CAPUT XII.

Isti autem duo concesserunt quae sunt incompossibilia: dixerunt enim quod impossibile est simile a simili pati in natura, sed potius contrarium patitur a contrario semper: et cum hoc dicunt, quod non cognoscit anima nisi sibi simile, cum tamen ipsi ponant, sicut et rei veritas se habet, quod sentire est pati aliquid et etiam moveri: omne enim sentire est recipere speciem sensibile, et passio dicitur a [GREEK: pathein] Graece, quod est recipere. Si enim sentire quoddam pati est, et sentire est simile simili: patitur ergo quoddam a suo simili: non igitur impossibile est pati a suo simili, sed a contrario semper. Cum autem multas habeat dubitationes et difficultates ita dicere, sicut est dictum Empedoclis, quod si omnia quae cognoscuntur, per corporea elementa cognoscantur quae sunt principia omnium, et ad simile cognoscitur omne quod cognoscit, unum quod nunc dictum est testatur quod contraria sibi ipsis dicunt: testatur enim quod hoc ambigue et non secundum expressam veritatem dictum est. Quaecumque autem membra sunt simplicia in terrea animalium corporibus, fere nihil sentiunt, sicut ossa fere nihil sentiunt: quoniam nullum eorum sentit nisi dentes, qui quamdam habent medietatem in tactu: nervi autem licet sentiant, tamen magni nervi qui sunt ligamenta ossium ad invicem, nihil sentiunt quia sunt magis terrestres: pili autem universaliter nihil sentiunt, et similiter ungues: et tamen talia conveniret sentire si vera diceret Empedocles quod terram sentimus terra.

Amplius cum omne principium quanto fuerit universalius et prius, tanto plura debeant sciri per ipsum, sequitur secundum Empedoclem totum contrarium si elementa sunt principia sciendi: quia sequitur quod ex uno elemento in anima non scitur nisi unum cui ipsum est simile: ad omnia autem alia magis est causa ignorantiae propter dissimilitudinem: ergo unumquodque principiorum secundum Empedoclem magis erit causa ignorantiae quam scientiae: ergo elementa non sunt prima principia ad sciendum. Sequitur autem adhuc secundum Empedoclem, quod coelum quod ipse dixit esse Deum, sit insipientissimum: quia ipse dixit quod coelum non componitur nisi ex quinque, hoc est, ex igne, aere, aqua, terra, et concordia: et ideo quia ex discordia non componitur, ideo similitudinem ad discordiam non habet, et ignorat discordiam. Mortalia autem omnia cognoscuntur, ex eo quod ex sex principiis quae sunt elementa omnia componuntur. Ex quinque namque supra dictis et discordia composita sunt omnia mortalia, ut asserit Empedocles.

Universaliter autem quaerendum est ab Empedocle, quare non omnia habent animam tam simplicia quam composita ? Si enim elementum est causa cognitionis in alio quod compositum est, tunc multo magis erit cognoscitivum in seipso. Cum igitur omnia corpora secundum Empedoclem, aut sint elementum, aut ex elemento: et si ex elemento sunt, aut sunt ex uno aut ex pluribus, aut ex omnibus, videtur quod omnia corpora sint cognoscitiva aut unius aut quorumdam aut omnium corporum: omnia igitur habere videntur animas.

Dubitabit autem aliquis adhuc secundum Empedoclem, quid est quod unit et in unitate tenet elementa in eo corpore quod dicimus animatum: ipsa enim elementa mixta vel simplicia comparantur materiae: non autem convenit unire materiae, sed potius formae. Quaecumque ergo est forma animatorum, illa unit corpora animata, et illa forma est nobilius et melius quod desideratur a materia: sed omnes qui ponunt animam esse, dicunt quod nihil est nobilius et antiquius quam anima. Nobilius quidem, eo quod ipsa est divinum quoddam et optimum quod desideratur a materia. Antiquius autem, quoniam ipsa prior est diffinitione et intentione efficientis. Et haec praecipue conveniunt intellectuali animae, quae est substantia divina ens ante omnem corporeitatem et contrarietatem secundum ordinem naturae, sicut supra probatum est. Et hujus causa est, quia anima habet esse et nobilissimum et rationabilissimum secundum naturam. Rationabilissimum quidem, eo quod in se continet rationes rerum ex quibus cognoscit ea quae sunt, et dat rationem et esse corpori. Nobilissimum autem, eo quod ipsa est forma ultima secundum ordinem naturae, ad quam sunt elementa et omnes elementorum mixtiones et complexiones et compositiones. Proprium autem est, eo quod est incorporeum: et non est vis in corpore anima intellectiva, sed separata in proprio esse consistens. Cum ergo sit talis anima, et proprie sive praecipue intellectualis, et elementa dicantur esse ante ea quae sunt ex ipsis, et illa non possint esse rationabilia vel nobilia vel in proprio esse constituta, sed potius ab anima sunt accipientia rationem et nobilitatem, et proprii esse distinctionem, non potest esse anima, et praecipue intellectualis ex elementis.

