Quaestio 52

QUAESTIO LII. De hoc nomine, Dominus, utrum sit essentiale?

Secundo, queritur de hoc nomine, Dominus, de quo

Dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus: "Dominatio est non pejor excessus tantum, sed omnis et pulchrorum et bonorum perfecta et omnimoda possessio, et vera et cadere non valens fortitudo. Unde et ab eo quod est domi- nium facere, dicitur dominatio et dominus et dominans." Nihil continetur in hac definitione quod persone conveniat in respectu ad personam..

Pejores enim sicut subditos excedere nulli persone convenit respectu alterius: eo quod in prehabitis probata est inter personas omnimoda equalitas. Item, Perfecta et omnimoda possessio pulchrorum et bonorum, equaliter convenit tribus personis. Et dicitur in hoc perfecta et omnimoda, quia simpliciter et in uno essentiali bono omnia possidet, et ad nutum habet: et hoc aqualiter convenit tribus.

Similiter tertium quod additur: "Vera et cadere non valens fortitudo," zqualiter convenit tribus.

Et sic videtur, quod hoc nomen, Dominus, essentiale nomen sit.

2. Adhuc, in Psalmo txvn, 5: Dominus nomen illi. Constat, quod non est nomen personarum. Relinquitur ergo, quod sit essentiale: non enim dicitur per translationem, sed per veritatem de Deo.

3. Adhuc, Deuter. vi, 4, et in multis aliis locis: Dominus Deus noster, Dominus unus est.Quod, ut constat, non dicitur nisi ratione essentia. Videtur ergo, quod nomen essentiale sit.

4, Adhuc, Ambrosius: "Deus est nomen nature: Dominus autem nomen potestatis." Potestas autem essentialis est et una trium personarum. Ergo hoc nomen, Dominus; videtur esse essentiale.

5. Adhuc, In symbolo Athanasii: "Et tamen non tres Domini, sed unus est Dominus." Quod non esset, nisi Dominus essentiale esset nomen. Ex omnibus his relinquitur,quod Dominus nomen essentiale sit: et si essentiale est, videtur ab awlerno convenire, et non ex tempore: ab eterno ergo convenit, et non ex tempore, ut videtur.

6. Adhuc, Augustinus in libro VI de Trinitale: "Cum queritur, cujus rei ab zelerno fuerit dominus, si creatura non fuit ab eterno? non audeo pracipitare sententiam. Nam et meipsum intueor, et recolo scriptum esse: Quis potest scire consilium Domini: aut quis potest co- gitare quid velit Dominus'?" Ex hoc relinguitur,quod Dominus sit ab eterno, et quod hoc nomen, Dominus, sit essentiale.

Quop si concedatur, in contrarium est 1. Quod inducit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XXX: "Si Dominus non dicitur nisi cum habere incepit servum, etiam ista appellatio relativa, Dominus, ex tempore est Dev. Non enim sempiterna creatura est, cujus ille dominus est. Ergo dominum csst non sempiternum habet, ne cogamus etiam creaturam sempiternam dicere quia ille sempiterne non dominaretur, nisi etiam ista sempiterne famularetur. Sicut autem non potest esse servus qui non habet dominum, sic nec dominus qui non habet servum." Hee sunt verba Augustini de verbo ad verbum in libro V de TZrinitate?. Et ex his concluditur, quod hoc nomen, Dominus, non convenit ab eterno.

2. Adhuc, Augustinus facit objectionem et questionem in libro V de Trinitate, et dicit sic: "Quisquis exstiterit qui eternum Deum solum dicat, tempora vero non esse eterna propter varietalem et mutabilitatem, sed tamen tempora non in tempore esse ccepisse, quia erat tempus antequam inciperent tempora: et ideo non in tempore accidere Deo ut dominus esset, quia ipsorum temporum doininus erat, que ulique non in tempore esse cceperunt: quid respondebit de homine qui in tempore factus est? cujus utique dominus non erat antequam esset. Certe ut dominus hominis esset, ex tempore accidit Deo. Et ut omnis amoveatur controversia, certe ut tuus dominus esset aut meus, qui modo esse cospimus, ex tempore habuit.",

3. Adhuc, Constat quod dominus est relativum superpositionis. Relativa au lem posita se ponunt, et perempta se perimunt. Ergo videtur, quod statim ut dominus est, inferiora sint quibus dominelur: sed haec non sunt ab eterno: ergo nec dominus est ab eterno.

