COMIMENTARIUS. (a) Quantum ad primum articulum. HIic recilatur prima opinio sancti Thomae, que opinio stat in duobus dictis.]

Primum est de descriptione vestigii, et dicit quod Vestigium in corporibus est impressio derelicla ex transitu alicujus super vacuum (supple in potentia plenum), vel supra plenum, ipsum imperfecte representans, illud supple cujus est vesligium. Et nota, quod vestigium in corporibus non est aliquid impressum super omnino vacuu', e su;er omiiino du rum nec super omnino fluidum, sed super materia mlli qute cedil, et impressionem recipit et servat.

Secundum dictum est, quod vestigium repraesentat aliquid tanlum sub ratione speciei, imago vero sub ratione individui. Et exempla patent in littera.

(b) Quantum ad secundum articulum, in quo queritur de ratione vestigii, sive in quo consistit ratio vestigii Trinilalis.

Hic recitatur opinio Henrici Quod ib. 9. quest. 1. et 2. qui dicit quod creatura habet triplicem relationem ad Deum, secundum lres modos relativorum, quos p0nil Philosophus 5. Metaph. text. com. 20.

Quorum primus fundatur super unum et mulla, ut simililudo super unum, et dissimilitudo super mulla, et aequalilas super unum et inequalitas super multa, et quomodo hoc sit, infra exponam, dist. 31.

Secundus modus fundatur super actionem et passionem, sive super polentiam activam et passivam, ut paternitas et filiatio, et quomodo hoc intelligatur, vide Doctorem in 3. dist. et in Quodlib. g. 13.

Tertius modus fundatur super mensuram et mensurabile, de quo modo subtiliter vide Doctorem in Quodlib. g. 13. Dicit ergo IHIenricus quod secundum primum modum creatura dicit relationem exemplali ad suum exemplar; et quoad secundum modum dicit relationem ad Deum ut causati ad causam; et quoad tertium modum dicit relationem mensurati ad Deum mensurantem, sive ad Deum, ut finita ad causam finalem. Et sic ratio vestigii Trinitatis in creatura, consistit in his tribus respectibus simul, ita quod unus sine alio non sufficit.

(c) Sei respectu cujus est ex parte Dei, id est, quid representat vestigium in Deo? Dicit Henricus quod tantum representat appropriata tribus personis divinis, quia per primum respectum, scilicet similitudinis, representat artem exemplantis, quae appropriatur Filio; per secundum, potentiam producentis quae appropriatur Patri; per tertium, bonitatem finientis que appropriatur Spiritui sancto, et sic patet opinio Henrici.

(d) Contra illud, quod dicitur in primo membro, Hic Doctor arguit contra id, quod dicit Thomas ubi supra, scilicet quod vestigium repraesentat tantum sub ratione speciei, et imago sub ratione individui. Et snpponit unum, etiam secundum Thomam, quod imago representat totum immediale, et vestigium repraesentat partem. Si ergo possibile tantum esset unus homo in mundo, et a me esset cognitus si viderem vesligium pedis illius hominis, cerlum est quod tale vestigium non repraesenlaret ipsum hominem confuse, id est, secundum aliquam ralionem communem sibi et aliis, sed repraesentaret ipsum dislincte, et tamen illud vesligium vel similitudo pedis non diceretur imago; ergo falsum est dicere, quod illud quod representat aliquid sub ratione individui, est imago ejus. Nam ad hoc quod dicatur imago, requiritur quod repreesentet, vel quod sit similitudo totius individui et secundum omnes partes; patet etiam quod non est verum, quod vestigium tantum repraesentat sub ratione speciei per casum positum, scilicet si lantum esset unus homo, etc.

COMMENTARIUS. (a) Quantum a hoc. Doctor describit vestigium in corporibus dicens: Vestigium est similitudo illius partis animalis, a qua imprimitur in aliquid sibi cedens, per cujus cognitinem arguitive devenitur in cognitionem totius. Id est, quod vestigiu n est aliquid impressum ab aliqua parte animalis, puta a pede hominis quod impressum, est immediate similitudo illius partis, qua parte cognila, faciliter devenimus in cognitionem totius; nam per illud vesligium cognoscitur inmediale, quod pars imprimens sit pars illius totius per quam cognilam arguitive cognoscatur totum. Si a ilem impressum esset immediate similitudo totius, tunc non diceretur vestigium, sed imago illius. Et patet littera Doctoris.

