Q U E S T I O 1 (1)

1 Quoniam, secundum (2) doctrinam Philosophi , 1 Posteriorum , disciplina quelibet (3) intellectiva fit ex preexistenti cognitione sensitiva, et (4) in Sententiarum prologo (5) consuetum sit de cognitionibus inquirere (6), ideo primo quero de cognitione sensitiva questiones aliquas (7).

2 Et sit (8) illa prima (9): utrum cognitio sensitiva naturaliter (10) causari (11) vel conservari possit (12) sine obiecto.

3 Et (13) arguitur (14) primo (15) quod sic (16): ad causationem (17) sive (18) conservationem sensitive cognitionis (19) /P9ra/ non requiritur obiecti (20) presentia, igitur nec existentia, igitur (21) nec (22) causalitas.

3.1 Consequentia prima (23) patet quia (24) non /E4ra/ plus ad (25) causationem (26) vel conservationem sensitive cognitionis requiritur obiecti existentia (27) quam presentia (28).

3.2 Consequentia alia (29) patet (30) quia sequitur: obiectum (31) non existit (32), igitur non (33) causat nec (34) conservat (35).

3.3 Antecedens (36) probatur (37), quia tunc (38) nulla foret (39) falsa visio vel illusio, cuius oppositum (40) experimur (41).

4 Ad (42) oppositum (43): effectus (44) naturaliter dependens ab aliqua (45) causa, tam (46) in fieri quam in facto esse (47), non potest fieri naturaliter (48) nec etiam (49) conservari sine existentia talis cause, igitur nec talis (50) cognitio sensitiva (51) sine obiecto (52).

4.1 Consequentia patet (53) <quia talis effectus esse videtur (54) cognitio sensitiva respectu obiecti sui (55); antecedens patet> (56) de lumine causabili (57) a corpore luminoso (58).

5 In ista (59) questione erunt quattuor (60) articuli (61); primo ponam aliquas conclusiones (62), secundo impugnationes conclusionum (63), tertio solutiones (64), quarto ad rationes (65).

6 Quantum ad primum articulum (66), pono sex conclusiones (67).

7 Prima (68), quod (69) exterior sensatio non potest causari naturaliter (70), obiecto ipsam (71) non causante.

8 Secunda conclusio (72), quod (73) exterior sensatio (74) non potest <naturaliter> (75) conservari, (76) obiecto ipsam (77) non (78) conservante.

9 Tertia conclusio (79), quod (80) exterior sensatio (81) non potest naturaliter (82) causari vel conservari (83) ab obiecto suo (84) qualitercumque distante (85).

10 Quarta conclusio (86), quod (87) non est dare maximam distantiam (88) nec (89) minimam (90) a qua sensatio exterior (91) causari (92) vel conservari possit (93) naturaliter ab obiecto (94).

11 Quinta conclusio (95), quod (96) non est dare minimam distantiam nec (97) maximam (98) a qua non possit (99) naturaliter exterior sensatio (100) causari vel conservari ab obiecto.

12 Sexta conclusio (101), quod (102) interior sensatio causari vel conservari (103) potest (104) naturaliter (105) sine obiecto.

13 Prima conclusio (106) probatur (107) sic (108): non minus dependet exterior sensatio ab obiecto suo (109), tamquam a causa sui (110), quam lumen (111) a (112) luminoso a quo causatur (113), vel quam (114) ymago in (115) speculo (116), si ponatur (117), a re cuius est ymago (118).

13.1 Prima pars istius (119) patet, quia (120) quantum experimur lumen (121) a luminoso dependere, tantum (122) experimur exteriorem (123) sensationem dependere ab obiecto (124). Secunda pars patet, quia /L1rb/ non minus est (125) exterior sensatio ymago (126) rei sensibilis et (127) similitudo (128), quam talis ymago, si ponatur (129). Sed lumen non potest naturaliter (130) causari (131) sine presentia luminaris corporis (132); patet ad sensum de radio (133), quia non est (134) sine sole (135); nec ymago, si ponatur (136), in speculo (137) causatur (138), obiecto (139) non (140) causante; igitur etcetera (141).

14 Secundo sic: si sensatio exterior (142) naturaliter (143) causaretur (144), obiecto non causante (145) nec (146) existente (147), periret (148) omnis certitudo de existentia sensibilium (149) et (150) conditionibus (151) eius (152) sensibilibus (153) contingentibus (154), quod est satis absurdum (155).

14.1 Probatio (156) consequentie (157), quia nullum iudicium esset certum (158) per quod iudicaretur (159) rem (160) esse (161) quando non (162) esset (163), vel rem (164) sic se habere quando non sic se haberet (165), nullo facto miraculo (166), sed sic esset de quocumque (167) iudicio (168) /F1rb/ habito (169) de /P9rb/ existentia /T1rb/ sensibilis (170) et conditionibus eius (171) sensibilibus (172) contingentibus, si sensatio (173) aliunde (174) causaretur quam ab (175) obiecto, igitur (176).

