Table of Contents
Summa theologiae
Pars 1
Quaestio 1 : de sacra doctrina, qualis sit, et ad quae se extendat in decem articulos divisa
Quaestio 2 : de deo, an deus sit
Quaestio 3 : de dei simplicitate
Quaestio 4 : de dei pfererciione
Quaestio 5 : de bono in communi
Quaestio 7 : de infinitate dei
Quaestio 8 : de existentia dei in rebus
Quaestio 9 : de dei immutabilitate
Quaestio 10 : de dei aeternitate
Quaestio 12 : quomodo deus a nobis cognoscatur
Quaestio 13 : de nominibus dei
Quaestio 19 : de voluntate dei
Quaestio 21 : de iustitia et misericordia dei
Quaestio 22 : de providentia dei
Quaestio 23 : de praedestinatione
Quaestio 25 : de divina potentia
Quaestio 26 : de divina beatitudine
Quaestio 27 : de processione divinarum personarum
Quaestio 28 : de relationibus divinis
Quaestio 29 : de personis divinis
Quaestio 30 : de pluralitate personarum in divinis
Quaestio 31 : de his quae ad unitatem vel pluralitatem pertinent in divinis
Quaestio 32 : de divinarum personarum cognitione
Quaestio 33 : de persona patris
Quaestio 34 : de persona filii
Quaestio 36 : de persona spiritus sancti
Quaestio 37 : de nomine spiritus sancti quod est amor
Quaestio 38 : de nomine spiritus sancti quod est donum
Quaestio 39 : de personis ad essentiam relatis
Quaestio 40 : de personis in comparatione ad relationes sive proprietates
Quaestio 41 : de personis in comparatione ad actus notionales
Quaestio 42 : de aequalitate et similitudine divinarum personarum ad invicem
Quaestio 43 : de missione divinarum personarum
Quaestio 44 : de processione creaturarum a deo, et de omnium entium prima causa
Quaestio 45 : de modo emanationis rerum a primo principio
Quaestio 46 : de principio durationis rerum creatarum
Quaestio 47 : de distinctione rerum in communi
Quaestio 48 : de distinctione rerum in speciali
Quaestio 50
Quaestio 51
Quaestio 52
Quaestio 53
Quaestio 54
Quaestio 55
Quaestio 56
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 91
Quaestio 92
Quaestio 93
Quaestio 94
Quaestio 95
Quaestio 96
Quaestio 97
Quaestio 98
Quaestio 99
Quaestio 100
Quaestio 101
Quaestio 102
Quaestio 103
Quaestio 104
Quaestio 105
Quaestio 106
Quaestio 107
Quaestio 108
Quaestio 109
Quaestio 110
Quaestio 111
Quaestio 112
Quaestio 113
Quaestio 114
Quaestio 115
Quaestio 116
Quaestio 117
Quaestio 118
Quaestio 119
Pars 2
Pars 1
Quaestio 1 : de ultimo fine hominis
Quaestio 2 : de his in quibus hominis beatitudo consistit
Quaestio 3 : quid sit beatitudo
Quaestio 4 : de his quae ad beatitudinem exiguntur
Quaestio 5 : de adeptione beatitudinis
Quaestio 6 : de voluntario et involuntario
Quaestio 7 : de circumstantiis humanorum actuum
Quaestio 8 : de voluntate, quorum sit ut volitorum
Quaestio 9 : de motivo voluntatis
Quaestio 10 : de modo quo voluntas movetur
Quaestio 11 : de fruitione, quae est actus voluntatis
Quaestio 13 : de electione, quae est actus voluntatis respectu eorum quae sunt ad finem
Quaestio 14 : de consilio, quod electionem praecedit
Quaestio 15 : de consensu, qui est actus voluntatis in comparatione ad ea quae sunt ad finem
Quaestio 16 : de usu, qui est actus voluntatis in comparatione ad ea quae sunt ad finem
Quaestio 17 : de actibus imperatis a voluntate
Quaestio 18 : de bonitate et malitia humanorum actuum in generali
Quaestio 19 : de bonitate et malitia actus interioris voluntatis
Quaestio 20 : de bonitate et malitia exteriorum actuum humanorum
Quaestio 21 : de iis quae consequuntur actus humanos ratione bonitatis et malitiae
Quaestio 22 : de subiecto passionum animae
Quaestio 24 : de bono et malo in animae passionibus
Quaestio 25 : de ordine passionum ad invicem
Quaestio 26 : de passionibus animae in speciali. et primo, de amore
Quaestio 28 : de effectibus amoris
Quaestio 30 : de concupiscentia
Quaestio 31 : de delectatione secundum se
Quaestio 32 : de causa delectationis
Quaestio 33 : de effectibus delectationis
Quaestio 34 : de bonitate et malitia delectationum
Quaestio 35 : de dolore, seu tristitia, secundum se
Quaestio 36 : de causis tristitiae seu doloris
Quaestio 37 : de effectibus doloris vel tristitiae
Quaestio 38 : de remediis tristitiae, seu doloris
Quaestio 39 : de bonitate et malitia tristitiae seu doloris
Quaestio 40 : de passionibus irascibilis et primo, de spe et desperatione
Quaestio 41 : de timore secundum se
Quaestio 42 : de obiecto timoris
