Quaestio 13

MEMBRUM I. Utrum Deus sit cognoscibilis per essentiam?

Circa primum videtur, quod Deus non sit cognoscibilis.

1. Dionysius in libro de Divinis nominibus: "Supersubstantialis substantia Deus est, et intellectus non intelligibilis, et verbum non dicibile, et irrationabilitas, non intelligibilitas, secundum nihil existentiam existens’," Unde ibidem dicit, quod "ipsius Dei neque sensus est, neque phantasia, neque opinio, neque ratio, neque scientia." lit ibidem, "Quem neque cogitare possibile est neque dicere, neque totaliter aliquo modo contemplari propter quod ab omnibus ipse est segregatus et superignotus." Et ibidem, paulo post, "Si melior est omni sermone et omni cognitione, et super mentem universaliler et super substantiam collocatur: oinnium quidem existens circumappre- hensivus et comprehensivus et preapprehensivus: omnibus autem universa liter est incomprehensibilis: neque sensus ejus est, neque phantasia, neque opinio, neque nomen, neque sermo, neque tactus, neque scientia."

2. Adhuc, Chrysostomus super illud Joannis,1, 18: Deum nemo vidit umquam, sic dicit: "Ipsum quod est Deus, non solum prophete, sed nec Angeli nec Archangeli viderunt. Quod enim creabilis est nature, qualiter videre poterit quod est increabile?"

3, Adhuc, I ad Timoth. vi, 16: Quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest.

4. Adhuc, Dionysius ad Gaium monachum: "Qui dicit se vidisse Deum, si cognovit quod vidit, non ipsum vidit, sed aliquid eorum que sunt sub ipso."

5. Adhuc, Damascenus: "Infinitus est Deus et incomprehensibilis ," Cum ergo omne quod cognoscitur, intellectu cognoscentis comprehendatur, videtur quod non cognoscibilis sit Deus.

6. Adhuc, Augustinus in libro de Videndo Deum ad Paulinam: "Invisibilis est natura Deus, non tantum Pater, sed et ipsa Trinitas, unus Deus." Cum ergo hoc sitei invisibile esse quod incognoscibile, videtur quod incognoscibilis sit Deus.

7. Adhuc, Augustinus in eodem "Deum nemo vidit umquam, nec videri potest, quoniam lucem habitat inaccessibilem ‘, et est natura invisibilis sicut incorruptibilis :-et sicut incorruptibilis nec postea corruptibilis, ita nom solum nunc, sed etiam semper invisibilis®."

8. Adhuc, Cognoscentis et cogniti proportio est, sicut recipientis et recepti. Quod probatur per Aristotelem dicentem in III de Anima, quod "intellectus species acceptionis est." Infiniti autem accipiendi ad finitum accipiens non est proportio. Est autem intellectus creatus finitus in potestate accipiendi: Deus ‘autem infinitus per essentiam et virtutem et omnia gue in ipso sunt. Ergo videtur, quod ab intellectu creato nullo modo accipitur, et per consequens non cognoscitur.

9. Adhuc, In nobis potentiae ordinate sunt, ut dicit Avicenna in VI Naturalium. Est enim anima substantia, ut dicit, a qua fluunt potentie quedam conjuncte corpori, et quedam non conjuncte. Et inter conjunctas corpori, quedam immerse materi#, ut operationem non habeant nisi per qualitates naturales et materiales, ut potenti vegetabiles. Quadam autem sic sunt organice, quia secundum complexionem organi objecta recipiunt, sed animaliter et spiritualiter et non naturaliter sive materialiter circa eadem operantur. Rationalis autem anime potentie nullo utuntur organo. In nobis autem sic est, quod inferior potentia numquam superiorem accipit, nec operatur circa illam: sicut vegetabilis non accipit sensibiles potentias, nec sensibilis intellectuales. Cum ergo in infinitum plus distat divina substantia ab intellectu creato, quam intellectus creatus a sensibili, vel vegetabili, videtur quod multo minus intellectus creatus acceptabilis sit Dei, sive divine substantiae, per locum a majori. Si au- tem Deus ab intellectu creato acceptabilis non est, cognoscibilis non est. Cognoscere enim est accipere per intellecium, vel sensum.,

In contrarium est quod dicitur, 4. Ad Roman, 1, 19: Quod notum est Dei, manifestum est in illis. Glossa, Id est, quod in Deo ductu rationis cognoscibile est. Ac si dicat: In se habeut Philosophi unde possunt cognoscere quod de Deo cognoscibile est..,

2. Adhuc, Sapient. xm, 1: De his que videntur bona non potuerunt intelligere eum qui est: neque operibus attendentes, agnoverunt quis esset artifex. Quasi dicat Hoc est inconveniens. Et paulo post, ¥. 5: A magnitudine enim speciei et creature cognoscibiliter poterit creator horum videri.

3. Adhuc, Ad Roman. 1, 20: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, a creatura mundi, per ea que facta sunt, intellecta, conspiciuntur: sempiterna quoque ejus virtus, ef divinitas.

4. Adhuc, Hugo de sancto Victore in Prologo super ccelestem hierarchiam Dionysii: "Natura ad servitutem condita, creatorem suum demonstravit." Si autem demonstravit natura, considerans naturam intelligere potuit.

3, Adhuc, Augustinus in libro Solloquiorum: "Intelligibilis est Deus, intelligibilia sunt scientiarum spectamina, principia scilicet et conclusiones: sed differunt plurimum. Nam terra visibilis est et lux: sed terra nisi luce illustrata videri non potest. Similiter disciplinarum spectamina videri non’ possunt, nisi aliquo videlicet suo sole illustrentur." Deus ergo visibilis est per intellectum, et cognoscibilis.

6. Per rationem etiam objicitur: Dicunt enim Aristoteles et Averrores, quod intelligibile quod omnis homo natura scire desiderat, intellectus divinus est: eo quod sicut causa est omnis rei, ita lumen est faciens intelligibile quidquid intelligitur. Cum ergo non sit inane desiderium, ut dicit Aristoteles in primo Ethicorum, oportet quod naturali cognitione per naturalem intellectum hominis Deus et intellectus divinus cognosci possit.

7. Adhuc, Quidam objiciunt, quod sicut se habet affectiva ad bonum, ita se habet intellectiva ad verum: sed affectiva per amorem conjungitur summo bono et attingit ipsum: ergo intellectiva cognoscendo attingit summum verum, quod est Deus.

