rationis, quae sunt duodecim species abstrahendi, & minima quidem abstractio est in Philosophia Morali, & Medicina, in quibus intellectus ad sensibilia se extendit, maior vero abstractio in tribus medijs; Astrologia scilicet, Musica, & Perspectiua, in quibus non solum se extendit ad sensibilia, sed innititur imaginationi abstrahenti: amplior autem est in Geometria, & Arithmetica, in quibus extendit se ad pure imaginabilia abstracta a sensibilibus, & a motu: maximus autem est in Metaphysicis, vbi mere intelligibilia speculantur. ergo euidenter concluditur, quod alia, & alia absttractio in specie distinguit specifice modum cognoscendi.

Praeterea: lllud videtur specifice modos distin guere cognoscendi, ex quo cognoscibilia specifice distinguuntur, & fiunt quasi aliud genus cognoscibile; sed cognoscibilia quantumcumque sint multa, si habent vnum modum abstractionis, sunt quasi vnum genus cognoscibile: si autem ha bent alium modum abstractionis, quantumcumque sint pauca, sunt quasi alia cognoscibilia genere, vt patet ex habilitatibus intellectus. quicuinque enim est aptus ad vnam cognitionem Geometricam, est aptus ad omnes ratione vnius modi abstractionis, & tamen erit ineptus ad Metaphysicam propter alium modum abstractionis. ergo modi abstractionis specificae distinguunt modos cognitionis. Ad propositum itaque applicando, sciendum est, quod Aristoteles vocat vnum genus subiectum, vnum genus cognoscibi le, quod in suis partibus, & proprietatibus suis, & partium habet vnùm modum abstractionis, & per consequens appropriat sibi vnum modum cognitionis specificum, & ex hoc vnam scientiam in specie, cuius erit subiectum, nec oportet, quod habeat vnam rationem specificam, aut generis generalissimi, aut subalterni, immo hoc accidit. aliquando enim vna species habet vnam scientiam vt numerus: aliquando vero totum vnum genus generalissimum cum vno alio, vel pluribus cadit infra eandem scientiam, hoc autem est, quia species ista determinauit sibi vnum modum abstractionis. illa vero coincidit infra vnum modum abstractionis. non oportet autem, quod illud genus subiectum omnes veritates contineat in virtute sic quod per eius definitionem omnes veritates scientiae sciri possint, sed sufficit, quod ad illud omnia determinata in scientia reducantur, vel sicut passiones, vel sicut partes, vel sicut principia, vel sicut passiones partium, vel sicut principia carum, sic quod omnia constituant vnum genus cognoscibile in abstrahendo vniforme, quae quidem vniformitas oritur ex natura, & ratione subiecti illius communis, sicut ex natura numeri oritur abstractio Arithmetica, & ex natura magnitudinis abstractio Geometrica, & ex natura corporis de genere substantiae contractio ad sensibilia, iuxta modum, quo Philosophus naturalis concernit.

Articulus 3

ARTJCVLVS TERTJVS.

In quo discurritur per opiniones Doctorum, opinio Bona. quod Christus est subiectum in Theologia, & Deus, & res, & signa. in prolog. I. sent. q.1.

CIRCA tertium ergo considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, Christum per modum cuiusdam integri habere rationem subiecti in Theologia. distinguentes, subiectum in aliqua scientia tripliciter dici posse. vno modo illud Fad quod omnia reducuntur, sicut ad principium radicalelquomodo in Crammatica subiectum est littera, & in Geometria punctus, & per hunc modum in Theologia subiecum est Peur.

Secundo modo subiectum in scientia dic itur illud, ad quod omnia reducuntur sicur ad rotum f rir is, qua up lo gratio congrun & perteqa est sublectum Grammaticae, quae litteram, & dicionem per modum cuiusdam integri comprehendis, & corpus in Geometria continet in se omne genus dimensionis, & per hunc modum subiectum in Theologia est Christus, prout compre hendit Diuinam naturam, & humanam, & capus, & membra

Tertio vero, subiectum dicitur in scientia illud, ad quod omnia reducuntur sicut ad totiuursaquomodo vox litterata, & articulata ordina tur ad significandum aliquid inse, vel inialio est subiectum in Grammatica, & quantitas immobilis continua, in Geometria, & per hūc modum res, & signa, vel credibile, prout transit in rationem intelligibilis est subiectum in Theologia haec autem opinio fulciri potest septem rationibus, primo, & secundo, & tertio loco superius inductis. Quae quidem, etsi sint pulchre dicta, & veritatem obtineant, quantum ad hoc, quod dicitde Doo, videtur tamen mimis proprie dixisse in tribus.

Primo quidem, quod dicit Deum esse subiectum in Theologia, per modum principij radielis esicut punctum in Geometria, & liturain Gammatica. Non enim Deus isto modo est subiectum, tum quia littera, & punctus non sunt prima, quae Grammaticus, & Geometra intendunt ratione quorum omnia considerent. Deus autem primo intenditur a Theologo, & ratione eius omnia alia intenduntur: tum quia Deus non intenditur vt principium radicale subiecti Theo logiae, sicut punctus, vt principium magnitudinis, quae principaliter intenditur consideratur a Geometra, vnde id quod intenditur in scientia principaliter, quomodo Deus in Theologia, non potest habere rationem principij radicalis. Secundo vero, quod ait Christum esse subiectum, ad quod omnia reducuntur tamquam ad totum integrale. iste modus subiecti, non est proprius. Certum itaque est, quod in vno indiuiduo puta Sorte, in quo quidditas, & accidentia, actus, & potentia, vnum, & multa reperiuntur, possunt reduci omnia ad Metaphysicalia, tamquam ad totum integrale, & iterum omnia naturalia, puta materia, & forma, motus, & tem pus, locus, generatio, alteratio, & augmentum sensus, & anima, somnus, & vigilia: constat autem, quod Sortes, nec in Metaphysica, nec in Physica est subiectum. ergo integre determinata in scientia continere, non est ratio subiectiua.

Praeterea: Haec propositio est Theologica: Spiritis sapsaus est Deus, sea haec non reducitur ad Coristum per modum integri, cum Christus non constituatur ex eo. ergo Christus non est subiecti ad quod omnia Theologica per modum ipteri eeucantur. Et confirmatur, quia verita inrespici ates Patrem. & Spiritum sanctum. distinctiones, & emanationes porsonagum non⸗ reducuntur per hufc modum ad Christtdia asTerid quoque, quod ait, res, & signa sse supiectum ad quod omnia talia tamqam ad nitda sale praedicabille reducuntur, non viditur peaprie dictum constat enim, quod de ouinibus. quae tracantur id Moiaphysica, praedicatui verum, & de omnibus quae tractantur in Phissica praedicatur sensibile. Nuoc autem, nec fitisilitas includitur intra rationem subiectiuam Eby sicae, noc veritas intra subiectum. Metaphysicae, sed sunt passiones subiecti. ergo non esse praedicabile est subiectum. & confirmatur, quia diuisibile in infinitum praedicatur de omnibus, quae tractantur in Geometria, siue sint anguli, siue linem, seu figurae, & tamen constar, quod non est subiectum in Geometria, sed proprietas generalis, & eodem modo par, & impar praedioan tur de omni numero.

