Quaestio 155

ARTICULUS PRIMUS UTRUM CONTINENTIA SIT VIRTUS

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod continentia non sit virtus. Species enim non condividitur generi. Sed continentia condividitur virtuti: ut patet per Philosophum, i in VII Efhic. Ergo continentia non est virtus.

2. PRAETEREA, nullus utendo virtute peccat: quia Secundum Augustinum, in libro de Lib. Arbit., virtus est qua nemo male utitur. Sed aliquis continendo potest peccare: puta si desideret aliquod bonum facere et ab eo se contineat. Ergo continentia non est virtus.

3. PRAETEREA, nulla virtus retrahit hominem a licitis, sed solum ab illicitis. Sed continentia retrahit peminam a licitis: dicit enim Glossa Galat, v, quod per continentiam aliquis se efiam a licitis abstinet. Ergo continentia non est virtus.

SED coNTRA, omnis habitus laudabilis videtur esse virtus. Sed continentia est huiusmodi: dicit $e Andronicus quod continentia est habitus invictus a delectatione. Ergo continentia est virtus.

RESPONDEO DICENDUM quod nomen continentiae dupliciter sumitur a diversis. Quidam enim continentiam. nominant per quam aliquis ab omni delectatione venerea abstinet: unde et Apostolus, Galat. v, continentiam castitati coniungit. Et sic continentia perfecta principalis quidem est virginitas, secundaria vero viduitas. Unde secundum hoc, eadem ratio est de continentia quae de virginitate, quam supra diximus virtutem,

Alii vero dicunt continentiam esse per ? quam aliquis resistit concupiscentiis pravis, quae in eo vehementes existunt. Et hoc modo accipit Philosophus continentiam, VII Ethic. Et hoc etiam modo accipitur continentia in Co//lationibus Patrum. Hoc autem. modo continentia habet aliquid de ratione virtutis, inquantum scilicet ratio firmata est contra passiones, ne ab eis deducatur: non tamen attingit ad perfectam rationem virtutis moralis, secundum quam etiam appetitus sensitivus subditur rationi sic ut in eo non insurgant vehementes passiones rationi contrariae. Et ideo Philosophus dicit, in IV Ethic., quod conlinentia non est virtus, sed quaedam mixta, inquantum scilicet aliquid habet de virtute et in aliquo deficit a virtute. - Largius tamen accipiendo nomen virtutis pro quolibet principio laudabilium operum, possumus dicere continentiam esse virtutem.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Philosophus condividit continentiam. virtuti quantum ad hoc in quo deficit a virtute.

AD SECUNDUM DICENDUM quod homo proprie est id quod est secundum rationem. Et ideo ex hoc dicitur aliquis in seipso se? fenere, quod tenet se in eo quod convenit rationi. Quod autem pertinet ad perversitatem rationis, non est conveniens rationi. Unde ille solus continens vere dicitur qui tenet se in eo quod est secundum rationem rectam: non autem in eo quod est secundum rationem perversam. Rationi autem rectae opponuntur concupiscentiae pravae: sicut et rationi perversae opponuntur concupiscentiae bonae. Et ideo proprie et vere continens est qui persistit in ratione recta abstinens a concupiscentiis pravis: non autem qui persistit in ratione perversa abstinens a concupiscentiis bonis, sed hic magis potest dici obstinatus in malo.

AD TERTIUM DICENDUM quod Glossa ibi loquitur de continentia secundum primum modum, secundum quem continentia nominat quandam virtutem. perfectam, quae non solum abstinet ab illicitis bonis, sed etiam a quibusdam licitis minus bonis, ut totaliter intendatur perfectioribus bonis.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM MATERIA CONTINENTIAE SINT CONCUPISCENTIAE DELECTATIONUM TACTUS

AD SECUNDUM SI PROCEDITUR Videtur quod materia continentiae non sint concupiscentiae delectationum tactus. Dicit enim Ambrosius, in I de Offic., quod generale decorum ita est ac si aequabilem formam atque universitatem honestatis habeat in omni actu suo continentem. Sed non omnis actus humanus pertinet ad delectationes tactus. Ergo continentia non est solum circa concupiscentias delectationum tactus.

