CAPUT XIII.

Causa autem hujus opinionis partim tacta est ab Aristotele, et partim tangetur a nobis. Dicit enim Aristoteles quod causa quare opinabantur animam esse in elementis nobiliorem et immortaliorem quam sit in his quae constituuntur ex elementis, fuit haec, quod viderunt totum et partem in simplici corpore esse similis speciei et formae: et tamen ex hoc sequitur quod necessarium sit quod etiam ipsi dicant, quod anima totalis est similis speciei et partis cum animae parte. Est autem opinio eorum de parte, quod opinantur quod animata sint mixta corpora, propter hoc quod aliquid continentis et circumdantis aeris per anhelitum recipitur intra corpora eorum: et cum pars intus recepta sit ejusdem speciei cum ea quae remanet extra de aere, et concedunt quod intus recepta est animatum corpus, dicunt consequens esse quod totus aer extra manens sit animatus. Et contra hoc dicit Aristoteles, quod si aer districtus vel discerptus, cujus quaedam pars est intra, et aliud totum est extra, est simile speciei, tunc consequens est ut etiam anima totius aeris et partis intus sit similis speciei. Si ergo exterioris aeris anima est immoralis immortalis utpote quae semper vivificabit et vivificat viva, consequens est animam quae est in aere qui intus est receptus, esse immortalem: et hoc ipsi non dixerunt: sicut enim se habet suscipiens ad suscipiens, ita anima ad animam, et e converso. Si autem aer dicatur esse speciei similis, sicut diximus, et anima dicatur esse dissimilis, tunc sequitur necessario quod non ambae partes aeris susceptibile erunt animae: sed una pars potest esse animae susceptibilis, et alia pars non erit, eo quod suscipiens proprium non habet. Sequitur igitur alterum de duobus, quod aut scilicet aer sit similis partis, et anima similiter: aut si ipsa est dissimilis et aer similium partium, tunc sequitur quod anima non sit in qualibet parte totius aeris. Haec autem inconvenientia sunt secundum ipsos. Manifestum est igitur ex his quae dicta sunt, quod neque cognoscere inest animae, propter hoc quod ex elementis sit: neque movere ponitur bene vel vere ex causis quas assignaverunt Philosophi.

Scias autem circa materiam istam esse tres opiniones, quarum una antiquissima est quam prosecuti sumus, quod scilicet anima sit in omnibus elementis, praecipue corporeis, sicut igne, et aere, eo quod illa sunt quae videntur animare corpora per calorem naturalem et respirationem et spiritum, sicut diximus superius. Et dicebant elementa non animare corpora composita, nisi propter hoc quod ipsa in se animata sunt, ponentes materiam subjectam eis esse divinum, eo quod videbant esse ingenerabilem et incorruptibilem: et per hoc divinum dicebant quod animabat corpora: unum quidem perforando et faciendo vias per corpus quod est calor: alterum autem quod discurrit in foraminibus corporum animatorum quod est spiritus aeris vel aereus: et ideo aerem principaliorem dicebant in animando: et haec fuit ratio Orphei et aliorum. Videbant etiam spiritum esse vehiculum virtutis in corpore per modum illum quo radius et lumen est virtutum coelestium vehiculum in mundo: et quia sic discurrit per corpus et vehit virtutem, et operatur naturales operationes et vitales et animales: naturales quidem in hepate per attractivam, digestivam, nutritivam, et expulsivam, vitales autem in corde per arterias pulsas in arteriis virorum, et animales in cerebro per sensum, et imaginationem, et caeteras operationes animales, dicebant spiritum esse animam. Est autem adhuc quod induxit eos, quod spiritus inclusus in viscositate seminis animatorum operari videtur organa corporum et figurare corpora: et ideo quia viderunt operari spiritum ut animam, dixerunt spiritum esse animam. Non autem fit anima aer propter hoc quod est intus, cum non accipiat aliquid a corpore, sed potius det refrigerium quod secum attulit: et ideo oportuit eum prius fuisse animam aut animatum: et cum sit ejusdem rationis in specie cum toto aere, dixerunt totum aerem esse animatum: et haec fuit vera ratio quae induxit istos. Et contra hoc fecit Constabenluce librum ad istum errorem elidendum: quoniam sine dubio spiritus ille corpus est, anima autem non est