Quaestio 43 : de causa timoris
Quaestio 44 : de effectibus timoris
Quaestio 46 : de ira secundum se
Quaestio 47 : de causa effectiva irae, et de remediis eius
Quaestio 48 : de effectibus irae
Quaestio 49 : de habitibus in generali, quoad eorum substantiam
Quaestio 50 : de subiecto habituum
Quaestio 51 : de causa habituum oqouantum ad generationem ipsorum
Quaestio 52 : de augmento habituum
Quaestio 53 : de corruptione et diminutione habituum
Quaestio 54 : de distinctione habituum
Quaestio 55 : de virtutibus, quantum ad suas essentias
Quaestio 56 : de subiecto virtutis
Quaestio 57 : de distinctione virtutum intellectualium
Quaestio 58 : de distinctione virtutum moralium ab intellectualibus
Quaestio 59 : de comparatione virtutis moralis ad passionem
Quaestio 60 : de distinctione virtutum moralium ad invicem
Quaestio 61 : de virtutibus cardinalibus
Quaestio 62 : de virtutibus theologicis
Quaestio 63 : de causa virtutum
Quaestio 64 : de medio virtutum
Quaestio 65 : de connexione virtutum
Quaestio 66 : de aequalitate virtutum
Quaestio 67 : de duratione virtutum post hanc vitam
Quaestio 69 : de beatitudinibus
Quaestio 70 : de fructibus spiritus sancti
Quaestio 71 : De vitiis et peccatis secundum se
Quaestio 72 : De distinctione peccatorum
Quaestio 73 : De comparatione peccatorum ad invicem
Quaestio 74 : De subiecto peccatorum
Quaestio 75 : De causis peccatorum in generali
Quaestio 76 : De causis peccati in speciali
Quaestio 77 : De causa peccati ex parte appetitus sensitivi
Quaestio 78 : De causa peccati quae est malitia
Quaestio 79 : De causis exterioribus peccati et primo, ex parte dei
Quaestio 80 : De causa peccati ex parte diaboli
Quaestio 81 : De causa peccati ex parte hominis
Quaestio 82 : De originali peccato quantum ad suam essentiam
Quaestio 83 : De subiecto originalis peccati
Quaestio 84 : De causa peccati secundum quod unum peccatum alterius peccati causa est
Quaestio 85 : De effectibus peccati. et primo, de corruptione boni naturae
Quaestio 86 : De macula peccati
Quaestio 88 : De peccato veniali et mortali
Quaestio 89 : De peccato veniali secundum se
Quaestio 90 : De essentia legis
Quaestio 91 : De legum diversitate
Quaestio 92 : De effectibus legis
Quaestio 94 : De lege naturali
Quaestio 96 : De potestate legis humanae
Quaestio 97 : De mutatione legum
Quaestio 99 : De praeceptis veteris legis
Quaestio 100 : De praeceptis moralibus veteris legis
Quaestio 101 : De praeceptis caeremonialibus secundum se
Quaestio 102 : De caeremonialium praeceptorum causis
Quaestio 103 : De duratione praeceptorum caeremonialium
Quaestio 104 : De praeceptis iudicialibus
Quaestio 105 : De ratione iudicialium praeceptorum
Quaestio 106 : De lege evangelica, quae dicitur lex nova, secundum se
Quaestio 107 : De comparatione legis nova ad veterem.
Quaestio 108 : De his quae continentur in lege nova
Quaestio 109 : De necessitate gratiae
Quaestio 110 : De gratia dei quantum ad eius essentiam
Quaestio 111 : De divisione gratiae
Quaestio 112 : De causa gratiae
Quaestio 113 : De effectibus gratiae. et primo, de iustificatione impii
Pars 2
Quaestio 2 : De actu interiori fidei
Quaestio 4 : De ipsa fidei virtute
Quaestio 5 : De habentibus fidem
Quaestio 7 : De effectibus fidei
Quaestio 8 : De dono intellectus
Quaestio 9 : De dono scientiae
Quaestio 10 : De infidelitate in communi
Quaestio 14 : De blasphemia in spiritum sanctum
Quaestio 15 : De caecitate mentis et hebetudine sensus
Quaestio 16 : De praeceptis fidei, scientiae et intellectus
Quaestio 18 : De subiecto spei
Quaestio 21 : De praesumptione
Quaestio 22 : De praeceptis pertinentibus ad spem et timorem
Quaestio 23 : De caritate secundum se
Quaestio 24 : De caritatis subiecto
Quaestio 25 : De obiecto caritatis
Quaestio 26 : De ordine caritatis
Quaestio 27 : De principali actu caritatis, qui est dilectio In octo articulos divisa
Quaestio 33 : De correctione fraterna
Quaestio 44 : De praeceptis caritatis
Quaestio 45 : De dono sapientiae
Quaestio 47 : De prudentia secundum se
Quaestio 48 : De partibus prudentiae
Quaestio 49 : Utrum convenienter assignentur partes prudentiae
Quaestio 50 : De partibus subiectivis prudentiae
Quaestio 51 : De partibus potentialibus prudentiae
Quaestio 52 : De dono consilii
Quaestio 55 : De vitiis oppositis prudentiae quae habent Similitudinem cum ipsa .