Unrenws queritur de dicto Augustini qui dicit: "Quod dominus omnium rerum est, ex tempore coepit esse."

Hoc enim videtur falsum. 4. Dicit enim Isidorus, quod quatuor sunt coequeva, scilicet tempus, celum empyreum, materia prima, et angelica natura, Si autem coequeva sunt, unum non est ex alio. Ideo dicit Augustinus, quod "ideo dominus temporis non est ex tempore, quia non erat ante tempus in quo tempus fieret." A simili ergo si tempus et materia prima cosqueva sunt, non erat prius tempus in quo inciperet esse materia prima: et sic non crat dominus prime materia ex tempore: et sic falsum est ‘quod dicit Augustinus, quod sit dominus omnium rerum creatarum ex tempore.

2, Adhuc, Si quatuor sunt coequeva, videtur non esse magis ratio quare sit dominus cceli, et angeli, et prime materia ex tempore, quam e converso dominus temporis ex ccelo et prima materia et angelica natura.

3. Adhuc, Augustinus concedit hanc, quod est dominus temporis cum tempore, et- quod haec prepositio, cum, notat associationem. Videtur etiam dici debere e converso, quod tempus cospit cum domino: et hoc videtur esse inconveniens: quia sic notaretur, quod dominus inciperet esse: quod falsum est.

Ulterius queritur de respectu superpositionis qui significatur in hoc nomine, Dominus, utrum sit creatus, vel increatus ?

1. Si enim est creatus et dicitur de Deo, videtur quod aliquid creatum dicatur de Deo, quod falsum est. Si autem est increatis, sequitur quod sit eternus: et quod est eternum, ex tempore non ceepit: et sic falsum est quod dicit Augustinus, "quod ex tempore incepit esse dominus."

2. Adhuc, Quidquid incepit esse, creatum est: divinum incepit esse, ut dicit Augustinus: ergo videtur, quod divinum quo Deus dominus est, creatum sit. Sed sicut ab albedine is qui albus est, habet quod albus sit: sic a dominio is qui dominus est, habet quod dominus sit: et sic a creatura habet Deus, quod dominus sit, quod valde impium est dicere.

Ulterius queritur de dicto Magistri in Sententiis, ubi dicit, quod accidit Deo dominum esse, non per accidens quod insit Deo, sed per accidens quod insit creature. Et sic videtur, quod respectus quo Deus dominus est, insit creature ad Deum relate.

Quod dictum valde mirabile videtur. 1. Ille enim respectus, aut est creatus, aut increatus. Si creatus: cum omni creature respectus sit ad creatorem, illi respectui inerit alius respectus: et de illo respectu iterum queritur, utrum creatus vel increatus sit? Et si creatus est, habebit alium respectum: et sic ibitur in infinitum. Similiter si dicitur, quod est increatus: tunc sequitur, quod aliquid increatum formaliter insit creato, quod est hereticum.

2. Adhuc, Hle respectus non potest intelligi nisi cointelligatur correspectus ejus. Relativa enim in se invicem sunt per intellectum et rationem diffinitivam. Sed cum relativa sint opposita, impossibile est, quod isti oppositi respectus sint in eodem. Si ergo famulatus vel subjectio est in creatura, superpositio et dominium est in creatore. Et sic non per accidens quod accidit creature, dominus est, ut dicit Magister in Sententiis, sed per accidens quod sibi accidit, ut videtur.

