Quaestio 29

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, adverte quod, cum unaquaeque ars terminis utatur prout in illa arte consueverunt accipi: quod ex eo licet, quia significatio nominum est ad placitum, et tanto magis translatio ex una significatione in aliam: cum, inquam, sic sit, rationabile est ut princeps omnium scientiarum, sacra Theologia, propriis quoque gaudeat vocabulis. Et propterea non quaeritur hic de personae nomine utcumque, sed ut est in usu theologorum: constat enim aliter personam accipi apud canonistas, et aliter apud alios. Et propterea Laurentius Valla inerudite Boetium arguit malae definitionis personae: est enim ea optima, ut in hoc patebit articulo, si de persona hoc modo intelligatur, ut etiam ipse intendebat.

II. In corpore tria facit: primo, ostenditur dignitas individui substantiae; secundo, dignitas individui rationalis naturae; tertio, respondetur quaesito,

Quoad primum, intendit quod individuum substantiae convenit quidem cum individuis omnium generum in hoc, quod unumquodque est particulare seu individuum: differt tamen ab aliis quoad duo, scilicet quoad causam individuationis, et quoad nominis specialitatem. Substantia enim individuatur per seipsam, accidens autem per subiectum, quod est substantia: quod manifestatur in hac albedine. Et propterea individuum substantiae speciale sortitum est nomen, et vocatur Aypostasis, seu prima substantia: quod non invenitur in generibus accidentium.

III. Circa haec dicta multiplex occurrit dubium. Primo, ex parte substantiae: quomodo sit verum, in doctrina s. Thomae, quod substantia individuatur per seipsam; cum apud ipsum distinctio numeralis primo conveniat quantitati, et per illam substantiis materialibus ac ceteris. Et sic, de ratione individui substantiae cum sit distinctio ab aliis, se- quitur quod substantia individuetur, quoad intrinsecum distinctivum, per quantitatem; et non per seipsam, ut in littera. dicitur.

IV. Secundo, dubium est ex parte accidentium. Quoniam quantitas per seipsam individuatur, ut patet ex definitione V Metaphys.: Quantum est quod dividitur in ea quae insunt, quorum singulum natum est esse hoc. Et in mathematicis abstractionibus manifeste patet dari hanc lineam, etc., nullo imaginato subiecto.

Dubium quoque nonnullum parit littera in eo, quod exprimit subiectum individuans accidens esse substantiam; cum manifeste pateat hanc conditionalem esse veram: si albedo esset in hac quantitate sine substantia, esset haec. Et consequenter illa categorica est falsa.

V. Tertio, dubium est, ex parte quoque accidentis, quomodo intelligitur quia individuatur per subiectum: an scilicet intrinsece, an extrinsece. Idest, an, cum dicitur haec albedo, in ly haec claudatur intrinsece subiectum: an extrinsece, eo modo quo zasus cadit in significatione simitatis vel simi. Si enim clauditur extrinsece tantum, sequitur quod accidens individuatur per seipsum intrinsece. Si autem clauditur intrinsece, sequitur quod Zaec albedo non est ens nec unum per se, et consequenter in nullo genere. Ac per hoc, male dicitur in littera quod in quolibet genere invenitur universale et particulare.

VI. Ad primum horum, quantum spectat ad hanc litteram, facile dici potest, quod hic non est sermo de substantia zalj, puta materiali, sed de substantia absolute: ac per hoc, de universis substantiae individuis, non quatenus individua sunt talis vel talis substantiae, sed quatenus individua sunt substantiae. Tum quia sic tantum est sermo formalis. Tum quia sic proprie interpretatur intenta diffe- rentia inter individuum substantiae et individuum accidentis. Haec enim differunt primo, inquantum individuum substantiae et inquantum individuum accidentis, per communia omnibus substantiae individuis ex una parte, et per communia omnibus accidentibus individuis ex alia parte: talia enim sunt quae conveniunt his, inquantum huiusmodi sunt individua.