Quaestio 56 : De praeceptis ad prudentiam pertinentibus
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 91
Quaestio 92
Quaestio 93
Quaestio 94
Quaestio 95
Quaestio 96
Quaestio 97
Quaestio 98
Quaestio 99
Quaestio 100
Quaestio 101
Quaestio 102
Quaestio 103
Quaestio 104
Quaestio 105
Quaestio 106
Quaestio 107
Quaestio 108
Quaestio 109
Quaestio 110
Quaestio 111
Quaestio 112
Quaestio 113
Quaestio 114
Quaestio 115
Quaestio 116
Quaestio 117
Quaestio 118
Quaestio 119
Quaestio 120
Quaestio 121
Quaestio 122
Quaestio 123
Quaestio 124
Quaestio 125
Quaestio 126
Quaestio 127
Quaestio 128
Quaestio 129
Quaestio 130
Quaestio 131
Quaestio 132
Quaestio 133
Quaestio 134
Quaestio 135
Quaestio 136
Quaestio 137
Quaestio 138
Quaestio 139
Quaestio 140
Quaestio 141
Quaestio 142
Quaestio 143
Quaestio 144
Quaestio 145
Quaestio 146
Quaestio 147
Quaestio 148
Quaestio 149
Quaestio 150
Quaestio 151
Quaestio 152
Quaestio 153
Quaestio 154
Quaestio 155
Quaestio 156
Quaestio 157
Quaestio 158
Quaestio 159
Quaestio 160
Quaestio 161
Quaestio 162
Quaestio 163
Quaestio 164
Quaestio 165
Quaestio 166
Quaestio 167
Quaestio 168
Quaestio 169
Quaestio 170
Quaestio 171
Quaestio 172
Quaestio 173
Quaestio 174
Quaestio 175
Quaestio 176
Quaestio 177
Quaestio 178
Quaestio 179
Quaestio 180
Quaestio 181
Quaestio 182
Quaestio 183
Quaestio 184
Quaestio 185
Quaestio 186
Quaestio 187
Quaestio 188
Quaestio 189
Pars 3
Quaestio 1
Quaestio 2
Quaestio 3
Quaestio 4
Quaestio 5
Quaestio 6
Quaestio 7
Quaestio 8
Quaestio 9
Quaestio 10
Quaestio 11
Quaestio 12
Quaestio 13
Quaestio 14
Quaestio 15
Quaestio 16
Quaestio 17
Quaestio 18
Quaestio 19
Quaestio 20
Quaestio 21
Quaestio 22
Quaestio 23
Quaestio 24
Quaestio 25
Quaestio 26
Quaestio 27
Quaestio 28
Quaestio 29
Quaestio 30
Quaestio 31
Quaestio 32
Quaestio 33
Quaestio 34
Quaestio 35
Quaestio 36
Quaestio 37
Quaestio 38
Quaestio 39
Quaestio 40
Quaestio 41
Quaestio 42
Quaestio 43
Quaestio 44
Quaestio 45
Quaestio 46
Quaestio 47
Quaestio 48
Quaestio 49
Quaestio 50
Quaestio 51
Quaestio 52
Quaestio 53
Quaestio 54
Quaestio 55
Quaestio 56
Quaestio 57
Quaestio 58
Quaestio 59
Quaestio 60
Quaestio 61
Quaestio 62
Quaestio 63
Quaestio 64
Quaestio 65
Quaestio 66
Quaestio 67
Quaestio 68
Quaestio 69
Quaestio 70
Quaestio 71
Quaestio 72
Quaestio 73
Quaestio 74
Quaestio 75
Quaestio 76
Quaestio 77
Quaestio 78
Quaestio 79
Quaestio 80
Quaestio 81
Quaestio 82
Quaestio 83
Quaestio 84
Quaestio 85
Quaestio 86
Quaestio 87
Quaestio 88
Quaestio 89
Quaestio 90
Quaestio 77
De causa peccati ex parte appetitus sensitiviQUAESTIO SEPTUAGESIMASEPTIMA DE CAUSA PECCATI EX PARTE APPETITUS SENSITIVI IN OCTO ARTICULOS DIVISA
DEINDE considerandum est de causa peccati ex parte appetitus sensitivi, utrum passio animae Sit causa peccati. Et circa hoc quaeruntur octo. Primo: utrum passio appetitus sensitivi possit movere vel inclinare voluntatem. Secundo: utrum possit superare rationem contra eius scientiam. Tertio: utrum peccatum quod ex passione provenit, sit peccatum ex infirmitate. Quarto: utrum haec passio quae est amor sui, sit causa omnis peccati, Quinto: de illis tribus causis quae ponuntur I Ioan. it, concupiscentia oculorum, com- vers. ie. cupiscentia carnis, et superbia vitae. Sexto: utrum passio quae est causa peccati, diminuat ipsum. Septimo: utrum totaliter excuset. Octavo: utrum peccatum quod ex passione est, possit esse mortale.
Articulus 1
Utrum voluntas moveatur a passione appetitus sensitiviAD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod voluntas non moveatur a passione apAe petitus sensitivi. Nulla enim potentia AS Npassiva movetur nisi a suo obiecto. Voluntas autem est potentia passiva et activa simul, inquantum est movens et^ mota: sicut in III de Anima Philosophus dicit universaliter de vi appetitiva. Cum ergo obiectum voluntatis non sit passio appetitus sensitivi, sed magis bonum rationis; videtur quod passio appetitus sensitivi non moveat voluntatem.
2. PRAETEREA, superior motor non movetur ab inferiori: sicut anima non movetur a corpore. Sed voluntas, quae est appetitus rationis, comparatur ad appetitum sensitivum sicut motor superior ad inferiorem: dicit enim Philosophus, in lI de Anima, quod appetitus rationis movet appetitum sensitivum, sicut in corporibus caelestibus sphaera movet sphaeram. Ergo voluntas non potest moveri a passione appetitus sensitivi.
3. PRAETEREA, nullum immateriale potest moveri ab aliquo materiali. Sed voluntas est quaedam potentia immaterialis: non enim utitur organo corporali, cum sit in ratione, ut dicitur in II] de Anima. Appetitus autem sensitivus est vis materialis: utpote fundata in organo corporali. Ergo passio appetitus sensitivi non potest movere appetitum intellectivum.