14.1.1 Maior (177) patet, quia alias starent simul quod iudicium foret certum (178), cum (179) non sic (180) esset (181) sicut iudicaretur per illud.

14.1.2 Minor /K2b/ probatur (182), quia exteriori sensatione (183) existente (184) in potentia sensitiva iudicatur (185) obiectum esse; si igitur (186) posset aliunde causari naturaliter (187) quam ab (188) obiecto, adhuc iudicaretur obiectum esse (189) etiam (190) obiecto (191) destructo, et per consequens (192) iudicaretur (193) obiectum esse quando (194) non esset (195).

14.2 Confirmatur, quia (196) unde (197) superesset (198) nobis possibilitas certitudinis? aut per notitiam complexam aut (199) incomplexam (200); nec (201) sic nec sic, igitur (202).

14.2.1 Patet minor (203), quia nulla alia a (204) sensitiva (205) exteriori plus requirit (206) existentiam obiecti et presentiam quam (207) ipsa sensatio exterior, nec omnes /C5rb/ simul ad hoc (208) sufficiunt sine sensatione exteriori, si ipsa (209) possit aliunde causari naturaliter (210) quam ab obiecto, quia (211) aliis existentibus posset illi (212) addi (213) sensatio exterior obiecto non existente (214).

15 Secunda conclusio (215) sic (216) probatur (217), quia (218) effectus qui est in continua (219) dependentia et (220) in fieri continuo a causis (221) suis non potest naturaliter conservari (222) sine illis (223) a quibus causatur (224), sed talis effectus (225) est exterior sensatio (226), et etiam (227) /N4rb/ illuminatio <et forsan (228) quilibet (229) actus vitalis> (230).

15.1 De illuminatione patet (231) per (232) /D60ra/ beatum (233) Augustinum, dicentem quod aer non est factus lucidus (234) sed fit lucidus (235); de sensatione etiam (236) patet quia (237) aliter (238) sensatio, ad hoc quod diu conservaretur, non requireret sensibile presens et existens (239) plus quam albedo requirit (240) presentiam cause /E4rb/ sue (241) naturalis, ad hoc quod (242) diu (243) duret (244), <et quasi (245) omnes

/L1va/

concedunt (246) de omnibus istis (247) actibus vitalibus (248) quod (249) sunt in continuo (250) fieri et in (251) dependentia continua (252) a suis causis (253) efficientibus et (254) conservativis> (255); igitur, cum obiectum requiratur <naturaliter> (256) tamquam causa sensationis exterioris (257), sicut probatum est (258) in (259) conclusione prima (260), requiritur (261) tamquam naturale (262) conservativum eiusdem (263).

16 Secundo sic (264): si (265) sensatio exterior sine obiecto posset conservari (266), periret omnis certitudo de (267) existentia (268) sensibilis, nullo (269) facto miraculo, immo (270) Deo permittente (271) res agere (272) cursus suos (273); consequens (274) est (275) inconveniens (276).

16.1 Probatur consequentia (277), quia pro /P9va/ nulla mensura potest haberi certitudo naturaliter (278) de sensibilis (279) existentia (280) per ipsam (281) sensationem, pro qua mensura (282) naturaliter (283) staret cum (284) ipsa sensatione (285) non existentia (286) sensibilis (287); sed pro omni mensura pro qua conservaretur (288) sensatio sine sensibili staret cum ipsa sensatione non (289) existentia (290) sensibilis (291); igitur pro nulla mensura tali (292) potest de eodem constare.

16.1.1 Maior (293) patet, quia aliter posset aliquis (294) certificari (295) quod sensibile (296) existeret (297) <quando non existeret> (298), quod est falsum (299).

17 Tertia conclusio (300) probatur (301) sic (302): nulla finita potentia (303) potest agere a quacumque distantia (304), sed obiectum quodcumque (305) creatum (306) est finite potentie (307); conservare autem (308) /B1rb/ et (309) causare (310) <sensationem> (311) est agere (312), igitur (313).

17.1 Maior (314) patet, quia sola potentia infinita (315) potest a quacumque distantia agere (316).

18 Secundo sic (317): non maioris (318) virtutis (319) est creatum (320) obiectum (321) ad causandum vel conservandum /K4a/ sensationem (322) a quacumque distantia (323), quam sit (324) luminosum ad causandum vel conservandum (325) lumen (326) a quacumque distantia (327); sed hoc (328) nullum (329) luminosum potest (330), ut patet (331), igitur (332). Consimiliter dico (333), quod nec obiectum potest (334) causare (335) vel conservare (336) sensationem exteriorem a quacumque (337) propinquitate, (338) sensibile namque (339) positum supra sensum nullum (340) causat (341) sensum; et sic probatur tertia conclusio (342).