Ad hoc dixerunt Joan. Scotus et Joan. Sarracenus in commentis super Ccelestem hierarchiam Dionysii,quod creatus intellectus non potest in Deum cognoscendo, nisi in theoriis et theophaniis: theorias lumina respersa in creaturis appellantes per modum vestigii, vel imaginis, vel signi: theophanias autem, lumina intellectualia per influentias a Deo in Angelos descendentia, et incircumscriptum lumen quod Deus est, quantum possibile est, manifestantia. Contra quod dicit Hugo de Sancto Victore in suo commento super Ceelestem hierarchiam: "Quid est in theoriis et theophaniis Deum videre, et sine theoriis ct theophaniis Deum non videre, nisi Doum ut est numquam videre, cum nec theoria, nec theophania Deus sit. Tollant ergo theorias et theophanias quia sicut non facti sumus nisi immediate ab ipso, ita non sistet nos aliquid usque ad ipsum, dicente Joanne in | canon. 1m, 2: Videbimus eum sicuti est. Joan. xiv, 21: Ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum."

Adhuc, Videtur Augustinus respondere in libro de Videndo Deum ad Paulinam,sic: "Si queris utrum Deus videri possit ? Respondeo: Potest. Si quaris, unde hoc sciam ? Respondeo: quia in verissima Scriptura legitur: Beati mundo corde, guoniam ipsi Deum vi debunt. Si queris, quomodo dictus invisibilis sit Deus, si videri possit? Respondeo: Invisibilis est natura: videri autem potest cum vult, et sicut vult." Hee autem solutio mirabilis esse videtur. Innuitur enim, quod non videatur per naturam, séd vel in specie assumpta qua vult, et quando vult vel in effectu nature, vel gratie, vel gloria, in quo resplendet: et hoc est vel symbolice, vel in theoriis, vel theophaniis videre. Et hoc non queritur, sed an natura per intellectum creatum cognoscibilis sit, ita quod immediate intellectus figatur in ipso sicut oculus in suo visibili?

Soxutio. Dicendum, quod aliud est contingere per intellectum, et diffundi in intelligibili: et aliud est capere sive comprehendere intelligibile. Et hujus similitudinem dat Chrysostomus super illud: In principio erat Verbum?®, dicens, quod "visus corporeus qui est in oculo quando est in littore maris, littus terminans mare comprehendit: remotus autem a littore, in ipsa maris superficie figitur, et in infinitate sua diffunditur nihil videns quod pelagi terminat im- mensitatem. Et sic fecit Evangelista, nos undique removens a creatis, et in divinam immensitatem inducens, ipsam immateriali oculo contemplans et in ea se diffundens, cum dixit: Jn principio erat Verbum. Non enim determinatur quid vel quale principium, quid vel quale Verbum, quid vel qualis Deus: et sic relinguit nos in infinitate." Hoc autem probatur sic per Dionysium-: "Non cognoscimus Deum nisi symbolice, vel mystice. Symbolice noscimus proprietatem Dei proportione proprietatis corpores. Et cum in infinitum emineat proprietas divina proprietatibus creatis, procedendo symbolice stamus in infinito, et diffundimur in illo, nullum ter minum comprehendentes. Mystice autem procedimus in Deum per eminentiam. Mystica enim sunt, que per se et primo Deo conveniunt, per aliud autem et secundario creaturis, ut essentia, vita, et intellectus, que nobis non innotescunt nisi secundum quod sunt increatis genere. vel specie vel numero: et secundum hoc esse non conveniunt Deo, sed eminenter et excellenter in infinitum. Sicut si dicam, Deus est essentia: et statim illud potentius nego, dicens: non est essentia: eo quod non est essentia prout nobis essentia imnotuit genere vel specie vel numero: et postea infero: est essentia super omnem essentiam, nec dicere possum quan- um est super omnem essentiam: eo quod intellectus resolutorius non potest pervenire in aliquod primum quod non sit de essentia resolutorum et immixtum eis: Deus autem nihil creatorum est, sed eminet omnibus excellenter in infinitum: et ideo iterum intellectus sic procedens, stat in infinito et d'ffunditur in illo." Et hoc est quod in primo Celi et mundi dicit Philosophus: "Adhibuimus nosipsos magnificare Deum gloriosum, eminentem proprietatibus eorum que sunt creata." Et quod dicitur in libro de Causis: "Causa prima est super omne nomen quod nominatur: quoniam non pertinet ei diminutio." Et hac est propositio vigesima prima: et in hac propositione dicit: "Causa prima superior est narratione": et ideo deficiunt lingue a narratione ejus, nisi esse dicamus narrationem ejus, quoniam ipsa est super omnem causam: et non narratur nisi per causas secundas, que illuminantur lumine prime cause.

Dicimus ergo, quod notitia intellectus creati et humani Deus et substantia divina attingitur per simplicem intuitum, et diffunditur intellectus in “ipso per intuitionis considerationem, sed non capitur per comprehensionem. Et hoc vult dicere Augustinus in libro de Viden- do Deum ad Paulinam: "Videre Deum possum, comprehendere vero minine." Visio enim simplici intuitu. mentis perficitur. Comprehenditur autem, cujus fines circumspiciuntur. Comprehensio enim est contactus intellectus super terminos rei. Hoc est quod etiam dicit Apuleius in libro de Deo Socratis, inducens Platonem sic dicentem: "Plato ceelesti facundia preditus, hunc solum Deum, scilicet deorum, majestatis incredibilis quadam ineffabili nimietate non posse sermonis humani quavis oratione vel modice comprehendi, sed vix a sapientibus viris, cum se vigore animi quantum licuit a corpore removerunt, accipit intellectum hujus Dei."

Et per hoc fere ad omnia patet solutio.

Auctoritates enim que dicunt eum incognoscibilem esse, loquuntur de cognitione certa et finita, que est cognitio comprehensionis. Et hoc modo dicit Isidorus, quod "Trinitas sibi soli nota est, et homini assumptio: quia ille verus Deus est."

Auctoritates in oppositum adducte, de visione simplicis intuitionis loquuntur, et de diffusione intellectus in infinito, quod per intellectum finiri non potest: cum dicat Anselmus in Prosologio, quod "Deus secundum que in Deo sunt, majus aliud est quam intelligi possit."

Quop autem objicilur quod Boetius dicit, quod "omne quod intelligitur, ab intelligente comprehenditur."

Dicendum, quod duplex est comprehensio. Una est motus qui comprehendit terminum, in quo est in motum esse, quando contingit. Alia est comprehensio vasis, quando totum claudit quod est in vase, ita quod nihil sui est extra ipsum. Et primo modo intellectus intelligit et comprehendit intelligibile in quod finaliter tendit, quando contingit ipsum per simplicem visionem: et hoc modo loquitur Boetius. Secundo autem modo non comprehendit quando eum capit: non enim totum capit et claudit: quia finitum non potest capere illud quod est infinitum.

Ad 11Lup quod objicitur de Philosopho, quod "intellectus Dei desideratus est ab omnibus hominibus sciri."

Dicendum, quod hoc est verum. Ille enim maxime intelligibilis est, et omnis intellectus et intelligibilitatis causa, et in omni intelligibili attingitur: sicut lumen quod est actus visibilium,’ attingitur in omni visibili per visum. Sicut tamen lumen secundum immensitatem quam habet in rota solis, et secundum immensitatem potestatis qua omnia visibilia comprehendere potest, non potest capi vel comprehendi a visu: ita nec intellectus divinus secundum excellentiam qua’ excellit in seipso, et secundum potestatem qua illustrare potest super omnia etiam super infinita intelligibilia, capi vel comprehendi potest ab intellectu creato.