RESPONDEO DICENDUM quod passio appetitus sensitivi non potest directe trahere aut movere voluntatem, sed indirecte potest. Et hoc dupliciter. Uno quidem modo, secundum quandam abstra- ctionem. Cum enim omnes potentiae animae in una essentia animae radicentur, necesse est quod quando una potentia intenditur in suo actu, altera in suo actu remittatur, vel etiam totaliter ? impediatur. Tum quia omnis virtus ad plura dispersa fit minor: unde e contrario, quando intenditur circa unum, minus potest ad alia dispergi. Tum quia in operibus animae requiritur quaedam intentio, quae dum vehementer applicatur ad unum, non potest alteri vehementer attendere. Et secundum hunc modum, per quandam distractionem, quando motus appetitus sensitivi fortificatur secundum quamcumque passionem, necesse est quod remittatur, vel totaliter impediatur motus proprius appetitus rationalis, qui est voluntas.
Alio modo, ex parte obiecti voluntatis, quod est bonum ratione apprehensum. Impeditur enim iudicium et apprehensio rationis propter vehementem et inordinatam apprehensionem imaginationis, et iudicium virtutis aestimativae: ut patet in amentibus. Manifestum est autem quod passionem appetitus sensitivi sequitur imaginationis apprehensio, et iudicium aestimativae: sicut etiam dispositionem linguae sequitur iudicium gustus. Unde videmus quod homines in aliqua passione existentes, non facile imaginationem avertunt ab his circa quae afficiuntur. Unde per consequens iudicium rationis plerumque sequitur passionem appetitus sensitivi; et per consequens motus voluntatis, qui natus est sequi ? iudicium rationis.
Articulus 2
Utrum ratio possit superari a passione contra suam scientiamAD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod ratio non possit superari a passione contra suam scientiam. Fortius enim non vincitur a debiliori. Sed scientia, propter suam certitudinem, est fortissimum eorum quae in nobis sunt. Ergo non potest superari a passione, quae est debilis et cito transiens.
2. PRAETEREA, voluntas non est nisi boni vel apparentis boni. Sed cum passio trahit voluntatem in id quod est vere bonum, non inclinat rationem contra scientiam. Cum autem trahit eam in id quod est apparens bonum et non existens, trahit eam in id quod rationi videtur: hoc autem est in scientia rationis, quod ei videtur. Ergo passio nunquam inclinat rationem contra suam scientiam.
3. Si dicatur quod trahit rationem scientem aliquid in universali, ut contrarium iudicet in particulari, contra: Universalis et particularis propositio, si opponantur, opponuntur secundum contradictionem, sicut omnis homo et non omnis homo. Sed duae opiniones quae sunt contradictoriarum 5, sunt contrariae, ut dicitur in II Per Herm. Si igitur aliquis sciens aliquid. in universali, iudicaret oppositum in singulari, sequeretur quod haberet simul contrarias opiniones: quod est impossibile.
4. PRAETEREA, quicumque scit universale, scit etiam particulare quod novit sub universali contineri; sicut quicumque scit omnem mulam esse sterilem, scit hoc animal esse sterile, dummodo sciat quod sit mula; ut patet per id quod dicitur in I Poster. Sed ille qui scit aliquid in universali, puta nullam fornicationem esse faciendam, scit hoc particulare sub universali contineri, puta hunc actum esse fornicarium. Ergo videtur quod etiam in particulari sciat.
5. PRAETEREA, ea quae sunt in voce, sunt signa intellectus animae, secundum Philosophum. Sed homo in passione existens frequenter confitetur id quod eligit esse malum etiam in particulari. Ergo etiam in particulari habet scientiam. — Sic igitur videtur quod passiones non possint trahere rationem contra scientiam universalem: quia non potest esse quod habeat scientiam universalem, et existimet oppositum in particulari.
SED CONTRA EST quod dicit Apostolus, Rom. vi: Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati. Lex autem quae est in membris, est concupiscentia, de qua supra locutus fuerat. Cum igitur concupiscentia sit passio quaedam, videtur quod passio trahat rationem etiam contra hoc quod scit.
RESPONDEO DICENDUM quod opinio Socratis fuit, ut Philosophus dicit in VII Ethic., quod scientia nunquam posset superari a passione. Unde ponebat omnes virtutes esse scientias, et omnia peccata esse ignorantias. In quo quidem aliqua- vi liter recte sapiebat. Quia cum voluntas sit boni vel apparentis boni, nunquam voluntas in malum moveretur, nisi id quod non est bonum, aliqualiter rationi bonum appareret ?: et propter hoc voluntas nunquam in malum tenderet, nisi cum aliqua ignorantia vel errore rationis. Unde dicitur Prov. xiv: Errant qui operantur malum. — Sed quia experimento patet quod multi agunt contra ea quorum scientiam habent; et hoc etiam auctoritate divina confirmatur, secundum illud Luc. xiu: Servus qui cognovit voluntatem domini sui et non fecit, plagis vapulabit multis; et Iac. 1v dicitur: Scienti bonum facere et non facienti, peccatum est illi: non simpliciter verum dixit, sed oportet distinguere, ut Philosophus tradit in VII Ethic.
Cum enim ad recte agendum homo dirigatur duplici scientia, scilicet universali et particulari; utriusque defectus sufficit ad hoc quod impediatur rectitudo operis et voluntatis, ut supra dictum est. Contingit igitur quod aliquis habeat scientiam in universali, puta nullam fornicationem esse faciendam; sed tamen non cognoscat in particulari hunc actum qui est fornicatio, non esse faciendum. Et hoc sufficit ad hoc quod voluntas non sequatur universalem scientiam rationis. — Iterum considerandum est quod nihil prohibet aliquid sciri in habitu, quod tamen actu non consideratur. Potest igitur contingere quod aliquis etiam rectam scientiam habeat in singulari, et non solum in universali, sed tamen in actu non consideret. Et tunc non videtur difficile quod praeter id quod actu non considerat, homo agat.