19 Quarta conclusio (343) probatur (344) sic (345), quoniam (346) si sic (347), sequitur (348) quod (349) sensatio fieret in instanti, cuius oppositum (350) pro nunc (351) suppono (352) verum (353).

19.1 Probatur sic (354) consequentia, quia (355), si sit dare distantiam maximam (356), quia (357) sit (358) obiectum (359) ita (360) distans a sensitiva potentia (361) quod non possit causare /T1va/ sensationem in (362) ipsa (363), approximetur quousque sufficiat causare (364): vel erit dare (365) primum instans (366) in quo potest (367) /F1va/ sensationem exteriorem (368) causare (369) vel ultimum (370) in quo non (371); si ultimum /L1vb/ in quo non (372), igitur nulla erit (373) maxima distantia (374) a (375) qua poterit causare (376), quod est propositum; si primum (377), sequitur quod tunc (378) primo erit sensatio talis et numquam prius (379) fuit; igitur fit (380) in (381) instanti; <consimiliter arguitur (382): si sit dare minimam distantiam quia (383) approximetur tantum (384) obiectum (385) potentie (386) quod (387) non sufficiat ad sensationem (388) et elongetur quousque (389) sufficiat (390), et arguitur (391) ut prius> (392).

20 Iterum (393) si sic (394), sequitur (395) quod (396) est (397) dare /P9vb/ ultimum (398) rei permanentis in (399) esse naturaliter, (400) supposito (401) quod visio sit res permanens (402).

20.1 Consequentia probatur, quia (403) capio (404) distantiam /R77rb/ maximam (405) a qua potest causari sensatio exterior <a (406) tali obiecto> (407), tunc sequitur quod a tali potest (408) et a maiori (409) non potest; igitur (410), si in aliquo instanti inciperet (411) obiectum magis (412) elongari, (413) in illo (414) instanti (415) foret sensatio et numquam post illud esset (416), igitur (417) illud (418) erat (419) ultimum (420) in quo esset illa (421) sensatio (422).

20.2 <Secundo arguitur (423) sic: non maior potentia requiritur (424) ad causandum sensationem alicuius (425) sic[?] maioris[?] (426) perfectionis ab aliqua distantia data, quam (427) ad causandum (428) sensationem minoris perfectionis a (429) distantia maiori, igitur, si (430) ab aliqua distantia causari poterit per aliquod obiectum aliqua sensatio, a maiori distantia causari (431) poterit (432) imperfectior (433) sensatio (434), ergo nulla (435) est maxima distantia (436) nec minima a qua poterit causari vel conservari sensatio exterior (437) in sensitiva (438) potentia ab aliquo obiecto (439). Consimiliter (440) dicetur (441) quod non (442) est dare minimum (443) sensibile ab aliqua potentia sensitiva nec maximum sensibile (444) ab eadem> (445).

21 Quinta conclusio (446) probatur (447) sic (448): /N4va/ aliqua est (449) distantia (450) tanta (451) vel (452) esse potest (453), quod ab illa (454) non (455) potest obiectum (456) potentiam sensitivam immutare naturaliter (457) ad sui (458) sensationem (459), et consimiliter (460) propinquitas, igitur (461).

21.1 Probatur consequentia per expositiones (462) terminorum quia, si esset aliqua minima (463) distantia a qua non posset (464), sequitur (465) quod a qualibet maiori posset; (466) similiter, si esset aliqua maxima (467) a qua non posset, sequitur (468) quod a qualibet (469) minori posset (470), et per consequens a qualibet (471) propinquitate (472), cuius oppositum patuit (473) in tertia (474) conclusione (475).

22 Secundo sic, quoniam (476) si sic (477), sequitur (478) quod obiectum erit infinite potentie (479), quia capio distantiam (480) /C5va/ /K5a/ a qua melius (481) potest (482) causare sensationem et illa etiam erit propinquitas a qua (483) melius (484) poterit causare sensationem (485), tunc (486) ulterius procedendo (487) ad maiorem distantiam <et> (488) semper (489) ad maiorem (490) maior (491) potentia requireretur (492) ad causandum sensationem vel (493) sensatio erit imperfectior; (494) similiter /L2ra/ procedendo ad minorem (495) et (496) minorem (497) distantiam (498) <seu maiorem> (499) et (500) /E4va/ maiorem (501) propinquitatem (502); igitur, si (503) potentia (504) sit finita vel tandem (505) consumetur /P10ra/ vel cessabit sentire (506) obiectum; igitur (507), si non consumetur (508), sequitur quod sit infinita (509).

23 Sexta conclusio (510) probatur (511) sic (512): potentia sensitiva interior potest habere actum suum (513), exteriori obiecto (514) non existente, igitur etcetera (515).