Sed aliqualiter dubitatur, quomodo per vestigium cognoscitur vestigiatum, non enim cognitio partis est causa cognitionis totius, cum cognitio totius sit perfectior cognitione partis. Tum etiam, quia vestigium est similitudo partis, sed non potest cognosci similitudo partis, puta hominis, nisi praecognita parte illa, et illa pars non cognoscitur esse pars hominis, nisi precognoscatur homo; si ergo precognoscitur homo, ergo per vestigium cognilum non devenitur in cognitionem vesligiati, quia praecognoscitur.

Dico, quod cognitio partis non est causa cognitionis totius, sed parte cognila, inclinatur intellectus ad cognoscendum totum cujus est pars, ila quod cognitio tolius aliunde causatur, sicut cognitio effectus non est causa cognitionis causae; sed cognilo effectu, movetur intellectus ad cognoscendam causam, et cognitio causae aliunde causatur quam ab effeclu, ut supra expositum est quest.. prologi. Ad aliud concedo, quod aclu non cognoscitur similitudo parlis, nisi etiam toto simul cognito, nec etiam actu cognoscitur illud impressum esse similitudinem partis, parte non precognita.

Quomodo ergo per vestigium cognoscitur vestigiatum, si illud precognoscitur? Dico, quod absolutum vestigii prius cognoscitur in se, et post cognoscitur quod est similitudo partis, prehabila cognitione partis in se; et quia illa est pars totius, habita cognitione partis potest inquisitive deveniri in cognitionem totius, et hoc modo per vesligium cognoscitur vestigialum, prius tamen ignotum; et habita cognitione vestigiali, tunc actu potest cognosci tale impressum esse formaliter vestigium tali vestigiali.

(b) Hoc etiam ad propositum applicando. Hic Doctor improbat opinionem Thomae, de illa differentia posita inter vestigium et imaginem, loquendo de vestigio et imagine Trinitatis, quia nulla creatura repraesentat Deum nisi secundum conceptus communes, et non secundum conceptum specialem, scilicet speciei specialissime, ut diffuse ostensum est supra quest. 1. presentis dist. Et sic non est differenlia creaturae ad creaturam, pula lapidis ad animam rationalem, in repraesentando Deum in ratione communi et non communi, quia omnis creatura, quecumque sit illa, tantum represenlat Deum in conceptu communi.

(c) Quod etiam dicitur in secundo membro. Hic improbat opinionem Henrici, et primo in hoc quod dicit, quod vestigium tantum consistit in relationibus. Et dicit Doctor quod consistit etiam in aliquo absoluto in quo fundatur relatio similitudinis, scilicet vestigii ad vestigiatum. Hoc probat, quia vesligium est similitudo vestigiati, ex quo, supple vestigio cognilo, cognoscitur illud vestigialum, et sic vestigium potest precognosci naturaliter illi cujus est vesligium, sed relatio non potest precognosci termino naturaliter; si enim vestigium tanlum esset retatio ut dicit IIenricus, nunquam per vestigium cognosceretur vestigialum, quia vesligialum est terminus talis relationis, sed lerminus semper prius cognoscitur relatione, ut dixi supra, imo nulla relatio potest cognosci, nisi termino praecognito.

(d) Item quod dicitur, quod illi tres respectus pertinent ad illos tres modos relativorum. Secundo, Doctor improbat Henricum, ex hoc quod dicit quod relatio primi et secundi modi fundatur in creatura ad ipsum creatorem. Cum ergo talis relatio sit mulua, ut patet per Aristotelem 5. Metaph. text. com. 20. sequeretur quod Deus posset referri ad creaturam retatione reali, quod est impossibile, ut tenent communiter Doctores, et subtiliter probat Doctor infra dist. 30.

(e) Quod autem adducit de primo modo de smilitudine, non valet, quia similitudo primi modi est similitudo univocationis, patet per Aristotelem 5. Metaph. cap. Ad aliquid. Talis enim similitudo proprie fundatur super unum specie, sicut dicimus, quod album est simile alteri albo, quia utrumque album participat albedinem in communi, et patet quod huiusmodi similitudo non est creature ad Deum; imo secundum ipsum, non est aliqua convenientia creature ad Deum in aliquo conceptu univoco, ut supra patuit qest. 1. praesentis distinct. Similitudo ergo exemplati ad exemplar non est similitudo univocationis (cum exemplar et exemplalum non univocentur, nedum in aliqua specie specialissima, sed nec in aliquo conceptu etiam communissimo), sed magis exemplati ad exemplar est similitudo imitationis, et per consequens talis rellio magis pertinet ad tertium modum relalivorum, que relatio est mensurali ad mensuram, exemplar autem habet rationem mensurae respectu exemplati.