Quod autem homo non consideret in particulari id quod habitualiter scit, quandoque quidem contingit ex solo defectu intentionis: puta cum homo sciens geometriam, non intendit ad considerandum geometriae conclusiones, quas statim in promptu habet considerare. - Quandoque autem homo non considerat id quod habet in habitu, propter aliquod impedimentum superveniens: puta propter aliquam occupationem exteriorem, vel propter aliquam infirmitatem corporalem. Et hoc modo ille qui est in passione constitutus, non considerat in particulari id quod scit in universali, inquantum passio impedit talem considerationem.
Impedit autem tripliciter. Primo, per quandam distractionem: sicut supra expositum est. Secundo, per contrarietatem: quia plerumque passio inclinat ad contrarium huius quod scientia universalis habet. Tertio, per quandam immutationem corporalem, ex qua ratio quodammodo li- | gatur, ne libere in actum exeat: sicut etiam somnus vel ebrietas, quadam corporali transmutatione facta, ligant usum rationis. Et quod hoc contingat in passionibus, patet ex hoc quod aliquando, cum passiones multum intenduntur, homo amittit totaliter usum rationis: multi enim propter abundantiam amoris et irae, sunt in insaniam conversi, Et per hunc modum passio trahit rationem ad iudicandum in particulari contra scientiam quam habet in universali.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod scientia universalis, quae est certissima, non habet principalitatem in operatione, sed magis scientia particularis: eo quod operationes sunt circa singularia. Unde non est mirum si in operabilibus passio agit contra scientiam universalem, absente consideratione in particulari.
AD SECUNDUM DICENDUM quod hoc ipsum quod rationi videatur in particulari aliquid bonum quod non est bonum, contingit ex aliqua passione. Et tamen hoc particulare iudicium est contra universalem scientiam rationis.
AD TERTIUM DICENDUM quod non posset contingere quod aliquis haberet simul in actu scientiam aut opinionem veram de universali affirmativo, et opinionem falsam de particulari negativo, aut e converso. Sed bene potest contingere quod aliquis habeat veram scientiam habitualiter de universali affirmativo, et falsam opinionem in actu de particulari negativo: actus enim directe non contrariatur habitui, sed actui.
AD QUARTUM DICENDUM quod ille qui habet scientiam in universali, propter passionem impeditur ne possit sub illa universali sumere, et ad conclusionem pervenire: sed assumit sub alia universali, quam suggerit inclinatio passionis, et sub ea concludit. Unde Philosophus dicit, in VII Ethic., quod syllogismus incontinentis habet quatuor propositiones, duas universales: quarum una est rationis, puta nullam fornicationem esse committendam; alia est passionis, puta delectationem esse sectandam. Passio igitur ligat rationem ne assumat et concludat sub prima: unde, ea durante, assumit et concludit sub secunda.
AD QUINTUM DICENDUM quod, sicut ebrius quandoque proferre potest verba significantia profundas sententias, quas tamen mente diiudicare non potest, ebrietate prohibente; ita in passione existens, etsi ore proferat hoc non esse faciendum, tamen interius hoc animo sentit quod sit faciendum, ut dicitur in VII Ethic.
Articulus 3
Utrum peccatum quod est ex passione, debeat dici ex infirmitateAD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod peccatum quod est ex passione, non debeat dici ex infirmitate. Passio enim est quidam vehemens motus appetitus sensitivi, ut dictum est. Vehementia. autem motus magis attestatur fortitudini quam infirmitati, Ergo peccatum quod est ex passione, non debet dici ex infirmitate.
2. PRAETEREA, infirmitas hominis maxime attenditur secundum illud quod est in eo fragilius. Hoc autem est caro: unde dicitur in Psalmo Lxxvir: Recordatus est quia caro sunt. Ergo magis debet dici peccatum ex infirmitate quod est ex aliquo corporis defectu, quam quod est ex animae passione.
3. PRAETEREA, ad ea non videtur homo esse infirmus, quae eius voluntati subduntur. Sed facere vel non facere ea ad quae passio inclinat, hominis voluntati subditur: secundum illud Gen.iv: Sub te erit appetitus tuus, et tu dominaberis illius. Ergo peccatum quod est ex passione, non est ex infirmitate.
SED coNTRA EsT quod Tullius, in IV libro de Tuscul. Quaest., passiones animae aegritudines vocat. Aegritudines autem alio nomine infirmitates dicuntur. Ergo peccatum quod est ex passione, debet dici ex infirmitate.
RESPONDEO DICENDUM quod causa peccati propria est ex parte animae, in qua principaliter est peccatum. Potest autem dici infirmitas in anima ad similitudinem infirmitatis corporis. Dicitur autem corpus hominis esse infirmum, quando debilitatur vel impeditur in executione propriae operationis, propter aliquam inordinationem partium corporis, ita scilicet quod humores et membra hominis non subduntur virtuti regitivae et motivae corporis. Unde et membrum dicitur esse infirmum, quando non potest perficere operationem membri sani: sicut oculus quando non potest clare videre, ut dicit Philosophus, in X de Historiis Ani- malium. Unde et infirmitas animae dicitur quando impeditur anima in propria operatione, propter inordinationem partium ipsius.
Sicut autem partes corporis dicuntur esse inordinatae, quando non sequuntur ordinem naturae; ita et partes animae dicuntur inordinatae, quando non subduntur ordini rationis: ratio enim est vis regitiva partium animae. Sic ergo quando extra ordinem rationis vis concupiscibilis aut irascibilis aliqua passione afficitur, et per hoc impedimentum praestatur modo praedicto debitae actioni hominis, dicitur peccatum esse ex infirmitate. Unde et Philosophus, in I Ethic., comparat incontinentem paralytico, cuius partes moventur in contrarium eius quod ipse disponit.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, sicut quanto fuerit motus fortior in corpore praeter ordinem naturae, tanto est maior infirmitas; ita. quanto fuerit motus fortior passionis praeter ordinem rationis, tanto est maior infirmitas animae.