3. Ad hoc quidam dixerunt, quod omnes hujusmodi respectus creature sunt et creati sunt, et de Deo non predican tur nisi per causam: sicut cum dicitur, medicina est sana, quia scilicet causa est sanitatis. Sed ista solutio stare non potest: quia cum dicitur, Deus est dominus, nec in principali significato, nec in connotato significatur aliquod creatum a Deo: sed potius significatum est divina essentia, connotatum autem dominium, quod est respectus superpositionis quo quasi formaliter Deus dominus est: et hoc in Deo etiam est divina essentia. Unde Boetius in libro de Trinitale: "Dominium est potestas coercendi, que in Deo divina essentia est." Non ergo per causam dictum est, Deus est dominus.

4. Propter hoc Porretani dixerunt, quod dominium dicit respectum assistentem in Deo, non insistentem: distinguunt enim inter subsistens, existens, insistens, et assistens. Sudbsistens dicunt esse, quod sibi ad esse sufficit et alio non indiget, sicut est divina essentia. Hxistens autem dicunt esse, quod. alio quodam ut causa indiget ex quo sit, sicut causatum et creatum. Insistens autem dicunt esse, quod ad aliud fluit ut ad subjectum in. quo insit. Asszstens vero dicunt, quod non inest, sed per habitudinem alicujus extrinseci dicit respectum unius ad alterum. Sicut relativa quorum esse est ad aliud. Et tales respectus dicunt esse in his nominibus, dominus, et creator. Et ideo dicunt Boetium dicere, quod relatio non addit, nec mutat, nec minuit in eo in quo est. Et Philosophus in V Physicorum dicit, quod motus vel mutatio non est in relatione: "quod intelligunt tam de motu per se, cujus sex sunt species, quam de motu per accidens, qui in omnibus est", ut dicit Philosophus in I Physicorum. Dicunt enim, quod si relatio predicaret aliquid inherens vel insistens, quod motus esset ad aliud: sicut de non albo fit album, et de non causato causatum, et de non exi stente hic, existens hic, et de non agente agens, et de non patiente patiens, et du non cappato cappatus, et de superiors inferior: sed quia nihil insistens pradicat vel inherens, et nihil addit vel minuit vel mutat, ideo non dicit nisi assistens extrinsecus, et hoc est respectius habitudinis ad aliud, et hoc est potius ratio quam res, et potius est in comparatione quam in comparatis.

Sed contra hoc est, quod licet in relatione non sit motus, tamen ex motu causatur relatio, sicut ex generationr pater, et (sicut dicit Augustinus) ex aliqua mutatione voluntatum fit, quod amicus est: cum enim amare incipit, amicus est: et similiter ex mutatione contrahentium et pactis causatur, quod nummus pretium sit vel pignus,secundum quod dicit Aristoteles in V Ethicorum, quod "nummus est fidejussor future necessitatis." Cum autem dicitur Dominus Deus, tria dicuntur, superpositio scilicet, causa superpositionis, qua est perfecta et omnimoda possessio pulchrorum et bonorum, et potestas coercendi vel continendi subjectam creaturam, qui intelligitur in hoc, quod est vera et cadere non valens fortitudo, sive (ut alia translatio habet) immutabilis firmitas. Que omnia in Deo sunt, et sunt essentia divina: et ideo divinum non potest dicere tantum assistentem, habitudinem, sed etiam illud quod in Deo essentialiter est et essentia divina.

Et quia circa hoc magnorum sunt diverse opiniones, ut melius intelligatur veritas, inquiratur ulterius, Si creator refertur ad creaturam '?

Videtur enim, quod non. 1. Dicit enim Dionysius, quod in causato etcausa non recipimus reciprocationem: causatum enim ad causam refertur, et none converso. Cum ergo creator sit causa, et creatura causatum, licet creatura referatur ad creatorem, non tamen e converso creator refertur ad creaturam

2. Adhuc, Quod refertur ad. aliquid, dependet ad illud et non finitur nisi ad ipsum: Deus autem ad nihil dependet, nec finitur ad aliquid extra se, cum infinitus sit: ergo videtur, quod ad nihil refertur.

