CAPUT X.

Multum autem his opinionibus quae dictae sunt, irrationabilius est sive videtur dicere quod anima est numerus movens seipsum. Ad hanc enim positionem sequuntur impossibilia communia ex parte illa contingentia, qua dicunt animam movere se ipsam: et ex alia parte sequuntur ad eam impossibilia propria et specialia, quae contingunt ex hoc quod dicunt eam esse numerum: et non oportet nos reiterare impossibilia communia quae sequuntur ex hoc quod dicunt animam movere seipsam: quia plurima dicta sunt in praemissis. Qualiter autem anima non sit numerus movens seipsum, nunc ostendimus. Quomodo autem congruat intelligere unitatem moveri, primo quaeramus. Nihil enim movetur nisi quod habet situm, sicut probavimus in Physicis. Si igitur unitas movetur habebit unitas situm: et sic erit unitas ali quid in continuo, et non aliquid in discreto. Adhuc autem cum omne quod movetur, necesse sit ab aliquo moveri, quod differt ab eo, aut essentialiter tantum, aut essentialiter et localiter, sicut probavimus in VII Physicorum, quaeramus ab istis quomodo intelligi potest, quod unitas moveatur ab aliquo differente ab ipsa per substantiam et locum, aut per substantiam solum: et tamen haec ipsa unitas manet indivisibilis et indifferens existens per substantiam et locum: hoc enim non est intelligere. Quia si ponatur seipsam movens, tunc erit motiva suiipsius, et mobilis a seipsa et mota: et tunc oportet per praedicta quod differat a seipsa substantialiter, et sic per substantiam divisibilis est unitas: et hoc est contra diffinitionem et intellectum unitatis.

Amplius autem apud mathematicos commune dictum est, quod motus puncti facit lineam, et motus lineae facit planam superficiem. Constat autem ex his quae nos in Physicis diximus, quod omne quod movetur secundum locum, situm habet. Cum igitur ponant unitatem moveri, oportet quod unitas situm habeat: ergo erit idem cum puncto, quia indivisibile unum habens situm est punctum. Jam autem habitum est ex propria doctrina mathematicorum, quod fluxus puncti facit lineam et non numerum: ergo et unitas mota quae est situm habens, et idem puncto, motu suo facit lineam, et non numerum. Non igitur debent dicere quod anima sit numerus movens seipsam, sed quod sit linea movens seipsam vel superficies. Jam enim concesserunt quod numerus ille quem dicunt esse animam, est ubi, sive in loco, et quod habet positionem: quia hoc necesse fuit eos concedere propter motum quem attribuebant ei: et tunc necessario sequuntur quae inducta sunt. Amplius autem si quis auferat a numero unitatem vel nu merum, relinquitur alia numeri species: et hoc est ideo, quia numerus est multitudo numerata per unum: et sic esse numerum est a discretione: species autem numeri est a mensura determinante multitudinem quam praecipue determinat ultima numeri unitas: et ideo cum aufertur aliquid vel apponitur, relinquitur quidem causa generis numeri, quae est discretio: sed non relinquitur eadem species, quia species datur ab unitate ultima secundum quod finit et determinat multitudinem. In continuis autem non sic est: quia non ex appositione vel demptione causantur, sed potius a continuitate: et haec continuitas neque apponitur per aliquid appositum, neque tollitur per aliquid demptum: propter quod divisio lineae non facit aliam speciem, sed tantum aliam lineam in numero. Similiter autem in his animatis quae habent corpora multum similia et non diversificata per diversae figurae organa, vel parum habent diversitatis in organis corporum suorum, sicut plantae et quaedam animalia quae sunt sicut lumbrici terrae et serpentes et anguillae, quando dividuntur, magis sequuntur divisiones animarum suarum modum divisionis continui, quam modum divisionis discreti: quia in utraque parte divisa relinquitur anima ejusdem speciei: et hoc non fuit in numeris: ergo anima magis deberet dici punctus vel linea vel alia species continuae quantitatis, quam quod dicitur numerus.