AD SECUNDUM DICENDUM quod peccatum principaliter consistit in actu voluntatis, qui non impeditur per corporis infirmitatem: potest enim qui est corpore infirmus, promptam habere voluntatem ad aliquid faciendum. Impeditur autem per passionem, ut supra dictum est. Unde cum dicitur peccatum esse ex infirmitate, magis est referendum ad infirmitatem animae quam ad infirmitatem corporis. - Dicitur tamen etiam ipsa infirmitas animae infirmitas carnis, inquantum ex condititione carnis passiones animae insurgunt in nobis, eo quod appetitus sensitivus est virtus utens organo corporali.
Articulus 4
Utrum amor sui sit principium omnis peccatiAD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod amor sui non sit principium omnis peccati. Id enim quod est secundum se bonum et debitum, non est propria causa peccati. Sed amor sui est secundum se bonum et debitum: unde et praecipitur homini ut diligat proximum sicut seipsum, Levit. xix. Ergo amor sui non potest esse propria causa peccati.
2. PRAETEREA, Apostolus dicit, Rom. vir: Occasione accepia, peccatum per mandatum opera- tum est in me omnem concupiscentiam: ubi Glossa dicit quod Pona est lex, quae, dum concupiscentiam prohibet, omne malum prohibet: quod dicitur propter hoc, quia concupiscentia est causa omnis peccati. Sed concupiscentia est alia passio ab amore, ut supra habitum est. Ergo amor sui non est causa omnis peccati.
3. PRAETEREA, Augustinus, super illud Psalmi, Incensa igni et suffossa, dicit quod omne peccatum est ex amore male inflammante, vel ex ti- more male humiliante. Non ergo solus amor sui est causa peccati.
4. PRAETEREA, sicut homo quandoque peccat propter inordinatum sui amorem, ita etiam interdum peccat propter inordinatum amorem proximi. Ergo amor sui non est causa omnis peccati.
SED coNTRA EST quod Augustinus dicit, XIV de Civ. Dei, quod amor sui usque ad contemptum Dei, facit civitatem Babylonis. Sed per quodlibet peccatum pertinet homo ad civitatem Babylonis. Ergo amor sui est causa omnis peccati.
REsPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, propria et per se causa peccati accipienda est ex parte conversionis ad commutabile bonum; ex qua quidem parte omnis actus peccati procedit ex aliquo inordinato appetitu alicuius temporalis boni. Quod autem aliquis appetat inordinate aliquod temporale bonum, procedit ex hoc quod inordinate amat seipsum: hoc enim est amare aliquem, velle ei bonum. Unde manifestum est quod inordinatus amor sui est causa omnis peccati.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod amor sui ordinatus est debitus et naturalis, ita scilicet quod velit sibi bonum quod congruit. Sed amor sui inordinatus, qui perducit ad contemptum Dei, ponitur esse causa peccati secundum Augustinum.
AD SECUNDUM DICENDUM quod concupiscentia, qua aliquis appetit sibi bonum, reducitur ad amorem sui Sicut ad causam, ut iam dictum est.
AD TERTIUM DICENDUM quod aliquis dicitur amare et illud bonum quod optat sibi, et se, cui bonum optat. Amor igitur secundum quod dicitur eius esse quod optatur, puta quod aliquis dicitur amare vinum vel pecuniam, recipit pro causa timorem, qui pertinet ad fugam mali. Omne enim peccatum provenit vel ex inordinato appetitu alicuius boni, vel ex inordinata fuga alicuius mali. Sed utrumque horum reducitur ad amorem sui. Propter hoc enim homo vel appetit bona vel fugit mala, quia amat seipsum.
Articulus 5
Utrum convenienter ponantur causae peccatorum concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitaeARTICULUS QUINTUS UTRUM CONVENIENTER PONANTUR CAUSAE PECCATORUM CONCUPISCENTIA CARNIS, CONCUPISCENTIA OCULORUM, ET SUPERBIA VITAE
AD QUINTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod inconvenienter ponantur causae peccatorum esse concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitae. Quia secundum Apostolum, I ad 77m. ult., radix omnium malorum est cupiditas. Sed superbia vitae sub cupiditate non continetur. Ergo non oportet poni inter causas peccatorum.
PRAETEREA, concupiscentia carnis maxime ex visione oculorum excitatur: secundum illud Dan. xiu: Species decepit te. Ergo. non debet dividi concupiscentia oculorum contra concupiscentiam carnis.
3. PRAETEREA, concupiscentia est delectabilis appetitus, ut supra habitum est. Delectationes autem contingunt non solum secundum visum, sed etiam secundum alios sensus. Ergo deberet etiam poni concupiscentia auditus, et aliorum sensuum.
4. PRAETEREA, sicut homo inducitur ad peccandum ex inordinata concupiscentia boni, ita etiam ex inordinata fuga mali, ut dictum est. Sed nihil hic enumeratur pertinens ad fugam mali. Ergo insufficienter causae peccatorum tanguntur.
SEp coNTRA EsT quod dicitur I Ioan. it: Omne quod est in mundo, aut est concupiscentia carnis, aut concupiscentia oculorum, aut superbia vitae. In mundo autem dicitur aliquid esse propter peccatum: unde et ibidem dicit quod fotus mundus in maligno positus est. Ergo praedicta tria sunt causae peccatorum.
RESPONDEO DICENDUM quod, sicut iam dint est, inordinatus amor sui est causa omnis peccati. In amore autem sui includitur inordinatus appetitus boni: unusquisque enim appetit bonum ei quem amat. Unde manifestum est quod inordinatus appetitus boni est causa omnis peccati, Bonum autem dupliciter est obiectum sensibilis appetitus, in quo sunt animae passiones, quae sunt causa peccati; uno modo, absolute, secundum quod est obiectum concupiscibilis; a alio modo, sub ratione ardui, prout est obiectum irascibilis, ut supra dictum est.