Reprehenduntur autem omnes isti qui dicunt ex elementis esse animam, ex eo quod cognoscat et sentiat ea quae sunt entia in natura. Et similiter illi qui dicunt eam diffiniri magis per motivum esse, de eo quod insufficienter locuti sunt de anima: non enim omnia sensitiva moventur secundum locum procedendo de uno loco ad alium, licet forte moveantur motu dilatationis et constrictionis omnia quae habent animam sensibilem: hoc enim motu nullum illorum caret, quae sensum tactus habent: et ille solus est, qui sufficit ad constitutionem animalis sensibilem animam habentis. Similiter autem non omnia motiva sui ipsorum secundum locum, sunt scientia: quia scire est habentium intellectum. Multa autem moventur secundum locum, quae scientiam et intellectum non habent. Animatorum autem omne esse motivum secundum locum est, et quando anima diffinitur per motivum in loco, tunc de motu locali processivo intelligitur: quia hoc solo motu videtur anima movere corpus: alteratione enim movetur a qualitatibus primis: augmenti autem et decrementi causa est cibus qui ingreditur, et non anima sola. Similiter autem etiam quicumque dicunt intellectum et sensum esse ex elementis, non de omni dicunt anima: et hoc patet, quia plantae videntur vivere, et non participare loci mutationem, neque sensum praecipue secundum quod sensus est cognitio sensibilium. Quamvis enim dicat Isaac in libro de elementis plantas habere sensum, ipse tamen dicit quod ille sensus non est nisi naturalis tactus, et tactus elementi est sine cognitione. Et non verum forte dicit Isaac, quoniam non est tantum gustus tactus et tactus alimenti, sed etiam nutritiva separata a sensibili tangit nutrimentum per hoc quod ultimum radicis est infixum in nutrimento, et trahit ipsum ex vi nutritivae calorisque quae sunt in radice: hoc tamen quia sine appetitu naturali non fit, et quia radices sunt ori similes in trahendo nutrimentum, movet Isaac ad hoc quod dicit plantas habere duos sensus naturales, qui sunt gustus et tactus. Adhuc autem illi etiam qui sensum et intellectum dicunt causari ex eisdem elementis, diminute dicunt de anima: quia videmus quod multa sunt animalium sensum quidem habentia, et non intelligentiam.

Si autem aliquis intellectum et sensum segregaverit, ita quod sint diversae partes animae ejusdem, et concesserit quod ista anima intelligens et sentiens habet suum intelligere et suum sentire ex elementis ex quibus est, non adhuc sermo perfectus: iste enim sermo non est de omni anima, quia non est de vegetativa: ne que est de tota anima, quia non est de mobilibus secundum locum, quod est omnis animae habentis intelligentiam et sensum: neque est de una anima quaecumque sit illa, quia nulla talis est anima quae tantum intelligat et sentiat et nihil aliud operetur. Hanc autem eamdem reprehensionem sustinet opinio, quae tangitur in carminibus quae facit Orpheus. Is enim dixit quod totum id quod non continet, hoc est aer, quod est plenum diis, quos vocavit animas quae ingrediuntur et afferuntur ad nos respirantibus ventis per anhelitum: dulciorem tamen esse animam zephyri quam aliorum ventorum, eo quod nubes tollat et molliat auram: is enim non de omni anima dixit, sicut neque alii: quia non est possibile hoc accidere plantis quod afferant sic animam, neque etiam multis animalibus quae non respirant, quia non respirat nisi animal ambulans multum habens sanguinem. Hoc autem latuit sic opinantes.

Similiter autem ab alia parte reprehenduntur de superfluitate: sicut enim diminuti sunt in doctrina animae, sic in causis quas ponebant, sunt superflui. Dixerunt enim causam cognitionis omnium esse, quia anima est ex elementis omnibus habens in se omnium qualitates elementorum: et hoc est superfluum, quia etiamsi concedatur quod oportet dicere animam esse ex elementis, non oportet tamen quod constitui ex omnibus dicatur elementis: quia cum contraria reducantur in privationem et habitum secundum causam, ut nos diximus in libro Physicorum, sufficiens est altera pars contrarietatis, quae scilicet est per modum habitus ad dijudicandum et cognoscendum seipsam, et oppositum quod est per motum privationis. Et hoc in simili nos videre possumus: quia nos in geometricis per recti diffinitionem scimus et ipsum quid est rectum, et quid obli quum: canon enim, quod regulam sonat, est id per quod habetur judicium de utroque: obliquum autem cum sit privatio recti, neque est principium sive judex suiipsius cognitionis, neque alterius quod sibi opponitur per modum habitus. Et similiter est in qualitatibus elementorum, sicut in antehabitis libris determinatum est.

Sunt autem quidam Philosophorum, qui dicunt animam misceri in toto universo, tam in elementis eam esse ponentes, quam in elementatis. Ex qua positione etiam Philosophus Italus, qui de Italia fuit, Empedocles nomine, causam sumpsit suae opinionis, dicens omnia esse plena diis, eo quod idem dicebat esse Deum et [GREEK: noun] et universorum materiam. Hi autem habent quasdam speciales contra se dubitationes: quarum prima est, quod quaeramus ab eis quam ob causam anima cum sit in elemento simplici quod est ignis vel aer, non facit ipsum animal cognoscens et sentiens ? Hoc enim mirum videtur, cum videatur simplicioris corporis quod est causa aliorum corporum, esse debere nobilior et melior anima. Quaeret enim aliquis rationabiliter ex his, quia illi dicunt anima est principium motus, quare anima quae est in elementis, secundum eos est melior et immortalior, cum non constituat animal, quam ea quae est in animalibus, quae animal comprehendens et sentiens constituit ?

Accidit autem utrobique inconveniens et irrationabile in reprehensione istarum quaestionum: namque dicere quod animal sit ignis vel aer, est maxime irrationabilium hominum, quia dictum istorum est simile fatuorum dicto. Et dicere quod non sint animalia cum insint eis animae, inconveniens est omnino: quia secundum hoc nulla erit differentia inter esse animam in aliquo corpore, et non esse animam in ipso in constitutione animalis.