CAPUT X.

Sed secta eorum qui se nostro tempore erexerunt in sententia de lumine, plura continet figmenta et plures errores. Isti enim dicunt lumen esse corpus, cujus esse est continue generari et fieri: et dicunt esse corpus formale et spirituale, cujus dicunt esse convenientiam tam cum corpore quam cum incorporeo spiritu. Cum corpore quidem convenit, ut dicunt, quia situaliter implet mundum: cum incorporeo autem, quia est indivisibile. Ut melius intelligatur, etiam subjiciunt exemplum, dicentes materiam primam es sentiales habere partes, quae sunt substantiae, quas non confert ei quantitas, sed habet eas ante quantitatem, sed quantitas addita materiae discindit partes inventas in materia, et dat eis situm, ita quod una est juxta aliam in situ, et una ante aliam, et una subtus, et alia supra, quorum nihil habuerunt partes materiae ante quantitatem, sed tunc habuit unam partem quasi sub alia et non juxta aliam. Ita dicunt quantitatem perspicui sive perspicui corporis se habere ad substantiam quae est lux vel lumen, quae quidem substantia corporea est, ut dicunt, sed situm et quantitatem non accipit nisi ex eo in quod descendit: in se autem substantia indivisibilis est. Si autem objicitur istis quod corpus est quod habet tres dimensiones, sicut dicit Euclides, dicunt quod hoc est corpus in genere quantitatis, sed ante illud est corpus in genere substantiae, de quo etiam diximus in libro Physicorum, quod est subjectum in physicis, quod non habet dimensiones terminatas, sed potest habere quascumque: et in genere corporis naturalis primum secundum esse, licet secundum rationem non sit primum, est lux et lumen, ut dicunt isti: et quia sic simplex corpus est, dicunt quod cum quolibet alio corpore potest esse, et est in eodem loco propter suam formalitatem. Et si quaeratur ab his, quae sit necessitas hujus corporis in naturis, dicunt quod quemadmodum necessarium est esse in naturis unum primum, quod movetur tantum, quod est materia prima, quae non movet aliquid, sed movetur ab omnibus quae movent in natura: sic etiam necessarium est esse unum corpus movens, et hoc est coeleste corpus. Cum autem secundum se non tangat materiam, oportet ab ipso fieri corpus progrediens ex ipso continue, quod agit in materiam tangendo eam: et cum movens et mobile sint diversae essentiae, oportet quod istud corpus diversae sit essentiae ab omni materia generabilium et corruptibilium: et hac ratione dicunt lucem pri mum esse in genere substantiae et esse corpus simplicissimum, quemadmodum formae cum quolibet corpore est in eodem loco.

Addunt autem adhuc dicentes corpus non effici nisi a corpore, et cum suppositum sit lucem esse moventem ad generationem corporum, dicunt oportere ipsam esse corpoream substantiam: quia aliter corpus causaretur a non corpore, quod est inconveniens in physicis. Adhuc autem dicunt nihil secundum esse figurari nisi corpus: videmus autem figurari lucem in figura sphaerae. Amplius radii egredientes a corpore luminoso distincti videntur: nihil autem distinctum cernitur in natura nisi corpus. Adhuc autem quod procedit a corpore, aut est corpus, aut non est corpus. Si est corpus, habetur propositum. Si vero non est corpus, tunc oportet quod sit forma corporis. Aut ergo forma accidentalis, aut substantialis. Et si diceretur forma substantialis esse, tunc sequeretur formam substantialem egredi extra suam propriam materiam, quod est absurditas. Si autem accidentalis forma, aut est accidens per se, vel accidens per accidens. Et si est accidens per se, tunc est inseparabile a suo subjecto: et hoc non videmus, quoniam nos invenimus in pluribus subjectis. Si vero sit accidens per accidens, tunc oportet ad hoc quod reducatur ad aliquid quod est per se subjectum: quia accidens per accidens reducitur ad accidens per se: et tunc sequitur id quod prius. Praeterea accidens secundum hoc movebit ad esse omnium quae physice generantur, quod est valde absurdum: ergo relinquitur quod sit corpus. Haec et hujusmodi inducere consueverunt quidam lucem esse corpus dicentes. Adhuc autem dicunt lucem multiplicatam divaricare et disgregare aerem et calefacere et ignire, sicut in speculis apparet, quae omnia non nisi corpus efficere potest.

Nos autem istam opinionem plenam esse erroribus reputamus, nec fuit inventa propter veritatem rei, sed potius propter amorem defendendi quosdam Antiquos qui radios corpora esse dixerunt. In contrarium autem hujus opinionis est, quod dicunt lucem esse corpus simplex: et tunc oportet quod sit aliquod simplicium: et quodcumque est, illius motum habebit: et hoc non est verum, cum videamus ipsum nec circulariter moveri, sed recte ad diametrum diffundi: et cum movetur recte, movetur in omnem partem ad quam recta linea trahi potest a luminari primo, quod non facit aliquod simplicium quae habent motum rectum: nisi forte velint fingere, quod sex sunt corpora simplicia.