Est autem duplex concupiscentia, sicut supra habitum est. Una quidem naturalis, quae est eorum quibus natura corporis sustentatur; sive quantum ad conservationem individui, sicut cibus et potus et alia huiusmodi; sive quantum ad conservationem speciei, sicut in venereis. Et horum inordinatus appetitus dicitur concupiscentia carnis. - Alia est concupiscerttia animalis, eorum scilicet quae per sensum carnis sustentationem aut delectationem non afferunt, sed sunt delectabilia secundum apprehensionem imaginationis, aut alicuius huiusmodi acceptionis: sicut sunt pecunia, ornatus vestium, et alia huiusmodi. Et haec quidem animalis concupiscentia vocatur concupiscentia oculorum: sive intelligatur concupiscentia oculorum ?, idest ipsius visionis, quae fit per oculos, ut referatur ad suriasitetem, secundum quod Augustinus exponit, X Confess.; sive referatur ad concupiscentiam rerum quae exterius oculis proponuntur, ut referatur ad cupiditatem, secundum quod ab aliis exponitur. - Appetitus autem inordinatus boni ardui pertinet ad superbiam vitae: nam superbia est appetitus inordinatus excellentiae, ut inferius dicetur.
Et sic patet quod ad ista tria reduci possunt omnes passiones, quae sunt causa peccati. Nam ad duo prima reducuntur omnes passiones concupiscibilis: ad. tertium autem omnes passiones irascibilis; quod ideo non dividitur in duo, quia omnes passiones irascibilis conformantur concupiscentiae animali.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod. secundum quod cupiditas importat universaliter appetitum cuiuscumque boni, sic etiam superbia vitae continetur sub cupiditate. Quomodo autem cupiditas, secun- dum quod est speciale vitium, quod avaritia nominatur, sit radix omnium peccatorum, infra dicetur.
AD SECUNDUM DICENDUM quod concupiscentia oculorum non dicitur hic concupiscentia omnium rerum quae oculis videri possunt: sed solum earum in quibus non quaeritur delectatio carnis, quae est secundum tactum, sed solum delectatio oculi, idest cuiuscumque apprehensivae virtutis.
Articulus 6
Utrum peccatum allevietur propter passionemAD SEXTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod peccatum non allevietur propter passionem. Augmentum enim causae auget effectum: si enim calidum dissolvit, magis calidum magis dissolvit. Sed passio est causa peccati, ut habitum est. Ergo quanto est intensior passio, tanto est maius peccatum. Passio igitur non minuit peccatum, sed auget.
2. PRAETEREA, sicut se habet passio bona ad meritum, ita se habet mala passio ad peccatum. Sed.bona passio auget meritum: tanto enim aliquis magis videtur mereri, quanto ex maiori misericordia pauperi subvenit. Ergo etiam mala passio magis aggravat peccatum quam alleviet.
3. PnaETEREA, quanto intensiori voluntate aliquia facit peccatum, tanto gravius videtur peccare. Sed passio impellens voluntatem, facit eam vehementius ferri in actum peccati. Ergo passio aggravat peccatum.
SED cONTRA, passio ipsa concupiscentiae vocatur tentatio carnis. Sed quanto aliquis ens tentatione prosternitur, tanto minus peccat, patet per Augustinum. Ergo passio diminuit e catum.
RESPONDEO DICENDUM quod peccatum essentialiter consistit in actu liberi arbitrii, quod est facultas voluntatis et rationis. Passio autem est motus appetitus sensitivi. Appetitus autem sensitivus potest se habere ad liberum arbitrium et antecedenter, et consequenter. Antecedenter quidem, secundum quod passio appetitus sensitivi trahit vel inclinat rationem et voluntatem, ut supra dictum est. Consequenter autem, secundum quod motus superiorum virium, si sint vehementes, redundant in inferiores: non enim potest voluntas intense moveri in aliquid, quin excitetur aliqua passio in appetitu sensitivo.
Si igitur accipiatur passio secundum quod praecedit actum peccati, sic necesse est quod diminuat peccatum. Actus enim intantum est peccatum, inquantum est voluntarium etin nobis existens. In nobis autem aliquid esse dicitur per rationem et voluntatem. Unde quanto ratjo et voluntas ex se aliquid agunt, non ex impulsu passionis, magis est voluntarium et in nobis existens. Et secundum hoc passio minuit peccatum, inquantum minuit voluntarium. - Passio autem consequens non diminuit peccatum, sed magis auget: vel potius est signum magnitudinis eius, inquantum scilicet demonstrat intensionem voluntatis ad actum peccati. Et sic verum est quod quanto aliquis maiori libidine vel concupiscentia peccat, tanto magis peccat.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod passio est causa peccati ex parte conversionis. Gravitas autem peccati magis attenditur ex parte aversionis; quae quidem ex conversione sequitur per accidens, idest praeter intentionem peccantis. Causae autem per accidens augmentatae non augmentant effectus, sed solum causae per se.
Articulus 7
Utrum passio totaliter excuset a peccatoAD SEPTIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod passio totaliter excuset a peccato. Quidquid enim causat involuntarium, excusat totaliter a peccato. Sed concupiscentia carnis, quae est quaedam passio, causat involuntarium: secundum illud Gal. v: Caro concupiscit adversus spiritum, ut non quaecumque vultis, illa faciatis. Ergo passio totaliter excusat a peccato.
2. PRAETEREA, passio causat ignorantiam quandam in particulari, ut dictum est. Sed ignorantia particularis totaliter excusat a peccato, sicut supra habitum est. Ergo passio totaliter excusat a peccato.