Movet autem fortassis aliquem quod diximus unitatem motam non differre a puncto: unitatis enim origo a puncto differt essentialiter: et sic videtur unitas nunquam posse fieri punctum, sive mota ponatur esse unitas, sive non mota. Si enim nos imaginemur materiam primam nudam ab omni forma substantiali et accidentali, ipsa est unum solum et indivisibilis non habens extra partem, sicut ostendimus in primo Physicorum: habet autem partem et partem, et partem juxta partem in potentia solum et non in actu. Cum autem imaginamur formam substantialem solum et non a materia participatam, ipsa etiam erit una sola non habens in se aliquam multitudinem: et cum materia sit susceptibilis tam formae accidentalis quam substantialis, constat quod ipsa non est susceptibilis formae accidentalis, nisi per formam substantialem: et si ipsa est susceptibilis duarum formarum substantialium, non suscipiet eas secundum unam et indivisam materiam quae sit in utraque. Ponamus igitur quod suscipiat formam substantialem secundum actum, hoc necessario dividet materiam ab omnibus aliis, et faciet in se ipsam indivisam quae sub eadem forma continetur: ergo forma sic participata et terminans materiam causa est unitatis: et diversitas terminationis quae est a forma diversimode participata, causa est multitudinis: et sic unitatis origo et numeri est a forma. Suscipiat etiam materia prima primum accidens quod quantitas est: illius autem non erit susceptiva ex parte formae, quia formae non est habere partem situaliter juxta partem: ergo accidit quantitas ex parte materiae: et accidit secundum principium suum quod est punctum: punctum igitur ex parte materiae est: et sic origo unitatis est a forma, et origo puncti a materia. Qualiter igitur potest dici quod unitas est punctum ? Sed intelligendum est quod nos non dicimus, quod unitas sit punctum, vel quod ipsa fiat essentialiter, sed quod subjectum ejus et subjectum utriusque efficitur unum per hoc quod unitas dicitur moveri: eo quod nihil movetur nisi quod habet situm: et ideo licet unitas sit ex parte formae, et punctum ex parte materiae, tamen unum indivisibile erit utrumque si unitas situm habere ponatur: quia punctum nihil aliud est nisi indivisibile habens situm.

Redeuntes igitur ad propositum dicimus adhuc, quod taliter dicens animam esse unitates se moventes, nihil differret ab eo qui dicit animam esse corpora parva. Et hujus quidem causa est, quia si ponamus sphaeras indivisibiles quas dicit Democritus esse animam esse puncta, ita quod non remaneat in eis qualitas aliqua, sed quantitas sola in genere, adhuc oportet quod in eis differat movens ab eo quod movetur essentialiter, sicut patet per antedicta: et hoc accidit in magnitudine mota quae est divisibilis. Non enim sequitur quantitatem esse mobilem ex hoc quod est magna vel parva, sed ex hoc quod est quantitas: quia sic est divisibilis. Omne autem motum ostendimus esse divisibile in VI Physicorum. Si igitur unitas vel punctum ponatur moveri, oportet quod utrumque sit quantum: et sic unitas vel punctum dicentur esse corpora parva, sicut dixit Democritus. Est autem adhuc necessarium aliud esse movens a moto essentialiter. Si igitur unitates sunt motae, oportet quod aliquid per essentiam distinctum ab eis sit motivum unitatum. Si ergo anima diffiniatur essentialiter per esse motivum animalium, anima per essentiam alia erit ab unitatibus: ergo non erit mota, sed movens tantum: non ergo erit numerus seipsum movens.

Adhuc autem si anima dicatur unitates vel numerus, oportet quod unitas sit quaedam materialis, et quodammodo, et non simpliciter unitas formalis: oportet enim quod unitates quae sunt anima, habeant aliquam differentiam ad alias unitates quae sunt aliae res: formalis autem unitas non differt ab alia formali unitate, neque numerus a numero: decem enim canes et decem equi non differunt per denarium, sed potius per materiam, quia isti sunt canes et isti sunt equi. Cum igi tur unitates constituentes animam differant ab aliis unitatibus constituentibus alias res, oportet quod non sint formales unitates. Puncti autem solitarii, hoc est, secundum se accepti, quae utique erit differentia ab unitate nisi potentia sola, sicut superius diximus ? Cum igitur anima non sit unitates formales, sed unitates materiales, et unitates tales non differant a punctis, anima erit unitates quae sunt puncta. Siquidem igitur dicatur quod alterae unitates sunt in corpore, et alia puncta quae constituunt corpora, quam illae unitates et puncta quae constituunt animam, oportet tamen quod sint in eodem loco istae et illae. Quaelibet enim talium unitatum obtinebit locum puncti per hoc quod ponuntur motae unitates animae. Habent enim tunc necessario situm sicut et corporis unitates. Utraque ergo erunt indivisibilia habentia situm: et sic sequitur esse ipsa in loco puncti unius. Quid enim prohibet in eodem loco esse duas unitates habentes situm ? Si enim una supponatur alteri, non faciet aliam quantitatem cum ipsa: et similiter est si etiam infinitae sibi supponantur: ergo unitates animae et corporis differentiam non habent: quia quorum locus est indivisibilis, et ipsa et quae sunt in uno loco et sunt indivisibilia posita ejusdem rationis sunt posita: et hoc convenit, ut diximus, tam punctis constituentibus animam quam etiam punctis constituentibus corpus.

