Prooemium

PAVLI CORTESII PROTONOTARI APOSTOLI CIN SECVNDVM LIBRVM SENTENTIARVM PROHOEMIVM AD IVLIVM II PONT. MAX. Vlla re magis Pont. Max. quam rerum creatarum notitia, dei est in tellecta natura. Si quidem homines cum naturae aspectu coelum sideribus tanquam oculis distinctum cernerent, & tum tellurem altricem aere circumfusam, in media mundi sede locatam librari uiderent, tum circa ea tam exiguo horarum curriculo flagrantem circum ferri solem, cuius quotidiana circumuectione annuoque inflexu non modo noctis dicique, sed etiam aestatis atque hyemis uicissitudo efficeret, infraque aemulam ambire lunam, quae menstruis eum spatijs consequeretur, mutuatamque in terras lucem effunderet, tum circumfluum mare nulla fluminum accessione crescens, tum fulminum iactus, uel telluris labentis motum, ac uentorum imbriumque tempestiuitatem aspicerent, quorum alij ad aestus caloresque sedandos & nauigandi facultate, alij ad serendi oportua¬ nitatem darentur, tum animantium uel gradientium uel uolucrum, uel nantium naeturam, hominemque denique ut principem metirentur, confirmare cogebantur, tam constantem solertemque molitionem rerum, ab aliquo diuino architectore oriri, qui auctor & parens & educator deus diceretur. In quibus quidem rebus contemplam dis multum philolophi, a theologorum genere abfuerunt. Siquidem philolophi parum nubilo coelo cernentes, res genitas sunt in suapte natura metiti, propriaque causarum genera indagarunt, nec earum finem attigerunt, ut qui aetatem in itine re conterunt, nec unquam domum suam capessunt. At uero theologi quibus coelum depulsa caligine patet, earum rerum genera expendunt, quatenus a principe auctore deodefluxerint, in eumque statuantur, qui sit rerum creatarum limes. Ex quo intelligi maxime potest, Theologiam perinde philosophiae, ac disciplinam militarem, armorum fa ciendorum artificio fabrili comparari, quae a philosophia tanquam a pedissequa & ancilla porrigente sumat: Est enim certa quaedam omnium scientiarum seruitus theologiae famulantium. In quo quidem Pont. Max. si nostrorum theologorum ingenia repetemus. iure uidebimur affirmare posse, plures in omni doctrinarum genere theologos quam philosophos praestantes extitisse. Nam ut omittam totum illum priscum theologorum coetum, quis erit ex omni grege philolophorum Alberto comparandus. Num Xenocrates aut Theophrastus adducetur par: Ego enim utrumque ut solertem naturae interpretem probo, sed neutrum tamem hac enudeata Alberti disciplina tolerabilem puto. Nam Empedodem. Democritum, aureas philolophorum pecudes, non equidem audeam cum Alexandro aut Egidio Romano conferre. Nec enim dubitari debet si de principijs aut atomis in disceptationem ueniant, quin statim sint, nostrorum contrario ictu casuri. Nec item uerendum est, si modo uel &eno Elae ates, oculos hominibus eruens, nihil usquam esse affirmet, uel Herillus ad scientiam omnia reuocet, siue Academici quasi desperati, nihil certi esse probent, quin statim de sententia deturbati cadant, cum facillime modo eorum precaria fundamen ta conuellantur. Nihiloque plus esset Aristippo & Epicuro inter theologos eruditos loci, quorum alter uoluptatem dulcedine sensum cientem probat, alter uoluptatiatomos adijciens, ita Democriti obsoletam chlamydem tingendo exurit, ut ambu sto pilo extantia fila appareant. At Pythagoras, Anaximenes, &enophanes. Par menides, qui nascentem philolophiam tanquam galli aduentantem solem cecinerunt, ut grandes & antesignani laudantur. Sed si modo alius animam commeantem, alius aerem deum, alius infinitatem, alius coronam afferret, quam effuse Henricum. Herueum. Godofredum, & Gregorium Ariminensem cachinnaturos credimus: Quid de enone. Ceante. Perseo. Chrysippo, & de tota illa spinosa Stoicorum turba putandum esset, si Aureolo. Durando. Petro Paludensi, aut Alphonso