CAPUT XI.

At vero objiciet forte aliquis, quod ea quae dicta sunt, esse vera non possunt, quia idem numero in uno indivisibili tempore non potest simul moveri contrariis motibus. Constat autem quod judicans de sensibus oportet moveri ab ipsis sensibus: judicans igitur de albo et dulci, vel de albo et nigro, quoniam eadem vel altera sunt, oportet quod simul moveatur motu formae utriusque: hoc autem impossibile videtur: si enim dulce sic, hoc est, secundum proprietatem formae suae movit sensum et intelligentiam, amarum movebit utroque modo vel motu contrario, et album iterum movet secundum aliam: formationis autem diversitas oritur a formarum contrarietate: et sic idem numero et indivisibile movetur in tempore indivisibili motibus contrariarum formarum, quod est impossibile. Et licet hoc uno verbo solvere possemus dicentes, quod formae non habent contrarietatem nisi prout sunt in materia per esse materiale: et intentiones contrariorum in anima acceptae non sunt contrariae, et ideo in eodem esse possunt: tamen quia intendimus ad plenum declarare qualiter sensus communis unus et non unus sit, aliter solvimus inductam dubitationem: et primo volumus dare solutionem ad hominem, postea autem solutionem veram quae demonstrat veritatem naturae sensus communis. Dicimus igitur primo, quod sensus communis est quoddam inseparatum, et indivisibile est judicium ejus, et in tempore indivisibili secundum suum subjectum: esse autem suum est divisum et separatum: contingit igitur dicere, quod quodammodo inseparatum et indivisibile sentit diversa et separata: et contingit dicere, quod divisum et separatum quodammodo, alio modo est illud quod sentit divisa et separata: dicimus enim, quod nullius sensibilis judicium perficitur in organo proprii sensus qui recipit illud sensibile, sed omnes particulares nervi qui ad organa propriorum sensuum diriguntur, et concavi sunt ut in eis discurrat spiritus qui est vehiculum virtutis sensitivae, diriguntur ad anteriorem cerebri partem, quae medietas quaedam est, et symphoniace composita ad omnia sensata propria, et nullum habet sensum potentem omnes suscipere, et ibi est organum sensus communis: et ab illius unitate sensibilis virtus quae est sensus proprii, eo quod est finis sensuum, est una loco et subjecto, sed pluralitate formarum particularium sensuum est plures. Omnes enim proprii sensus emanant ex ipso.

Et dicemus tunc solventes inductam dubitationem, quod non est inconveniens quod id quod est uno modo unum et alio modo plura, sentiat diversa et contraria. Ista autem solutio licet impediat objectionem quoad hominem, non tamen solvit inductam dubitationem quoad materiam sensus communis. Idem enim subjecto et indivisibile est potentia habens contraria: et si intelligatur divisum per subjectum, adhuc potentia habet contraria: et ideo contraria potentia insunt ei quod est indivisum subjecto, et ei quod est divisum: sed esse ejus quod actu habet contraria, non potest esse indivisum subjecto, sed oportet divisum subjecto sit. Contraria enim actu non possunt in subjecto eodem esse: et ideo in eo quod agit aliquid per formas contrariorum, oportet quod sit divisum: igitur impossibile est album et nigrum esse simul in eodem subjecto: ergo non potest aliquid pati per receptionem speciei eorum actu unum et indivisibile subjecto: sed secundum prius habitam solutionem sic se habent sensus communis et intelligentia, quoniam vel quando habent species contrariorum et diversorum. Dictum est enim quod sunt unum subjecto, et plures secundum formas derivatas ab ipsis: non ergo conveniens fuit dicta solutio. Convertemus ergo sermonem et dicemus, quoniam sensus communis est sicut terminus sensuum particularium: et quia terminus est forma, apprehensio enim diversorum sensatorum est ad hoc finaliter ut discernatur convenientia et differentia quae est inter ea: et quia terminus talis et finis est forma, ideo dicemus sensum communem essentialiter et formaliter unum et indivisibilem esse, et per subjecta particularia ad quae dirigitur virtus ejus, esse plures.

Eo modo quo mathematici quidam dicunt punctum in circulo quo dicitur esse centrum unum in substantia et forma, non in quantum duo sunt, quia sic in se indivisibile est et non ex diversis compositum: et hoc modo non discernit nisi unum quod est medium circuli. Per hoc autem quod ipsum substantialiter est medium circuli, est ipsum principium aequalitatis linearum protractarum ab ipso ad circumferentiam. Sic uno et unum et multa discernuntur. Oportet enim unum esse per substantiam et formam per quod judicatur in omnibus aequalitas, et oportet ipsum esse plura per hoc quod est plurium quibus sua medietas dat aequalitatem: et sic dividitur quodam modo per attributionem et influentiam, et non per substantiam et formam, quoniam substantia una est: et forma medians, quae est causa aequalitatis, una est: secundum tamen quod dividitur, non unum est: quia et sic bis utitur eodem signo: hoc enim modo significat divisionem diametri in puncto quod est centrum: et est attribuens uni semidiametro aequalitatem per hoc quod est ejus principium: et aequalitatem attribuit alteri per hoc quod est ejus finis: et in quantum sic uno termino ut duobus utitur: judicat enim duo, quia judex est aequalitatis duarum semidiametrorum, et sic separata sunt, ut quodam separato dijudicata. In quantum vero est unum in forma et substantia mediationis, fit judicium unius et multorum unitorum uno quodam et simul. Unius enim totius circulationis judicium est unum centrum, et multarum linearum aequalium est judicium per unicam centri mediationem: eo quod illa causa universalis est omnis aequalitatis, quae est in lineis ab eodem centro ad circumferentiam protractis. Sic omni eodem modo dicimus sensum communem formaliter principium omnium sensuum particularium, et esse formam a qua est influentia in omnibus propriis sensibilibus, et esse unum in substantia et forma sensibilitatis, sed distinctum per hoc quod influit particularibus organis particulares sensus, et prout dirigit sensum huic vel illi proprio organo: et sic judicium diversorum sensibilium per hoc quod dicit esse ea altera vel eadem ad invicem, est per unum in forma et substantia et per diversa, per hoc quod illud unum aliquid attribuitur diversis, et influentiam habet super diversa: et hoc non dicitur diversum nisi per hoc quod est diversorum, simpliciter tamen unum et indivisum est.