Praeterea: Et si res, & signa de omnibus Theo logicis praedicentur, tamen aliae scientiae, vel sunt de rebus; ut Physicae, & reales, vel sunt designis; vt Grammatica, & Sermocinales. ergo res, & signa non appropriantur Theologo, nisi quatenus sunt Diuina, quare ipsa non erunt obiectum, sed Deus.

opinio S. Thomae, quod reuelabile Diuinum sit subiectum. prima par, q. ..ari. art.

PROPTER quod alij dicere voluerunt, quod ratio formalis obiecti istius scientiae, est Diuinitus reuelabile, ita quod omnia, quae considerat sacra Doctrina communicant in hac vna ratione formali, quod sunt diuinitus reuelatahaec autem opinio fulciri potest duabus rationibus secundo loco inductis, quae siquidem minime stare possunt. nulla enim realis, & nobilissuna scientia habet pro obiecto forinali respectum ra tionis, sed reuelabile ad veritates Theologiae non addit nisi vnum respectum rationis in ordine ad Deum. ergo non potest esse subiectum in hac scientia reali.

Praeterea: Obiectum debet scientiae adaequari, vt nec excedat considerationem scientiae, nec exceda tur, sed multa suerunt hominibus reuelata, quae non continentur in hac scientia, vt scilicet puer na sciturus de Virgine, & de Pnilosophis legitur, quod Deus illis manifestauit, & de Alexandro dicit, quod in veste Pontificali apparens sibi Deus, imperium totius Asiae repromisit, & multa alia forsitan inspirauit Deus, per varias gentium nationes de quibus constat, quod non continentur in hac scientia. ergo reuelabile non est ibi subiectum.

Praeterea: Vnius scientiae non est nisi vnum formale subiectum, sed secundum istos ponentes Deus est subiectum huius scientiae. ergo reuelabile non erit subiectum, vnde istae duae propositiones eorum mutuo contradicunt. Opinio quorundam, quod ens Diuinum sit subiectum. S. Thom. in prol.J. Sent. q. I. art. 4. PROPTEREA dixerunt alij, quod ens DiuiAnum in hac scientia est subiectum propter tres rationes quarto loco arguendo superius inductas, quibus non obstantibus, minime stare potest. quandocumque enim aliqua ratio com- mmunis nullo modo consideratur in scientia, nisi quatenus aliqua propria principaliter intenditur, & consideratur, tunc illa communis ratio non est subiectum scientiae, sed propria, prorer ge intendituir communis illa, vndequia sanitas vrinae, & dietae intenditur propter sanitatem animalis, ideo ratio sanitatis in com muni non est respectu mendicinae ratio subiectiiva. Sed ens Diuinum non intenditur principasrr giod per prius intehditur Deus, & ex consefinti esse Dsuimam in sacra scientia, ergo ens fainum non eritsubiectum in ea, sed potius Deus. Tpraterea: Mtiia denbominatio est obiedum sorinale in scientia reali: sed ens Diuinum est vna sola denominatio sumpta a Deo. ergo ens Diuinum non erit obiectum habitus istius realis.

opinis egidi, quod Deus sub ratiane Glarificatoris est subiectum, priius Sem. quact. 3. prolog.

C alli concessemnt Deum esse subiectum, sed sub ratione contracta ciorificatoris, quorum opinio fulciri potest duabus rationibus arguendo superius sexto loco inductis, quae minime stare potest. quaerendum est enim, quid intelligunt per rationem glorificationis, aut enim illud, quo formaliter Deus glorificat, & illud non est nisi Deitas, & essentia Diuina, & ita concedunt, quod Deus lsit subiectum sub ratione absoluta Deitatis aut intelligunt respectum, & denominationem ad glorificatum, qua formasiter Deus Glorificator dicitur, sicut & Creator denominatur relatiue a ereatione existente in creatura, & si sic intelligunt, tunc vna denominatio circa Deum, erit formalis ratio subiectiua istius scientiae: & iterum cum illa denominatio sit contingens Deo, & quasi accidens vnum contingens, & ens per accidens erit subiectum in Theologia, quod esse non potest. ergo glorificatio non est ratio subiectiua in hac scientia.

Praeterea: Sub illa ratione Deus non est subie ctum in Thologia, sub qua non insunt sibi veritates, quae determinantur in ea, sed Trinitas, & aliae veritates non insunt Deo sub ratione Glori ficatoris: non enim est trinus inquantum glorificat, immo erat Trinus antequam glorificaret. ergo Deus inquantum Glorificator non est hic subiectum. Et confirmatur, quia per rationem subiecti insunt passiones subiecto, & non econuerso. Deus autem glorificat inquantum trinus forte, vel saltem inquantum Deus: non est autem Deus, vel trinus, quia glorificat.

opinio quorumdam, quod sub ratione boni, diligibilis, & finis sit subiectum. Thomas de Argentina prima quaest. prolog.

ET ideo dixerunt alij, quod Deus sub ratioAne finis vltimi, vel summi boni, vel summi diligibilis est subiectum, innixi duabus rationibus arguendo superius septimo loco inductis, quae quidem apparet impossibilis ex eisdent nam bonitas, diligibilitas, & finis, notant solos re- spectus rationis, aut denominationes aliquas circa Deum.

Opinio quorumdam, quod sub ratione ignii. quae es Heilmanni, ui supra.

ET idcirco dixerunt alij, quod Deus est subiectum sub ratione ignoti, propter duas rationes octauo loco superius inductas, sed haec est impossibilior propter multa: nulla enim sciem tla habet pro subiecto rationem sibi oppositam, sed quaelibet scientia intendit fugere ignorantiam & esse ignotum a suo obiecto. ergo nulla scientia tendit in esse ignotum tamquam in formalem rationem.

Praeterea: Nulla scientia euacnat, aut destruit in obiecto suam formalem rationem, alioquin destruendo subiectum destrueret scipsam, sed om nis scientia intendit euacuare ignorantiam, & pellere esse ignotum ab obiecto. ergo non potest poni ratio obiectiua alicuius scientiae.

Praeterea: Omnis scientia venatur veritates circa subiectum, & eas sibi attribuit, inquantum subiectum: sed Theologia non attribuit Trinitatem Deo per rationem ignoti. ergo id, quod prius.

Opinio Scoti, quod Deus sub ratione Deitatis es subiectum Theologiae in se: sed sub ratione entis infiniti, prout est in intellectu nostro. 3. quaest. prolog.