2. PRAETEREA, nomen continentiae ex hoc sumitur quod aliquis zenet se in bono rationis rectae, sicut dictum est. Sed quaedam aliae passiones vehementius abducunt hominem a ratione recta quam concupiscentiae delectabilium tactus: sicut timor perieidgrtuik mortis, qui stupefacit hominem; et ira, quae est insaniae similis, ut Seneca dicit. Ergo continentia non dicitur proprie circa. concupiscentias delectationum tactus.

3. PnaETEREA, Tullius dicit, in II RAeft., quod continentia est per quam cupiditas consilii gubernatione regitur. Cupiditas autem magis consuevit dici divitiarum quam delectabilium tactus: secundum illud I ad 7m. ult.: Radix omnium malorum cupiditas. Ergo continentia non est proprie circa concupiscentias delectationum tactus.

4. PRAETEREA, delectationes tactus non solum sunt in rebus venereis, sed etiam in esu. Sed continentia solum circa usum venereorum consuevit dici. Ergo non est propria materia eius concupiscentia delectationum tactus.

5. PnaETEREA, inter delectationes tactus quaedam sunt, non humanae, sed bestiales: tam in cibis, utpote si quis delectaretur in esu carnium humanarum; quam etiam in venereis, puta in abusu bestiarum vel puerorum. Sed circa huiusmodi non est continentia, ut dicitur in VII Ethic. Non ergo propria materia continentiae sunt concupiscentiae delectationum tactus.

SED coNTRA EST quod Philosophus dicit, in VII Ethic., quod continentia et incontinentia sunt circa eadem circa quae temperantia et intemperantia. Sed temperantia et intemperantia sunt circa concupiscentias delectationum tactus, ut supra habitum est. Ergo etiam continentia et incontinentia sunt circa eandem materiam.

RESPONDEO DICENDUM quod nomen continentiae refrenationem quandam importat: inquantum scilicet Zenet se aliquis ne passiones sequatur. Et ideo proprie continentia dicitur circa illas passiones quae impellunt ad aliquid prosequendum, in quibus laudabile est ut ratio retrahat hominem 8 prosequendo: non autem proprie est circa illas passiones quae important retractionem quandam, sicut timor et alia huiusmodi; in his enim laudabile est firmitatem servare in prosequendo quod ratio dictat, ut supra dictum est. Est autem considerandum quod naturales inclinationes principia sunt omnium supervenientium, ut supra dictum est. Et ideo passiones tanto vehementius impellunt ad aliquid prosequendum, quanto magis sequuntur inclinationem naturae. Quae praecipue inclinat ad ea quae sunt sibi necessaria, vel ad conservationem individui, sicut sunt cibi; vel ad conservationem speciei, sicut sunt actus venerei. Quorum delectationes ad tactum pertinent. Et ideo continentia et incontinentia proprie dicuntur circa concupiscentias delectationum tactus.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, sicut nomen temperantiae potest communiter accipi in quacumque materia, proprie tamen dicitur in illa materia in qua est optimum hominem refrenari; ita etiam continentia proprie dicitur in materia in qua est optimum et difficillimum continere P, scilicet in concupiscentiis delectationum tactus. Communiter autem et secundum quid potest dici in quacumque alia materia. Et hoc modo utitur Ambrosius nomine continentiae.

AD SECUNDUM DICENDUM quod circa timorem non proprie laudatur continentia, sed magis firmitas animi, quam fortitudo importat.

Ira autem. impetum quidem facit ad aliquid prosequendum: iste tamen impetus magis sequitur apprehensionem animalem, prout scilicet aliquis apprehendit se esse ab alio laesum, quam inclinationem naturalem. Et ideo dicitur quidem aliquis secundum quid continens irae, non tamen simpliciter.

AD TERTIUM DICENDUM quod huiusmodi exteriora bona, sicut honores, divitiae et huiusmodi, ut Philosophus dicit, in VII Efhic., videntur quidem secundum se esse eligibilia, non autem quasi necessaria ad conservationem naturae. Et ideo circa ea non dicimus simpliciter aliquos continentes vel incontinentes, sed secundum quid, apponendo quod sint continentes vel incontinentes vel ? lucri, vel honoris, vel alicuius huiusmodi. Et ideo vel Tul- lius communiter. usus est nomine continentiae, prout comprehendit sub se etiam continentiam secundum quid: vel accipit cupiditatem stricte pro concupiscentia delectabilium tactus.