24 Secundo (516), quia potest habere actum suum (517), obiecto non presente exteriori (518), patet (519) de fantasia (520), patet (521) de (522) ymaginatione (523) sensitiva et (524) de (525) memoria sensitiva (526), igitur etcetera (527).

25 Quantum ad secundum articulum (528), arguitur (529) per experientiam que habetur in (530) sompno et (531) sompniis (532), quam (533) ponit Commentator, tractatu (534) suo (535) De sompno et vigilia , fere circa (536) medium (537) dicit enim (538) quod (539) in sompno videt homo (540) et sentit (541) per quinque (542) sensus, absque (543) hoc (544) quod sit aliquid (545) extrinsecum sensibile (546); hoc autem accidit (547) per (548) motum (549) contrarium /F1vb/ ei, qui (550) est <in> (551) vigilia; in vigilia (552) namque (553) sensibilia (554) extrinseca movent sensus et sensus virtutem (555) ymaginativam (556), in sompno (557) e converso (558); et sic (559) accidit (560) quod homo apprehendit (561) sensibilia (562), licet non sint (563) extrinseca (564), quia intentiones (565) sunt instrumenta (566) sensuum et indifferenter sive (567) intentiones (568) ille (569) veniant (570) ab intrinseco (571) sive (572) ab extrinseco (573). Hec ibi (574) Commentator, ex quo patet quod sensatio (575) causatur (576) sensibili non existente (577).

26 Secundo arguitur (578) per /T1vb/ experientiam (579) que habetur de timentibus (580), de infirmis (581), de (582) ludificatis et (583) de habentibus molles oculos; (584) timentibus (585) enim (586), ut ait Alacen (587) in Perspectiva sua (588), tractatu 4, capitulo 8 (589), apparet (590) quod audiant (591) et videant (592) terribilia, et probat (593) per (594) Commentatorem ubi prius (595); infirmis (596) etiam (597) accidit accidens tale (598) propter debilitatem virtutis (599) cogitative (600) que dissolvitur; (601) de ludificatis (602) etiam (603) constat et (604) notum est (605) nobis (606) quod (607) videant que non sunt (608): castra (609), canes, (610) lepores (611) et similia (612); de (613) habentibus molles oculos patet (614), cum vident (615) rubeum (616), derelinquetur (617) visio (618) rubei, ita ut (619) rubeum appareat (620) eis (621) omne (622) quod (623) vident (624).

27 Contra secundam (625) conclusionem (626) arguitur (627), quia (628), nisi sensatio relinqueretur obiecto destructo (629) vel absente (630), non (631) derelinqueretur (632) in (633) nobis (634) visio (635) causata (636) ex forti visibili (637), illo (638) absente (639) vel (640) oculo clauso (641), quod est contra experientiam et (642) contra (643) beatum (644) Augustinum, 11 (645) De trinitate (646), capitulo 1 (647), qui (648) vult ibi finaliter (649) quod (650), cum (651) clauserimus oculos postquam (652) diu (653) inspeximus luminaria vel alia (654) /L2rb/ visibilia, omnino (655) intensa, versantur (656) in conspectu (657) quidam colores lucidi minusque (658) fulgentes (659) donec (660) desinant (661), quos (662) intelligendum est reliquias esse (663) illius forme que facta erat (664) in sensu, cum (665) /K3b/ corpus lucidum videretur (666), erat (667), igitur (668) et (669) cum videremus et illa (670) erat (671) clarior et expressior, sed (672) multum (673) coniuncta cum specie rei que cernebatur ut (674) discerni (675) omnino (676) non posset, et (677) ipsa erat visio (678).

28 Secundo sic (679): non est maius (680) inconveniens quod visio solum maneat (681) per aliquod tempus (682) recedente (683) visibili, vel sensatio recedente sensibili (684), quam quod (685) lumen causatum a sole in /P10vb/ oculo (686) maneat (687) per tempus sole (688) /B1va/ recedente (689), sed illud aliqualiter (690) diu manet (691) <per tempus> (692); patet per experientiam, igitur (693).

28.1 Assumptum patet (694), quia (695) quantum experimur (696) ita (697) nobis (698) apparet quod lumen (699) dependeat a luminoso corpore (700), sicut sensatio ab obiecto (701).

28.2 Minorem (702) videtur experientia probare (703) de circulo ignito et (704) huius<modi> (705). /C5vb/

29 Contra tertiam (706) conclusionem (707) arguitur (708) sic (709): ab infinita distantia potest causari vel conservari (710) naturaliter sensatio exterior (711) ab obiecto (712), igitur causari vel (713) conservari (714) poterit (715) ab obiecto (716) qualitercumque distante (717).

30 Secundo (718): non maior potentia (719) requiritur ad causandum (720) vel (721) conservandum sensationem a (722) quacumque distantia (723) /N4vb/ quam (724) ad causandum (725) sensationes (726) in potentiis infinitis (727), si essent, sed (728) secundum potest obiectum quodlibet (729), igitur et primum (730).