SED IN CONTRARIUM est, quod 1. Cum dico, Deus est dominus, vel Deus est creator: aut predico aliquid absolute, aut predico in habitudine ad aliud. Si preedico absolute: tunc falsum dicit Augustinus: dicit enim, quod dominus et creator dicunt relationem ad aliud, sicut nummus dicitur pretium ad aliud. Si autem predico quod est in habitudine: tunc queratur, In quo sit itla habitudo sive respectus? Si enim ditalur esse in Deo: tunc cum ex tempore conveniat Deo esse dominum et creatorem, et non ab aterno, et incipiat esse in Deo, ut dicit Augustinus, videtur aliquid mutationis fiert in Deo, quod omnino hereticum est. Si vero est in creaura, hoc non videtur posse stare. Oppositus enim respectus in creatura est: el oppositi respectus non possunt esse in eodem simul: oportet ergo, quod respectus qui importatur per dominum, in Deo sit.

2. Adhuc, Augustinus in quinto de Trinitate: "Deus dominus est, sicut nummus pretium est per relationem que est in ipso'." Ergo et Deus dominus est per relationem que est in ipso.

3. Adhuc, Nummus pretium est per relationem que accidit ei: ergo et Deus dominus est per relationem que accidit ei, si verum dicit Augustinus, et si simile est quod inducit pro simili.

4. Adhuc, Habitudo relativorum talis est, quod utrumque refertur ad alterum, et respectus unius non est respectus alterius. Si ergo inter Deum dominum et subjectam creaturam tales duo sunt respectus: si respectus servitutis est in creatura, erit superpositionis respectus in creatore.

5. Adhuc, Cum dicitur, Deus est dominus, relativum in recto predicatur de Deo. Illi autem inest relatio, de quo relativum in recto predicatur. Ergo videtur, quod relatio que importatur per hoc nomen, Dominus, sit in Deo et non in creatura.

Solutio. Notandum, quod inter Philosophos semper fuit disputatio de relativis. Quidam enim dicunt relationem non esse differentiam entis vel speciem, nec esse aliquod predicamentum: eo quod omne pradicamentum species entis est, quod additum alii vel auget, vel minuit, vel mutat in ipso: relatio autem adveniens alicui, ut dicit Boetius, nec addit, nec mutat, nec minuit aliquid. Et est exemplum Boetii de eo qui fuit alicui sinister, qui sine mutatione sui, alio transeunte in oppositum situm, efficitur dexter. Exemplum autem Augustini est de nummo, qui sine omni mutatione sui, in possessore facta mutatione, emptionis efficitur pretium, ‘nummo penttus eodem modo se habente ut prius. Et ideo licet ex motu sive,mutatione causetur relatio, tamen non oportet, quod ex mutatione relativi relatio causetur in ipso. Et haec fuit opinio Zenonis, sicut apparet in Logica Zenonis.

Aristoteles autem qui hec subtilius tractavit quam alii, videns quod omne illud quod esse aliquid predicat, differentia et species est entis; relativum autem esse aliquod predicat absque dubio, et esse illud specialem habet coordinationem pradicabiliam, que non est reducibilis ad esse quod alia predicant genera, relativam dixit esse speciale pradicamentum. Quod ut intelligatur, notandum quod triplex est esse in genere. Est enim esse substantie subsistentis et nullo indigentis,et hoc est esse absolutum ad nihil dependens, et nullo indigens ut subjecto ad hoc ut sit. Et est esse inherentis, subjecto indigentis ad hoc ut sit, et hoc est esse accidentis. Et hoc multiplicatur secundum differentias inherendi subjecto. Quoddam enim inheret ut mensura subjecti, et est quantitas. Et quoddam inheret ut dispositio subjecti, et hoc est qualitas. Et utrumque istorum est esse absolutum: secundum modum tamen predicandi neutrum reducibile est ad alterum quia esse quod predicatur in uno, non predicatur in altero. Tertium est esse secundum Aristotelem, quod nec est per se esse, nec est inesse, sed est ad aliud esse: et tale est esse relativorum, et nec reducibile est ad per se esse, nec ad inesse, sed habet praedicandi specialem modum. Propter quod dicit relativum esse speciale pradicamentum; et invenitur tam in substantiis quam in accidentibus, et est in habitudine substantiarum ad invicem substantia, et in habitudine accidentium ad invicem accidens. Quod patet. Non enim potest dici, quod identitas ejus quod est idem, sit accidens: nec potest dici, quod similitudo ejus quod est simile, non sit accidens. Et ideo speciale esse est, quod pradicant relativa.