ÀD QUARTUM DICENDUM quod delectationes venereorum sunt vehementiores quam delectationes ciborum. Et ideo circa venerea magis consuevimus continentiam et incontinentiam dicere quam circa cibos: licet, secundum Philosophum, circa utrumque possit dici.

AD QUINTUM DICENDUM quod continentia est bonum rationis humanae: et ideo attenditur circa passiones quae possunt esse homini connaturales. Unde Philosophus dicit, in VII E/hic., quod si aliquis tenens puerum concupiscat eum vel comedere, vel ad venereorum inconvenientem delectationem, sive sequatur concupiscentiam sive non, non dicetur simpliciter continens, sed secundum quid.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM SUBIECTUM CONTINENTIAE SIT VIS CONCUPISCIBILIS

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod VINA subiectum continentiae sit vis concupioie scibilis. Subiectum enim alicuius virtutis oportet esse proportionatum materiae. Sed materia continentiae, sicut dictum est, sunt concupiscentiae delectabilium tactus, quae pertinent ad vim concupiscibilem. Ergo continentia est in vi concupiscibili.

2. PRAETEREA, Opposita sunt circa idem. Sed incontinentia est in concupiscibili, cuius passiones superant rationem: dicit enim Andronicus quod incontinentia est malitia concupiscibilis, secundum quam eligit pravas delectationes, prohibente rationali. Ergo et continentia, pari ratione, est in concupiscibili.

3. PRAETEREA, subiectum virtutis humanae vel est ratio, vel vis appetitiva, quae dividitur in vo- luntatem, concupiscibilem et irascibilem. Sed continentia non est in ratione: quia sic esset virtus intellectualis. Neque etiam est in voluntate: quia continentia est circa passiones, quae non sunt in voluntate. Nec etiam est in irascibili: quia non est proprie circa passiones irascibilis, ut dictum est. Ergo relinquitur quod sit in concupiscibili.

SEp coNTRA, omnis virtus in aliqua potentia existens aufert malum actum illius potentiae. Sed continentia non aufert malum actum concupiscibilis: habet enim continens concupiscentias pravas, ut Philosophus dicit, in VII Ethic. Ergo continentia non est in concupiscibili.

RESPONDEO DICENDUM quod omnis virtus in aliquo subiecto existens facit illud differre a dispositione quam habet dum subiicitur opposito vitio. Concupiscibilis autem eodem modo se habet in eo qui est continens, et in eo qui est incontinens: quia in utroque prorumpit ad concupiscentias pravas vehementes. Unde manifestum est quod continentia non est in concupiscibili sicut in subiecto. - Similiter etiam ratio eodem modo se habet in utroque: quia tam continens quam incontinens habet rationem rectam; et uterque, extra passionem existens, gerit in proposito concupiscentias illicitas non sequi. - Prima autem differentia eorum invenitur in electione: quia continens, quamvis patiatur vehementes concupiscentias, tamen eligit non sequi eas, propter rationem; incontinens autem eligit sequi eas, non obstante contradictione rationis. Et ideo oportet quod continentia sit, sicut in subiecto, in illa vi animae cuius actus est electio. Et haec est voluntas, ut supra habitum est.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod continentia ha- bet materiam concupiscentias delectationum tactus, non sicut quas moderetur, quod pertinet ad temperantiam, quae est in concupiscibili: sed est circa eas quasi eis resistens. Unde oportet quod sit in alia vi: quia resistentia est alterius ad alterum.

AD SECUNDUM DICENDUM quod voluntas media est inter rationem et concupiscibilem, et potest ab utroque moveri. In eo autem qui est continens, movetur a ratione: in eo autem qui est incontinens, movetur a concupiscibili. Et ideo continentia potest attribui rationi sicut primo moventi, et incontinentia concupiscibili: quamvis utrumque immediate pertineat ad voluntatem sicut ad proprium subiectum.