31 Contra quartam (731) conclusionem (732) arguitur (733) sic (734): omnis /K4b/ potentia naturalis terminata est (735) ad maximum; patet (736) 2 /T2ra/

De anima , "omni (737) natura constantium (738)" etcetera (739); sed potentia (740) causandi vel conservandi (741) sensationem exteriorem (742) per aliquam distantiam est naturalis potentia (743), igitur aliqua (744) est maxima, igitur (745) illa (746) potest (747) causare vel conservare sensationem (748) per maximam distantiam (749).

32 Secundo arguitur (750) sic (751), quia (752) capio (753) aliquod obiectum (754) taliter distare (755) ab aliqua potentia quod ab (756) illa (757) distantia (758) causare possit (759) et conservare (760) sensationem exteriorem (761), et elongetur quousque non /F2ra/ sufficiat, tunc (762) totum (763) spatium interceptum inter potentiam et punctum a quo (764) primo non potest causare (765) huius<modi> sensationem est maxima distantia per quam potest (766) sensationem causare (767), quia a nulla maiori (768) potest et ab illa (769) potest (770), igitur (771). Consimiliter (772) argui potest (773) de distantia minima (774). /E4vb/

33 Contra quintam (775) conclusionem (776) arguitur (777) sic (778), quia (779) vel est dare maximam distantiam (780) per quam potest etcetera (781), vel minimam per quam (782) potest (783), vel minimam (784) per quam non (785) potest, vel maximam (786) per quam non potest (787); sed (788) non duo prima (789), ut patet per quartam (790) conclusionem (791), igitur duo ultima (792).

34 Secundo sic (793), quia, si (794) sit (795) aliquod grave quod Sor non sufficiat (796) portare (797) /R77vb/ et diminuatur donec (798) Sor (799) sufficiat (800) illud (801) portare (802), erit dare /L2va/ minimum (803) quod Sor (804) non sufficiet (805) portare (806); igitur, si sit aliqua distantia a qua non (807) poterit (808) ab (809) obiecto (810) dato (811) causari vel conservari sensatio exterior (812), et (813) approximetur obiectum (814) quousque (815) sufficiat, (816) erit (817) dare minimam (818) distantiam a qua non sufficiat (819) etcetera (820). Con /V2ra/ similiter argui potest (821) quod (822) sit dare maximam (823) per quam non potest (824) etcetera <quia est dare maximum per (825) quod non potest (826) videri a potentia sensitiva (827) igitur etcetera (828); consequentia (829) patet (830) a simili> (831).

35 Contra sextam (832) conclusionem (833) arguitur (834) sic (835), quoniam (836), si sic (837), sequitur (838) quod (839) sit (840) dare sensationem abstractivam et intuitivam, sicut (841) intentiones (842) intuitivam (843) et abstractivam (844).

35.1 Consequentia patet (845) quia talis interior sensatio (846) fit, obiecto non presente (847).

36 Secundo, quia (848) tunc (849) brutum (850), sicut (851) virtute (852) sensitive exterioris (853) iudicat (854) rem esse, ita (855) virtute interioris (856) posset (857) iudicare rem (858) fuisse (859), et tunc (860) componeret et divideret (861).

37 Ad evidentiam solutionis aliquorum predictorum argumentorum (862), pono propositiones aliquas (863).

37.1 Prima (864) est ista (865): ex causis /P10rb/ naturalibus, cum influentia Dei generali (866), fieri potest (867) quod nihil sentiatur (868) exterius (869) a Sorte, et tamen Sor (870) iudicet (871) quod (872) sentiat aliquid (873) vel (874) habeat (875) iudicium ad quod hoc sequatur (876); patet in dormiendo (877), ubi sensus exteriores suis actionibus privantur (878).

37.2 Secunda (879) propositio (880) est (881), quod (882) ex causis naturalibus (883) etcetera (884), fieri potest (885) quod aliquid sentiatur (886) a Sorte (887) et (888) Sor (889) non (890) iudicet (891) se sentire aliquid; patet, quia (892) homines (893) vident aliqua ad que (894) non advertunt (895).

37.3 Tertia (896) est ista (897), quod (898) ex (899) causis etcetera (900), fieri potest (901) quod homo (902) sentiatur a Sorte, saltem per accidens (903), et Sor iudicet (904) se (905) non (906) sentire hominem (907); patet de illo qui videtur (908) a remotis (909).

37.4 Quarta (910) propositio (911) est ista (912), quod (913) ex causis etcetera (914), fieri potest (915) quod homo non (916) sentiatur a Sorte et Sor (917) iudicet (918) se sentire hominem, sicut patet de remotis (919).