Hoc autem distinguit Aristoteles in duo, scilicet quod quedam sunt relativa secundum esse et secundum dici, quedam autem secundum dici tantum. Secundum esse et dici relativa sunt, quorum utrique innascitur relatio ex mutatione que fit in utroque relativorum, ut pater et filius: pater enim a generatione activa dicitur pater, et filius a generatione passiva dicitur filius. Secundum dici autem relativa sunt, quibus innascitur relatio secundum mutationem in altero relativorum tantum factam: et est exemplum Boetii ad hoe, sicut si aliquis dicatur ex sinistro habens columnam immobilem, per transitum suum ad oppositum situm, eidem columne fieri dexter: huic enim columna dextra est secundum dici tantum: columna enim non fit dextra per mutationem column que immobiliter stat, sed per mutalionem sui tantum ad oppositum. Unde cum omne dextrum dextro dextrum sit, respectus qui importatur per dextrum, secundum esse non est nisi in eo quod mutatur secundum situm: quia cum respectus dependens est ad alterum et nou finitur nisi ad aliud, eo quod esse ejus est ad aliud esse et non esse simpliciter, propter hoc columna non est dextra sccundum esse, sed secundum dici tantum: eo quod non potest dextrum intelligi nisi intellecto eo cui dextrum est. Et est regulariter verum, quod secundum quod contingit intelligi, sic contingit significari dictione: et idcirco non potest intelligi, quod iste sit dexter ad columnam, nisi columna condicatur esse a dextris ejus. Et in talibus relativum illud in quo relatio causatur a mutatione, refertur ad aliud secundum esse et dici. [llud autem in quo non causatur a mutatione, non refertur ad alterum secundum esse: hoc est quia illud quod nullam sustinuit mutationem, secundum dici tantum refertur ad reliquum: quia secundum dici non finitur intellectus alterius, nisi istud dicatur ad illud. -

Et sic est in his nominibus, dominus, et creator, in quibus per mutationem creature que est exitus in esse vel subjecto, famulatus respectus est in creaturis secundum esse et dici: in creatore autem non est secundum esse, sed secundum dici tantum, hoc est, secundum dici creature: quia scilicet serva vel creatura non intelligitur dici, nisi is cujus serva et creatura est, condicatur et cointelligatur: servus enim alicujus servus est, et non nisi domini: et creatura alicujus creatura est, et non nisi creatoris. Et sic dicit Porphyrius: "Necesse est in talibus rationibus utrorumque utrisque uti."

Et per hoc jam patet solutio ad omnia que objecta et quesita sunt.

Quod ENIM primo queritur, Utrum sit nomen essentiale vel non? patet quod nomen essentiale est, sed connotat hahitudinem superpositionis ad creaturam famulantem: et talia nomina essentialia sunt et significant divinam essentiam, et connotant cum divina essenlia quam significant, habitudinem superpositionis: et hanc non connotant ex mutatione facta in divina essentia, sed ex opposito, quod est suppositio et famulatus creature, qui nec intelligi nec dici potest, nisi cointelligatur et condicatur superpositio creatoris ex supposito. Omne enim suppositum et famulans, alicui suppositum et famulans est, et non nisi superposito et dominanti.

Et per Hoc patet solutio ad sex prima que inducuntur ad hoc. Concedimus enim, quod dominus nomen essentiale est quantum ad id quod significat, licet quantum ad modum significandi connotet respectum superpositionis, propter quem dicitur relativum ad subjectam creaturam et famulantem.

