CAPUT V.

Adhuc autem et tertiam inducemus rationem sumptam a sensibus, per quam nullum deesse sensum animalibus perfectis ostendemus: haec enim efficacior est ad probandum quod numerus propriorum passivorum ex numero propriorum activorum convenientissime probatur. Non enim alterum aliquod corpus sensibile est et alia passio sive qualitas sensibilis quae nulli sensui est propria, quam illae quae dictae sunt: ergo nullus deest animalibus perfectis sensus: nullum autem aliud sensibile est ab his quae dicta sunt, sicut probabimus. Si enim esset aliud aliquod sensibile, sensus illius ab aliquo animali haberetur: sed animal perfectissimum est homo: ergo sensus illius haberetur ab homine. Nos autem videmus hominem non habere plurium sensibilium sensus, quam qui dicti sunt: quoniam sensibilia judicant convenientia et inconvenientia animalibus quorum sunt sensus. Judicium autem convenientis potest accipi per illud quod substantialiter convenit, aut nocet, aut per signum illius. Et siquidem est de eo quod substantialiter convenit, tunc oportet quod sensibile innotescat per seipsum, et aliquid quod est pars animalis: quia ad hoc quod aliquid substantialiter conveniat, oportet ista duo concurrere, scilicet quod substantia sensibilis per seipsam conveniat: quia species generata ab ipso, non constituit substantiam corpoream: et oportet ut substantiae conveniat sentientis: et sic sensibile necesse est conjungi per substantiam sentienti: et ex hoc convincitur esse tactus, et sufficienter habetur, quando omnia contingibilia contangibilia nobis substantialiter per tactum sentimus. Si autem per signum innotescit, aut illud signum est propinquum, aut remotum, aut medio modo se habens. Et siquidem est propinquum, tunc erit sequela commixtionis: et sic erit sapor per substantiam conjunctus gustui. Et si est medio modo se habens, tunc est odor, qui causatur a sapore. Si autem est remotum, tunc significat per ipsam rei formam, aut per illud quod est ejus signum et non res ipsa, et sic est sonus.

Est autem numerum hunc aliter accipere: quoniam sensus est ad notitiam ordinatus, et ad cibum convenientem, et ad substantiam: his enim tribus perficitur animal perfectum: substantia enim dat esse, cibus autem conservationem in esse, disciplina autem est de perfectione animae praecipue humanae. Si ergo sensibile sit magis disciplinabile, tunc erit aut ex ipsa rei forma deserviens inventioni, et tunc est sensus visus: et ideo delectatio visus maxime signum est quod homo naturaliter scire desiderat: aut est per signum intentionis rei, et sic est auditus deserviens doctrinae. Quia autem omne quod quisquam scit, aut addiscens ab alio, aut inveniens per seipsum novit, ideo isti duo modi sufficiunt ad disciplinam. Si autem sensus sit magis ad cibum persequendum, cum cibus non sit nisi aliquid commixtum, oportet quod species sensibilis sit alicujus commixti species: species igitur ista consequitur proxime mixturam, ita quod est proximus effectus ejus, et sic est sapor: aut est effectus ejus non proximus, et sic est odor qui saporem sequitur. Si autem est de his qui ordinant ad substantiam, tunc est species tangibilium.

Et ex his patet quare homines visum et auditum habentes optime disciplinabi les sunt: et si carent odoratu, visu, et auditu, nunquam disciplinantur perfecte. Sunt tamen omnes sensus aliquo modo et secundum quid disciplinabiles: et ideo dicitur quod destructo quolibet sensu perit scientia sensibilis ejus: et sunt aliquo modo judicantes cibum: sed tunc aut judicant per intentionem pure spiritualem, aut medio modo se habentem. Et primo quidem modo judicat visus a remotissimo. Secundo autem modo aut est substantialiter judicans, aut proxime judicans conveniens et inconveniens in ipso: et primo quidem modo est tactus, secundo autem modo est gustus. Si autem habet se medio modo, aut plus est materiale quam spirituale aut e converso. Et primo quidem modo est odor, qui mixti corporis est. Et secundo modo est sonus, qui esse spirituale habet in medio, non tamen sicut visus. Hae autem sunt rationes ab Aristotele in II de Anima confuse et breviter positae: propter quod Avicenna professus est se Aristotelem illo in loco non intellexisse.