corpus. Similiter autem spiritus instrumentum animae est quod movet totum corpus, et anima non est instrumentum animae. Spiritus enim est corpus aereum lucidum a vapore cibi, vel per anhelitum inductum, mediante quo anima movet corpus, et quod est vehiculum virtutum quas anima influit corpori: quod quidem animae opera perficit, sicut instrumentum artificis inducit formam quam habet in mente artifex, non quidem ut est ferrum vel lignum, sed prout est ab anima directum et motum. Similiter spiritus ille quando digestus et purificatus est ab anima, et directus ab ipsa, omnes animae perficere potest operationes quas anima habet in corpore. Hic autem spiritus abundantior est in corde et in pulmone et in arteriis, sed paucior in aliis: est tamen in omnibus: quod ostendit ipsa aliorum spumositas quae est in sanguine et semine et cibo, et aliis humiditatibus, quae profecto spumositas non est nisi ex spiritu incluso in eis. Hic etiam portat formas per cellulas capitis quae sunt tres, anterior, et media, et ultima distinctae, sicut dici habet in libro de Animalibus.

Secunda autem opinio est dicentium quod elementa quidem non sunt animata extra compositum: sed tamen compositio et commixtio elementorum in se habet primam animae perfectionem et essentiam: et vocant primam animae perfectionem et essentiam inchoationem animae, eo modo quo inchoatur aliqua alia forma in sua propria materia, quando est in potentiam potentia habituali ad illam formam proximam proxima in illa. Dicunt enim illi quod anima est perfectio corporis commixti et physici: perfectio autem omnis corporis physici in ipso est secundum potentiam formalem, antequam sit in actu in eo: physicum autem corpus est commixtum ex elementis: anima igitur secundum suam primam inchoationem praecipue secundum vegetari et sentire est in elementis commixtis. Adhuc autem vegetativum et sensitivum nunquam operantur, nisi per corpus expleant suas operationes: sicut autem se habet operatio ad organum, ita se habet substantia cujus est illa operatio ad substantiam: sic substantia est vita in corpore, sicut et operatio expletur per corpus: substantia autem quae est de esse corporis, et est substantia ipsius vel perfectio primo formali potentia est in semine corporis: et videtur quod sit in commixtione elementorum anima, licet ante commixtionem elementa haud animata sint. Et hoc quidem dixit Alexander Graecus Peripateticus. Sed hoc non esse verum patet ex hoc quod anima non est harmonia, sicut supra probatum est. Et ulterius etiam hic addimus quod etiam non est aliquid sequens harmoniam, quia cum harmonia sit corporalis contemperantia elementorum, non potest aliquid sequi harmoniam, ut essen tialiter causatum ab harmonia, nisi forma corporalis: anima autem nullo modo est forma corporalis: ergo anima non est sic in commixtione elementorum. Adhuc autem si anima secundum sui inchoationem et potentiam formalem esset in elementis, vel ex elementis, oporteret etiam quod anima perfecta ultima perfectione esset ex elementis: quia, sicut diximus in fine primi Physicorum, talis potentia eadem est in essentia cum actu, licet secundum esse sit differens: hoc enim esse nominat potentiam et actum. Si autem hoc esset verum, non haberet anima operationem nisi formae corporalis quae sequitur mixtionem: omnis autem talis forma habet unicam operationem: et sic anima non haberet nisi unicam operationem: et hoc falsum est, cum et vegetabilis et sensibilis et intellectualis anima multas habeat operationes: et ideo ista opinio sane falsa intelligitur aut convincitur: unde licet anima potentia sit in semine commixto, non tamen est in semine causata a commixtis ipsis vel a commixtione, sed potius causata ab anima decidente semen, sicut infra dicemus: vel etiam ab intelligentia movente stellas, sicut in his quae ex putrefactione generantur. Quod autem quando perfecta sunt vegetativa et sensitiva non operentur nisi in corpore, hoc non ideo est, quod sint causatae a commixtione, sed potius ideo quia sunt virtutes in corpore, non a corpore causatae, nec a commixtione corporali, quamvis causantur in ipso quod corporaliter commixtum est. Hujus autem expressa ratio inferius ostendetur.