VII. Et per hoc patet responsio ad reliqua dubia. Quoniam instantias afferunt de individuis accidentium, non quatenus accidentiüm sunt individua, sed quatenus sunt talium accidentium individua, puta quantitatis, vel qualitatis mediate afficientis substantiam, ut albedo est, quae exempli causa in littera est adducta, ut addiscentes intelligant. Stat ergo litterae veritas inconcussa, quod individuum substantiae, ut sic, per seipsum est individuum, quoniam constat, ut sic, nullam habere dependentiam ab accidente: et quod individuum accidentis, ut sic, quoniam a nullo alio. oportet dependere subiecto nisi substantia, per substantiam subiectam individuatur.

VIII. Ad. ultimum autem dubium dicendum est, propter rationem in obiiciendo tactam, quod Aoc accidens non includit subiectum intrinsece, sed per additamentum: ita quod, sicut in definitione accidentis clauditur subiectum, non ut essentiae intrinsecum, sed per additamentum, ita in definitione huius accidentis, si definiretur, clauderetur hoc subiectum per additamentum, et non intrinsece. Nec hoc repugnat litterae in differentia assignata. Quoniam sicut accidens non potest intelligi absque dependentia a subiecto, ita nec Aoc absque dependentia ab Aoc subiecto. Haec autem substantia, ut sic, nullam includit dependentiam ad aliquid extrinsecum. Et ideo per seipsam substantia individuatur: accidens autem per substantiam,

IX. De substantia autem materiali, et de talibus accidentibus, quomodo individuentur, alterius negotii est: eritque de hoc quaestio specialis. Nunc autem scito quod, apud me, substantia materialis individuatur per materiam sub certis dimensionibus, tanquam per proprium et intrinsecum, non solum constitutivum, sed distinctivum: chimaericum est enim hos actus separare secundum rem. Per materiam autem sub certis dimensionibus, non intelligo, ut olim exposui in commentariis de Ente et Essentia, materiam cum potentia ad quantitatem: quoniam potentia illa, ut patet in XII Metaphys., in tractatu de principiis Praedicamentorum, est in genere quantitatis; et sic Socrates non esset unum per se. Sed intelligo materiam distinctam numero, non ut subiectum quantitatis, sed ut prius natura ipsius fundamentum, radix et causa; ita quod ipsa materia in se est prius sic distincta quam quanta; ut sic effectus proportionetur causae. Distinctio enim numeralis qua Socrates. distinguitur a. Platone, inquantum sunt isti homines, non est distinctio quantitativa, sed fundamentum quantitativae distinctionis. Et similiter principium distinctivum huius hominis ab illo, ut sic, est radix et fundamentum quantitatis, et consequenter distinctionis sequentis ipsam. Hoc autem est materia, quae est altera pars compositi primo terminantis generationem substantialem in rerum natura, in primo instanti naturae, ante adhaesionem accidentium, Oportet enim pro tunc esse singulare distinctum ab universali, et per se ens ac unum, quod absque constitutivo in esse hoc intelligi nequit: per idem autem unumquodque est hoc, et a ceteris distinguitur.

X. Nec propterea nego illam maximam, ex sensibus Aristotelis ac s. Thomae habitam, scilicet quod distinctio numeralis materialis primo convenit quantitati, et consequenter per illam ceteris, secundum doctrinam Posteriorum. Quoniam participare naturam eius cui primo convenit aliquid, pluribus modis contingit: nec oportet illam formaliter salvari in omnibus ipsam participantibus, ut in I Poster. ostendimus. Materia autem, quae radix fundamentumque est quantitatis, non est, etiam in illo priori, extra participantia quantitatis naturam: imo, ut melius loquamur, est quasi praehabens quantitatis naturam. Et quoniam magis est praehabere quam participare, si participantia naturam aliquam quoquomodo possunt in effectum illius, quanto magis praehabentia naturam illam hoc poterunt? Oportet enim omnem effectum primo alicui convenientem, ab illo in se, vel suis participantibus, aut a praehabentibus fieri; ut inductive patet etiam in effectibus formalibus, in vegetativo et sensitivo et similibus. Quamvis distinctio de qua loquimur, non sit formalis effectus quantitatis, nec materia huiusmodi sic contineat quantitatem: sed haec dicta sunt, ut legentes intelligant. Reliqua autem huius materiae ibidem tractata sunt.

