CAPUT IX.

Rationalius autem aliquis accipiet dubitationem an moveatur considerans ea quae nunc inducuntur: ex illis enim anima secundum seipsam moveri forte videbitur alicui motu physico, qui est alteratio, et qui etiam est in aliquibus cum motu locali: dicimus enim animam tristari, gaudere, confidere, sperare, et timere, amplius autem irasci, et sentire. Haec autem omnia motus dicere videntur: et cum haec insint animae et secundum ipsa, forte videbitur alicui moveri animam. Sunt enim omnia ista passiones sive passibiles qualitates illatae: et secundum istas diximus alterari physice in VII Physicorum.

Sed absque dubio non necessario sequitur ex his, quod alteretur anima secundum se: quia haec non sunt in anima, sed potius ab anima in corpore, vel in corporis aliqua parte quae movetur istis passionibus quae inductae sunt. Si enim inter alia quam maxime gaudere, dolere, aut intelligere possibili intellectu qui venit de ignorantia in scientiam, sunt motus physici, tunc magis contingit moveri unumquodque membrum quam animam secundum se. Sed moveri sic ab anima est, sicut irasci, aut timere, ex eo quod ex aliqua causa anima sic vel aliter cor moveat. Quando enim irascitur, primo anima movet cor secundum systolen propter conturbationem, et secundo secundum diastolem propter nocumentum repellendum. Quando autem timet, tunc movet secundum systolem continue. Intelligere autem secundum intellectum possibilem forsitan aut est hujusmodi, quod non sine motu cujusdam partis corporis expletur, aut forsitan est alterum quoddam: quoniam secundum quod communicat ei quod communicat corpori, non fit sine motu cujusdam partis corporis. Secundum autem quod est in se virtus non communicans, fit sine motu corporis, sicut in parte supra diximus: et adhuc in parte inferius in sequentibus tertii libri hujus scientiae dicemus. Eorum autem quae fiunt cum motu corporis, quaedam quidem fiunt in eo quod secundum locum movetur, quia systoles et diastoles fiunt in eo quod cor in loco movetur constringendo se et aperiendo. Quaedam autem fiunt secundum alterationem, sicut motus qui est in ipsis passionibus, calefacto sanguine vel infrigidato.

Dicere autem quod ipsa anima secundum seipsam moveatur irascendo, simile est ac si quis dicat animam secundum se moveri texendo vel aedificando. Cum enim aliquis texit vel aedificat, est ab anima motus, et id quod subjicitur motui, et id quod movetur, est manus, vel pes, vel aliquod aliorum membrorum exteriorum. Et similiter quando irascitur vel timet, vel gaudet, est ab anima motus: et quod subjicitur motui, est cor, vel alterum membrum interius quod movetur. Et ideo hoc non facit plus anima quam illud: quia ista non differunt nisi in hoc quod in istis movetur membrum in occultum: et ideo vulgus credit, quod in istis moveatur anima. In illis autem vident moveri membra exteriora: et ideo dicunt in talibus moveri corpus, vel conjunctum ex corpore et anima. Melius autem dicitur sine dubio non animam misereri, aut addiscere, aut intelligere, sed hominem totum per animam: quia motus et actiones proprie conjunctorum sunt secundum potentias et per potentias naturales, quae insunt aliquando animae, aliquando corpori. Quod autem dico hominem moveri in anima vel per animam, non significat rei motum esse in anima vel per animam, tanquam motus in anima existat tanquam in subjecto quod movetur, sed fiunt motus illi dupliciter. Aliquando enim pertingunt ab exterioribus usque ad ipsam: aliquando autem sunt ab ipsa, ut sensus qui est motus sensibilium specierum, est pertingens ab exterioribus usque ad animam. Remi niscentia autem et memoria incipiunt ab anima, et veniunt usque ad motus sensibilium specierum, qui sunt in organis sensuum, et usque ad quietes sensuum: eo quod sensus non semper movent secundum actum.