QVAPROPTER alij dicere voluerunt, quod Deus sub ratione Deitatis sit subiectum in Theologia in se, & necessariorum, & contingentium i necessariorum quidem, quia primo virtualiter continet omnes veritates Theologicas per rationem Deitatis, & non per rationem aliquam specialem personae, vel attributi. Contingentium vero, quia in veritatibus contingen tibus illud est subiectum, cui primo, & immediate inest praedicatum primae contingentis, vel praedicamenta plurium contingentium, si sunt plures primae: & quia immediata inhaerentia praedicatorum contingentium ad subiectum, non est nota ex terminis, sed tantum per intuitionem extremorum, sequitur, quod primum intuibile, cui inest praedicatum primae contingentis, est primum subiectum omnium veritatum contingentium ordinatarum. Certum est autem, quod esse natum, & passum, & creatio mundi, & multa alia similia contingentia, quorum aliqua dicuntur de Verbo, aliqua de Patre, aliqua de Spiritu sancto, & aliqua de toto Deo trino: Istae inquam veritates non possusst habere aliquid cul primo insint, nisi Deum, & rationem Deitatis. sic ergo patet, quid est subiectum Theologiae in se. De. Theologia vero, prout est in intellectu nostro, cum non habeat euidentium ex obiecto: sed causatam aliunde, non oportor dare obiectum primum habens dictas conditiones. Sed sicut in scientia contingentium illud est primum fubiectum, cui primo noto, & perfectiffimo immediate insunt primae veritates habitus illius. illud autem est concoptus edim infipiti. ex quo enim in vianon habomu condeptum pro- prium de ratione Deitatis, iste conceptus, qui est perfectissimus, & propinquissimus Deitati est conceptus entis primi, tum quia infinitas est gradus intrinsecus Deitati, & idcirco intimior, & perferctior omni attributo: tum quia nec attributum est per se, nec inest ratione alicuius attributi, sicut perfectum: tum quia in hanc infinitatem articuli reducuntur, sicut quod sint tres personae in vna natura dicitur, quod hoc Deo competit, quia est infinitus in natura, quamuis ergo in nostra Theologia, & in Theologia simpli citer, Deus sit subiectum sub ratione Deitatis, ni hilominus quia rationem istam viator non attingit explicite, ideo accipit perfectiorem, & propinquiorem rationem ad illam, & sibi attribuit omnes veritates Theologicas. haec autem est ra tio entis simpliciter infiniti: pro hac opinione sunt rationes quinque arguendo in oppositum superius inductae, quae quidem continent veritatem quantum ad hoc, quod dicit Deum subiectum esse Theologiae in se, & quoad veritates necessarias, & quoad contingentes, quoad illud autem, quod addit, quod ratio primo nota, & perfectissima, cui viator primo attribuit huiusmodi veritates sit conceptus entis infiniti, non videtur dicere verum: in omni namque propositione proposita per modum quaestionis, necesse est conceptum praedicati esse alium a conceptu subiecti: idem enim non quaeritur de se, quaerere enim, vtrum homo sit homo, est quaerere nihil, vt patet 7. Metaphys. Sed Theologus hanc propositionem ponit in quaestione, vtrum Deus sit infinitus, & sic ponentes hanc quaestionem quaerunt. ergo Theologus habet alium conceptum de Deo a conceptu entis infiniti.

Praeterea: Quandocumque intellectus plura attribuit alicui substrato, alium conceptum habet de illo substrato, & alium de ijs, quae attribuit sibi: vt verbi gratia, Sortes est albus, longus, pater, in theatro calciatus, non dubium quod conceptus albi, longi, & aliorum est alius a conceptu Sortis, & ratio huius est, quia illud conceptibiliter eidem conceptui attribuere, nil est attribuere: sed intellectus Theologi dicit Deum esse ens infinitum, actum purum, causam primam, & alia innumerabilia. ergo ne cesse est, quod conceptus quem Theologus habet de hoc termino Deus sit alius a conceptu entis infiniti, actus puri, & aliorum: nec valet si dicatur, quod dum concipitur, Deum esse infinitum, conceptus de Deo est alius a conceptu entis infiniti, quia conceptus actus puri, vel alicuius alterius sub rationibus generalibus appropriatis, non est alius ab omnibus, quasi prior, & absolutior eis, siquidem hoc non valet, tum quia in eadem propositione de praedicato copulato potest dici, quod Deus sit ens infinitum, & actus purus, & causa prima, & o caetera omnia, & sic necesse est, quod conceptus Dei, sit alius ab omnibus, absolutior, & prior eis: tum quia non experitur intellectus, quod cum dicitur Deus est ens in infinitum intelligatur Deus actus purus.

Praeterea: Metaphysicus non habet de Deo absolutiorem conceptum, quam Theologus, sed Metaphysicus concipit Deum conceptu priori ad ens infi nitum, vt cum probat demonstratiue, quod Deus est infmaitus infinitatem attribuit, & demonstrat de aliquo subiecto priori infinito. ergo Theologus habet priorem conceptum de Deo, quam sit ens infinitum.

Praeterea: Intellectus ex tribus conceptibus sibi notis potest peruenire ad conceptum analogicum de ignoto: verbi gratia, habens conceptum de figura, & figurali, & de hoc aliquid, vel formato simpliciter potest peruenire ad quartum conceptum videlicet ad formabile simpliciter, sic deducendo: sicut se habet figura ad figurabile, sic se habet hoc aliquid, & formatum simpliciter ad formabile simpliciter, & omnino informabile, & illud est materia. sic enim docet eam per analogiam intelligere Philosophus 1. Physic. & Commentator ibidem, & inde de substantia orbis. Sed Theologus potest habere tres conceptus sibi notos, videlicet conceptum lineae, & conceptum recti, & conceptum infiniti. ergo poterit analogice peruenire ad cō ceptum quartum, scilicet ad aliquid, quod ita se habet ad infinitum, sicut linea ad rectum, & ita potest habere conceptum priorem, & substra tum respectu infiniti.

Praeterea: Actualitas videtur esse aeque intima, vel intimior rei, quam infinitas. actus enim videtur dicere rei realitatem, & maxime realitatem formae subsistentis, sed puritas adueniens actualitati non reddit eam extrinsecam, immo magis intrinsecam. ergo actus purus videtur conce ptus propinquior Deitati, quam ens infinitum, vel saltem aeque propinquus. Et confirmatur, quia Philosophus 12. Met. primo attribuit actua tionem puram Deo, & primo probat ipsam esse r'aeun grtus auilnaeatitfeutiet. ritate toit

Articulus 4

ARTJCVLVS QVARTVS.

In quo respondetur ad quaestionem, iuxta id, quod videtur, quae sit ratio subiectiua.

NVNC itaque dicendum est, quod videtur sub quatuor propositionibus.

Prima quidem, quod in subiecto scientiae, de quo dictum est, scilicet, quod debet esse vnum genus cognoscibile determinans sibi tam in se quam in suis partibus, & passionibus vnum modum proprium cognoscendi, & vnum genus cognitionis in hoc inquam subiecto inuestigari debet ratio subiectiua, quae ei illa, quae mediat inter subiectum, & omnia praedicata, quae tractantur in illa scientia. haec enim ratio communis est scientiae quia, & scientiae propter quid, & scientiae totius, & partium, & scientiae, quae est de subiecto non habente partes. in omnibus enim omnes veritates reducuntur ad subiectum primum, praedicando de eo mediate, vel immediate ea quae immediate attribuuntur sibi in communi, vt patet de syllogismo, quantum ad illam veritatem, syllogismus est ex tribus terminis, & illam, syllogismus fit in tribus figuris, & sic de alijs, quae tractantur in libro priorum, mediate vero quo ad veritates, quae insunt partibus. istae enim mediantibus partibus reducuntur ad totum, quod est primum subiectum, in illo itaque subiecto illa estt formalis ratio, quae mediat inter subiectum ipsum, & attributa omnia, non accipiendo mediationem pro virtuali continentia, & causali- tate, sed tantum pro mediatione in suscipiendo attributionem. Quod igitur haec sit subiectiua, sic apparet: in omni enim propositione scientifica est alius modus dicendi per se, quia vel praedicatur definitio, de definito, & sic est primus modus, vel propria passio de subiecto, & sic est s secundus, vel propria passio de definitione subr iecti, & sic est quartus. cum ergo non sint plures modi propositionum in scientia, sequitur, quod omnis propositio scientifica sit per se, sed in nul la propositione per se inter praedicatum, & subiectum ponitur ratio extranea non medians in suscipiendo inter subiectum, & praedicatum. haec enim non est per se, homo albus est animal, quia accidit homini inquantum animal, quod sit albus, & albedo est ratio extranea toti isti inhaeren tiae. ergo in nulla propositione scientifica est ratio extranea non medians inter praedicatum, & subiectum susceptiui. cum igitur subiectum suscipiat praedicationem scientificam, & per se omnium, quae considerantur in scientia. quaedam enim considerantur in scientia, vt principia subiecti, & respectu istorum potest formari praedicatio, dicendo, hoc subiectum habet talia, & talia principia, quaedam vero, vt partes, & species subiecti, & de talibus potest dici, hoc subiectum habet tales per se partes, & per se species: quaedam vero sunt passiones, & de talibus potest dici hoc subiectum habet tales per se passiones, & tales, quaedam vero vt principia, vel passiones partium, vel partes partium, & omnia praedicantur, & reducuntur in subiectum mediantibus primis partibus, necesse est dicere, quod ista sit ratio subiectiua, quae mediat inter subiectum, & omnia ista, & quae non est extranea subiecto, dum attribuitur sibi ista.