Ad id quod objicitur, quod inferior potentia non capit superiorem in nobis.

Dicendum, quod locus a majori supponit similitudinem: et hoc deficit in argumento. Inferiores enim potentiae materiales sunt: et ideo immateriale non accipiunt, nec circa ipsum operantur. Intellectus autem immaterialis est sicut et Deus: et ideo inferior sicut et superior ad idem intelligibile habent proportionem, quamvis non eamdem secundum capacitatem comprehensionis.

MEMBRUM II. Utrum Deus secundum immensitatem suam sit cognoscibilis ?

Secundo queritur, An Deus secundum immensitatem suam sit cognoscibilis ?

Et videtur, quod sic. 1. Super illud epist. ad Roman. 1, 20: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, dicit Glossa: "Tam pulchra astra condidit, ut ex his quantus et quam mirabilis sit creator eorum, possit cognosci." Si autem cognoscitur quantus, cum sit infinitus, in immensitate sua cognoscitur.

2. Adhuc, Ad Ephes. um, 18 et 19: Ué possitis comprehendere cum omnibus sanetis, que sit latitudo, et longitudo, et sublimitas, et profundum: scire etiam supereminentem sctentie charitatem Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem Dei. Cum autem plenitudo Dei sit infinita, videtur quod in sua infinitate Deus cognoscatur.

3. Adhuc, Infinitum si ratione infinitatis videatur, hoc est, in quantum est infinitum, infinitas ejus tota videtur. Deus autem infinitus esse cognoscitur. Ergo in infinitate sua cognoscitur.;

4, Adhuc, In Deo non est pars et pars, sed unum totum simplex: ergo qui aliquid Dei videt, totum videt: totum autem infinitum est: ergo videtur, quod in infinitate sua videatur.

5. Adhuc, Joan. xv, 15: Omnia quecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis. Omnia autem infinita sunt: et audirea Patre, ut dicit Augustinus, est esse a Patre.

6. Adhuc, Omnia in Deo unum sunt, et idem est infinitas quod essentia vel veritas: qui ergo unum in Deo videt, immensitatem videt.

In contrarium est, 1. Quod dicit Ambrosius super Lucam, cap. 1, in originali: "Eam que habitat in Deo plenitudinem divinitatis, nemo conspexit, nemo mente aut oculis comprehendit."

2, Adhuc, Boetius: "Omne quod scitur, comprehensione intellectus determinatur." Si ergo infinitas Dei scitur, comprehensione intellectus determinatur, et ita comprehenditur. Hoe autem in antedictis improbatum est: quia infinitum finito capi non potest, neque mensurari.

Solutio. Ad hoc solvere non est difficile supponendo dictum Aristoteles in VI Ethicorum, et Boetii, quod quecumque sunt in aliquo sicut in suscipiente et subjecto, sunt in eo secundum possibilitatem suscipientis, et non suscepti. Unde susceptibile infinitum in suscipiente non est secundum potentiam infiniti, sed secundum possibilitatis capacitatem suscipientis finiti.;

Ad primum ergo dicendum, quod cum dicitur, quod tam pulchra astra fecit, unde possit cognosci quantus sit, intelli- gitur quod cognoscitur infinitus: sed non est hoc per capacitatem infiniti, sed per rationem eminenti#, quia in infinitum excedit id quod fecit: et hoc est cognoscere quia infinitum est.Et hoc est, sicut dictum est, attingere infinitum, et diffundi in ipso, et non comprehendere.

Ad aliud dicendum, quod cum impleri sanctos secundum plenitudinem Dei dicit‘, notat plenitudinem eorum secundum capacitatem uniuscujusque, et non notat cognitionem Dei implentis, ita quod scilicet nihil in sanctis vacuum Deo remaneat: tamen nullus eorum infinitatem Dei capere potest.

Ad aliud dicendum, quod infinitum sub ratione infinitatis per intuitum mentis videtur, et quia infinitum est: sed non ita ratione infinitatis videtur, quod infinita sit ratio videndi ipsum: quia infinitas non potest esse ratio videndi aliquid in eo quod finitum est: sed potius id quod infinitum est videtur, et per comparationem ejus ad hoc cognoscitur esse infinitum, eo quod in infinitum excedit. Et talis visio incipit ab eo quod infinitum est in se, finitum autem huic, et secun- dum hoc etiam terminatur in infinitum. Ad aliud dicendum, quod quamvis in primo infinito simplici-non sit pars et pars: tamen est attributum et attributum, notatum et connotatum: et ideo quoad aliquid vel ad aliquid percipitur relatum, et non prout est ad omnia et infinitum. Simplex enim licet substantia liter simplex sit, tamen virtute et relatione multiplex est: eo quod multorum productivum est, et ad multa relatum: que relationes in relatis ad ipsum sunt realiter, et non in ipso, nisi secundum rationem; et ideoea ratione qua refertur ad unum, non refertur ad alterum: et potest cognosci prout refertur ad unum vel ad quedam, absque eo quod noscatur prout refertur ad omnia et infinita.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur: Omnia quecumque audivi a Patre meo, accommodata est distributio, ut sic intelligatur: Omnia quecumque audivi, vobis, hoc est, ad utilitatem vestram, nota feci vobis: ut hoc pronomen, vobdis, dativi casus sit, et ex vi acquisitionis construatur cum hoc verbo audivi; et sic nihil sequitur inconveniens.

Ad aliud dicendum, quod talis modus arguendi non valet in divinis: quia licet omnia in Deo idem sint, tamen cum multa sunt attributa, connotatum unius non est connotatum alterius: et ratio relativorum significata per unum, non est ratio relativorum significata per alterum: et ideo quoad unum potest cognosci,et non quoad alterum.

MEMBRUM III. Utrum Deus cognoscibilis sit secundum quod est unus Deus in tribus personis ?

Tertio quaeritur, An cognoscibilis sit secundum quod est unus Deus in tribus personis ?

Et videtur, quod sic. 4. Ad Roman. 1, 20: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, perea gue facta sunt, intellecta, conspiciuntur, etc. Ibi Glossa, "Invisibilia dicit propter Patrem, sempiterna virtus propter Filium, divinitas propter Spiritum sanctum." Ergo ductu rationis Philosophi cognoverunt Deum unum in tribus personis.

2. Adhuc, Anselmus dicit, quod "processio personarum sicut causa est ante processionem rerum." Sed qui definite noscit causatum, definite cognoscit causam: definite ergo Philosophi cognoverunt processionem personarum et unum Deum in tribus personis.