37.5 Quinta (920) est ista (921), quod (922) ex causis naturalibus (923) non potest fieri (924) quod Sor sentiat aliquod obiectum (925) quod est per se obiectum (926) illius sensus (927), approximatum in (928) debita (929) distantia (930) organo (931) bene disposito (932), quin Sor iudicet se (933) sentire (934) illud (935), quia alias (936) deciperetur sensus (937) circa proprium obiectum (938).

37.6 Sexta (939) est ista (940), quod ex causis naturalibus (941) non potest fieri quod aliquid (942) sentiatur a Sorte (943) /C6ra/ , sensu (944) exteriori sensatione (945) sufficiente (946) ad iudicium, et Sor iudicet se non sentire aliquid (947), quia (948) tale iudicium non potest (949) habere causam aliquam (950) naturalem. <Pro ista (951) materia (952) nota totum sextum (953) capitulum (954) Anselmi (955) De veritate (956) /R77va/ , ubi (957) dif /L2vb/ fuse (958) ostendit (959) quod sensus non decipitur et quod non videt illa (960) que homo (961) iudicat se videre (962) et declarat hoc valde bene> (963).

38 Hiis (964) visis respondetur ad argumenta (965). Ad primum (966) dico (967) quod homo <dormiens> (968) non percipit (969) per sensus exteriores, sed per interiores (970) per quos (971) /N5ra/ potest sentiri (972) quod non sit (973) presens nec existens (974), videtur tamen homini (975) quod (976) sentiat et (977) causa est quia (978) mediantibus (979) derelictis (980) in potentia (981), sive (982) sint (983) species (984) sive (985) habitus (986), eliciuntur (987) sensationes (988) abstractive (989) et (990) ymaginationes (991) fortes (992), quibus actibus (993) positis (994) homo per potentiam iudicativam (995) errantem iudicat obiecta (996) /F2rb/ existere /T2rb/ que non existunt; et etiam (997) ligamen (998) sensus communis quod deberet (999) huius<modi> (1000) /K3a/ apparentias (1001) falsificare (1002) est causa etiam (1003) defectiva (1004) huius<modi> iudicii, qualis /P10va/ est (1005) nauta respectu periclitationis (1006) navis (1007).

39 Ad secundum (1008) conformiter (1009) dico (1010) quod (1011) nec (1012) timentes nec infirmi etcetera (1013) vident, nisi (1014) ea que sunt (1015) et presentia sunt (1016), licet aliter iudicent (1017); in (1018) timentibus autem (1019) iudicium (1020) erroneum causat (1021) ymaginatio (1022) fortis (1023) cum sensatione presenti (1024), virtute cuius (1025) iudicat homo frequenter (1026) quod quodlibet sensatum (1027) sit (1028) illud quod timet (1029); <in infirmis autem (1030) causat frequenter (1031) huius<modi> (1032) erroneum /V2rb/ iudicium (1033) vel imaginatio (1034) fortis (1035) vel indispositio (1036) organi et consimiliter (1037) in habentibus molles oculos (1038), sicut apparet quod febricitantes (1039) de dulcibus iudicant (1040) quod sint (1041) amara, licet sentiant tunc dulcia (1042); consimiliter (1043) habentes (1044) molles oculos (1045) iudicant de omnibus (1046) quod sint rubea> (1047); de (1048) ludificatis dico quod (1049) hoc accidit propter (1050) diversas causas (1051) quibus (1052) ludificationes fieri possunt (1053); ludificatio (1054) fit quandoque (1055) per (1056) formam specularem; (1057) demon (1058) enim (1059) sciens (1060) naturas rerum potest (1061) diversa specula diversis modis (1062) /B1vb/ opponere (1063) potentie sensitive, propter (1064) que (1065) res (1066) multum distantes videbimus (1067), unde (1068) potest etiam (1069) diversis viis (1070) nobis ignotis facere (1071) quod quedam partes rei (1072) presentes (1073) videantur (1074) que (1075) pretendunt (1076) figuram leporis vel castri (1077), partibus aliis non visis, vel (1078) potest etiam (1079) per (1080) aliquas inspissationes aeris facere (1081) quod res minor appareat maior (1082) et sic (1083) de aliis (1084).

40 Ad primum (1085) contra secundam conclusionem (1086) dicendum (1087) /L3ra/ est (1088), quod cessante (1089) sensitiva visione (1090) non versantur lucidi colores (1091) in conspectu (1092) exteriori (1093), sed virtute (1094) alterationis (1095) facte in /E5ra/ organo (1096) et (1097) ymaginationis fortis (1098), que (1099) est motus factus a sensu, sicut apparet (1100), 2 De anima , causatur iudicium (1101) quo (1102) iudicatur (1103) illud /D60rb/ idem (1104) sentiri (1105) quod (1106) prius sentiebatur (1107), licet non sit ita secundum (1108) veritatem; et sic (1109) intelligit beatus (1110) Augustinus (1111), cum (1112) dicit (1113) quod ipsa (1114) forma remanens (1115) fuit (1116) visio (1117): debet intelligi causaliter (1118) vel (1119) concomitative (1120), quia (1121) a visione vel (1122) simul (1123) cum visione causabatur (1124).