Praeterea: Nulla ratio est subiectiua, qua dem pta potest manere tota scientia, & omnes propo sitiones possunt manere scibiles, quae determinantur in ea, & per oppositum illa est subiectiua qua dempta a subiecto, scientia non manet, nec propositiones sunt scibiles, sed dempta ratione, qua subiectum habet partes, & qua habet principia demitur tota scientia, & scibilitas illius subiecti: ex tunc enim non est subiectum, nec habet principia, passiones, vel partes. ergo necesse est, quod ratio, quae mediat inter subiectum, & omnia, quae determinantur, per quam quidem recipit praedicationem, & attributionem omnium ista sit subiectiua.

Quod ratio Deitatis sit subiectiua ratio Theologiae.

SECVNDA vero propositio est, quod ratio D Deitatis est formalis ratio subiectiua respectu habitus Theologici: illa namque, quae mediat inter Deum, & omnia, quae declarantur in hac scientia, & quae determinat sibi vnum genus cognoscibilitatis, & modum proprium istius habitus: illa quidem est ratio subiectiua, sed Deitas est huiusmodi. per rationem namque Deitatis attribuuntur Deo ea, quae declarantur in hac scientia quasi partes, scilicet tres personae, de qualibet namque persona multae veritates in hoc declaratiuo habitu inquiruntur, per eandem etiam rationem reducuntur in Deum perfectio- nes essentiales, quae sunt intelligere, & velle, & similia, per eandem etiam reducuntur omnia, quae cadunt sub omnipotentia, vt quod Deus po tuit Mundum creare, & vnire Deum, & hominem, & Virginem facere inuiolatam parere, & similia: per eandem etiam reducuntur omnia contingentia, quae subsunt Diuinae voluntati, vt quod Virgo peperit de facto, quod homo Deus fuit, & quod Abraham duos filios habuit, & vniuersa, quae de facto tenemus per fidem declarantur per Theologiam, eadem quoque ratio Deitatis sibi determinat modum declaratiuum absque adhaesione, qui est proprius istius habitus. si enim Deitas posset ex puris naturalibus clare, & proprie comprehendi, non solum hic habitus esset declaratiuus, immo esset scientificus, & faciens adhaerere, sed quoniam ex naturalibus distincte cognosci non potest, oritur vt hic habitus, qui est de ratione ista tamquam de formali obiecto acquisitus ex naturali ingenio, sit tantum declaratiuus. ergo ratio Deitatis est respectu istius habitus formalis, & obiectiua. Ex quo colligi potest diuisio totius Theologiae, cum enim sit de Deo, & Diuinis, Diuina possunt dici aliqua per esentiam, aliqua per participationem: quae vero per participationem, quaedam dicuntur Diuina per assumptionem, vt Christus, & hu manitas eius, quaedam vero per creationem, & gubernationem, vt vniuersus Mundus, comprehendens omnem creaturam, quaedam vero per praeceptum, & prohibitionem, vt virtutes, & vitia, quaedam vero per insttitutionem, vt Sacramenta, quaedam vero per vltimatam veridictionem, vt visio, & dilectio beatifica, secundum hoc Theologia in sex partes diuiditur, & in sex considerationes.

Prima quidem est de Diuinis per essentiam, puta de vnitate Dei, & personarum Trinitate, & alijs, quae tractat Magister in primo.

Secunda vero de Diuinis per participationem, modo peculiari, & per assumptionem personalem, vt de Christo, & de veritatibus inquirendis de ipso, & de hoc tractat Magister in 3. libro in principio.

100

Tertia quoque de ijs, quae attribuuntur Deo sub illa habitudine triplici generali creationis, gubernationis, & conseruationis, & hoc determinatur a Magistro in 2.

101

Quarta vero de his, quae attribuuntur Deo sub habitudine speciali, quae est praeceptum, prohibitio, & coexigitum ad illa, puta, virtutes, gratia, & vitia. & hoc tractatur a Magistro in secun do a medio, & vltra, & similiter in 3. a medio.

102

Quinta quoque de his, quae attribuuntur Deo sub illa habitudine speciali, quae est institutio, cuiusmodi sunt sacramenta de quibus tractatur in quarto.

103

Sexta vero de ijs, quae attribuuntur sub illa habitudine speciali, quae est visio beatifica, & de hac tractat Magister in lib. 4. in tractatu vltimo. Scriptura autem sancta non potest diuidi per istas sex considerationes, quamuis omnia, quae pertractat, ordinet, vel ad mere Diuina, vel ad Chri stum, vel ad vniuersum, vt dependet sub illa habitudine trina ad Deum, vel ad virtutes, & vitia, vel ad Sacramenta, vel ad statum beatificum, & finalem, & eius oppositum, qui est status mi- seriae aeternalis. Caetera autem, quae includit, videlicet historias, & diuersas personas; omnia inducit, vel vt reddantur authenticae personae tradentes hanc doctrinam, vel vt moueantur ho mines per exempla ad virtutes, & a vitijs retrahantur, libri itaque Scripturae canonicae non pos sunt per has considerationes distingui, sed magis per Doctores, qui scribendo, quasi quilibet suam Theologiam tradidit aliquid de omnibus istis sex materijs in scribendo.

104

Quod ratio Deitatis, vt concepta per analogiam a viatore est ratio subiectiua huius.

105

TERTIA vero propositio est, quod ratio Deitatis propria est illa cui Theologus viator attribuit vltimate veritates omnes, quas declarare intendit; ad cuius euidentiam est considerandum, quod ratio Deitatis potest intelligi tripliciter.

106

Vno modo sub conceptibus generalibus, vt sub conceptu entitatis infinitae, vel actualitatis purae. actualitas enim, & puritas sunt rationes

107

generales, quae etiam competunt creaturis, dum tamen puritas addatur actualitati, appropriatur Deitati, quae sola est actualitas pura, & entilas infinita

108

Secundo potest concipi sub propria ratione Deitatis clarae, & nudae; & hoc vel intuitiue, & beatifice, vel quasi imaginarie, & scientifice, vt superius dicebatur.

