CAPUT VI.

Forte autem aliquis dicet, quod organum aliquod proprium quo sentimus est eorum sensibilium quae supra vocamus sensata communia: et sic ille sensus qui est illius organi, erit sextus sensus primus, ita quod sensata communia sunt sibi propria. Sed si hoc esset verum, tunc sensata communia sentiremus unoquoque sensu secundum accidens et non essentialiter. Id quod sentimus per accidens, dicitur dupliciter, quorum unum est quod accidit huic sensui in quantum est hoc, licet non accidat sensui in quantum est sensus, sicut nos visu sentimus dulce: hoc enim accidit visui in quantum conjunctum est suum sensibile cum sensibili, gustus tamen dulce non accidit sensui in quantum est sensus: quia tunc a nullo sensu perciperetur sive sentiretur. Aliud autem est quod accidit huic sensui in quantum est hic sensus, et etiam sensui in quantum est sensus, sicut dicimus quod videmus filium Dionis: et de illo diximus supra, quod est sensatum per accidens. Primo ergo modo per accidens sentitur ab aliquo sensu hoc quod ab alio sensu sentitur per se. Si ergo sensata communia sentirentur ab aliquo proprio sensu per se, tunc absque dubio non sentirentur ab aliis nisi per accidens, ita quod forma eorum nullo modo depingeretur in sensu alio, sicut nec forma dulcis describitur in visu. Communia autem sunt quinque quae supra diximus, quae sunt motus, status, figura, magnitudo, numerus: et unum tamen quod ad numerum reducitur: et si aliqua alia inveniantur quae a pluribus sensibus essentialiter sentiuntur, ad ista reducuntur, sicut situs qui est dimensio, et magnitudo quaedam, et sicut propinquitas et remotio quae sunt etiam reducta ad magnitudinem, et sicut asperitas et lenitas, et rectum et curvum quae videntur et tanguntur, quae sub figura videntur collocari, et quaecumque alia talia possunt inveniri: et ideo Avicenna in suo sexto Naturalium, similiter autem Avicebron et Hebucham plura quam quinque ponunt sensata. Quod autem omnia ista a quocumque praedictorum quinque sensuum essentialiter et non accidentaliter sentiantur, probatur per hoc quod omnia haec quaecumque sentimus, motu quodam qui est a sensibili in sensum sentimus. In illo autem motu forma sensibilis ut passio quaedam efficitur in sensu: tali enim motu sentimus magnitudinem, et ideo magnitudo sensibilis in sensu efficitur: et quia magnitudinem sentimus motu, oportet quod etiam figuram sen tiamus tali motu: quia figura magnitudo est quaedam sic vel aliter terminata: et quia oppositorum est idem sensus essentialis, ideo quiescens sentimus in eo quod non movetur sive privatum est motu: numerum autem sentimus negatione continui, et per proprietates: jam autem probatum est, quod continuum quod est magnitudo quaedam, essentialiter sentitur: et ideo oportet quod ejus privatio quae est numerus, essentialiter sentiatur: et universaliter dicatur quidquid sentitur motu qui sit a sensibili in sensum, et passio sensus, et sic perfecta ab agente sensibili a pluribus sensibus, illud sentitur essentialiter, cum talis motus sit factus per se sensibili forma: motus enim ille est forma post formam: quia quod a sensibili patitur medium, hoc patitur a medio organum sensus: communia autem omnia tali motu sentiuntur a pluribus sensibus: nihil igitur eorum sentitur per accidens, sed unumquodque eorum sentitur essentialiter: et hoc non posset esse, sicut diximus, si sensata communia propria essent alicujus sensus particularis: quia unusquisque propriorum unum sentit tantum primo secundum naturam, sicut visus qui primo non accipit nisi colorem, et sub ipso colorum differentias: est enim visus primo coloris, et postea differentiarum coloris secundum quod probavimus in principio Physicorum, quod universale prius est particulari in sensu: similiter autem est in quolibet alio sensu.