COMMENTARIUS. (a) Quantum ergo ad secundum articulum. Hic Doctor determinat, in quibus consistit vestigium Trinitatis. Et primo dicit quod omnis respectus creature ad Deum, pertinet ad tertium modum relati-' vorum, et conclusio debet sane intelligi; non enim omnis respectus creature ad Deum est mensurati ad mensuram, ut patet de respectu effectus ad causam, sed quantum ad hoc, quia nulla relatio creature ad Deum est mulua. Deinde dicit quod vestigium consistit in aliquibus absolulis, et forte in aliquo respeclu sicut in tertia sui parte. Et primo probat de absolutis per Augustinum: Unum, inquit, aliquid est sicul natura corporum, unitas enim accipitur pro ipsa entitate.

Ordo autem aliquem respectum dicit, etc. Et forte hic ordo accipitur pro respeclu actus primi ad aclum secundum; et si ordo accipitur pro ipsa operatione ut amor, et hujusmodi, satis patebit in quesl. 13. Quodlib. quod licet operatio talis, pula intellectio et volitio, includat aliquem respectum, non tamen est essentialiter relatio.

(b) Hec tria sic sumpta repraesentant sub ratione similtudinis, etc. Nota quod hic non accipitur proprie similitudo, que est inter individua ejusdem speciei specialissime; sed accipitur similitudo tantum univocalionis, pro quanto scilicet quod unitas quae est formaliter in creatura, et unitas quae est formaliter in Deo, conveniunt univoce in unitate communi; et hec similitudo ultra hoc, quod est univocationis, habet etiam quod illa similia conveniunt uivoce in conceptu, qui eodem nomine dicitur, et quoad hoc differt vesligium hoc modo acceptum a vesligio secundum proportionalitalem. Licet enim produclum et producens primum sint univoce, saltem in conceptu entis, et sic aliqualiter dicantur si.ilia summae univocationis in conceptu entis, non tamen sunt univoca modo supradiclo, ut patet, et sic patet littera.

(c) Sed quomodo accipitur ratio vestigii in divinis, etc. Nota pro intelligentia hujus litterae, quod in divinis proprie non est numerus, ut declarat Doctor infra distinct. 24. nec proprie pars, nec quasi pars constitutiva, ut infra patebit distinct. 5. quaest. 2. licet possit esse ibi quasi pars, non integralis, nec essentialis, sed subjectiva, ut supra dixi in prolog. in quest. de subjecto Theologiae, quod tres persone sunt quasi partes subjectivae, tamen ut nos concipimus Trinitatem esse quoddam totum, non in re, sed in nostro intellectu sic concipienle, persona erit ibi pars ut concipitur in nostro intellectu. Et nota, quod per rationem vestigii non devenimus in cognitionem personarum quoad earum propria, sed tantum quoad appropriata, et quia unum, verum, bonum, sunt in qualibet creatura, et hec sunt appropriabilia tribus personis; et si aclu ista tria quae complent rationem vestigii, approprientur illi personae, adhuc in intellectu noslro erit ibi persona ut pars; si etiam ex natura sua sint appropriabilia, licet non actu approprientur, adhuc erit ibi pars, et sic vestigium dicitur repraesenlare partem, inquantum est appropriabile illi persone, et ipsa persona cognila, cognoscimus totum, id est, ipsam Trinitatem.

(d) Nunc expono istam litteram, ut Trinilas es quasi quoddam totum numerale saltem in conceptu intellectus nostri, quia in intellectu nostro possunt esse lres conceptus dislincti realiter respectu lrium personarum; persona est ibi quasi pars hujus totius, non accepta in se, sed prout concipitur in intellectu nostro; ila etiam appropriatum personae, inquantum approprialum est ibi quasi pars ejusdem, quia accipitur pro illo cui appropriatur, id est, quod species, unitas et ordo, vel unum, verum et bonum ut aclu appropriantur, puta Filio, in quo est summa unitas, quia principium omnis creature, et summa pulchritudo et perfeclissima operatio, ut patet, et similiter summa bonitas, summa unitas, summa veritas, ista ut actu appropriantur Filio, per intellectum nostrum dicuntur pars, quia Filius cui appropriantur, dicitur pars hoc modo predicto. Sequitur: Nec tanlum hoc, sed etiam appropriabile, etc. id est, licet unitas, veritas el bonitas non aclu approprientur uni persone, quia tamen sunt appropriabilia uni persone, pula Palri vel Filio, adhuc ista appropriabilia uni persone, sunt ibi quasi pars, quia et illa persona cu sunt appropriabilia, habet rationem quasi partis; et hoc est quod dicit, quia e us ratio, scilicet appropriabilis ut est et ut concipitur, complete salvatur in una persona, id est, quod unilas, verilas et bonilas, vel species, unilas et ordo ut concipiuntur ut appropriabilia, possunt complele salvari in una persona, et per consequens ratio ejus, scilicet allribuli appropriabilis, non ponit Trinitatem, cum ex se sit appropriabile uni personae, sed ponil concomilanter unitalem alicu,uus persone in qua s, vel cujus sit appropriabile. Sequitur:

Licet igitur creatura communiter non rep'aesentet, nec personam ut persona, qae est in intellectu nostro quasi pars Trinilatis, ut patet, nec aproprialum ut appropriatum, quia appropriatum ut appropriatum alicui personae non potest cognosci, nisi praecognoscatur illa persona cui approprielur. Sufficit ergo quod creatura, que dicitur vesligium Trinitatis, repraesentet ipsa attribula ut sunt appropriabilia uni persone, et sic illa appropriabilia, ut hujusmodi, dicuntur quasi pars; quia et persona, cui sunt appropriabilia, habet rationem quasi parlis respectu totius Trinitatis, modo praeexposito, et sic patet exposilio littere.

COMMENTARIUS. (a) Quantum ad tertium articulum, in quo videndum est, in qu.bus fundatur respectus vesligii sive creaturae ad Deum, sive e converso, cui dicitur vestigium. Hic Doctor primo ponit opinionem Ilenrici. Secundo ipsam improbat. Et tertio respondet ad arliculum. Quantum ad primum ibi: Dictur secundum Bo tium.

Pro intelligentia hujus litterae ponit Henricus quatuor. Primun ibi: Diversum est esse, et accipitur ibi esse, pro omni imaginabili. Secundum ibi: Et id quod est, id est, illud quod actu vel aptiludine existit; illud vero quod includit contradictionem ad esse, dicitur figmentum. Terlium ibi: Ilud qo aliquid est, id est, illud quo aliquid est ens possibile, dicitur ratitudo ejus. Quarlum ibi: Quto autem ipsum est quod est, id est, illud quo mediante aliquid aclu existit, dicitur aliquilas ejus; que aliquitas est ipsa aptiludinalis vel aclualis existentia, quo ens aclu existit vel aptum est existere. Et nta secundum istum, quod respectus vestigialis est illa triplex relatio creaturae ad Deum, scilicet relatio producti ad producens, relatio exemplati ad exemplar, et relatio finiti ad ultimum finem. Et hec lriplex retatio in creatura est quidditas rei, et non fundatur in ipsa ratitudine, quia ille triplex respectus; et est quidditas rei et ratitu lo ejus, id est, est illud quo formaliter entitas creata est quiddilas possibilis. Et cum dicitur, humanitas est tanlum humanitas; ergo ratio humanitatis, id est, humanitas inquantum humanitas, non est res rala, id est, quod de se non est rata vel ens possibile, sed aliquo alio extra rationem formalem humanitatis, quia erit rata ab illo respectu vestigiali, quia ille respectus vestigialis dicitur quidditas, inquantun exemplatus ab idea divina.

Et pro clariori intelligentia, nota quod ens ratum dicitur illud, vel quod actu existit praeter opus intellectus, vel quod est aplum natum existere.

Secundo nota, quod aliquitas, scilicet existentia aptitudinalis, qua ens ratum sive ens possibile existens, dicitur tali existentia exislens; vel accipitur aliquilas pro existentia actuali, qua ens ralum, id est, actu existens dicitur existere aclu, vel aliquitas accipitur pro existentia aplitudinali vel acluali.

Tertio nola, quod ratitudo nihil aliud est nisi quiddilas constituens aliquid in vero esse, vel actuali vel aptitudinali. Exemplum, homo ut est aptus existere, dicitur verum ens ratum, quia sibi non repugnat existere; et respectus vesligialis, de quo supra, est quiddilas sive ratitudo hominis, conslituens ipsum in tali esse vero vel ralo; exislentia vero hominis aptitudinalis dicitur aliquitas ejus.

Dicit ergo Henricus quod diversum est esse et id quod est; accipit ibi esse pro ente imaginabili, quod est commune enti et non enti; et id quod est, accipit pro ente possibili existere, vel pro actu existente; et ratiludinem accipit pro quidditate dante tale esse possibile; et aliquitatem accipit pro existentia aplitudinali vel actuali.