109

Tertio potest concipi propria ratio Deitatis, sed non clare, immo obscure per quandam proportionem, & analogiam, eo modo, quo dictum est de materia secundum Philosophum, & sic viator habet conceptum de Deitate proprium, qui subijcitur enti primo, & infinito, & actui puro, & personarum ternario, & vniuersaliter omnibus veritatibus, quae per habitum Theologicum declarantur de Deo: non enim declarat eas de ente infinito, immo & ens infinitum declarat de eo, vt supra probatum est, & experientia docet. Huic tamen obuiare videtur, quod nullus conce ptus potest sumi a creatura, nisi vel formaliter, vel virtualiter contineatur in conceptibus crea turae: sed conceptus Dei confusus non continetur formaliter in conceptibus creaturae, quia tunc non esset proprie, sed communis, nec continetur virtualiter, quia tunc est minus perfectus: causa enim aequiuoca effectum continens in virtute est nobilior eo. ergo conceptus Deitatis proprius quantumcumque confusus sit, non potest ortum habere ex conceptibus creatorum. Praeterea: Conceptus confusus non est aliud, quam conceptus diminutus, sed conceptus de Deitate quantumcumque sit diminutus est beatificus, dum tamen sit proprius. magis enim, & minus non diuersificant speciem primo Politicae. & ideo si conceptus clarior Deitatis est beatificus, & minus clarus erit. ergo non potest haberi a viatore conceptus proprius Deitatis quantumcumque confusus, & obscurus.

110

Praeterea: Ille conceptus, qui habetur analogice de Deitate, est conceptus substratus personarum ternario, & infinitati, & actnalitati, ac similibus: sed talis conceptus non est proprius, sed ex generalibus conceptibus, puta entis, & substrati. ergo analogice non potest intellectus ad Dei conceptum proprium peruenire, sed solum sub generalibus. Sed his non obstantibus dicendum est id, quod prius. primum enim non obuiat, quia conceptus confusus de ratione propria Deitatis continetur in conceptibus assumptis a creatura, non quidem virtualiter, nec formaliter formalitate eiusdem rationis, sed eiusdem proportionis. intellectus enim, cum sit assimilatiuus potest conceptum proportionalem formare, & conformem conceptui creaturae, qui quidem sic se habebit ad esse substantiam infinitam, & esse trinum in persona, sicut se habet triangulus ad esse trinum: angulariter, & ad alias rationes. procedit ergo prima instantia ab insufficienti, quia intellectus potest assurgere ex creaturis ad conceptum illum, qui, vel formaliter, velvirtualiter, vel proportionaliter, & similitudinarie continetur in eis.

111

Secundum quoque non obuiat, quia non est idem conceptus proportionalis de aliqua re, & conceptus distinctiuus de illa: non sunt autem idem, quia conceptus distinctiuus attingit propriam rationem distinctiue, sic quod potest distinguere per illum propriam rationem a quacumque alia re.

112

Tertium etiam non procedit, quia aliud est id, quod est substratum infinitati, simplicitati, & similibus, aliud ratio substrati. licet ergo haec ratio generalis sit, & communis, illud tamen, quod substratum concipitur proprietatibus huiusmo di Diuinis non est aliquid commune. De isto autem conceptu analogico infra perfectius inquiretur dist. 22.

113

Quod Theologia nostra, & si sit latissima, non tamen extendit se ad omnem scibilem veritatem.

114

QVARTA quoque propositio est, quod Theologia est scientia vniuersalissima, & amplius, quam Metaphysica: non tamen extendit se ad omnem scibilem veritatem.

115

Primum quidem patet, quoniam ista est vniuersalissima ad cuius subiectum attribuuntur omnia causata, multiplici attributione: sed ad Deitatem attribuuntur omnia causata multiplici attributione, quia inquantum producta ex ni hilo conseruata, & gubernata, & in ipsam finaliter ordinata, & ab ipsa exemplata formaliter, quibus modis non attribuuntur omnia ad ens, quod est subiectum in Metaphysica. ergo Theologia est quodammodo latior omni scientia.

116

Secundum patet, Certum estt enim, quod de proprijs naturis rerum quarumlibet sunt multae scibiles veritates: sed non omnes naturae propriae inquantum propriae sunt, intenduntur in hac scientia, sed tantum secundum quod participant gubernationem, creationem, & similia. ergo non omnes scibiles veritates spectant ad istam scientiam; nec valet si dicatur, quod ratio Deitatis est exemplar omnium quidditatum in speciali, & omnium veritatum. & ideo cognoscens clare Deitatem cognoscet in speciali omnia, hoc nempe verum est, sed non proprie hoc sequitur, quod habitus declaratiuus si se extendit ad Deitatem confuse cognitam, & analogice pos sunt eam cognoscere, quinimmo si sic cognosceret, iam non esset ille, qui est mere declaratiuus, sed alius scientificus, & adhaesiuus.

117

ARTICVLVS QVINTVS. Quod corpus de genere substantiae est subiectum in scientia naturali.

118

CIRCA quintum autem considerandum est, quod illi descriptioni, quae fuit posita de formali ratione subiecti in scientijs, scilicet quod est ratio medians inter omnia considerata in scientia, & subiectum, obuiare videtur, quod con suetum est dici de subiecto Philosophiae naturalis. dicitur enim, quod est corpus mobile, vel ens mobile: constat autem, quod mobilitas non mediat inter corpus, & veritates omnes, quas Physicus de corpore determinat, & inquirit, nec etiam per rationem mobilitatis inest caelo circu laritas, immo magis econuerso, & vniuersaliter omnes Physicae proprietates, etsi possint inesse corporibus per motum effectiue, vt figura, odor, color, & similia, nihilominus tamen motus, vel mobilitas non est illud, quo tamquam ratione materiae subiectiua ista insunt corporibus. ergo vel mobilitas non includitur intra rationem subiectiuam corporis, quod est subiectum naturalis scientiae, vel si includitur, praedicta de scriptio non est vera. Sed his non obstantibus dicendum est, quod vera est descriptio, vt supra probatum est, & commune dictum per consequens non est verum, quod potest multipliciter declarari. nulla namque scientia speculatur oppositam rationem sui subiecti, etsi speculatur circa illud oppositas passiones: verbi gratia medicus speculatur circa corpus humanum sanitatem, & aegritudinem, & Arithmetica par, & impar, sed nec medicina speculatur oppositum hominis, puta non hominem, qui est subiectum eius, nec Arithmetica non numerum, nec Geometria non quan tum, sed Physicus considerat quietem sicut & motum, & quiescibile sicut & mobile. ergo quiescibile, & mobile considerantur a Physico tãquam passiones oppositae sui subiecti, & non sicut ratio subiectiua.

119

Praeterea: Si mobilitas includitur intra rationem subiectiuam, aut prout dicit aptitudinem, & respectum aptitudinalem, & sic vnum ens per accidens compositum ex relatione, & ex substan tia erit subiectum scientiae naturalis, & habebit respectum pro subiecto, cum tamen sit summe realis, aut includitur prout dicit motum in actu, & hoc esse non potest, quia tunc dum corpus desineret actu moueri, iam non esset Physicum, nec de consideratione naturalis, vtpote, cum careret formali ratione obiecti, hoc autem est absonum dicere. ergo mobilitas non potest includi in ratione subiecti.

120

Praeterea: Nullus artifex debet extendere con siderationem vltra illud, quod exigit ratio formalis sui subiecti, sed Physicus multa considerat circa corpora, quorum considerationem mobilitas non exigit, vtpote raritatem caelorum, maculam Lunae, vnitatem, & pluralitatem mundorum, immo posito, quod omnia quiescerent, nec possent moueri, adhuc remaneret artifex naturalis, quia artifex sensibilis, qui accidentia sensibilia corporum scientifice demonstraret. ergo physicus non habet mobile pro subiecto. Et confirmatur, quia dicitur sexto Metaphysicae, quod Physicus diffinit per materiam sensibilem, & idcirco est alia scientia Physica a Mathematica, & differentia propter aliud genus definitionis: coustat autem, quod si nihil esset mobile, adhuc remaneret hoc genus definitionis, quod fit per materiam sensibilem, & per consequens Physica remaneret.