Ad id quod objicitur in contrarium secundum Augustinum et Magistrum in Sententiis, quod "dominus accidit Deo ex tempore," dicendum quod hoc Augustinus et Magister dicunt ratione connotati, Et quod dicunt, accidit. Accidit enim dicitur ab accidendo secundum dici, ef non ab ‘accidendo secundum esse: creatura enim existente et famulante, accidit Deo secundum dici, quod dominus sit, secundum quod dominus ab actuali dominatione dicitur: quamquam habitualiter secundum possessionem pulchrorum et bonorum, et secundum facultatem virtutis immutabilis contentive subjectorum, ab eterno sit dominus. Et ideo dicit Augustinus, quod non fuit ausus precipitare sententiam: quia habitualiter ab eterno dominus est, actualiter autern ex tempore.

Per hoc patet solutio ad dictum Magistri et Augustini.

Ad aliud dicendum, quod hoc quod relativa posita se ponunt, ete., intelligitur de relativis, que secundum esse et dici sunt relativa. Dietum est autem, quod hoc relativum, dominus, de Deo dictum, tantum secundum dici est rejativum: et ideo posito famulatu in creatura, non de necessitate ponitur dominus, nisi de actuali dominatione intelligatur.

Ad id quod ulterius queritur de dicto Augustini, dicendum quod dictum Augustini rationabile est. Et hujus non est causa quam quidam dicunt, scilicet quod tempus intelligitur non intellecta creatura, et sic tempus est secundum intellectum ante creaturam sed creatura non intelligitur sine tempore: quia creatura incipit a versione, ut dicit Damascenus: quod autem in versione et generatione et corruptione metitur, tempus est: et sic creatura sine tempore intelligi non potest. Et quia posterius est ex priori secundum ordinem, ideo omnis creatura est ex tempore, etid quod accidit Deo ex hoc quod est ex tempore, dicitur esse ex tempore. Quamvis autem hoc bene dictum sit et vere, tamen hec non est causa dicti: sed potius quia mensura certificat quantitatem mensurati, et non e converso, et tempus est mensura esse rerum mutabilium, ideo esse mensurati dicitur esse ex tempore, et non e converso: ideo dominus est omnium rerum creatarum ex tempore, et non e converso: esse enim rerum creatarum non mensurat tempus, sed e converso.

Per hoc patet solutio ad sequens.

Ad aliud dicendum, quod cum dicit Augustinus, quod ccepit esse dominus temporis cum tempore, et non ex tem-

pore, cum dicit cum tempore, vocat tempus quidquid est essentialiter temporis, et non tantum hoc quod formaliter et substantialiter est tempus. Vocat enim tempus initium temporis, quod essentiale principium temporis est, et a quo essentialiter fluit tempus secundum diffinitionem Prisciani, et Dionysii. Dicit enim Priscianus, quod "tempus est mo ra mutabilium rerum." Et propter hoc accidit actioni et passioni, que semper in renovatione sunt vel forme vel situs. Quia, sicut dicitur in libro Sex principiorum, secundum quod motus in movente est, omnis actio est in motu, et omnis motus in actione firmatur. Passio autem secundum quod in patiente est, absque dubio motus est. Et sic tempus non tantum mensura est motus primi moblis, sed mensura omnis motus et mutationis, et mensura est mutabilium. Eadem enim mensura, ut dicit Aristoteles in V Physicorum, mensurantur motus et quies. Et sic. certificatio esse mutabilium est ex tempore, et none converso.

Ad id quod ulterius queritur, dicendum quod respectus superpositionis qui importatur per hoc nomen dominus, si habitualiter dominus dicatur, est in Deo et est eternus, ut dictum est. Si autem dominus ab actuali dominatione dicatur, tunc respectus secundum esse est in creatura, et non est in Deo nisi secundum dici. Dico autem dict quo contingit significari dictione nostrum intellectum, quo non possumus respectum creaturarum significare dicendo, nisi condicamus primum correspectum in creatore.

Ad aliud dicendum, quod quidquid incipit esse secundum esse, est creatum: sed quod incipit esse secundum dici, non oportet quod sit creatum: eo quod non dicit aliquid quod sit vel insit, sed quod ad aliud sit: et hoc est ratione dicendi, et non in esse: et ideo non oportet, quod inceperit, nisi mutatione alterius: et ideo non incepit in esse, sed in dici tantum.