3. Adhuc, Plato in ultima parte Timez de thugato, hoc est, paterno intellectu loquitur, et filiologo, et matricula, Patrem ergo et Filium cognovit. Et quia Pater et Filius non nectuntur sine amore in Patre et Filio, nexum cognovit utriusque, qui est Spiritus sanctus: ergo et alii cognoverunt.

4, Adhuc, Omnis cognoscens intellectum universaliter agentem, scit quod non nisi per lumen suum et sibi consubstantiale, quod est ratio et causa et forma operis, agit: ergo Patrem et Filium cognoscit. Scit autem quia Verbum ab eo in res agendas non procedit nisi per Spiritum: ergo definite cognovit Spiritum. Iloc etiam modo dicit Psalmus xxxu, 6: Verbo Domini cel firmati sunt: et spiritu oris eyus omnis virtus eorum. Job, xxv1, 13: Spiritus Domini ornavit clos. Non autem ornavit nisi formas intelleclus creatoris celis invehendo: et hac ratione Philosophi definite cognoscere poluerunt Trinitatem.

3. Adhuc, Augustinus in libro X1] de Civitate Dei', dicit, quod Philosophi tripartite diviserunt philosophiam, in physicam, logicam, et ethicam. Physicam propter Patrem, logicam propter Vilium, ethicam propter Spiritum sanctum. Ergo cognoverunt Trinitatem.

6, Adhuc, Quidam objiciunt per hoc quod dicit Aristoteles in primo Celi et Mundi dicens, quod "per hunc numerum ternarium adhibuimus nosipsos ma- gnificare Deum gloriosum." Ergo cognoverunt Deum esse trinum et unum.

7. Adhuc, Dicunt dixisse Trimegistum Mercurium (quod tamen in libris suis non invenitur): "Monas monadem genuit, etin se reflexit ardorem." Et dicunt eum dixisse propter hoc, quod Pater indivisibilis indivisibilem genuit Filium, et amorem qui est Spiritus sanctus a Patre procedentem in Filium, a Filio reflexit in seipsum.

8. Adhuc, Sciverunt, quod non nisi per potentiam, sapientiam, et bonitatem voluntatis creata produceret. Cum ergo potentia Patris sit, sapientia Filii, bonitas Spiritus sancti, videntur personarum trinitatem cognovisse.

9. Si quis dicat, quod per appropriata cognoverunt, et non per propria. Videtur non posse stare: quia appropriatum non fit appropriatum nisi per rationem convenientie ad proprium: ergo proprium prius oportet cognoscere, quam appropriatum. Si ergo per appropriata cognoverunt, sequitur quod prius per propria.

In contrarium hujus est, quod 4. Super illud epist. ad Roman. 1, 20: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, dicit Augustinus, quod "Philosophi ad cognitionem trinitatis personarum non pervenerunt."

2. Adhuc, Exod. vui, 19, super illud: Digitus Dei est hic, dicit Glossa: "Philosophi defecerunt in tertio signo, hoc est, in cognitione Spiritus sancti." Nec potest dici, quod defecerunt in appropriato Spiritus sancti. Ita enim cognoverunt appropriatam bonitatem, sicut sapientiam et potentiam.

3. Adhuc, Richardus in libro de 7rinitate: "Credo sine dubio ad quamcumque explanationem quam necesse est esse, non modo probabilia, sed etiam necessaria argumenta non deesse." Necessarium autem est tres esse personas: ergo necessaria sunt ad hoc argumenta per que Philosophi cognoscere poterant Trinitatem.

Solutio. Ad hoc dicendum, quod Philosophi per propria ductu naturalis rationis non potuerunt cognoscere trinitatem personarum, Anima enim humana nullius rei accipit scientiam, nisi illius cujus principia prima habet apud seipsam. Heec enim sunt quasi instrumenta quibus erudit seipsam, et exit a potentia sciendi ad actum sciendi. Habet autem apud se, quod una natura simplex et indivisa secundum unam essentiam et unum esse non est in tribus personis a -se invicem-distinctis personaliter: et ideo supra hoc, vel preter hoc, vel contra hoc nihil accipit, nisi aliqua gratia vel illuminatione altioris luminis sublevata sit anima.

Ad primum ergo dicendum, quod Glossa, ad Roman. 1,20, loquitur de appropriatis, et non de propriis. Appropriata enim essentialiter communia sunt et uni substantia in tribus personis conveniunt, licet ad unam personam referri possint potentialiter,et non ad aliam secundum aliquam convenientie rationem.

Ad aliud quod dicit Anselmus, dicendum quod processio personarum exigitur per appropriata, et non per propria: quia posito quod non sit Pater in ratione Patris, nec Filius in ratione Filii, nec Spiritus sanctus in ratione Spiritus sancti, sed sit unus Deus potens, sapiens, volens, sufficiens causa est ad creandum, quamyis sit unus in persona, sicut est unus in essentia.

Ad aliud dicendum, quod Plato patrem intellectum creantem nominat, filium autem mundum: quem mundum vocavit, eo quod a mundissimo exemplari exivit, arte scilicet creatoris, quem archetypum mundum dixit. Matriculam autem vocavit materiam., Unde constat, quod. de appropriatis et non de propriis loquitur, et ad productionem rerum hoc refert, et non ad processionem personarum.

Ad aliud dicendum, quod licet intellectus omnis sic agat, tamen illa non sunt propria quibus persona a persona distinguitur in divinis, sed attributa uni persone causanti per intellectum, a qua res causatz procedunt, sicut artificiata procedunt ab intellectu practico.

Ad aliud dicendum, quod auctoritasAugustini non probat quod cognoverunt nisi per appropriata, que secundum se sunt communia sicut et essentia.

Ad aliud dicendum, quod dictum Aristotelis nihil facit ad propositum. Vult enim dicere, quod propter hoc quod inferiora corpora perficiuntur trina dimensione, et maxime corpus humanum, et tribus motibus, scilicet locali, augmenti, et alterationis, quia creatore sunt per ceelum. Omnes enim conveniunt in hoc, quod ceelum locus Dei est, ut ibidem dicit. Longitudo autem et motus augmenti a summo ceeli ad imum perficitur, et e converso. Dimensio autem latitudinis, et motus localis a dextro in sinistrum, ab Oriente in Occidens perficitur, et e converso. Dimensio autem profunditatis et motus alterationis a sensibilibus a retro in ante, et a Meridie- in Aquilonem perficitur, et e converso. Et ideo magnificabant Deum tribus sacrificiis, qui ccelo presidet, et per coelum ista perficit.

Ad aliud dicendum, quod dictum Trimegisti confictum est. Et si aliquis hoc dixit Philosophus, intellexit quod ab uno non est nisi unum, et unum quod est ab uno, per amorem et desiderium ipsius esse convertitur ad primum, sicut in libro de Causis determinatum est: et hoc est cognoscere per appropriata, et non propria.

Ad aliud dicendum, quod illa appropriata sunt, et non propria.