XI. Quoad secundum, ostenditur dignitas individuorum rationalis naturae inter omnia individua substantiae, similiter quoad duo. Primo, quoad modum essendi principium operationum: quia scilicet individuum rationalis naturae solum habet dominium sui actus. Et quod hoc spectet ad dignitatem individui, probat littera ex hoc, quod actiones sunt singularium, I Metaphys. — Secundo, quoad specialitatem nominis: quia reliqua, ut individua sunt talis naturae, puta irrationalis, nomen proprium non meruerunt; hoc autem sortitum est speciale nomen, quod est persona, propter praedictam dignitatem. - Et .sic habemus et propositas dignitates, et quid nominis personae, in hoc quod dicitur, quod est nomen individui rationalis naturae. Restat ergo tertium.

XII. Quoad £zertium igitur, respondetur quaesito unica conclusione responsiva affirmative, implicite tamen: Definitio personae est competens. - Et manifestatur sic. Praefata definitio explanat ambas proprietates individui rationalis naturae: ergo est competens.

Antecedens declaratur. Quià eam quae convenit sibi inquantum est singulare substantiae, explanat per ly substantia individua: eam vero quae convenit sibi inquantum singulare rationalis naturae, explanat per ly rationalis naturae. Cum enim individuum inferioris sit etiam individuum superioris, utriusque conditiones habere oportet. Et rursus, cum individuo duo attribuantur, scilicet esse et operari (universalia enim neutrum habent); per utrumque, primo scilicet per esse, secundo per operari, individua dignificavit.

XIII. In responsione ad primum et tertium, habes quod aliquid reale, scilicet modus subsistendi, ultra naturam specificam, convenit individuis substantiae, ut latius declaravimus in Praedicamentis.

Ex responsione vero ad secundum, habes quod substantia individua non sumitur hic, ut distinguitur contra substantiam universalem: sed ut distinguitur contra essentiam substantiae, tam universalem quam particularem. Haec enim tantum vocatur substantia prima, suppositum, persona, etc. - Quid autem addat supra hanc humanitatem substantia prima seu suppositum, cum tractabitur de unione Verbi cum natura humana, discutietur. Ad propositum autem sufficit scire, quod addit omnimodam incommunicabilitatem, ita quod nec communis esse potest, nec assumi: ratione enim primi deitas, ratione vero secundi haec humanitas, suppositum non est,

XIV. In responsione ad quintum, adverte quod hinc habes quod ex hac Boetii definitione non sequitur animam esse personam; ut Scotus, in I, dist. xxur, voluit, non penetrans quid importat substantia prima, quae hic dicitur individua.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly sit ostendit quod de vera identitate est quaestio. In corpore una est conclusio responsiva: Persona significat in genere rationalium substantiarum, quod haec tria nomina, scilicet subsistentia, res naturae et substantia seu hypostasis, significant communiter in toto genere substantiarum.

Et manifestatur duabus distinctionibus. Prima est substantiae in essentiam et substantiam primam. Secunda est ipsius primae substantiae in nomina tria quidem rei, et unum intentionis, ut clare patet in littera. Ex his namque - manifestatur et quomodo persona non. est idem quod essentia, et quomodo est idem quod hypostasis et subsistentia.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, quaeritur utrum sit formaliter. - In corpore unica est conclusio, habens duas partes: Persona de Deo dicitur excellentiori modo quam de creaturis.