Dicit ergo, quod ratitudo ipsa sive quidditas, sive respectus vestigialis, que idem imporlant secundum ipsum non fundatur in quidditate, quia idem fundaretur in seipso, sed fundatur in aliquitate, scilicet in existentia aptitudinali vel actuali ipsius creaturae.

Et nota, quod talis respectus vestigialis in qualibet creatura dicit participationem passivam entis imparticipali, secundum triplicem relationem, scilicet creature ut producte ad ipsum Deum ut producentem, et exemplalae ad ipsum exemplar, et finitae ad ullimum finem. Ista triplex retatio dicitur ratitudo sive quidditas cujuslibet entis creali, dans cuilibet esse ralum, scilicet esse verum ens. Et hanc posilionem probat Henricus sic, videlicet quod quelibet creatura dicatur ens ratum sive ens verum, ab ipsa raliludine sive ab ipsa participatione passiva entis imparticipali. Quia humanilas est tantum humanitas; ergo ratio humanitatis non est res rata, id est, humanilas in se sumpta formaliter, non dicitur verum ens ralum nisi inquantum est ens participalum, modo predicto; ergo participalio passiva, que est esse rationem formalem humanitatis erit ratitudo, sive quidditas humanitatis ut entis rati. Item adjicit alia argumenta, que post exponentur respondendo ad illum.

(b) Contra ista. Doctor hic arguit conlra positionem IIenrici, et principalis intentio est probare, quomodo respectus vestigialis non dicatur quidditas rei creatae; et antequam hoc probet, praemitlit unam distinctionem de realilate, nam aliquando accipitur res a reor, reris, et dicitur realitas opinabilis, etc. Hac distinctione premissa, arguit Doctor contra positionem Henrici.

(c) Quaero tunc quid intelligit per aliquitatem ? Et ut hec ratio Doctoris clarius intelligatur, formetur sic divisive, quia dicit IIenricus quod ralitudo fundatur in aliquitate dans simpliciter esse ratum. Contra, aut aliquitas accipitur pro ente communi enti et non enti, aut pro entitate quidditativa, aut pro entitate existenliae aclualis vel aplitudinalis. Similiter ratitudo, aut accipitur conformiter istis tribus modis. Si primo modo accipitur aliquitas et ratitudo, cum tale ens de se sit nihil, ista duo de se erunt nihil. Si vero aliquitas accipiatur primo modo, et ratiludo secundo modo, tunc ratitudo fundabitur in ente quod de se est nihil; et quod fundabitur in illo quod de se est nihil, nihil est, quia quod non est a se aliquid, sive in se aliqu.d, nec ad aliud erit, et sic ralitudo et aliquitas erunt duo nihila. Si vero ista duo accipiantur secundo modo, scilicet pro entitate quidditativa, tunc ratitudinem fundari in aliquitale, nihil aliud erit nisi quidditatem fundari in quidditate, et sic idem fundari in seipso, quod non est intelligibile. Si vero aliquitas accipiatur tertio modo, scilicet pro existentia actuali, et ratitudo secundo modo, hoc est contra Henricum, qui anle actualem existentiam ponit ens ralum, quod est ens possibile, et sic ratitudo fundatur in illo. Si vero accipiatur aliquitas pro exislentia aptiludinali, et ratitudo secundo modo, tunc per hoc argumentum non concluditur contra llenricum, quia ipse diceret quod ipsa ralitudo fundatur in ipsa aliquitate possibili, dans sibi tale esse possible, sed bene alia argumenta que sequuntur, concludunt contra ipsum. Si vero accipiatur aliqvitas tertio modo et ratitudo terlio modo, nihil aliud est nisi existentiam fundari in existentia, quod est absurdum et sic patet ista ratio Doctoris.

(d) Preterea secundo sic: Humanitas aut habet in se conceptum cui non repugnat aliquid subesse in effectu, aut cui repugnat de se aliquid subesse in effectu, aut cui de se aliquid subest in effectu, id est, aut humanitati non repugnat existentia actualis, aut sibi repugnat; aut terlio est id cui de se aliquid subest in effectu, id est, quod de se et ex semetipsa est actu existens.

Si detur primus modus, habetur intentum, quia illud est verum ens ratum, cui de se non repugnat actualis existenlia; et sic cum humanitas inquantum humanitas, sit verum ens absolutum, et ut si, sibi non repugnat actualis exislentia; ergo ratilulo accepta pro respectu vesligiali non conslituit humanitatem in esse ralo, quia tunc respectivum esset de quidditale absoluti, quod est falsum.