Tertia vera opinio est quorundam nostrorum sociorum dicentium animas vegetabilium et brutorum animalium esse ex traductione. Dicunt enim illi, quod quando semen deciditur a corpore aut a parte corporis, deciditur etiam pars animae ab anima: et ex illo quod ab anima deciditur, fit et generatur anima generati. Hujus autem signum esse dicunt quod compertum est embrionem per cotilidones adhaerere matricibus, et habere cutariam contra arte riam matricis, et venam contra venam, et sic de aliis: ut et sic spiritum et sanguinem trahant a matrice: quod non esset, ut dicunt, nisi traduceretur anima embrionis ab anima matris. Adhuc autem dicunt non esse completam aliter propinquitatem inter parentem et prolem, nisi aliquid animae traheretur a parente in prolem, ut dicunt. Sed hoc mirum esse videtur qualiter anima potest decidi ab anima, cum anima sit indivisibilis, et nihil ab ipsa decidi possit. Adhuc autem non fit generatio ex eo quod est actu pars, sed potius ex eo quod est potentia pars corporis, quod est superfluitas digestionis: et hoc non est adhuc animatum anima parentum secundum actum: et ideo nihil animae deciditur ipso deciso. Haec autem magis pertinent ad tractandum in libro de Animalibus, ubi agetur de animalium generatione. Sed quod hic sufficit, est quod dicimus semen esse ex quo est generatio, vel id quod est sicut semen consequens materiam, ut patet in his quae ex putrefactione generantur, vel ex alia quacumque elementorum commixtione per virtutes stellarum in species plantarum vel animalium producta. In omnibus enim talibus praeter commixta elementa est resultatio virtutis animae vel intelligentiae, quae resultatio est forma inchoans animam vel essentiam animae. Sicut enim videmus in operibus artis, quod dolabrum de virtute anguli habet scindere ligna vel lapides, sed ad formam domus non deducit ea quae scindit, nisi per operationem et formam artis quae est in intellectu practico artificis: et sic dicimus artem facere artem, quia forma artis in anima artificis existens educit illam quae est in lignis et in lapidibus: et hoc non est potentia in lapidibus et lignis, secundum quod lapides sunt aut ligna, sed potius secundum quod subjiciuntur instrumentis artis et ipsi formae artis quae est in artificis mente. Sic etiam dicimus quod omne semen ex quo fit generatio, sive sit in matrice alicujus animalis, sive non sit, habet in se virtutem formativam, quae absque dubio virtus est in semine non ex elementis, sed sicut artificis forma est operans super ligna ut fiat artificiatum. Sed tamen est differentia in hoc quod virtus formativa est in semine, forma autem artis in arte operans est in anima. Haec autem virtus formativa datur ab anima, vel ab eo quod est simile animae. Ab anima quidem, quando semen maturatum maturatur in corpore animato et postea educitur ab ipso. Ab eo autem quod est loco animae, quando semen maturatur extra corpus animatum a lumine et virtutibus. In corpore autem animato fit duobus modis. In vegetabilibus fit per maturationem quae est in fructu, quia vegetabilia ubique in se virtutem habent generativam dispersam: et ideo ubique adhaerentia sibi semina maturantur, et virtutem recipiunt formativam. In animalibus autem fit per membrum determinatum ad generatione: semen enim in nulla parte corporis efficitur vere semen, hoc est, potens producere simile in specie ei cujus est semen, nisi maturatum in membro ad generationem ordinato, hoc est, testiculis vel in eo membro quod est testiculorum loco, in quibus virtus animae generativa habet situm. Sive autem fiat in corpore animato, sive extra, oportet observare qualiter fiat: et hoc bene consideratum solvit totam Antiquorum contradictionem istam.