persuadere uellent, sapientis esse neque exorari neque leniri, nec a capitalibus ignoscibilia crimina secernere, sed omnium peccatorum genera esse paria, nec minus sceleris patrare qui formicam aut culicem sine causa, quam qui hominem occideret an dubitamus quin essent a nostris eorum capita sine cymolia abluenda: At uero quis in omni philosophia Platone abundantior, quis Aristotele ueracior: Ego enim sic censeoPlatonis uelut solis interuentu exhilaratum esse mundum, disciplinam eius ut uariam & uberem, & quasi Christiano quodam suctu tinctam laudo, sed uideo ex eius tentorio Aristarchum philolophorum prodire Aristotelem, qui eam disciplinam tanquam adamas adamantem scalpit. Ipsum autem Aristotelem quasi lapidem lydium philolophorum probo. Quis enim uel rerum compressione crebrior, uel par titione lucidior, siue robore neruosior, aut in ueri iudicio sanior reperiri potesta Natura profecto haud perinde se interius introspicit, ut ipse ea manu prope exterebrando contrectat. Sed quid dicendum est, si cum hoc naturae prodigio, nostrorum legionaria cohors aduersa concurrat: quid si bellator acer Scotus in coelitum notitia, eum rationum nexu tanquam elephantem draco astringat: quid si lychnus theologorum, d. Thomas, perinde eius endelechiam illudat, ac qui ex auripigmento au rum conficere uolunt, irridentur: An ego aut subtilitate disputandi, aut partiendi luce, aut altitudine rerum, d. Thomam Platoni, aut Aristoteli Scotum opponere non audeam, uel alterutrum utrique: Ego uero neutrum, si reuiuisceret, negaturum putarem se a nostris in omni scientiarum genere, uel aequatum, uel superatum iri. At uero mo do serotini naturae foetus, Themistius. Porphyrius & Aphrodiseus Alexander iu re celebrantur: Quid si ex eadem Aristotelicorum armorum officina, Auerrominm S& Auicennam duo philolophorum fulmina eduxero, omnia Arabum mapalia uestigaro, eumque coetum. PARISIVS theatrum & domum doctrine deduxero: nuputandum est, non obuiam omne theologorum uenturum robur, non equitum turmas non phalanges occursuras quae enim patefacto armamentario, uel hystrice spinosior. G. Ochan, uel ex Scoti sinu. E. Maro, siue Tragicus theologus Riccardus Villa, iaculorum genera arriperent, si illis esset cum hac gralatorum philolophorum manu confligendum: lam uero qua oppugnatione, copia Landulphi. Argentini acumen, audacia Capreoli, tela Garronis. Pauli astus, affluentia Gannaci, uel litera tior solertia Pici, siue caeterorum recentium theologorum arma urgerent: qui non modo omnia doctrinarum genera tanquam per cribrum farinarium secreuerunt, sec etiam usque eo dilatarunt, ut longius mens humana progredi nullo modo possit Quare Pontifex Maxime cum uiderem proprium esse seminis Christiani, omnium gentium hominibus antecellere, dolebam nos in aliquo genere superari. nam cum quodcunque esset ubique praeclarum, a nostris haustum & ereptum uideretur, non poteram non turpe iudicare, pati nos a quibusdam in doctrinarum genere eloquentia uinci. cum praesertim multa praestantia ob eloquentiae inopiam in Biblio thecis obsolescere cernerem, quemadmodum multa saepe auri aut gemmarum genera, artificum egestate obteguntur siquidem humaniorum teretes & superbae au res, ad omnem sermonis asperitatem, tanquam ad labentis Nili fragorem obsurdescunt contra uero philolophi, qui dum uerborum splendorem ut amictum me tiuntur, nec multum curant cuiuscemodi pamnno uestiantur, modo ita amicti prodeant, ut penulatos & uestitos se esse intelligant, omnia uerborum ornamenta tan quam putamina aduenticia aspernantur. Itaque Pont. Max. hoc ingressu patefactoperge cunctantes excitare promerendo, ut absolutius hoc copulandi cumuletur munus nam quod est tibi natura insitum, ut semper ingeniorum sedulitati faueasi id nunc tibi imperij magnitudo concedit, ut affluentius suffragari possis,