Si detur secundus modus; ergo actualis exislentia nunquam polerit inesse humanilati, patet, quia si A repugnat B, absolute per nihil adveniens ipsi B, A non poterit convenire B, sicut rudibile repugnat absolule homini, ergo per nihil adveniens homini poterit sibi convenire; sequitur ergo quod cum humanilati absolute suinple, non repugnat aclualis existentia; ergo human'tas inquantum est possibilis exislere, erit verum ens ralum, et ut sic tanlum absoluta includil; ergo respectus vesligialis non eril ratitudo humanitatis.

Si detur terlius modus, hoc est impossibile, quia tunc esset enlitas omnino independens.

(e) Preterea Philosophus. Pro intelligentia hujus littcrae, nota quod aliquid esse ad aliud contingit dupliciter.

Primo quidditative et essentia'itcr, et sic omnis retatio in se sumpla est ad aliquid essentialiter, id est, quod in suo conceptu quidditative includit esse ad aliud.

Secundo denominative, et sic omne ens in quo fundatur aliqua retatio, dici-, tur ad aliud denominalive, quia per relationem fundatam. Sed omnia entia esse ad aliud primo modo sive quidditative, id est, omnia entia esse tantum relationes, est inconveniens per Philosophum quarto Metaphysicorum ubi supra, quia si omnia apparentia essent vera, id est, si omnia entia essent sola apparentia, quae apparentia est quiddilalive relatio, tunc omnia entia essent quidditative ad aliquid. Nec valet dicere, quod erunt ad aliud ad opinionem et sensum, quia in argumento ducente ad impossibile, conclusio debet eque vel magis esse impossibilis, sicut praemissa ex qua deducitur talis conclusio, ut patet in primo Priorum. Si ergo omnia apparentia essent vera quoad sensum et opinionem, id est, quod sensus et opinio judicaret omnia apparentia esse vera, et sic omnia apparentia esse ad aliud, id est, quod si sensus judicaret aliquil apparens hominem esse verum hominem, et sic si judicaret apparens aliquid esse ad aliud, ita quod illul quod apparet esse ad aliud, judicaret vere esse ad aliud; tunc talis conclusio, scilicet esse ad aliud modo praeexposito, non differt a premissa, scilicet quo1 apparet esse hominem, etc. ergo si conclusio debel esse magis impossibilis, oportet quod intelligatur simpliciter et absolute, et quoad intellectum, id est, si antiqui quoad intellectun dicebant omnia apparentia esse vera, id est, quod omnia entia simpliciter et absolule erant tantum apparentia; ergo sequitur simpliciter et absolule, quod omnia entia essent ad aliqui 1 quidditative, quod est inconveniens; et sic hec conclusio est magis impossibilis, vel saltem erit impossibilis, sicut premissa ex qua sequitur, et sic patet ista littera.

(f) Quarto sic. Pro intelligentia hujus littere est sciendum, quod habere quid rei potest tripliciter contingere.

Primo habere veram definitionem, sicut homo definitur per animal rationale.

Secundo habere tantum aliquod praedicatum dictum in quid, ut rationale est ens quidditative, et tamen non potest proprie definiri, scilicet per genus et differentiam.

Tertio pro entitate dicente in se quid, et sic ens inquantum ens, est entilas in se quidditative, quia potest praedicari in quid de inferioribus. Potest addi quartus modus, scilicet pro ente qiod nec definitur, nec habet predicatum dictum in quid, nec est quid, tamen est idem realiter alicui existenti habenti entitatem, ut patet de passionibus entis, et forte de ultimis differentiis. Omnia supradicta, que possunt habere quil rei aliquo modo preexposilo, possunt etiam habere quid nominis, non tamen e contra; illa vero, quae tantum habent quid nominis, et nullo modo quid rei, sunt tantum fictitia.

Dicit ergo Doctor, humanitas inquantum humanitas, aut habet tantum quid nominis, id est quod tantum sit ens fictitium, vel chimericum, et patet littera.

Et nota in ista littera quomodo figmenta non possunt definiri definitione proprie dicta, puta definitione per genus et differentiam, quia in definitione una pars non repugnat alteri; modo figmentum est compsitum ex partibus incompossibilibus, sive ad invicem repugnantibus.

(g) Secundo contra opinionem arguitur ex dictis ejus. Et primo inducit ad hoc, quod respetus vestigialis nn sit ratitudo entis rati, quia per ipsu n, ens ratum est activun sua ratitu line. Prbatur ista, quia omne actum inquantum est hujusmodi, est in actu, sed ens ratum dicitur esse in actu per ratitudinem, ut ipse dicit; sed certum est apud ipsum, quod nulla relatio est alicui principium formale agendi, cum ergo respectus vestigialis sit tanlum relatio, sequitur quod non erit ratitudo alicujus.