Cum igitur ista communia sint plura sub una universali natura non contenta, non erit ipsa alicujus sensus sensata propria. Si autem diceretur ab aliquo, quod essent propria alicujus sensus, tunc sequeretur quob quod ab aliis sensibus propriis ista non comprehenderentur nisi per accidens: et sic motus sentiretur per visum per accidens, quia ille motus sentiretur a visu: sicut nec sentimus dulce per visum: hoc enim ita contingit, quia nos habemus utriusque, scilicet tam albi quam dulcis proprium sensum, secundum quod essentialiter et substantialiter utrumque cognoscimus, sed album visu, et dulce gustu: et ideo accidit nobis videre album quando judicium gustus prius fuit de dulci in hoc albo: et ideo non videmus dulce in eo quod dulce, sed videmus hoc quod est dulce secundum materiam. Et si diceretur quod non hoc modo videmus dulce per accidens quod scilicet accidit huic sensui in quantum est sensus hic, tunc oporteret quod videremus ipsum per accidens omnino, ita quod accideret sensui in quantum est sensus, sicut videmus filium Dionis non in quantum est Dionis filius acceptus per aliquem alium sensum, sed in quantum est albus, cui accidit Dionis filium esse, cujus formam nequaquam in visu describitur, sed ab alia altioris sensus comprehensione cum visibili accipitur. Nos autem jam ante probavimus, quod nos habemus sensum communem a pluribus sensibus eorum quae sunt sensata communia, non secundum accidens, sed per se: non igitur est de ipsis aliquis proprius, nequaquam sentiremus ipsa essentialiter a pluribus communiter, sed tantum secundum accidens, sicut sentitur filius Dionis: propria enim sensibilia sentiunt proprii sensus ad invicem, ita quod unus sentit sensibile alterius, non quidem secundum quod ipsi sunt essentialiter distincti, et ad hoc sensibile vel ad aliud, sed potius secundum quod sensus plurium sensibilium est unus in subjecto, non in quantum sensus, sed potius secundum quod sensibilia plurium unum sunt in subjecto, sicut citrinum et amarum in cholera: tunc enim dicimus nos videre amarum, quando videmus citrinum: et non potest dici, quod si alterius proprium cujuscumque duorum, visus scilicet vel gustus, quod dicat quod haec duo unum sunt: quoniam hoc dicere est alicujus virtutis quae comparat secundum divisionem et compositionem sensata plurium sensuum: et hoc non potest esse proprium alicujus eorum: quia quaecumque virtus comparat inter sensata plurium, oportet quod accipiat sensata plurium: et hoc non potest facere aliquis sensus proprius: et quia hoc non est proprium alicujus sensus particularis, ideo frequens fit deceptio circa hoc, cum supra ostenderimus proprium sensum in sensibili proprio nullatenus decipi: deceptio enim est ejus virtutis quae componit et dividit inter sensata: quia saepe cum accipit citrinum hoc ipsum putat esse amarum, et ita mel aliquando opinatur fore fel. Cujus autem potentiae sit inter sensata componere et dividere, posterius dicetur.

Inquiret autem aliquis, cujus causa natura dat nobis sensus plures, ita quod plura sensata per sentimus, et non dat nobis natura unum solum sensum per quem omnia sensata sentiremus ? Ad hoc dicendum est, quod hoc facit natura quatenus nos non lateant communia sensata quae convenienter sentimus post sensata propria: illa enim nesciremus esse communia, si omnia propria sentiremus per unum et eumdem sensum, quae sunt motus, et magnitudo, et alia quae supra dicta sunt. Si enim solus visus per quem sentiremus per omne sensatum, et visus esset albi et aliorum propriorum, tunc laterent magis communia esse communia quam modo faciant: videntur enim omnia communia eadem esse cum propriis, eo quod non consequerentur nisi ad sensibilia ejusdem sensus, et videretur color esse magnitudo: nunc autem quia eadem communia etiam in altero sensu sentiuntur, facit manifestum esse quod communia altera sunt a propriis: quidquid enim aliquando sequitur ad unum, aliquando ad alterum, diversum est ab utroque: et cum communia uniant in se propria, si communia non bene essent distincta a propriis, oporteret quod totum judicium sensibilium esset errore implicitum, et nihil esset certum in judicio sensibilium. Haec igitur dicta sunt ad hoc quod non sit sextus aliquis sensus proprius praeter quinque determinatos.