41 Ad secundum neganda est maior, unde (1125) bene (1126) verum est quod est (1127) aliquod subiectum (1128) in quo lumen (1129) non manet (1130) nisi ad presentiam (1131) luminaris (1132) cuiusmodi (1133) est aer (1134), et ideo verum (1135) est quantum (1136) apparet nobis (1137), quod (1138) lumen (1139) in aere (1140) dependet a luminari (1141); sed non oportet quod in (1142) omni subiecto (1143) sic dependeat (1144), verbi gratia (1145) figura (1146) sigilli in aqua (1147) continue requirit (1148) sigilli presentiam (1149), non sic (1150) in cera (1151), sic (1152) complectio (1153) oculi (1154) est subiectum luminis receptivum et aliqualiter (1155) conservativum, licet bene (1156) complexio (1157) autem (1158) organi (1159) fantasie perfecte (1160), alia autem (1161) causa potest (1162) poni (1163) quare lumen aliqualiter (1164) maneat (1165) in oculo, licet (1166) remissius (1167), ut dicit (1168) Augustinus, quia habet (1169) causam conservativam (1170) luminis (1171) manentem (1172) in fantasia (1173); vel (1174) posset (1175) negari minor, et (1176) credo melius (1177); et (1178) ad experientiam dicendum (1179) quod non videtur circulus (1180), licet (1181) appareat (1182) videri (1183) propter (1184) causas superius (1185) tactas (1186).

42 Ad primum (1187) contra tertiam conclusionem (1188) negatur (1189) consequentia; (1190) conceditur tamen (1191) antecedens (1192), loquendo (1193) de potentia absoluta (1194) <Dei> (1195), sed sequitur /P11ra/ quod a quocumque (1196) distante (1197) obiecto (1198) potest (1199) causari vel conservari sensatio, quod verum est (1200).

43 Ad secundum negatur /C6rb/ modus arguendi, sicut postea (1201) patebit (1202); vel potest dici quod maior (1203) est falsa (1204), immo (1205) non maior (1206) potentia requiritur ad causandum /F2va/ sensationem in mille quam in aliqua (1207) una (1208) potentia (1209); oppositum tamen (1210) est de (1211) distantia (1212). Et si dicatur (1213): obiectum (1214) quod (1215) potest (1216) causare (1217) sensationem (1218) unam (1219) precise (1220) foret (1221) alicuius potentie (1222) et quod duas et non plures duple (1223), igitur quod (1224) infinitas infinite (1225) perfectionis (1226); dicitur (1227) quod antecedens (1228) implicat contradictionem (1229).

44 Ad primum contra quartam conclusionem (1230) dicendum est (1231) quod auctoritas (1232) illa (1233) <philosophi> (1234) debet intelligi de facto (1235) non de possibili (1236), vel dicendum est (1237), et (1238) in idem redit (1239), quod, ubi daretur aliqua (1240) potentia causans vel conservans sensationem et daretur aliqua sensatio, /T2va/ tunc esset dare maximam distantiam (1241) per quam illa (1242) potentia non (1243) meliorata causaret (1244) sensationem illam (1245), sed quia non (1246) signatur /V2va/ (1247) sensatio et (1248) quacumque sensatione causata ab aliquo (1249) obiecto potest causari minor (1250) ab eodem obiecto (1251) /L3rb/ in maiori distantia, ideo (1252) non est dare distantiam maximam (1253) a qua possit causari sensatio exterior (1254).

45 Ad secundum dicendum est (1255) quod vel (1256) nulla /N5rb/ res <est> (1257) illa distantia (1258) vel, si sic, non tamen (1259) totum spatium (1260) interceptum (1261), sumendo (1262) li "totum" cathegorematice, quia (1263) illud (1264) non distat, sed (1265) vel (1266) est punctus (1267) distans vel spatium distans et (1268) nullum est (1269) tale (1270) maxime distans citra punctum a quo primo (1271) non posset (1272) naturaliter obiectum (1273) sentiri (1274) a potentia data: non quidam punctus, quia inter quemcumque punctum et punctum datum (1275) est (1276) medium (1277), nec (1278) spatium et (1279) medietas (1280) eiusdem (1281) ulterior (1282) semper (1283) magis distat /P11rb/ a potentia (1284).

46 Ad primum (1285) contra quintam conclusionem (1286) dicendum est (1287) quod oportet (1288) alterum (1289) membrorum illorum (1290) dare (1291) vel ambo, vel (1292) simpliciter vel (1293) sub conditione; (1294) in proposito (1295) nullum (1296) oportet dare simpliciter sed duo illorum (1297) sub conditione (1298), ubi (1299) supponende sunt multe (1300) propositiones (1301).