Ad id quod objicitur de propriis, dicendum quod licet actualis relatio appropriati ad proprium, non fiat nisi preecognito proprio, tamen potentialis non exigit proprii precognitionem.

Ad id quod est in contrarium ex Glos= 4 op; sa, procedit: quia veritatem concludit.

Ad Hoc quod queritur, Quare Philosophi defecerunt in tertio signo ? Dicendum quod ad hoc multi multa dixerunt. Sed veritas est, quod ideo defecerunt, quia in agente per intellectum practicum spiritum in unitate essentie cum agente non invenerunt, sicut invenerunt formam quam intellectus inducit in artificiatum cjusdem essentie, potentia, et ejusdem vila cum agente, quando intellectus non per habitum,sed per seipsum est activus: ct ideo appropriatum ejus non cognoverunt.

Ad vicrum Richardi dicendum, quod licet rationes necessarie sint ad distincliones personarum, tamen ille sunt supernaturales et divine: et ideo solo lumine naturali inveniri non possunt.

MEMBRUM IV. Quid sit cognoscere facie ad faciem ?

Quarto queritur, Quid sit cognoscere Deum facie ad faciem ?

Et videtur, quod hoc sit cognoscere per essentiam immediate: quia 1. Dicit Augustinus in libris de Trini tate, tractans illud Genesis, xxxu, 30: Vidi Deum facie ad faciem, quod facies est natura, in qua Filius non rapinam arbitratus est esse se aqualem Patri’. Krgo videre Deum facie ad faciem, est videre Deum in unitate trium personarum.

2. Adhuc, Facies est aliquid illius cujus dicitur esse facies, in quo res secundum unitatem essentiae videtur. Si ergo similitudo proprie in Deum transfunditur, facies erit aliquid Dei, quod’ absolute et essentialiter est aliquid ipsius, in quo per essentiam vere cognoscitur. Idem est ergo videre facie ad faciem, et videre per essentiam.

3. Adhuc, Cum dicitur facie ad faciem, duz facies signantur, scilicet facies videntis, et facies visi: et utraque facies signatur sine medio se habere ad alteram: ergo videtur, quod videre Deum facie ad faciem, idem est quod videre Deum sine medio et ex parte visi et ex parte videntis: videtur ergo, quod purus intellectus sine medio gratie et gloria et vestigii et imaginis sit facies una qua est videntis, et representatio Dei per essentiam divinam, et non in aliqua forma similitudinis sit facies ex parte visi: videre ergo Deum facie ad faciem, est mundo et puro videre intellectu puram et nudam essentiam divinam.

4. Adhuc, Il ad Corinth. m1, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Dei speculantes, in eamdem imaginem transformamur. Sed facies nostra non est revelata, quamdiu super eam aliquid est, sive hoc sit vestigium, sive imago, sive species abstractionis alicujus sive proportionis: omnia enim talia, ut dicit Augustinus super illud Joannis, xvi, 29: Ecce nunc palam loqueris, similitudines sunt ad intelligendum accommodate. Et speculum et enigma dicuntur communiter , quibus dum opertus est intellectus, revelata facie intelligibile non exhibetur, sive hoc sit Deus, sive aliud intelligibile. Ex parte alia,eadem estimago gloriae Dei cum gloria Dei sicut essentia Dei, et non est quecumque similitudo que non est Deus: diversa enim esset et non eadem. Si ergo revelata facie in eamdem imaginem transformamur, nudo intellectu et puro ad puram essentiam referimur: et hoc videtur esse facie ad faciem videre.

3. Adhuc, Dicit Augustinus, quod "inter mentem nostram et Deum nihil est medium:" sed in intelligibilibus imme diata impossibile est per mediunt accipere secundum intellectum: abiretur enim in infinitum, ut probat Aristoteles in primo Posteriorum: ergo videtur, quod videre facie ad faciem est sine medio videntis et sine medio rei vise videre.

In contrarium hujus est, quod si hoc est videre facie ad faciem, tunc non in hac vita Deum posset quis videre facie ad faciem: quod falsum videtur, Genes. xxxn, 30: Vidi Deum facie ad faciem. Adhuc, Numer. xu, 8: Ore ad os loquor et, et palam, et non per enigmata et figuras Dominum videt. Adhuc, Isa, v1, 9: Vidi Dominum sedentem super solium excelsum. Adhuc, Exod. xxxm, 11: Loguebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut solet logut homo ad amicum suum,

Juxta hoc queritur, Quid sit dictum, Exod. xxxm, 23: Videbis posteriora mea: faciem autem meam videre non’ poteris. Anterius ‘enim et posterius substantia spiritualis non habet: quia ista sunt positiones corporis.

Apuvuc queritur, Quid sit videre ea que sunt sub ipso? Isa. vi, 1: Hé ea que sub ipso erant, replebant templum: cum sub et supra positiones sint corporee, que divinis non conveniunt.

Apuvuc queritur, Quid sit dictum, Exod. xxxm, 20: Non videbit me homo, et vivet, cum Paulus, I ad Corinth. xn, 2 et seq., vidit eum sicut illi qui sunt in suprema hierarchia: et tamen vivus fuerit, ut dicit Anselmus.

Apuuc queritur, Quid sit dictum quod dicitur, Tad Corinth. xm, 12: Videmus nunc per speculum in wnigmate, tunc autem facie ad faciem ?

1. Si enim per speculum videre, est speculo ducente in aliud videre, vel aliud reflexum a speculo ad videntem videre, neutro modo visio stat in speculo. Sed si speculum dicatur imago vel vestigium, tunc per speculum sicut medium visio transit in id cujus est imago vel vestigium, quod Joannes Damascenus vocat prototypum: etin illo stat visio: et illud videtur, quia visu attingitur. Aliter enim a creaturis in cognitionem non ascenderetur, sed procederetur in infinitum. Quando autem attingitur, hoc quod est ipsum attingitur. Ergo videtur hoc quod ipsum est: ergo essentialiter et per essentiam videtur.

2. Adhuc, Aut videtur id quod est et per essentiam et in seipso: aut videtur id quod non est per essentiam et in seipso, sed in alio. Dico autem de eo quod videtur in termino visus, quando proceditur in Deum per vestigium et imaginem et speculum et enigma. Si videtur per essentiam ét secundum id quod est in seipso, tunc videtur in facie et in propria specie: et sic visionis per vestigium et imaginem et speculum et enigma terminus est visio facie ad faciem, et visio per speciem. Ex quo sequitur, quod nullus videt per vestigium et imaginem et per speculum et enigma, nisi etiam videat facie ad faciem. Si autem terminatur visio in eo quod non est Deus, sequitur quod terminetur in medio, quod est contra rationem medii: medium enim ut medium numquam terminat, sed ulterius ducit in aliud. Sic etiam sequitur, quod processus de creaturis in creatorem cassus sit, cum finem non attingat.