Probatur quoad primam partem. Essentia Dei continet in se omnem perfectionem: ergo omne quod est perfectionis, est Deo attribuendum: ergo id quod est perfectissimum in tota natura: ergo persona. Et declaratur haec ultima consequentia: quia significat subsistens in rationali natura. - Quoad secundam vero partem: quia alia nomina communia Deo et creaturis, excellentiori modo dicuntur, ut patet ex supradictis.

II. Circa hunc processum, dubium est quomodo sit verum quod persona significet perfectissimum in tota natura. Tum quia natura specifica perfectior videtur individuo. Tum quia sequeretur quod in divinis esset distinctio imperfectissima.,

III. Ad horum evidentiam, sciendum est quod persona, in communi loquendo, significat perfectissimum in tota natura, non quia personalitas sit perfectissimum omnium; sed quia natura intellectualis, quae est omnium perfectissima, in suo completo esse est ens perfectissimum omnium. Constat autem quod nisi per seipsam in rerum natura subsistat (quomodocumque hoc sit), perfecta non est. Et propterea, quia persona significat dignitatem talis naturae subsistentis, ideo perfectissimum in tota natura merito significat. - Unde non obstat si individua materialia sint propter naturam. Tum quia non fit hic comparatio personae ad naturam: imo natura clauditur in persona. Tum quia sermo praesens de persona in communi, et non in naturis materialibus, est.

Secunda vero obiectio solvitur per hoc, quod in ratione personae in communi, etsi claudatur aliquid perfectissimum in tota natura, clauditur tamen aliquid abstrahens a perfectione et imperfectione. Significat enim rem naturae intellectualis subsistentem incommunicabiliter: incommunicabilitas enim nec perfectionem nec imperfectionem dicit. Et quoad hoc distinguuntur personae divinae, non autem quoad ea quae perfectionis sunt. Et sic neganda est sequela: vel distinguendum est, ut diximus. i

IV. Sed adhuc restat dubium. Quoniam, si persona quoad aliquid abstrahit a perfectione, sequeretur quod ex vi processus facti in littera, integra ratio personae non concluderetur in Deo: quoniam ex perfectione essentiae divinae, littera infert rationem personae, tanquam rem perfectissimam, in Deo reperiri.

Ad hoc dicitur, quod ex perfectione divinae essentiae provenit, non solum quod sit omnis perfectio, sed quidquid necessario inest his quae perfectionem dicunt; de quorum numero est incommunicabilitas. Et propterea ex perfectione essentiae divinae est, quod sit persona quoad omnia quae clauduntur in ratione personae. Imo, ut superius habitum est, de ratione perfectionis divinae est, quod Deus ipse sit trinus secundum huiusmodi res incommunicabiles quas personas dicimus.

Commentaria Cardinalis Caietani

TITULUS clarus est, et in corpore magis explanabitur. - Tu corpore quatuor facit: primo, rationem difficultatis insinuat; secundo, refert quasdam opiniones; tertio, respondet quaesito; quarto, ex determinatione praemissa salvat quodammodo praerecitatas opiniones.

II. Quoad primum, duas conditiones oppositas in hoc nomine inventas, causas assignat difficultatis: non significat enim ad aliquid, et pluraliter tamen in divinis ponitur. Haec enim est conditio relativorum, repugnans absolutis: illa ad absoluta spectat.

III. Quoad secundum, tres affert opiniones. Prima personae nomen aequivocat. Et videtur Magistri, xxv distinctione Primi. Sed haec refellitur quoad causam et rem: quia maior data fuisset occasio calumniae, etc. - Secunda essentiam in recto, relationem vero in obliquo, tertia vero e converso, personam significare dicit, ut satis clare habetur in littera.

IV. Quoad tertium, conclusio responsiva quaesito est: Persona divina significat relationem per modum substantiae, idest hypostasis, in natura divina. - Haec conclusio ex parte subiecti includit duos terminos, scilicet persona, divina: ex parte vero praedicati, includit tres terminos, scilicet ly relationem, ly per modum hypostasis, et ly in natura divina: et quoad singulos declaratur in littera.