46.1 Prima est ista (1302), quod (1303) de qualibet potentia finita verum est dicere quod naturaliter in aliquid (1304) potest (1305) et (1306) in aliquid (1307) non (1308) potest (1309); ista (1310) patet quia in (1311) hoc distinguitur (1312) a potentia infinita (1313).

46.2 Secunda propositio (1314) est ista (1315): cuiuscumque (1316) finite potentie (1317), que (1318) eo (1319) ipso quod potest in aliquod (1320) potest in quodlibet (1321) maius, non tamen in (1322) quodlibet (1323) minus, contingit (1324) dare maximum in quid (1325) ipsa (1326) non potest; sicut, si (1327) potentia visiva (1328) sufficit (1329) videre aliquod (1330) visibile et non quodlibet (1331) minus eo, sed quodlibet maius (1332), erit (1333) dare maximum (1334) quod ipsa non poterit (1335) videre (1336).

46.3 Tertia propositio (1337) est (1338): cuiuscumque (1339) finite (1340) potentie (1341), que (1342) eo ipso quod potest in aliquid (1343) potest in quodlibet (1344) minus (1345), sed non in quodlibet maius, contingit (1346) dare (1347) minimum (1348) in (1349) quid (1350) ipsa non potest; sicut, si (1351) potentia Sortis (1352) sufficit portare pondus aliquod (1353), eo (1354) ipso sufficit portare quodlibet (1355) minus, sed non quodlibet (1356) maius, quia (1357) contingit (1358) dare minimum (1359) quod Sor (1360) non sufficit portare (1361).

46.4 Quarta propositio est ista (1362): nullius (1363) potentie finite, que (1364) eo ipso (1365) quod potest in aliquid (1366) non potest in quodlibet (1367) maius eo (1368), nec in quodlibet (1369) minus eo (1370), contingit (1371) dare maximum in quid (1372) non potest et (1373) minimum in quod (1374) ipsa non (1375) potest (1376) simpliciter et (1377) sine conditione; illa (1378) patet (1379) ex expositione (1380) terminorum (1381).

46.5 Quinta propositio /P11va/ est ista (1382): cuiuslibet finite potentie (1383), que eo ipso quod (1384) potest in aliquid (1385) non potest in aliquod (1386) ma /E5rb/ ius (1387) nec in aliquod (1388) minus (1389), contingit (1390) dare minimum (1391) in quod (1392) ipsa non potest, usque ad illud (1393) in quid (1394) propter (1395) sui (1396) parvitatem ipsa primo (1397) non potest (1398) et contingit dare maximum in quod (1399) ipsa non potest(1400), usque ad illud (1401) in (1402) quid (1403) propter sui magnitudinem ipsa primo (1404) non potest.

46.6 Sexta propositio est ista (1405), quod (1406) contingit (1407) dare maximam distantiam a qua non potest (1408) causari vel (1409) conservari naturaliter (1410) sensatio ab (1411) obiecto, usque ad naturam (1412) a (1413) qua (1414) primo (1415) propter sui magnitudinem non potest /C6va/ huius<modi> sensatio ab illo (1416) obiecto (1417) causari vel /L3va/ conservari (1418), contingit etiam (1419) dare minimam distantiam (1420) a qua non (1421) potest (1422) <usque ad illam a (1423) qua primo (1424) propter sui (1425) parvitatem non potest etcetera>(1426).

47 Ex hiis (1427) patet solutio (1428) ad argumenta (1429) contra quintam conclusionem (1430); <de ista (1431) materia (1432) de maximo et (1433) minimo habetur in (1434) prima questione (1435) prime distinctionis, in primo libro, argumento primo (1436) contra primam conclusionem et eius solutionem> (1437).

48 Ad secundum (1438) patet (1439) per idem (1440), <quod non est simile (1441), quia (1442) potentia visiva (1443) eo (1444) quod potest in aliquid (1445) potest in quodlibet maius /B2ra/ et potentia portandi eo (1446) quod potest in aliquid (1447) potest (1448) in quodlibet (1449) minus, et ideo contingit dare maximum non visibile a potentia visiva et minimum (1450) non portabile a potentia (1451) Sortis (1452), non (1453) sic est in proposito> (1454).

49 Ad primum contra sextam conclusionem (1455), concedo (1456) consequentiam (1457).

50 Ad secundum dicetur in sequentibus (1458).

51 Ad argumentum principale (1459) in (1460) oppositum (1461), nego (1462) primum antecedens (1463).

51.1 Ad probationem (1464) negatur consequentia (1465) /V2vb/ , sicut patuit (1466) in propositionibus (1467) positis (1468) pro responsione (1469) ad argumenta contra primam et secundam conclusionem (1470) <et ex (1471) responsionibus (1472) ad (1473) argumenta datis> (1474).