Ap TERTIUM DICENDUM quod, licet passiones non sint in voluntate sicut in subiecto, est tamen in potestate voluntatis eis resistere. Et hoc modo voluntas continentis resistit. concupiscentiis.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM CONTINENTIA SIT MELIOR QUAM TEMPERANTIA

AD QUARTUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod continentia sit melior quam temperantia. Dicitur enim Eccli. xxvi: Omnis autem ponderatio non est digna continentis animae. Ergo nulla virtus potest continentiae adaequari.

2. PRAETEREA, quanto aliqua virtus meretur maius praemium, tanto potior est. Sed continentia videtur mereri maius. praemium: dicitur enim 1l ad Zim. n: Non coronabitur. nisi qui legitime certaverit; magis autem certat continens, qui patitur vehementes concupiscentias P pravas, quam temperatus, qui non habet eas vehementes. Ergo continentia est potior virtus quam temperantia.

3. PRAETEREA, voluntas est dignior. potentia quam vis concupiscibilis. Sed continentia est in voluntate, temperantia autem in vi concupiscibili, ut ex dictis patet. Ergo continentia est potior virtus quam temperantia.

SEp coNTRA EsT quod Tullius et Andronicus ponunt continentiam adiunctam temperantiae sicut principali virtuti.

RESPONDEO DICENDUM quod, sicut supra dictum est, nomen continentiae dupliciter accipitur, Uno modo, secundum quod importat cessationem ab omnibus delectationibus venereis. Et sic sumendo nomen continentiae, continentia est potior temperantia simpliciter dicta: ut patet ex his quae supra dicta sunt de praeeminentia virginitatis ad castitatem simpliciter dictam.

Alio modo potest accipi. nomen continentiae secundum quod importat resistentiam rationis ad concupiscentias pravas quae sunt in homine vehementes. Et secundum hoc, temperantia est multo potior quam continentia. Quia bonum virtutis laudabile est ex eo quod est secundum rationem. Plus autem viget bonum rationis in eo qui est temperatus, in quo etiam ipse appetitus sensitivus est subiectus rationi et quasi a ratione edomitus, quam in eo qui est continens, in quo appetitus sensitivus vehementer resistit rationi per concupiscentias pravas. Unde continentia comparatur ad temperantiam sicut imperfectum ad perfectum.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod auctoritas illa potest dupliciter intelligi. Uno modo, secundum quod accipitur continentia prout abstinet ab omnibus venereis. Et hoc modo dicitur quod omnis ponderatio non est digna animae continentis, in genere castitatis: quia nec etiam fecunditas carnis, quae quaeritur in matrimonio, adaequatur continentiae virginali vel viduali, ut supra dictum est.

Alio modo potest intelligi secundum quod nomen continentiae accipitur communiter pro omni abstinentia a rebus illicitis. Et sic dicitur quod omnis ponderatio non est digna animae continentis, quia non respicit aestimationem auri vel argenti, quae commutantur ad pondus.

AD SECUNDUM DICENDUM quod magnitudo concupiscentiae, seu debilitas eius, ex duplici causa procedere potest. Quandoque enim procedit ex causa corporali. Quidam enim ex naturali complexione sunt magis proni ad concupiscendum quam alii.

Et iterum quidam habent opportunitates delectationum, concupiscentiam inflammantes, magis paratas quam alii, Et talis debilitas. concupiscentiae diminuit meritum: magnitudo vero auget. — Quandoque vero debilitas vel magnitudo concupiscentiae provenit ex causa spirituali laudabili: puta ex vehementia caritatis vel fortitudine rationis, sicut est in homine temperato. Et hoc modo debilitas concupiscentiae auget meritum, ratione suae - causae: magnitudo vero minuit.

AD TERTIUM DICENDUM quod voluntas propinquior est rationi quam vis. concupiscibilis. Unde bonum rationis, ex quo virtus laudatur, maius esse ostenditur ex hoc quod pertingit non solum usque ad voluntatem, sed etiam usque ad vim concupiscibilem, quod accidit in eo qui est temperatus, quam si pertingat solum ad voluntatem, ut accidit in eo qui est continens.