121

Praeterea: Nulla scientia demonstrat suam formalem rationem de subiecto: sed Physicus probat mobilitatem de corpore, demonstrando, quod omne mobile est corpus. sexto Physicor. & quod omne corpus est mobile. primo Caeli, & mundi. ergo mobilitas non est ratio subiectiua.

122

Praeterea: Sicut se habet corpus sensibile ad Physicum, sic se habet & corpus mobile, quia motus est vnum de communibus sensibilibus. secundo de anima. sed corpus sensibile sic se habet ad Physicum, quod considerat de corpore quantum ad illud, quod est tamquam de subiecto: de sensibilibus autem accidentibus ipsius tamquam de passionibus, vt patet quarto Metheoror. ergo & de mobili considerabit tamquam de passione.

123

Praeterea: Illud in vniuersali est subiectum totius Philosophiae, cuius per se partes sunt subiecta in partibus ipsius, sed diuidendo corpus de genere substantiae excludendo omnem mobilitatem, prima diuisio occurrit per simpsex, & mixtum; simplicia autem corpora sunt quinque, videlicet quatuor elementa, & quinta essentia, ex quibus componitur iste mundus, qui totus subiectum est in quatuor libros caeli, & mundi, non quidem inquantum mobilis, sed inquantum Mundus absolute, quia omnes proprietates simplicium corporum, ibi determinantur, vtputa in generabilitas Mundi, & incorruptibilitas, vnitas, compositio, & caetera omnia quae competunt elementis, & caelis inquantum simplicia corpora sunt.

124

Secunda vero diuisio occurrit mixtorum, quorum alia sunt incompleta, vt grando, nix, & alia, quae imperfecte mixta in praeiacentem materiam facile resoluuntur: alia vero perfecte mixta sunt, vt mineralia, & animalia, & plantae, & de mixtis quidam in genere agitur in libro de generatione, & corruptione, de septem accidentibus communibus eorumdem, in primo scilicet de generatione, similiter alteratione, & augumentatione, tactu, actione, passione, & mixtione. in secundo vero de principijs mixtorum in generali, quae sunt quatuor elementa. vnde de elementis, vt sunt simplicia corpora constituentia Mundum determinatur in tertio, & quarto caeli, & mundi. inquantum vero sunt constituentia mixtum determinatur de eis in secundo de generatione, mixtum itaque inquantum mixtum, subiectum est in libro de generatione, non inquantum mobile: nam quatuor elementa non insunt sibi inquantum mobile, sed inquantum mixtum: miatum autem imperfectum subiectum est in tribus primis libris Metheororum, vbi determinatur de grandine, & niue, & similibus inquantum grando, & nix, non inquantum sunt mo biles.

125

Tertia vero diuisio occurrit mixtorum perfe ctorum, quorum alia sunt viuentia, alia non vinentia, vt sunt mineralia, lapides, & metalla, & de mixtis quidem perfectis quantum ad omnia communia, quae conueniunt omnibus, qualia sunt digestio, putrefactio, liquabilitas, frangibilitas, & similes differentiae, caetera determinantur in quarto Metheororum, cuius subiectum est mixtum perfectum simpliciter, & in communi, non inquantum mobile est, sed inquantum perfecte mixtum: mixtum vero perfectum non viuens, subiectum est in libro Mineralium, vbi agitur de metallis, & lapidibus, non inquantum mobilia, sed inquantum lapides, & metalla.

126

Quarta vero diuisio occurrit de viuentibus corporibus, de quibus quidem in communi, quo ad omnia, in quo conueniunt, de terminantur in libro de anima in quo subiectum est viuum corpus inquantum viuum, non inquantum mobile, de cuius forma, scilicet anima, agitur in toto libroein fine vero de materia, quae est corpus. de accidentibus autem communibus agitur in libel lis de vita, & morte. de causa longitudinis, & bre uitatis vitae, de iuuentute, & senectute. Viuorum autem in speciali, quaedam sunt vegetabilia tantum, vt plantae, quaedam sensibilia, vt animalia: planta autem, inquantum planta est subiectum in libro de vegetabilibus, animal autem inquantum animal, in libro de animalibus, & de somno, & vigilia, & de causa motus animalium, & similibus. cum ergo species corporis de genere substantiae, sub proprijs rationibus sint subiecta in libris partialibus naturalis Philosophiae, exclusa ratione mobilitatis, quamuis mobilitas sit passio omnium naturalium, fequitur necessario, quod corpus substantia est subiectum in tota Physica, non inclusa ratione mobilitatis.

127

Praeterea: Sicut se habet corpus mobile ad phy sicam, sic magnitudo immobilis, & abstracta ad Geometriam: sed immobilitas, & abstractio non includuntur intra rationem subiectiuam Geometriae. quantitas enim continua permanens, non inquan tum immobilis, sed inquantum talis est subiectum Geometriae. ergo idem quod prius. Relinquitur itaque ex praedictis, quod quia corpus substantia habet proprietates, & accidentia sen sibilia, inter quae est vnum communissimum, puta motus, idcirco determinat sibi vnum genus cognoscibilitatis, & vnam scientiam, in qua intellectus procedit extendendo se ad sensibilia, vt superius dicebatur: propter quod substantialis corporeitas erit in illa ratio subiectiua: quies autem, & motus, & accidentia sensibilia passiones. vnde & in primo Physic. dicitur, quod motus est deijs, quae Physicus supponit, & quod Physicus non habet disputare cum negante motum, & quod nobis subijciantur, quae naturalia sunt; quimiam omnia sunt inmotu, & multa similia; non quia motus, vel mobilitas sit ratio subiectinor sed quia efff tmotum est per se notum, & est vna passio generalis competens omni corpori de genere substantiae, sicut & sensibilitas; vnde ex motu noto sensui multa naturalia demonstrantur, vt entitas primae materiae, & distinctio formae ab ea, & entitas primi principij, & rotunditas terrae: quae quidem demonstrationes reputantur a posteriori in scientia naturali, quod non esset, si motus esset ratio subiectiua, cum in omni scientia demonstratio ex ratione subiecti reputetur a priori.

128

Quod vox, vt expressiua conceptus sit subiectum in Logica.

129

DRABMISSAB quoque descriptioni obuiare vi detur (quod communiter consuetum est) dici de Logica subiectum, scilicet esse in ea modum sciendi, vel intentiones secundas, vel syllogismum. secundum hoc enim non omnia determinata in Logica inerunt subiecto eius, & rationi immediatae, quae est ratio subiectiua. Porro dicendum est, quod secunda intentio non est subiectum adaequatum Logicae. illud enim non est subiectum in Logica, quod est commune Logicae, & alijs quibusdam scientijs; sed consideratio secundarum intentionum competit etiam Grammatico, & Rhetorico: mo di namque significandi ita sunt secunda intentio, sicut & modi praedicandi generis, & speciei: oratio etiam Rhetorica est secunda intentio, sicut & syllogismus dialecticus; vtrumque nempe fabricat intellectus. ergo secunda intentio non est Logicae subiectum.