Quoad subiectum quidem, dicitur primo quod aliud est quaerere et loqui de significatione personae, et aliud de significatione personae divinae. - Secundo, quod persona et persona divina se habent sicut animal et homo, — Et ex hoc sequitur tertium, quod ly persona divina ponitur ad circumloquendum incomplexum nomen, sicut si animal rationale poneremus loco hominis. — Et sic titulus quaestionis clarior apparet. Quoniam quaestio est de significatione, non ly personae, cum praedicatur de Deo (quoniam sic discussa est eius distinctio: praedicatur enim persona communiter dicta), sed personae divinae: an scilicet totum hoc significet relationem aut essentiam.

Ex parte autem praedicati, singillatim manifestatur conclusio. Et primo quidem quod significet relationem, sic. Persona in communi significat substantiam individuam rationalis naturae: ergo persona talis naturae significat distinctum in illa natura: ergo persona divina significat re- lationem originis. Prima consequentia probatur: quia de ratione individui est indistinctio in se et distinctio ab aliis; et explanatur in persona humana. Secunda autem consequentia probatur: quia distinctio in divinis non est nisi per relationes originis. - Deinde probatur quod per modum substantiae, idest hypostasis, sic. Relatio in divinis non est accidens, sed divina essentia: ergo est subsistens, sicut illa: ergo paternitas divina est Deus Pater, sicut deitas est Deus: ergo persona divina significat relationem subsistentem: ergo per modum hypostasis. - Demum, quoad ly in natura divina, declaratur excludendo tacitam obiectionem de identitate naturae et hypostasis in divinis. Et intendit quod, licet subsistens in divina natura sit idem quod ipsa, cum hoc tamen stat quod persona significat rem subsistentem, non per modum naturae, sed per modum substantiae quae est hypostasis in illa natura: quia ratione distinguuntur. Ada

V. Circa illam particulam, relationem, adverte quod, ut s. Thomas in Qq. de Potentia, qu. ix, art. 4, exponit, personam divinam significare relationem potest intelligi dupliciter: uno modo formaliter, alio modo materialiter. Et vult ibidem quod materialiter tantum significet relationem originis; formaliter vero, hypostasim divinae naturae. Et per hanc distinctionem multae solvuntur obiectiones.

Videtur tamen mihi quod hoc in loco, altius perscrufatus propriam rationem subiecti, idest personae divinae, intendat quod non solum materialiter (idest tanquam id in quo necessario salvatur), sed etiam formaliter relationem divina persona includat, non tamen determinate paternitatem aut filiaionem: de ratione enim formali divinae hypostasis, secundum veritatem, est relatio originis, quamvis non ista vel illa. In cuius signum, nihil hic solvitur ex illa distinctione: sed omnium difficultatum ratio redditur diversitas inter modum significandi et rem. significatam; quia scilicet res significata est relativa, significatur autem absolute, per modum hypostasis.

VI. Circa probationem illius particulae, per modum hypostasis, adverte quod, licet non valeat, A significat relationem subsistentem, ergo significat eam ut subsistentem, ut in littera fieri videtur; valeret tamen, si A ex propria ratione significaret per modum subsistentis id quod signi ficat. Et quoniam persona manifeste significat per modum subsistentis, ad probandum quod significaret relationem per modum subsistentis, non erat opus nisi probare quod significaretur relatio, et quod ipsa subsisteret: et hoc fit perspicue in littera.

VII. Circa praedicta simul, occurrunt obiectiones Scoti, ex I, dist. xxi et xxv. Arguit enim quod nec relatio, nec substantia prima aut secunda, nec aliquid positivum quidditativum divinis personis, significatur nomine personae in divinis.

Et quod non relatio quidem, probat: quia ad quodcumque dicitur relativum inferius, ad idem dicitur relativum superius, licet non primo; ergo, si persona dicit relationem, sicut Pater est pater Filii primo, ita esset persona Filii non primo, quod est falsum.