Item secundum ipsum, nulla creatura inquantum rata, sive inquantum participata, differt specie ab illo quod est Deus, et tamen secundum omnes, esse quod est Deus, est absolulum, si ergo ratitudo ipsa est tantum relatio, et retatio differt specie ab absolulo ut patet, et sic creatura inquantum rata, differret specie a Deo et non differret specie.

Item secundum ipsum, ens rationis participat ens ratum. Haec ratio sic debet intelligi, quia ens rationis fundatur in ente rato, id est, in ente possibili existere vel aclu existente, et ideo inquantum fundatur, ibi dicitur participare ens ratum, non tamen ens rationis dicitur formaliter et quidditative ens ratum a tali participatione, cum sit posterior ipso ente rationis. Prius enim intelligitur ens rationis in se suo modo habere esse quam intelligatur fundari in alio, igitur in proposito, licet creatura dicatur ens participatum ab ipso ente imparticipato, non tamen formaliter et quidditative dicitur esse verum ens ratum, tali participatione passiva; imo prius intelligitur in se esse verum ens sive ratum, quam intelligatur sub tali respectu, scilicet participatione passiva.

(h) Quantum ad istum articulum. Hic Doctor ponit opinionem propriam. Et sententia est, quod nulla relatio potest esse ratitudo alicujus entis absoluti, et probatio clara est in littera, aliqualiter tamen expono litteram: Nullus respectus est ratitudo, sive id quo aliquid est firmum ens, vel verum ens, vel certum ens, quae omnia important idem. Sequitur, quia omnis respectus aliquid habet n quo fundatur, guod secundum se non est ad aliud. Hoc debet intelligi de fundamento remoto, quia etiam relatio potest immediate fundari in alia relatione, ut proportionalitas fundatur in duabus proportionibus, et hoc patet expresse a Doctore in multis locis. Debet ergo intelligi de fundamento remoto, quia omne, quo d relative dicitur, est aliquid excepta relatione, per Auguslinum 7. de Trinit. et exposui dictum Augustini supra distinct. prima, uest 2.

Intelligit etiam Doctor de ente absoluto, quod non sit ratum aliqua relatione, multe enim retationes sunt vera entia realia et realiter distincta a suis fundamentis, ut probal Doctor in 2. dist. 1. et per consequens rata raliludine pertinenle ad genus relationis. Si vero accipiatur ipsa ratitudo pro participatione passiva, patel qud retatio realis non erit rata participatione passiva aliqua retatione, qua dicatur ens participalun, cum talis relatio entis participati presupponat ens, tanquam fundamentum illius participationis passive. Sequitur: Et in illo priori in quo, scilicet fundamentum retationis, est essentialiter ens ad se, loquendo de fundamento absolulo, si non est essentialiter ens certum, aut ens firmum, id est, si in illo priori, quo est ens absolulum, non est essentialiter ens certum, au ens firmm, non erit capa alicujus respectus per quem flal ens ralum, et probat, quia ens non ratum si fiat ralum, aut fiet ratum e se, quod est impossibile,quia tunc esset ex se necesse esse, ut supra paluit dislinctione secunda, quaestione prima, aut ab aliquo causante fiel ratum; et si hoc prius, naturaliter absolutum aliquod potest terminare illam causationem quam respectts, quia formalis ratio cujuslibet termini primi producti non est necessario respectus; prius enim causa attingit aliquod absolutum tanquam effectum, quo absolulo producto, stalim ex natura rei oritur relatio producti ad producens, et e contra, loquendo de omni producenle creato, et de hoc prolixius patebit in 2. dist. 1.

Sed occurrit dubium in hoc quod dicit, quod causatio cause prius terminatur ad absolutum in effectu quam ad respectum. Instatur primo, quia tunc relatio esset in aliquo priori in quo non esset terminus, palel, quia causatio est relatio, et causa quando causat adhuc est prior natura effectu, ut patet presenti guest. et in 2. dist. 1. quesl. 2.

Tum etiam, quia relatio cause ad effe- ctum est simul natura cum relatione effectus ad causam, imo videtur quod relatio effectus ad causam sit quasi prior natura, licet vere non sit prior, et hoc patet a Doctore in 2. ubi supra; ergo causalio causae non videtur prius terminari ad absolutum effeclus, quia in eodem instanti quo ponitur, ponitur lerminus ejus.