Ad id quod ulterius queritur de dicto Magistri, dicendum quod oppositus respectus ad respectum quem dicit dominus, inest creatures secundum esse: respectus autem dominii non inest Deo nisi secundum dici, ut supra dictum est. Et respectus qui inest creature, creatus est. Sicut enim est de terminis generationis et actionis, quod quidam est terminus per se, quidam per accidens, quidam per consequens. Per se quidem hic. generat hunc: et quia genitus est home et generans homo, ideo per consequens homo generat hominem: et quia hic est generans et hic est genitus, ideo per accidens generans est pater, et genitus filius: et sic pater generat filium. Ita est hic, quod per se creator producit creaturam: et quia creando possessione multorum bonorum superponitur, ideo creator dominus est: et guia passiva creatione creatum supponitur et exceditur, ideo ex hoc ipso quod creatur, respectus servitutis concreatur in ipso per accidens, quia ex hoc quod creatur et de nihilo producitur: et hic respectus creatus ex seipso refertur ad dominum: et ideo non deducitur ad infinitum: quia non alio respectu, sed seipso statim refertur. Nec sequitur, quod increatum formaliter insit creato: quia respectus illi concreatus est.

Ad aliud dicendum, quod respectus famulatus et subjectionis et obedientie secundum esse imest creature. Dico autem secundum esse habitudinis, ut predictum est. Oppositus autem respectus qui notatur in domino creatore, non est in Deo nisi secundum dici. Et hoc intendit Magister cum dicit, quod sit per accidens creature, non per accidens Dei. Accidit enim Deo ex tempore dominum esse: quia hoc accidens secundum esse non accidit nisi creature, et Deo tantum secundum dici: quod potius est in nobis quam in Deo: quia scilicet dominum non dicimus nec intelligimus, nisi quia habet servum, quando dominum secundum actum dominandi dicimus, et non tantum secundum habitum.

Ad aliud dicendum, quod responsio illa non est bona, sicut ibidem probatum est.

Ad victum Porretanorum. dicendum, quod licet relatio secundum quod rela tio est, non dicat aliquod inherens, sed ad alterum se habens: tamen secundum quod relatio dicit aliquid esse relativi, aliquid enim esse praedicatur cum dicitur, iste est dominus, iste est pater, et secundum hoc esse praedicatum est in subjecto: nec potest intelligi, quod in subjecto sit nisi secundum esse aliquod, rem enim suam ponit in subjecto: ideo relatio non est tantum assistens, sed etiam inherens sive insistens. Et hoc modo secundum dici dominium dicitur esse in Deo. Et ideo licet subtile sit dictum Porretanorum, non tamen est sufficiens. Et ideo concedenda sunt que contra Porretanos inducta sunt.

Ad id quod ulterius queritur, concedendum est sicut probatum est, quod sccundum esse creator non refertur ad creaturam, sed secundum dici, ut probatum est.

AD ILLA quinque que in contrarium objiciuntur, dicendum qued cum dicitur, Deus dominus, principaliter significatur divina essentia: quia dominium Dei divina essentia est: quidquid enim in Deo est, Deus est: et connotatur respectus. superpositionis, qui secundum quod sumitur ab actu dominandi, in Deo non est nisi secundum dici. Et propter hoc non sequitur, quod aliquid novi fiat in Deo ex tempore, vel quod aliquid accidat Deo, sed quod dictio nova sit de Deo ex tempore, et quod aliquid accidat dici de Deo: et hoc accidente quodam alio non circa Deum, sed circa creaturam que incipit esse in tempore: et ideo accidit ei ex tempore subjectam esse. Et dictum Augustini in hoc est simile, quod nummus fit pretium non mutatione nummi, sed commutatione emptionis et venditionis facte circa alios. Et, sicut dicit Aristoteles in V Physicorum, mensura valorisin emptis et venditis nummus est: et in quantum est mensura valoris, dici- tur pretium, et dicit relativum et respectivum ad alterum.

Et per hoc patet solutio ad totum.