Sed intellectus possibilis quo est omnia intelligibilia fieri, est substantia quaedam separata, et videtur non corrumpi aliquo modo corporis corruptione. Quod sic demonstratione probatur: accipiatur enim a praehabitis intellectum esse potentiam intellectuali forma determinatam ad ens in natura quod est ante corporeitatem. Omnis enim potentia qua est aliquid fieri, si debeat esse aliquid in natura, necesse est quod sit per formam dantem esse illi rei naturali distincta et determinata: et hujus probationis veritas est in omnibus absque contradictione et instantia. Intellectus autem possibilis est potentia qua est omnia fieri secundum intellectum, sicut in tertio hujus scientiae libro probabitur. Cum ergo sit in natura ista potentia, ipsa forma quae est intellectualitas determinata est et distincta: ergo est substantia quaedam separata: quia omne separatum in genere substantiae habens potentiam et actum in seipso, est substantia: habetur autem per praehabita, quod ipsa est incorporea ante quantitatem corporis et contrarietatem secundum naturam existens, licet non praecedat ipsum tempore. Inde arguitur sic: nihil eorum quae secundum naturam sunt praecedentia quaedam alia, corrumpuntur corruptione eorum quae sequuntur ipsum: intellectus autem sive anima intellectualis sic se habet ad corpus physicum: ergo impossibile est eam corrumpi corporis physici corruptione. Attendendum autem est, quod Plato propter istam demonstrationam demonstrationem dixit animam ante corpora secundum tempus fuisse, et secutus est eum in hoc Gregorius Nicenus. Hoc autem minus est concedendum, sed inferius hoc improbabitur. Est autem persuasio quae post demonstrationem inducitur: quia si intellectus possibilis corrumperetur corporis corruptione, oportet etiam, quod alteraretur corporis alteratione, sicut videmus alterari visum et auditum et omnes virtutes, quarum est communicatio cum corpore, licet hoc per accidens conveniat ipsis virtutibus, per se autem convenit organis ipsarum. Si autem sic alteraretur intellectus, hoc esset maxime a debilitate quae est a destitutione corruptionis secundum naturam, et haec est debilitas senii. In illa autem debilitantur virtutes animae: sed debilitas illa non per se accidit virtutibus quae operantur in organis, sed organis ipsis, sicut diximus: quoniam si senex accipiat per medicinam vel aliam compositionem oculum hujusmodi qui est clarus et purus, ipse videbit sicut juvenis: ergo haec debilitas quae non redundat ad virtutem animae nisi per organum, nullo modo attingit virtutem incorpoream, cujus nullum est organum omnino: talis autem virtus est intellectus possibilis, sicut supra probatum est. Senium enim non est in sustinendo aliquid animam, sed in sustinendo aliquid corpus in quo est anima, sicut et ebrietas et quaedam aliae infirmitates quae oppilant rationem, non faciunt hoc nisi per alterationes quae alterant corpus, sicut spiritum animalem, et cerebrum, et hujusmodi partes alias a quibus accipit intellectus species intelligibiles. Et haec est simpliciter causa, quod mox quidam delirant ex inordinatione et dissolutione corporis, in quo est phantasia a qua accipit intellectus: quoniam, sicut diximus superius, tametsi intellectus non communicet cum corpore, communicat tamen cum eo quod communicat corpori: et quia sic intellectus est separatus, ideo dixerunt quidam quod ipse non movetur per accidens motu corporis. Quod nos verum non esse dijudicamus, quoniam unam substantiam dicimus esse animam intellectualem, ex qua fluunt quaedam potentiae quae snut sunt virtutes in corpore et communicantes corpori: quaedam autem non sunt virtutes in corpore quae sunt separatae: propter quod est in corpore anima intellectualis, sicut determinata et distincta in ipso, non quidem sicut locatum in loco, sed sicut forma est in sua materia, et motor in suo moto quod movetur, nihil est extra id quod movetur: et ideo movetur motu corporis.

Istius tamen intellectus possibilis intelligere consumitur in senio et morte debilitatur, sicut diximus de deliratione senum, alio quodam quod non est suum organum corrupto vel debilitato: et hoc est organum phantasiae et imaginationis, cum quibus communicat intellectus possibilis secundum actum intelligendo: ipsum autem intellectivum secundum se impassibile est, sicut probatum est prius. Intelligere autem secundum actum et amare, quod est passio concupiscibilis, cujus contrarium est odire, non sunt passiones aut opera intellectus secundum se sumpti, etsi enim sine intellectu non sint, tamen sunt passiones aliarum virium animae quae habent intellectus ordinem, et sunt in ipsis secundum quod participant aliqualiter intellectu: et ideo sunt hujusmodi vel illius sensibilis virtutis habentis intellectum secundum resultationem secundum quod habent ipsum: quia aliter amare, et odire, et confidere, et alia quae supra inducta sunt, non essent ordinabilia ad honestum et turpe in moribus: propter quod dicit Aristoteles in fine primi Ethicorum, quod rationale est duplex, quod scilicet per essentiam est rationale, et quod participat aliqualiter ratione, ut obediens et suasibile a ratione existens. Et ideo corruptis his viribus propter corruptionem organi sui neque reminiscitur aliquis, neque amat. Istae enim passiones et operationes non erant intellectus secundum se, sed erant conjuncti animae cum corpore, quae sunt vires communicantes corpori, ut praedictum est. Intellectus autem secundum seforsitan se forsitan est divinum aliquid et impassibile quod separatur a corpore, et tunc habebit alterius modi intelligere, et alias delectationes quibus nihil est contrarium. Sed de hoc hic loqui non possumus: altioris enim eget inquisitionis quam, Deo volente, in prima philosophia perficiemus. Redeuntes autem ad id unde ratio nostra est, dicimus ex omnibus inductis manifestum esse, quod anima nullo modo motus per se movetur et physice. Si autem anima penitus non movetur, tunc manifestum est quoniam neque a seipsa moveri potest.