3. Adhuc, Si facie ad faciem videre est per gloriam, gloria erit medium quo utetur intellectus ad videndum: non ergo facie ad faciem est sine medio videre.

Solutio. Ad hec et hujusmodi dicendum, quod facies Dei dicitur multipliciter: communiter scilicet, proprie, et propriissime. Communiter dicitur facies Dei omne illud in quo Deus evidenter apparet et cognoscitur et presentiatur velut causa, vel secundum seipsum. Et hoc modo vestigium dicitur facies et imago: quia sicut dicitur, Sapient. xn1, 5, in illis cognoscibiliter apparet. Et sic dicit Ambrosius, quod "ubique praesens est." In omnibus enim creaturis presentialitas ojus apparet: quia, sicut dicit Augustinus in libro XI de Civitate Dei, "per omnia opera sua significationis sus sparsit indicia ?." Et sic dicitur in primo libro Sententiarum, distinctione quinta,quod "ad uobus juvabatur homo ad cognitionem Dei, scilicet a natura que rationalis erat, et ab operibus a Deo factis factorem manifestantibus." Hoc etiam dicit Ambrosius, quod "Deus qui natura invisibilis est, ut a visibilibus possit videri, opus fecit quod visibilitate sui opificem manifestavit." Kit sic facies dicitur presentia Dei in vestigiis vel in imagine manifestata. Sic ctiam Plato dicit in ultima parte Timezi, quod "ab archetypo mundo iste mundus sensibilis exivit." Et Boetius in libro de Consolatione philosophie: "Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus [ipse," similique imagine formans. Et in Psalmo xux, 11: Pulehritudo agri mecum est.

Proprie dicitur facies Dei praesentia evidens per effectum gratiae adjuvantis ad aliquid, vel protegentis, in quo cognoscibiliter apparet presentia Dei, sicut, Exod. xxxiu, 14, dixit Dominus ad Moysen: Facies mea precedet te, hoc est, offectus gratia mea, in quo cognoscibiliter potentia mee majestatis apparebit. Et illo modo magis proprie dicitur facies presentia in carne, in qua cognoscibiliter Deus apparuit. Et sic dicitur facies in Psalmo txxtx, 20: Ostende faciem tuam, et salvi erimus. Danielis, 1, 41: Segztmur tein toto corde nostro, et timemus te, et guerimus faciem tuam. Et, iste modus differt a primo, sicut natura differt a gratia. Primus enim modus non dicit ni- si resplendentiam auctoris in ipso opere a se facto, vel in Scripturis. Et hoc modo dicitur facies in Psalmo av, 4: Querite faciem ejus semper. Ut enim dicunt Philosophi, Avicenna, Averroes, quod operata sunt in intellectu sive in mente divina, sicut opera artificis in artifice, id est, manifestant ipsum.

Propriissime autem dicitur facies Dei essentialis presentia Dei sine medio demonstrata et exhibita, hoc modo quo exhibet se beatis. Et hoc modo dicitur, Job, xxxim, 26: Videbit faciem ejus in jubilo. Quia dicit Augustinus quod hoc modo nemo videt faciem Dei sine gaudio inenarrabili. Psal. xv, 11: Adimplebis me letitia cum vultu tuo. Unde dicitur, Isa. xxvi, 10: Misereamur impto, et non videbit gloriam Domini.

Adhuc, Medium dicitur multipliciter, ut dicit Anselmus. Est enim mediuni ostendens per hoc quod est intentio ejus quod ostenditur, sicut species intelligibiles vel sensibiles media sunt, quibus intellectui vel sensui ostenditur intelligibile vel sensibile. Est etiam medium deferens, sicut perspicuum illuminatum est in visu medium. Et hoc dividit Avicenna in duo, scilicet in id quod sub uno situ defert, et hoc simpliciter dicitur deferens: et id’ quod sub duobus vel pluribus sitibus defert, et hoc vocatur medium reflectens, sicut est id quod videtur in speculo. Est etiam medium coadjuvans sive perficiens ad videndum: et hoc duobus modis, scilicet ex parte visibilis, et ex parte videntis. Ex parte visibilis, sicut lux adjuvat et perficit colorem in actu ut videatur. Ex parte videntis, sicut claritas oculi et recta positio humorum et tunicarum et figure et intersectionis qua intersecant se sphere et circuli tunicarum oculi et limpiditas oculi, et cetera hujusmodi quibus perficitur oculus ad videndum sine impedimento. Sed haec duo ultima non proprie dicuntur media, sed actus et perfectiones videntis et visibilis. Poni adhuc Anselmus etiam juxta illud medium quod vocat non prohibens, sicut si inter me et rem que posset videri, paries esset, esset medium prohibens: unde remotio parietis esset medium non prohibens.

Unde cum facie ad faciem videre, dicatur sine medio videre, distingui debet. Si enim dicatur sine medio deferente, vel reflectente: tunc verum est. Adhuc, si dicatur sine medio intentionali, quod res visa non sit, sed intentio vel similitudo: tunc adhuc proprissime facie ad faciem videre, est sine medio tali videre. Si autem dicatur medium coadjuvans ex parte visibilis: tunc non omne visibile utitur tali medio. Visibile enim primum quod est lux sive sensibilis sive intellectualis, non fit visibile aliquo coadjuvante, sed seipso visibile est, et omnis visibilis actus: aliter enim oporteret, quod iretur in infinitum in coadjuvantibus et coadjuvatis. Et sic iterum facie ad faciem videre Deum propriissime, est sine medio videre. Si autem medium sit ex parte videntis coadjuvans: tunc cum omnis videns perfecte non videat, nisi perfectus sit ad videndum, facie ad faciem sic videre numquam est sine medio videre. Sienim videt visione naturali, oportet eum esse perfectum mediis naturalibus ad visum. Si videt visione artis vel scientie, oportet eum esse perfectum mediis, hoc est, habitibus artis et scientia. Si videt visione gratuita, oportet eum esse perfectum habitibus gratia, sicut sunt sapientia, intellectus, gratia, et fides. Si videt visione gloriae, oportet eum esse perfectum habitibus gloria et beatitudinis. Hee autem media non tegunt, vel deferunt, vel distare faciunt videntem et visibile, sed visibilem potentiam confortant et perficiunt ad videndum. Et ideo sic per medium videre, non opponitur ad immediate videre, sed stat cum ipso. Adhuc, Si accipiatur medium prohibens: tunc sicut dicit Gregorius super Job in principio: "Medium prohibens visionem corpus est, post quod sicut post parietem acies stat mentis nostre, ne Deum videre possit revelata visione:" sicut dicitur, Sapient. ix, 14 et seq: Cogitationes mortalium timide, et incerle providentie nostre: corpus enim quod corrumpitur aggravat animam, et terrena habitatio deprimit sensum multa cogitantem. Et difficile estimamus que in terra sunt, et que in prospectu sunt, invenimus cum labore: que autem in celis sunt quis investigabit ? Et sic sine medio videre, est deposita carne corruptibili videre, et idem est facie ad faciem videre, hoc est, nudam animam sine medio divinitati preesentari.

