CAPUT III.

Volentes autem adaptare ea quae dicta sunt ad potentiam sensitivam, dicendum quod mutatio potentiae sensitivae ad primam perfectionem ipsius, est a generante: potentiarum enim apprehensivarum quaedam complentur prima perfectione a materia vel natura, et quaedam per experimentum et studium: a natura quidem, sicut potentia sensitiva ad sentire: per experimentum autem et tempus, sicut intellectiva: ab ipsa enim generatione generante et dante formam sensitivam, datur etiam actus primus sensus, quo sensus sentire potest quando voluerit, quando nihil est extra prohibens. Dico autem extra prohibens nihil, quia et medii aliqua dispositio impedire potest sensum, et absentia sensibilis: sicut et scientiae habens habitum, considerare poterit quando voluerit, quando nihil est extra prohibens.

Cum igitur generatum est complete sentiens, tunc jam habet habitum perficientem sensum prima perfectione, quae est sicut scientia, quae est primus actus in intellectu: sentire autem secundum actum qui est secunda perfectio, quod est quando recipitur species sensibilis in sensu, est sicut considerare se habet ad scientiam. Sed in hoc est differentia, quia activa et motiva ad operationem sensus sunt extra, sicut visibile et audibile: eo quod species sensibilium non movent sine praesentia materiae: et quia materiae praesentiam necesse est esse extra, ideo sensibilia moventia sensum ad sentire secundum actum, necesse est esse extra in omnibus sensibus.

Hujus autem causa est, quia, sicut jam tetigimus, singularium secundum actum est sensus, hoc est, sensus secundum actum secundum quem sentire est singularium, quae singularia sunt per materiam individuata, sine cujus potentia forma sensibilis nullo modo apprehenditur. Scientia autem est eorum quae actu universalia sunt: et haec sunt abstracta non solum a materiae praesentia, sed ab omnibus quae accidunt formae secundum quod est in materia individuata, sicut est figura, et ubi, et quando, et caetera hujusmodi. Haec autem universalia sic separata, quodammodo sunt in ipsa anima: quia imagines sunt in anima: et ab ipsis abstrahitur universale quod movet intellectum possibilem: et ideo non simpliciter, sed quodammodo sunt in anima. In phantasmate autem universalia sunt non secundum actum universalia, sed potentia quae per abstractionem intellectus fiunt universalia simplicia: et quia universale in phantasmate est intus in anima, et non extra, nec exigit materiae praesentiam, ideo est in potestate animae intelligere cum velit. Sentire autem non est in potestate ejus cum velit, quia movens sensum exigit materiae praesentiam, quae non est praesens in anima: assentire enim necessarium est sensibile movens sensum secundum materiae praesentiam. Sicut autem diximus de sensu qui exigit materiae praesentiam, ita se habet de scientia sensibilium secundum quod sensibilia sunt: causa enim ipsa sciendi et sentiendi est species movens sensum secundum materiae praesentiam, sicut causa intelligendi est universale in phantasmatibus movens intellectum. Causa autem quod oportet esse sensibile extra, est quia sensibilia sunt singularium quae sunt in materia, et haec sunt exteriora. Sed quia de his quae ad intellectum pertinent, hic certificare non possumus, tempus fiet in quo accipiemus principium loquendi de ipsis in sequentibus hujus libri.

Nunc autem tantum sit determinatum, quod non simpliciter sive uno modo dicitur id quod in potentia dicitur aliquid, sed aliud quidem dicitur potentia materiali et imperfectum, sicut dicimus puerum posse militare: aliud autem, sicut dicimus posse militare eum qui habet aetatem et habet habitum militiae, non militat autem in opere. Et sic similiter dicitur dupliciter sensitivum, sicut diximus, sicut si dicamus imperfectum secundum organa sensus posse sentire, et sicut dicamus posse sentire perfectum secundum organa sensus.

Et quia horum sic in potentia existentium differentia usualiter non est nominata, ideo oportuit nos determinare, quia sic differunt et quomodo differunt, ne potentia activa semper perfecta esse credatur: et quia nomina propria non habemus, uti nos oportet nomine alterationis et passionis in istis tanquam propriis nominibus: cum tamen non nisi extenso nomine eis conveniat, sicut supra diximus, sensitivum potentia est animal sensibile ut sensibile in actu sit, et non tamen ipsum sensibile: quia forma sensibilis extra prout est in ipso sensibili, non recipitur in sensu, sed intentio ejus: et si reciperetur in sensu secundum esse quod habet in re, tunc haberet duo esse: et oporteret dicere quod oculus aliquando esset albus, aliquando niger, aliquando alterius coloris, quod non est verum. Est igitur id quod est in sensu nec sensibile, quia est intentio sensibilis: et non est ipsum sensibile, quia non confert illud esse sensui, quod confert rei quae extra sentitur.

Sed forte objiciet aliquis, quod cum sensatorum species non moveant sensum secundum esse materiale quod habent in sensibili re extra, sed potius secundum quod est intentio spiritualis in sensu accepta, oportet, quod habeant motorem unum qui in omnibus causa est illius spiritualis, sicut etiam intellectiva habent motorem unum, qui in omnibus causat formam simplicis intelligibilis. Nec convenienter dici potest, quod esse spirituale habeant intentiones sensibiles ex hoc quod recipiuntur in subjecto spirituali: quia magis est rationabile causam diversitatis esse spiritualis et materialis ipsorum sensibilium esse ex diversitate motoris, quam ex diversitate subjecti: quia subjectum non diversificat moventia, sed potius e converso: intentiones autem spirituales sensibilium sunt moventes. Haec autem dubitatio magna indiget consideratione, et in sequenti capitulo secundum facultatem nostram determinabitur.