Si autem hoc concedatur, quod scilicet puncta quae sunt in corpore constituentia corpus, sunt numerus animae qui constituit animas. Numerus enim qui est anima ex punctis est quae sunt in corpore, sicut jam diximus. Nunc quaeramus ab istis quare non omnia corpora habent animas, cum omnia corpora habeant hujusmodi corpora se constituentia, sicut illi dicunt ? puncta enim, ut illi dicunt, sunt in omnibus corporibus, quia po nunt quodlibet corpus constitui ex punctis infinitis. Amplius autem ex hoc sequitur quod nullum animatum moritur ex separatione animae a corpore, sed tantum ex resolutione continui in puncta: igitur animae animatorum nunquam a corporibus absolvuntur: quia jam probavimus in VI Physicorum, et in libello de lineis indivisibilibus, quod lineae et alia continua non resolvuntur in puncta, etsi in infinitum dividantur: remanentibus autem punctis in continuo animae remanent in ipsis, quia puncta sunt animae, sicut coguntur dicere ex sua positione. Si autem propter hoc diceretur quod est unitates materiales, quae formalem constituunt numerum quo numeratur quidquid est, tunc sequitur quod numerus habeat animam et sit animal, quod est absurdum.

Accidit etiam huic positioni, sicut diximus, impossibile inconveniens commune quod accidit dicentibus quod anima est corpus indivisibile: et ab alia parte accidit inconveniens proprium quod accidit Democrito, in quantum qualis dicta est, ponit causam qua moveri est ab anima. Si enim anima supponatur esse corpus constitutum ex punctis, sicut dictum est, contingit inconveniens quod contingit illis qui dicunt eam esse corpus subtile: et hoc est, quod duo corpora sint in eodem loco. Cum enim anima sensibilis sit in toto, eo quod sentit, et est partes in partibus, et tota in toto, ubique pene trahit corpus animatum sensibile: et erit quaelibet pars in loco partis corporis, et ipsa tota erit in eodem loco cum corpore quod animat: et sic duo corpora erunt in eodem loco. Hoc autem idem inconveniens accidit dicentibus eam esse numerum motum vel unitates motas. Numerum enim motum necesse est habere situm et esse idem punctis. Sequitur igitur quod punctum qui est animae pars quaedam, sit in eodem loco cum puncto qui est corporis pars quaedam: et sic in uno puncto loci oportet esse multa et multorum puncta. Sicut autem se habet locus partis ad partem, sic se habet locus totius ad totum: et ideo sicut duo puncta quorum unum est animae, et alterum corporis, sunt in eodem loco, ita tota anima ex situalibus punctis constituta in eodem loco erit cum toto corpore ex situalibus punctis constituto: ergo duo corpora erunt in eodem loco. Aut oportet concedere quod non sit anima in corpore aliquo nisi puncta, quae constituunt ipsum corpus. Sed ex hoc sequitur quod omne corpus sit animatum et habeat animam, quia omne corpus constituitur ex punctis, nisi quidam numerus differens esse ponatur, et alius qui sit anima, ab eo numero qui est punctorum corpus constituentium. Sed tunc sequitur, sicut jam diximus, duo corpora esse in eodem loco. Hoc igitur est inconveniens commune quod accidit similiter dicentibus animam esse corpus subtile, et animam esse numerum qui movetur.

Proprium autem inconveniens quod accidit Democrito, accidit etiam istis, sicut diximus: accidit enim istis non esse aliquam causam motus corporis animati, nisi numerum motum: et haec est similis causa, sicut posuit Democritus. Quid enim est differentiae quantum ad causam motus corporum animatorum dicere sphaeras parvas motu suo movere animal, et dicere magnificatas per situm unitates, aut universaliter unitates motu suo movere corpora animata ? utrobique enim necesse est moveri animal in eo quod illa moventur: et sic non erit voluntarius motus animalium, neque habent in facultate quiescere, sed moveri tantum, sicut etiam supra diximus.

Ista sunt igitur impossibilia et multa alia similia his quae accidunt illis, qui in unum complectuntur numerum. Non enim solum diffinitionem animae impossibile est hujusmodi esse, sed etiam accidentia propria quae sunt animae passiones et proprietates naturales, impossibile est attribuere numero: hoc autem facile manifestum est ei qui arguta mente tentaverit assignare causas propriarum passionum et operationum ejus, ut assignet in his causas cognitionum et sensuum, et laetitiarum et tristitiarum, et aliorum quae sunt his similia. Si enim numerus constituit animam, tunc diversitas numerorum constituet vires animae diversas, et opera, et passiones. Sicut autem superius deridendo diximus, etiamsi cui licentia divinandi concedetur de tali unitatum et numerorum diversitate, non erit ei facile in tali diversitate numeros fingere.