130

Praeterea: Ens in anima est secunda intentio, secundae namque intentiones non habent esse ni si in anima obiectiue; sed ens in anima est proprie de consideratione primi Philosophi, vt patet sexto Metaphysergo secundae intentiones sicut & caeteri modi entitatis.

131

Vlterius, nec in ea subiectum est syllogismus: illud enim non est subiectum Logices, quod non aequat totam considerationem ipsius: sed syllogismus est huiusmodi, quia tractatus de praedicamemtis, & de enunciatione sunt tres partes principa les Logicae, in quibus determinatur de dicibili, seu voce incomplexa: determinatur autem de, eis tamquam de per se intentis. dato enim per impossibile, quod nullus syllogismus esset possibilis, adhuc scibilitas decem dicibilium incomplexorum, & propositionum de modo, & inesse, ac hypoteticarum, & cathegoricarum esset scibilitas logicalis. ergo syllogismus non est subiectum. Et confirmatur: quia si per hipotesim tollatur ratio subiectiua ab aliqua scientia, non remanet illa scientia, nec secundum partem, nec secundum totum; syllogismo autem destructo, vt dictum est, duae partes principales Logicae remanerent.

132

Vlterius, nec modus sciendi potest esse subiectum: modus enim sciendi non est aliud, quam modus demonstrandi conclusiones, & demonstra tionum principia assumendi: sed haec est vna pars Logicae tradita in libro Poster. ergo non est subiectum in tota.

133

Praeterea: Sicut ad Logicum pertinet tradere modum sciendi, ita & tradere modum disputandi dialectice, sophistice, & tentatiue, & modum pronunciandi, & modum praedicandi, & diuidendi: hoc autem non est nisi docere formam communem demonstrationis, & syllogismi dialectici, & tentatiui, ac sophistici, & propositionis, & diuisionis dicibilis incomplexi. ergo modus sciendi non euacuat totum ambitum logicalis intenti, & ita non erit subiectum.

134

Vlterius, nec ens rationis potest poni subiectum. nullum enim subiectum excedit considerationem Logici, cum modus significandi, & partes orationis, & congruum, & incongruum, quae considerat Grammaticus, sint entia rationis & similiter, quae considerat Rhetor.

135

Praeterea: Ens rationis est vnus modus entis, scilicet ens in anima, de quo 6. Met. tractat. ergo non est in logica subiectum. Dicendum est ergo, a quod vox vt expressiua conceptus est subiectum a in ea. illud enim, quod adaequat considerationem Logici, & econuerso cuiusemmquo species in partibus logicalis scientiae sunt subiecta: illud inquam subiectum est totius Logicae; sed vox expressiua con ceptus est huiusmodi: nam vocum quaedam est incomplexa conceptus simplicis expressiua, quam Philosophus vocat dicibilem incomplexam: & haec subijcitur in lib. Praedicamemtorum: quaedam vero complexa, expressiua con ceptus componentis, & diuidentis, & haec est subiectum in libris Periermenias: quaedam discursiua, scilicet syllogismus, & haec subijcitur in Logica noua, & secundum hoc, consideratio Logici non excedit vocem expressiuam conceptus, adhuc nec exceditur, quia Grammaticus non considerat vocem, vt expressiuam conceptus, sed modos concipiendi, quos exprimunt modi significandi: vnde dicit, quod albedo, & homo: & vniuersaliter omne nomen significat substantiam cum qualitate apud Grammaticum; similiter Rhetor non considerat orationem, vt expressiuam conceptus, sed vt impressiuam delectationis, & assensus. ergo vox, vt expressiua conceptus, est subiectum in Logica.

136

Praeterea: Scientiae consuetae sunt nominari a suis subiectis; vt Arithmetica a numero; Grammatica a littera, Armonica a sono: sed Logica dicitur a logos, quod est sermo. ergo est subiectum in ea. Et confirmatur, quia Logica ponitur inter tres scientias sermocinales.

137

Praeterea: Illud quod est primo subiectum veri, & falsi, est subiectum in Logica, & sub ista ratione hoc patet: quia verum, & falsum sunt passiones generales, quas considerat Logicus, sicut sanum, & aegrum Medicus; Arithmeticus par, & impar: sed oratio vt expressiua conceptus, & non aliter est subiectum veri, & falsi. voces enim significant verum, vel falsum in ordine ad conceptum. ergo vox vt expressiua conceptus, est subiectum. Et confirmatur, quia verum, & falsum insunt orationi per modum signi: conceptui vero per modum significati.

138

Praeterea: Aristoteles vbique in Logica sua considerationem hanc inclusit, ac si consideraret de vocibus conceptuum expressiuis; vndein Praedicamentis incipit a nominibus aequiuocis, vniuocis, & denominatiuis; & diuidit dicibile incomplexum, quod est vox incomplexa in decem praedicamenta, & in lib. Periermonias incipit a nomine, & verbo, & oratione, & similibus; & in primo Priorum definiens syllogismum dicit, quod est oratio, in qua quibusdam positis, &c. ergo expresse patet, quod vox significatiua, & expressiua conceptus est subiectum in Logica. Sic ergo vera est descriptio data de ratione subiectiua, per quam in omni scientia possumus dirigi ad inueniendum formale subiectum in ea, vt in Arithmetica multitudinem, in Geometria magnitudinem, & sic de alijs, & hic quintus articulus finitur.

139

Responsio ad obiecta primo.

140

AD ea ergo, quae in oppositum primitus inducuntur, dicendum est. ad primum quidem, quod non est idem ad Christum omnia pertinere, quae Moyses scripsit, & Christum esse subiectum in libris Moysis: nam & ad Sortem pertinent omnia, quae in Metaphysica tractantur, vel per modum finis, vt Deus, vel per modum formae, vt quidditas, vel per modum accidentium, & proprietatum: vt actus potentia, & caetera accidentia, quemadmodum dicebatur supra, & nihilominus Sortes non est subiectum in Metaphysica. consimiliter licet omnia, quae dicit Moyses, possint applicari ad Christum: non tamen Christus intenditur a Moyse, inquantum homo; sed inquantum homo assumptus a Deo, & per idem patet ad secundum. quia articuli de humanitate Christi, non sunt de humanitate sim pliciter, sed de humanitate assumpta, per idem etiam patet ad tertium.

141

Ad obiecta secundo.

142

AD ea vero, quae secundario inducuntur dicendum est. ad primum quidem, quod licet Theologia nitatur declarare credibilia, non tamen credibile est subiectum, sicut & fides, quamuis sit de credibilibus, non habet credibile pro obiecto, sed Deum, qui subijcitur omnibus articulis fidei: vnde ille habitus per modum declarantis, & fides per modum adhaerentis, versantur circa idem obiectum.

143

Ad secundum dicendum, quod Theologia fer tur in Regum historias, & gesta Patrum, potius quam histtorias Romanorum, non quod illa fuerint reuelata, immo fuerunt visa oculariter, & retenta memoriter, & fideliter historijs demandata, sicut & illa Romanorum: sed quoniam illa reducuntur in Deum, tamquam in gubernantem, & destinantem Reges Iudaeorum, & praeordi nantem illa facta, vel reprobantem potius, quam facta Romanorum; vnde ex hoc euidenter probatur, quod reuelabile non est subiectum in Theologia

144

Ad obiecta tertio.