3. PnRaETEREA, infirmitas animae gravior est quam. infirmitas corporis. Sed infirmitas corporis totaliter excusat à peccato, ut patet in phreneticis. Ergo multo magis passio, quae est infirmitas animae.
SED coNTRA EST quod Apostolus, Rom. vn vocat passiones peccatorum, non nisi quia peccata causant. Quod non esset, si a peccato totaliter excusarent. Ergo passiones non totaliter a peccato excusant.
RESPONDEO DICENDUM quod secundum hoc solum actus aliquis qui de genere suo est malus, totaliter a peccato excusatur, quod totaliter involuntarius redditur. Unde si sit talis. passio quae totaliter involuntarium reddat actum sequentem, totaliter a peccato excusat: alioquin, non totaliter.
Circa quod duo consideranda videntur. Primo quidem, quod aliquid potest esse voluntarium vel secundum se, sicut quando voluntas directe in ipsum fertur: vel secundum suam causam, quando voluntas fertur in causam et non in effectum, ut patet in eo qui voluntarie inebriatur; ex hoc enim quasi voluntarium ei imputatur quod per ebrietatem committit. - Secundo considerandum est quod aliquid dicitur voluntarium directe, vel indirecte: directe quidem, id in quod voluntas fertur; indirecte autem, illud quod voluntas bolt prohibere, sed non prohibet. "m s
Secundum hoc igitur distinguendum est. Quia passio quandoque quidem est tanta quod totaliter aufert usum rationis: sicut patet in his qui propter amorem vel iram insaniunt. Et tunc si talis passio a principio fuit voluntaria, imputatur actus ad peccatum, quia est voluntarius in sua causa: sicut etiam de ebrietate dictum est. Si vero causa non fuit voluntaria, sed naturalis, puta cum aliquis ex aegritudine, vel aliqua huiusmodi causa, incidit in talem passionem - 2^ totaliter aufert usum rationis; actus omnino redditur involuntarius, et per consequens totaliter a peccato excusatur.
Quandoque vero passio non est tanta: quod totaliter intercipiat usum rationis. Et tunc ratio potest passionem excludere, divertendo ad alias cogitationes; vel impedire ne suum consequatur effectum, quia membra non applicantur operi nisi per consensum rationis, ut supra dictum est. Unde talis passio non totaliter excusat a peccato.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod hoc quod dicitur, u£ non quaecumque vultis, illa faciatis, non est referendum ad ea quae fiunt per exteriorem actum, sed ad interiorem concupiscientiae motum: vellet enim homo nunquam concupiscere malum. Sicut etiam exponitur id quod dicitur Rom. vu: Quod odi malum, illud facio. - Vel potest. referri: ad. voluntatem | praecedentem. passionem: ut patet in continentibus Y qui contra. suum propositum agunt propter suam concupiscentiam.
AD SECUNDUM DICENDUM quod ignorantia particularis quae totaliter excusat, est ignorantia cir- cumstantiae quam quidem quis scire non potest, debita diligentia adhibita. Sed passio causat ignorantiam iuris in particulari, dum impedit. applicationem communis. scientiae ad particularem actum ?, Quam quidem passionem ratio repellere potest, ut dictum est.
Articulus 8
Utrum peccatum quod est ex passione, possit esse mortaleAD OCTAVUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod LO D a peccatum quod est ex passione, non possit esse mortale. Veniale enim pecNyicatum dividitur contra mortale. Sed peccatum quod est ex infirmitate, est veniale: cum habeat in se causam veniae. Cum igitur peccatum quod est ex passione, sit ex infirmitate, videtur quod non possit esse mortale.
2. PRAETEREA, causa non est potior effectu. Sed passio non potest esse peccatum mortale: non enim in sensualitate est peccatum mortale, ut supra habitum est; Ergo peccatum quod est ex passione, non potest esse mortale.
3. PRAETEREA, passio abducit a ratione, ut ex dictis patet. Sed rationis est converti ad Deum vel averti ab eo ^, in quo consistit ratio peccati mortalis. Peccatum ergo quod est ex passione, non potest esse mortale.
SED coNTRA EsT quod Apostolus dicit, Rom. vii, quod passiones peccatorum operantur in membris nostris ad fructificandum morti. Hoc autem est proprium mortalis peccati, quod fructificet morti. Ergo peccatum quod est ex passione, potest esse mortale.
RESPONDEO DICENDUM quod peccatum mortale, ut supra dictum est, consistit in aversione ab ultimo fine, qui est Deus: quae quidem aversio pertinet ad rationem deliberantem, cuius etiam est ordinare in finem. Hoc igitur solo modo ? potest contingere quod inclinatio animae in aliquid quod contrariatur ultimo fini, non sit pec- catum mortale, quia ratio deliberans non potest occurrere: quod contingit in subitis motibus. Cum autem ex passione aliquis procedit ad actum peccati, vel ad consensum deliberatum, hoc non fit subito. Unde ratio deliberans potest hic occurrere: potest enim excludere, vel saltem impedire passionem, ut dictum est, Unde si non occurrat, est peccatum mortale: sicut videmus quod multa homicidia et adulteria per passionem commit- ' tuntur.
AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod veniale dicitur tripliciter. Uno modo, ex causa, quia scilicet habet aliquam causam veniae, quae diminuit peccatum: et sic peccatum ex infirmitate et ignorantia dicitur veniale. Alio modo, ex eventu: sicut omne peccatum per paenitentiam fit veniale, idest veniam consecutum ?, "Tertio modo dicitur veniale ex genere, sicut verbum otiosum. Et hoc solum veniale opponitur mortali: obiectio autem procedit de primo.