Quod vero nihil positivum quidditativum personis, probat: quia ab ultimis distinctivis et constitutivis personarum nihil potest abstrahi commune dictum de eis in quid, quia sunt primo diversa; alioquin posset de eis quaeri in quo conveniunt, et in quo differunt.

Quod autem nec substantia prima, probat: quia subsistens indifferens est ad absolutum et relativum.

VIII. Ad has obiectiones, loquendo de persona divina, de qua videtur etiam Scotus loqui, ut patet ex secundo motivo adducto, breviter dicendum est, propter rationem adductam in littera, quod ipsa significat relationem originis in communi, non per modum relationis, sed hypostasis. Et quia relatio originis constitutiva divinae personae, non solum in speciali, ut paternitas, sed etiam secundum rationem relationis hypostaticae, clauditur quidditative in ratione divinae personae, puta Patris, eo modo quo superius clauditur in ratione inferioris; et ipsa eadem relatio est substantia prima, seu hypostasis divinae naturae; idcirco oppositum omnium trium illatorum a Scoto, tenemus.

IX. Et ad primam obiectionem patet responsio ex littera. Quoniam illa maior non est vera, quando relativum significatur per modum absoluti, ut contingit in proposito: et idcirco sequela est nulla.

Ad secundam vero obiectionem dicitur, quod aliud est loqui de rebus, et aliud de conceptibus. Quamvis enim a rebus sub conceptibus ultimate distinctivis, non possit abstrahi commune aliquid dictum in quid de illis concepti- bus, praeter transcendentia; a rebus tamen ipsis absolute, quantumcumque simplicibus, potest abstrahi praedicatum aliquod commune univocum quasi generis vel speciei, et non solum quasi proprium. Modo, nulla causa est in proposito quod, si persona divina significat aliquod commune praedicatum in quid de divinis personis, quod illud oportet esse commune constitutivis personarum quoad ultimos suos conceptus, abstracte et praecise sumptis. Hanc enim conditionalem supponit illud motivum: quam non oportet esse veram, nec ab ipso est probata.

Ad tertiam autem obiectionem; negatur quod ratio subsistentis (accipiendo subsistens per modum hypostasis, ut tam in definitione Boetii quam in definitione Ricardi exprimitur), applicando ad divina, abstrahat ab absoluto et respectivo. Imo est respectiva; quamvis possit a nobis absolute concipi, ut de facto significatur personae divinae nomine. Et quoniam nihil aliud est prima substantia in divinis quam huiusmodi res respectiva subsistens, etc., ideo persona divina, significando rem respectivam huiusmodi, significat substantiam primam divinae naturae; et significando substantiam primam divinae naturae, significat relationem originis subsistentem, etc.

X. Quoad quartum, redit ad opiniones praerecitatas, Et primo ad tertiam, de relatione in recto et natura in obliquo. Dicitque hoc verificari de relatione, non ut relatio, sed ut subsistens. Relatio enim dupliciter sumi potest: scilicet ut relatio, puta paternitas, seu qua aliquid ad aliud refertur; et ut hypostasis, seu quod quasi denominari intelligitur relativum, ut ly Pater substantive sumptum.

Deinde ad secundam opinionem, de essentia in recto et relatione in obliquo. Et dicit hoc verificari de essentia, non formaliter, sed identice, idest ut identificatur hypostasi; et de relatione ut relatio est.

Demum ad primam opinionem, de aequivocatione et accommodatione. Et dicit tria: primo, significationem fuisse olim occultam; secundo, affirmat accommodationem; tertio, quod causa accommodationis non est usus, ut prima dicebat opinio, sed ipsa vera et propria significatio nominis.

Et sic patet solutio nodi propositi in principio corporis: nam personae nomen, ratione rei significatae, plurificatur realiter in divinis; ratione vero modi significandi, non dicitur ad aliquid.