Ex his jam patet solutio fere omnium. Patet enim quid sit facie ad faciem videre,et quid sit sine medio videre, quod fuit quesitum primo..

Quon ergo primo objicitur, conceden- dum. est.

Ad secunpuM autem concedendu:n est, quod facies est aliquid rei vise, quod in Deo Deus est, et non aliud. Unde illa objectio bona fuit.;

Ad TerTIuM dicendum, quod in veritate secundum modum significandi due facies nude et sibi invicem objecte signantur in sermone: et ideo propriissime facie ad faciem non videt nisi nudus intellectus nudam essentiam divinam, hoc est, sine medio deferente, vel reflectente, vel intentionaliter signante, et sine medio coadjuvante’ visibile, et sine medio prohibente, sed non sine medio coadjuvante videntem, hoc enim non interstat sive interponitur videnti et viso, sed perficit videntem ad videndum: et ideo non opponitur immediate visioni.

Ad gquartum dicendum, quod Apostolus ibi loquitur de ablatione medii quod est speculum et enigma, secundum quod ad speculum et enigma reducuntur figure et allegorie Veteris Testamenti secundum Augustinum. Imago autem dicitur veritas significata et in Christo exhibita, secundum quod dicitur, ad Hebr. x, 1: "Umbram habens lex futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum". Et sic dicitur imago sive facies presentia gratiae signatae per umbras veteris legis. Et ipse umbra dicuntur velamen, quod ablatum estab oculis spiritualibus Apostolorum. it transformatio in imaginem, dicitur iransformatio in imaginem significatam vorilate. Sic autem videre Deum non propriissime est facie ad faciem videre, sed per effectum gratia.

Ad quintum concedendum est: facie enim ad faciem videre propriissime, sine medio videre est.:

Apw quod objicitur in contrarium, quod non in hac vita Deus facie ad faciem videtur, concedendum est si propriissime visio facie ad faciem accipiatur.

Kit quod objicitur, Genes. xxxu, 30, dicendum, quod facies propriissime ibi hon sumitur, sed pro effectu gratia evidentis et evidenter Deum ostendentis.

Ad illud quod objicitur de Moyse solvit Augustinus, quod palam videre, est intellectuali visione videre: que tamen per apecies intelligibiles fit. Non per enigmata videre, est non corporales vel imayinarias species videre. Sic autem palam videre, et per medium intentionale videre, quod a Deo descendit in intellectum in Lheoriis et theophaniis: et hoc modo videre non est facie ad faciem videre propriissime loquendo.

Per idem solvitur sequens de Isaia. Licet enim Dominus dicat, Joan. xu, 41, ynod haec dixit Isaias, quando vidit glorian Dei, gloriam Dei vocat gloriosam rl altiorem manifestationem divine presentiee in theoriis et theophaniis, que per species intelligibiles perfictunt.

Api quod ulterius queritur, dicendum quod posteriora dicuntur posterius manifestantia, et non'per prius: sicut figure legis posteriores sunt imagine veritutis, et forme sensibiles vel imaginabi les, posteriores sunt speciebus intellectualibus in theoriis et theophanis fulgentibus in intellectu, ut in libro XII super Genesim ad litteram dicit Augustinus.

Svs ieso autem est effectus, in quo cognoscitur, vestigium scilicet et imago: haec enim replent templum, hoc est, militantem Ecclesiam.

Ad aliud dicendum quod cum dicitur: Non videbit me homo, et vivet ‘, idem est dictum, quod vita animali et humana in tali visione non utetur. Vita enim humana et animalis hominem deprimit, et aggravat intellectum, ne tali visione que immediata est, uti possit. Unde vel vita immortalium vivit, vel in ipsum per raptum excedit. Et sic solvitur quod dicitur de Paulo.

Ad aliud dicendum, quod speculum et enigma omnis similitudo dicitur, que interstat inter videntem et rem visam. Illa autem similitudo sive sit- naturalis, sive gratuita, sive gratiosa que perficit videntem ad videndum, non est medium interstans inter videntem et rem visam, ut dictum est.

Ad aliud et ad sequens dicendum, quod. per speculum et enigma videre, terminatur in visione Dei, attingendo illud quod est Deus et quod essentialiter Deus est et Deo convenit: sed hoc est per discursum et reflexam disciplinam, ut dicit Dionysius, et secundum cogitationes volubiles unum ex alio conferentes, ut dicit Augustinus. Quod non convenit visioni que est facie ad faciem. Visio enim que est facie ad faciem, est simplex intuitus mentis, in id quod secundum se visibile est directus, quod mens uniformis ex se elicit, et uniformiter, non per formam speculi vel enigmatis in Deum figit. Et per hoc patet, quod visio facie ad faciem non est terminus visionis per speculum et enigma: licet enim talis visio in Deum terminetur et in ea que sunt essentialiter Deus, tamen hoc non fit simpliciter univoce et uniformiter, sed potius multipliciter et discurse, et in multa volubili cognitione. Et quod dicit Augustinus, quod "inter mentem nostram et Deum nihil est medium," non facit ad propositum, cum intendit dicere, quod guantum ad facultatem videndi immediate possumus videre sicut et Angeli: et destruit errorem quorumdam Philosophorum dicentium, quod causa prima non cognos¢itur nec videtur, nisi in luminibus intelligentiarum per quatuor ordines a prima causa distantium et descendentium.

Et per hoc patet solutio ad sequens et ad omnia.

MEMBRUM V. Quid est cognoscere per speciem?

Quinto queritur, Quid sit cognoscere per speciem ?

Species enim est apud Philosophum, qua quodlibet ponitur in esse suo ultimo substantiali. Dicit etiam Boetius, quod "species est totum esse individuorum, et quod post speciem nihil est nisi materia et individuantia accidentia."

Videtur ergo quod per speciem cognoscere, est cognoscere per propriam naturam et essentiam. Si autem hoc est: tunc videtur, quod in hac vita cognoscibilis Deus non sit per speciem.

4. Unde Gregorius tractans illud Joannis, 1, 18: Deum nemo vidit umquam, dicit in Moralibus: "Per quod patenter datur intelligi, quod quamdiu in hac mortali vita vivitur, videri Deus per quasdam imagines potest, sed per ipsam nature suae speciem non potest." Hoe etiam videtur per ea que superius inducta sunt, Exod. xxx, 20: Non videbit me homo, et vivet. Et, lad Timoth. v1, 16: Quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest.

2. Adhuc, Quidam per rationem objiciunt sic: Species penitus absoluta ab omni materia et ab omni dependentia materia corporee et incorporee, intelligi non potest nisi ab intellectu penitus ab hujusmodi absoluto. Intellectus autem humanus ab hujusmodi dependentia dum in corpore est, non potest esse absolutus. Ergo talem speciem intelligere non potest. Solus autem Deus talis species est, Ergo Deum dum in hac vita vivit, videre non potest.