Adhuc autem fabulosum est quod dicunt, hoc corpus esse indivisibile: aut enim est indivisibile habens situm, aut non habens situm. Et si habet situm, nulla est differentia sui ad punctum: indivisibile enim mobile necessario habet situm: et hoc necessario est punctum, sicut supra et in Physicis propositum est. Si autem non habet situm, tunc nec corpus est, nec corporis aliquid: quia omne illud quod est corpus vel aliquid corporis, situm habet. Adhuc autem unde venit ei quantitas qua diffunditur per totum hemisphaerium ? Si dicatur quod ab aere, tunc non habet quantitatem nisi alienam, sicut habet forma situalis quantitatem sui subjecti: et tunc per hoc non probatur quod sit corpus, sicut nec albedo corpus est habens longitudinem et latitudinem per accidens in subjecto. Si autem habet quantitatem potentia quae reducitur in actum quando implet hemisphaerium, tunc quaeratur quid educat eam de potentia ad actum: illud enim aliud erit ab ipso: et si fingendi detur licentia, non erit fingere quid sit educens. Adhuc autem cum lumen habens quantitatem implentem hemisphaerium, iterum in indivisibile colligitur: quaeratur et quo agente fit istud ? non enim amittit quantitatem quam habuit nisi aliquo redigente ipsum ad indivisibilitatem. Isti etiam dicunt lumen esse corpus quod partem habet sub parte, et partem in parte, et non partem juxta partem. Et hoc figmentum non est intelligibile, quia cum dicit quod habet partem sub parte, praepositio notat situm unius partis sub alia: et si habet situm, non est indivisibile, et hoc contra hypothesim. Dicere autem quod habet partem in parte, nihil omnino est: quia pars non potest intelligi esse in parte, nisi per identitatem essentiae unius cum alia: sic idem erit in seipso, quod in nulla re intelligi potest vel esse potest, sicut probatum est in IV Physicorum. Adhuc tota lux est indivisibilis: et pars est minor toto: ergo aliquid est minus indivisibili: et sic indivisibile erit divisibile necessario. Visus autem testatur errorem istius non opinionis, sed fatuitatis: eo quod nos videmus lumen implere totum hemisphaerium: et hoc est omnino concedendum. Ista autem stultitia multa reputat non esse inconvenientia, quae in tota philosophia impossibilia sunt, sicut quod duo corpora sint in eodem loco, et quod aliquid sit indivisibile, et quod totum sit essentiale parti, et multa alia irrationalia quae ab istis asseruntur.

Quod autem isti dicunt de materia, nos determinasse meminimus in primo Physicorum, ubi diximus quod materia ante quantitatem nullam habet partem nisi in potentia, neque habet partem in parte, nec partem juxta partem. Et quod dicunt de primo movente, ridiculosum est. Primum enim movens materiam generabilium et corruptibilium est coelum, cujus lumen est qualitas instrumentalis: et, sicut superius diximus de calore naturali, quod prout est instrumentum animae vegetabilis, habet multas virtutes ex anima quas non habet ex propria natura, ita dicimus quod lumen multas habet virtutes in quantum est instrumentum corporis coelestis moti per intelligentiam: et ideo in talibus virtutibus existens efficit corpora generabilia et corruptibilia: et sic corpus non efficitur a non corpore, sed a corpore coelesti per instrumentum quod non est corpus, sed habet in se vir tutem corporis et intelligentiae quae movet corpus. Et quod dicunt lucem figurari sphaerice, dicendum quod hoc est verum: quia quod generatur a sphaerico, necesse est in forma sphaerica generari, sicut etiam diximus in III Meteororum: lumen autem egreditur a corpore luminoso sphaerico, et a quolibet puncto ejus, et ideo habet sui generantis formam: habet tamen eam in perspicuo cui innititur, et non in propria essentia. Et quod dicunt radios esse distinctos secundum formam vel visum, dicendum quod radius materialiter est rectitudo illuminata, quae est perspicui pars quaedam. Unde illud perspicuum super quod manat lumen, dicitur radius: et si radius vocatur linea visualis quae est aer cum lumine, tunc corpus est, sed non est corpus, quod sit habens materiam distinctam a materia perspicui: haec enim positio fere sumit semper aliquid inconvenientius ad probandum illud quod probare intendit. Aliud autem quod dicunt, quod illud quod procedit a corpore, aut est corpus, aut non-corpus: dicimus quod lumen non est corpus, sed est forma et qualitas corporis: et est comparabile hoc ad duo subjecta, quorum unum est subjectum ejus et causa: in illo semper est: et hoc est corpus luminosum. Aliud autem est subjectum ejus tantum, et hoc est pervium: et ideo illud aliquando est sine lumine, sicut calidum comparatur ad ignem sicut ad subjectum et ad causam, et alia calida sicut ad subjectum tantum. Et quod dicunt de divaricatione sive disgregatione, ridiculosum est: quia etiam color divaricat et disgregat, et tamen non est corpus: per quam autem naturam lumen eliciat calorem, diximus in libro Coelo et Mundo. Ista igitur sufficiant ad hujusmodi fatuitatis confutationem.