145

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicendum est. ad primum quidem, quod non solummodo res, & signa determinata in hac scientia comprehenduntur, immo & in alijs. omnis namque scientia est de rebus, vel de signis: de rebus quidem, vt Mathematica, & Physica, de signis ve. ro et lagiea, & Grammatica, quae sunt de oratione. ea igitur, quae tractantur in Theologia res sunt, vel signa, non quaelibet, sed Diuina. propter hoc vero sunt subieca, quia de ipsis non tractatur, nisi in ordine ad Deum.

146

Ad secundum dicendum, quod Theologia diniditur secundum diuisionem rerum, & signorum; non quidem formaliter: sed materialiter tantum, formalis namque diuisio est per aliam, & aliam habitudinem habere ad Deum, sine per aliter, & aliter esse Diuinum, vt dictum est in corpore quaestionis.

147

Ad obiecta quarto.

148

AD ea vero, quae quarto inducuntur dicendum est ad primum, quod ens Diuinum non intenditur per se primo, vt ex consequenti intendatur Deus: sed primo intenditur Deus in Theologia, & ex hoc ens omne Diuinum; propter quod ipsum non erit subiectum, sed Deus.

149

Ad secundum dicendum, quod Deus est tantae latitudinis, quantae est ens, non quidem formaliter, & praedicatiue: sed virtualiter, & reductiue, propter hoc, quod Theologia non est inferior ad Metaphysicam, nec ei subalternata, immo superior, & eam regulans, & quasi subalternans. quamuis enim vtatur Metaphysica, & omnino Physica scientia ad declarandum credibilia, nihilominus non mensuratur ab eis, sed mensurat eas: quoniam si inuenit in eis aliquid sibi dissonum, & contrarium ostendit illud esse falsum: si vero consonum, illudmagis verificat, & declarat; secundum quod August. ait.

150

Ad tertium dicendum, quod Theologia in quatuor sensibus non habet quatuor pro obiecto, sed in quolibet sensu Deum coniecturat aliquid inducendo intentum propter Deum.

151

Ad obiecta quinto.

152

AD ea vero, quae quinto inducuntur dicendum ad primum, quod Deus habet quasi partes personas tres, inquantum aliquid potest dici de vna, & scientifice pertractari, quod non de aliae: habet autem quasi passiones conceptus perfectionales; habet vero quasi principium; conceptum quidditatiuum, per quem a priori est possibile demonstrari tres personas, & conceptus perfectionales Deo inesse; vel dicendum. quod subiectum scientiae non necessario exigit. partes, nec principia realia, nec passiones reales, sed sufficit, quod sint quasi conceptus secundarij, qui possint cognosci per conceptum quidditatiuum, qui sit quasi principium in sciendo: non in essendo; sicut patet in Geometria. vel potest dici, quod habitus declaratiuus potest esse circa illud, quod non habet principia, quia circa principia prima, vt patet quarto Metaphys.

153

Ad secundum dicendum, quod Theologia diuiditur non secundum diuisionem Dei, qui est omnino indiuisibilis: sed secundum diuisionem eorum, quae attribuuntur ad eum, vt dictum est in quaestionis solutione. Ad cuius euidentiam considerandum est, quod scientiae per subiectum diuiduntur dupliciter: aliquando quidem per partes subiectiuas obiecti: vt naturalis, per species corporis de genere substantiae. simplicia namque corpora subiectum sunt in vna parte, plantae in vna, & animalia in altera, vt dictum est supra. Aliquando autem penes partes integrales subiecti, vt Grammatica, quae in vna parte tractat de littera, in alia de dictione, quae sunt partes integrales orationis. Aliquando veroper passiones principales subiecti, quae quidem habent multas passiones sibi attributas, vt de figura superficiali, quae est vna pars Geometriae, alia de proportionalitate, & proportionibus: figura autem, & proportio sunt passiones principales quan titatis continuae permanentis, quae est subiectum in Geometria. Aliquando vero scientia diuiditur penes principales modos attributionis adsubiectum: sicut Moralis in vna parte tractat de fine actuum humanorum in primo, & decimo Ethicorum, vbi agit de felicitate. Aliquando de habitibus perfectiuis actuum humanorum, vt vbi agit de virtutibus. Aliquando vero de directiuo actuum humanorum, vt in Politica, vbi tractat de legibus, & ciuilitate. haec autem habent diuersam attributionem ad actus humanos, vel ad hominem, vt dirigibilem ratione, qui subiectum est in scientia morali. Consimiliter in proposito, non possunt libri Scripturae diuidi; nec per partes subiectiuas, aut integrales Dei, cum non habeant; nec per passiones principales. restat ergo quod per attributiones principales ad Deum, cuiusmodi sunt creare, segregare. de quibus liber Genes. tractat; & liberare, de quo Exodus, & cerimonijs, ac legibus informare, de quo Leuiticus; vnde secundum tales attributiones potest accipi diuisio librorum Scripturae Sacrae.

154

Ad tertium dicendum, quod de Deo possunt esse plures conceptus, non quidem intrinseci, sed connotatiui, vt inferius apparebit: nec hoc est contra mentem Philosophi, vt patet per Com mentatorem in 12. Metaphysicae, qui hoc dicit expresse.

155

Ad quartum dicendum, quod Deus non est subiectum Metaphysicae, sed consideratur in ea, vt prima forma, & vltimus finis totius entis, vt Philosophus innuit primo Metaphysi. & Commentator expresse dicit in septimo. vel dicendum, quod etiam si Metaphysica haberet Deum pro obiecto, nihilominus esset alius habitus a Theologia: ille namque adhaesiuus, iste vero esset declaratiuus.

156

Ad obiecta sexto.

157

AD ea vero, quae sexto inducuntur dicen dum est ad primum quidem, quod non oportet habitum proportionari obiecto secundum gradum entitatis. oportet ergo proportionari secundum modum conformitatis, vt scilicet habitus conformetur obiecto: quapropter habitus finitus potest ferri in obiectum infinitum, sicut & actus finitus, vt in Beatis apparet.

158

Ad secundum dicendum, quod licet Theologia determinet veritates vtiles ad nostram re- staurationem, & glorificationem; non tamen ex hoc sequitur, quod glorificatio sit ratio subiectiua, sed potius Deitas, cui omnes veritates attribuuntur.

159

Ad obiecta septimi.

160

AD ea vero, quae septimo inducuntur, dicendum est. ad primum quidem, quod ratio boni, & finis, potest intelligi, vel illa, quae est substrata respectui importato per finalitatem; & illa est Deitas, vel respectus ipse, & ille non est nobilissima ratio; & per idem patet ad confirmationem.

161

Ad secundum dicendum, quod habitus speculatiuus non habet pro obiecto speculabile, inquantum speculabile, sed id, quod est, nec practicus operabile inquantum operabile, sed id quod est, & per consequens Theologia habet pro obiecto Deum, & rationem, summe diligibilem, puta Deitatem, non autem rationem diligibilitatis.

162

Ad obiecta octauo.

163

AD ea, quae octauo inducuntur dicendum est. Ad primum quidem, quod nec fides, nec iste habitus habent Deum pro obiecto sub ratione ignoti: licet enim fides sit de non apparentibus, non apparentia tamen non est ratio obiectiua, sed concomitans.

164

Ad secundum dicendum, quod Theologia non coniungit nos Deo vt ignoto, nec etiam vt noto, sed vt Deo simpliciter, coniungit autem nos Deo per notitiam, & non per ignorantiam: & quod de Dionysio subditur referendum est ad imperfectam cognitionem de Deo, non autem ad omnimodam ignorantiam

PrevBack to TopNext

On this page