In contrariam hujus est, 1. Quod dicit Augustinus in libro de Videndo Deum, quod Moyses palam et non per enigma Deum vidit,quia per speciem vidit. Et si objicitur de Paulo, I ad Corinth. xn, 2 et seq., Augustinus respondet dicens, quod "necesse est, quod ab hac vita mentem abstrahat, quando aliquis in illius affabilitatem visionis assumitur." Dicit etiam, quod non sit incredibile, quibusdam sanctis nondum vita defunctis ut sepelienda cadavera remanerent, etiam illam excellentiam visionis esse concessam. Videtur ergo, quod in hac vita per speciem videtur.

2. Adhuc, Objiciunt quidam per rationem: Dicit enim Augustinus in I Con/ essionum, quod "homo factus est ad cognoscendum et videndum Deum." Si ergo non videat, hoc erit per defectum peccati: sed non est defectus qui non est reparabilis per gratiam: ergo videtur, quod homo reparatus per gratiam potest videre Deum in hac mortali vita.

Solutio. Ad hoc, si antecedentia revocentur ad memoriam, non est difficile solvere. Concedimus enim, quod per spe- ciem videre, per essentiam est videre. In ipso enim essentia et omne et id quod ost et esse idem sunt. Unde si species pro essentia accipiatur, idem est videre per speciem, quod videre per essontiam. Et sicut in hac vita non videtur per essentiam, ita non videtur per xpeciem. Si species autem dicatur species intelligibilis theorie vel theophanie, secundum quod videre per speciem condividit visionem divinam cum visione sensibili, que est per sensibilem visionem corporis et figuram, et cum visione ima ginaria, que est per imagines corporum otiam corporibus sensu non presentibus: tunc nihil prohibet multos in hac vita eum per speciem vidisse. Omnes enim qui intellectualiter in theoriis et theophaniis Deum viderunt, per speciem Deum viderunt, ut dicit Augustinus de Moyse.

Et quod objicitur postea de Paulo, solutum est. In sua enim visione mortalem vitam excessit per raptum: quod potentie divine est et gratie. Psal. Lxxxvu, 10: Domini est assumptio nostra, et sancti Israel regis nostri.

MEMBRUM VI. Quid sit cognoscere Deum in praesentia, secundum quod in omni erratura dicitur esse essentialiter, presentialiter, et potentialiter ?

Sexto queritur, Quid sit cognoscere Deum in presentia, secundum quod in omni creatura dicitur esse essentialiter, presentialiter, et potentialiter ?

Per hoc enim certitudinaliter scimus, quod inter omnem rem non est inclusus, ut extra omnem rem non est exclusus, et supra omnem rem ab infimis non elatus, et infra omnem rem a supremis non depressus, ut dicit Gregorius. Et ita certitudinaliter scimus Deum esse in creaturis, nec dubitare licet.

In contrarium hujus, quod melior et certior inhabitatio videtur esse per gratiam, quam per naturam: et cum inhabitat per gratiam, non certi sumus de presentia Dei: quia nemo scit utrum odio vel amore dignus sit ?. Ergo multo minus scimus eum presentem' esse per nature vestigium vel imaginem.

Juxta hoc queritur, An Deus sit incognoscibilis quocumque modo, nisi per assimilationem ad ipsum ?

Et videtur. quod non. 1. 1 Joan. ur, 2: Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Premittit, similes et erimus, ut notetur esse causa ad videndum Deum: non ergo videtur nisi per assimilationem ad ipsum.

2. Adhuc, Dionysius in Celesti hierarchia vult quod Deus immittendo lumen in Angelos et homines, et Angeli et homines purgant dissimilitudinis habitum. Sed dissimilitudinis habitus non purga= tur, nisi per similitudinis habitum: quia purgatur oppositum per oppositum. Ergo videtur, quod Deus non videtur, nisi per illuminationem assimilantem nos Deo.

3. Adhuc, Empedocles dicit, et Aristoteles probat in IT de Anima, quod simile simili cognoscimus. Ergo nullius rei cognitio fit, nisi per assimilationem ad illam: ergo nec Dei.

4. Adhuc, Augustinus in libro IX de Trinitate: "Cum Deum cognoscimus, quedam similitudo Dei in nobis est, qua Deum cognoscimus ."

In contrarium est, quod ante probatum est, quod facie ad faciem videre, est sine medio videre: per similitudinem autem videre, per medium videre est.

Solutio. Ad haec et hujusmodi dicendum, quod indubitanter Deus cognoscitur in creaturis, sicut probatum est: quia medium probandi Deum esse, in creaturis certum est et in nostra facultate. Effectus enim certus per quem causa ostenditur, quem nisi causa continua actione detineret, in nihilum decideret. De quo tamen in sequentibus, qualiter Deus in creaturis sit, disputabitur et subtilius inquiretur: Inhabitatio autem per gratiam, non dicit tantum Deum esse in nobis sicut influentem esse et continentem, sed insuper dicit acceptionem qua Deo accepti sumus, et opus nostrum acceptum: que acceptio non sufficienter representatur per effectus. Et ideo an Deus sit in nobis per gratiam, dubium relinquitur. Et ideo licet inhabitatio per gratiam dignior sit quam inhabitatio per naturam, tamen non est certior ad demonstrandum.

Ad i quod ulterius queritur de similitudine, dicendum quod non videtur Deus, nisi per habitus videntem Deo assimilantes, non similitudine equiparantie, sed imitationis, ut dicit Augustinus. Sed tales habitus divini sive sint naturales, sive gratuiti, sive gloriosi, media sunt coadjuvantia videntem et non in terstantia. Et hoc intendit Augustinus cum dicit, quod "generatur similitudo Dei in nobis."

Quop autem Dionysius dicit, quod illuminatione purgatur dissimilitudinis habitus, intelligitur de dissimilitudine habituali privationis que purgatur immisso habitu, sicut ignorantia purgatur sclentia, et sicut ceci illuminati per Christum cecitate mentis purgati sunt. Habitus enim assimilat, et privatio tollit assimilans, et dissimilitudinem facit.

Et quop dicitur, Simile simili cognoscitur,verissimum est in omnibus: sed in his que sunt actus purus,qui est et causa et intellectus, et lux et intelligibile, non differt simile a simili per substantiam, sed per esse secundum rationem tantum, scilicet secundum esse quod habet in intelligentia participante ipsum, et secundum esse quod habet in seipso. Et ideo non facit hoc similiter distantiam videntis a re visa. Et hoc est quod dicit Bernardus in libro de Consideratione ad Eugenium: "Beata visio est videre Deum in se, videre Deum in teipso, et in omnibus aliis, He enim visiones non differunt per differentiam visibilis secundum substantiam, sed per differentiam esse, quo aliter est in se, et aliter in aliis."