Sciendum igitur quod omne agens incorporeum quod imprimit speciem suam in rem corpoream et per corporeum instrumentum, oportet quod agat aliquando sic quod species quam imprimit, sequitur magis substantiam cui imprimitur, et aliquando magis assimilatur speciei agentis, et aliquando assimilatur secundum quid utrique: et hoc fit propter diversitatem ejus quod suscipit suam impressionem sive formamin$formam in$, quam inducit. Est autem motor primus omnino incorporeum agens, quod tamen agit in materiam quae est ex contrariis et commixta ex elementis et qualitatibus elementorum, et agit per instrumentum corporeum quadrupliciter, quorum unum est virtus quae est in corporibus coelestibus, aliud autem virtus quae est in lumine $caelesti coelesti descendente, et tertium motus coelestis, et quartum est qualitates primae quae sunt in elementis: et ideo in quibusdam quae tantum commixta sunt materialiter, non inducit nisi formam corpoream, sicut in lapidibus et metallis: et hoc est differens corporaliter secundum omnem diversitatem lapidum et metallorum. In quibusdam autem quae aequalitati coeli magis appropinquant, et ab excellentia contrariorum elementalium multum elongantur, multum resultat de lumine suo sicut in intellectuali anima, quae tota est extra corporeitatem et materiam contrarietatis, sicut superius diximus, et est similitudo quaedam agentis primi: propter quod dixerunt Philosophi quidam mediante intelligentia animam causari, quia similitudo est solius intellectualis naturae primae causae quae similitudinem suam in tali et non ex tali materia producit: propter quod etiam intellectualis anima non ex materia dicitur produci, sed potius ab extrinseco ingredi, eo quod nullum elementorum divisim, neque etiam elementorum commixtio potentiam habet conjuncti quae sit radix elementalis talis animae, sed tantum lumen intelligentiae agentis est radix ejus, ita quod aliquando a Philosophis vocatur resultatio intellectus divini in corpore physico potentia vitam habente: et aliquando vocatur umbra intellectus divini, eo quod lux illa quae causatur ab intellectu agente in naturis, aliquantulum obumbratur ex inclinatione ad materiam corporis physici. Cujus signum est, quod anima intellectiva inquisitiva est, et accipit cum continuo et tempore, cum intellectus qui separatus est, omnino sit sine inquisitione, apud quem sunt simplices formae et quiditates rerum. Quod autem sic causetur pars et anima intellectualis, et non ex materia educatur, neque in materia sit radix ejus, ex hoc probatur quod supra dictum est, intellectum esse ante corporeitatem et contrarietatem secun dum naturam, et quod habitum est intellectum esse antiquiorem materia corporali secundum naturam. Habetur autem etiam ex hoc quod si radicaretur in aliqua materia vel virtute corporali, indigeret in operatione sua materia illa et virtute corporali, et non esset separata anima intellectualis. Nos in tertio hujus doctrinae libro ostendemus eum esse separatum in substantia et operatione. Nullus igitur alius modus productionis inesse potest etiam intellectualis animae, nisi qui dictus est, et nullo modo reducatur in elementis, neque ex elementis educitur. Propter quod eleganter dicit Aristoteles in XVI Animalium solum intellectum ab extrinseco, non ex elementis ingredi in esse et produci. Anima autem vegetabilis et sensibilis producuntur ex materia, et radicem habent in materia, sed virtute agentis incorporei, sive hoc sit intellectus movens stellas, sive sit virtus formativa in semine animatorum corporum, sed tamen radix istarum animarum non est forma elementalis, neque aliquid sequens commixtionem elementorum, sed potius forma impressa ab anima decidente semen vel impressa a motore orbium, sed educta instrumentis corporalibus quae sunt lumen et virtus et motus coelorum et stellarum et qualitates elementales in se habentes coeli et animae virtutes: et ideo tales animae sunt quidem virtutes in corpore existentes, et sine eo non explentes operationes suas: sed tamen radix earum et inchoatio est forma impressa semini a virtute incorporea, ut dictum est. De his autem quae generantur ex putrefactione, in IV Meteororum fecimus mentionem et assignavimus causam. Haec enim omnia quae hic diximus, apertius in libro Animalium dicentur, ubi de operatione spermatis proprium nos oportet facere tractatum. Sed ea quae hic dicta sunt, breviter ad intellectum opinionum inductarum sunt inducta.