Tertio, si enim ponitur prius absolutum effeclus quam respectus ad causam primam, quaero in illo priori, an tale absolutum sit vere causalum, aut non causatum. Si primo, ergo includit respectum causati sive respectum dependentis. Si secundo, ergo erit incausalum et independens, quod est falsum.

Quarto patet, quia in Deo est vera generatio, et tamen illa non prius lerminatur ad absolutum, quam ad relativum; ergo videtur idem concedendum esse in creaturis.

Respondeo ad primum, cum dicitur quod causatio est retatio, falsum esl; nam quando causa causal, nihil aliu1 facit nisi quod effectum quem habet in virtute sua, ponit in esse; non est intelligendum quod quando causa causat, qud sit aliqua relatio media inter ipsam et causalum prior ipso causalo, sed tanlum absolutum in causa ponit effectum absolute; quo posilo oritur retatio causati ad causam, et causae ad causatum, si talis causa non est Deus, qui non refertur realiter ad creaturam. et quando communiter dicitur, quod generatio terinatur ad genilum, et quod est via in naturam et hujusmodi, debet sane intelligi. Si accipitur generatio fornaliter pro relatione, illa vere terminatur ad absolutum geniti, ita quod est psterior tali absoluto. Si vero generatio accipilurut prior genito, tunc generatio formaliter nihil est in se aliud a causa generante, sed est precise ipsum absolutum cause pro quanto ponit genitum in esse.

Ad secundum concedo totum, loquendo de causatione, que est formaliter relatio, sed loquendo de causatione, quae nihil aliud dicit nisi causam ponere effectum in esse, est falsum quod talis causalio sit posterior, imo est prior natura. Et cum dicitur, quod talis causatio terminatur ad absolulum, dico quod illud terminari non est relationis ad terminu n, sed precise est ponere absolutum effeclus in aliquo priori, in quo non intelligitur respectus effeclus ad causam.

Ad tertium dico breviter, qud tale absolutum in illo priori est fundamentaliter causalum. sive fundamentaliter dependens pro quanto, scilicet in illo priori est fundamentum receptivum respectus.

Ad quartum dico, quod Doctr inlelligil de genilo quod est ens ad se; modo persona in divinis est formaliter relal va, lenendo quod constiluatur in esse personali per relationes, ut infra palebit dist. 26. quid sit tenendum, an per absoluta, an per relationes.

(i) Ad rationes pro opinione opposita. Ili Doctor intendit solvere rationes Henrici.

Ad illud Avicennae de humanilate. Pro intelligentia hujus responsionis est notandum, quod si ratitudo accipiatur pro realitate quidditative, tunc humanitas erit rata aliqua ratitudine, quia realitatibus perlinentibus ad esse quilditativum humanitatis, et sic humanitas nunquam excludit predicata essentialia, sed includit, cum humanitas inquantum humanilas sit talis per sua predicata essentialia, omnia vero posleriora excludit; sic inlelligendo, quod quando humanitas precise consideratur, ut humanitas lanlum includit illa, quae pertinent ad esse ipsius, et ut sic, non includit illa, que non sunt de essentia ejus, ut sunt omnes passiones entis, et etiam passiones propriae humanitatis; sed de hoc vide Doctorem in 2. distinct. 3. et sic patet solutio primi argumenti Henrici.

Secundo principaliter arguit Henricus ibi: Quidquid includitur in per se intellectu alicujus inquantum fale, est illud quo ipsum formaliter est tale. Sed respectus vestigialis includitur in ratione entis rali, patet, quia dicitur ens ratum inquantum participat ipsum esse, si enim non participaret, sed esset de se esse, tunc essel absolule necesse esse.

(k) Respondet Doctor ibi: Ad secundum tam m jor est falsa quam minor. Quod major sit falsa, patet, quia animal includitur in per se conceptu hominis, et tamen non est id quo formaliter est homo; oportet ergo addere quod includitur in intellectu alicujus tanquam ultimum ejus, nam homo est formaliter homo per rationale, quia est ultimum quod includitur in intellectu hominis tanquam ultimum ejus. Et tunc minor est falsa, et major probationis minoris, que est ista: Cui convenit esse, et non e se est ens ratum participando ipsum esse, vel inquantum parlicipal ipsum esse.

Primo dicit, quod si per ly inquantum intelligatur reduplicari aliquid per se primo modo, est falsa. Et sensus est: Creatura inquantum participat ipsum esse, est ens ratum, id est, quod participare esse sive participatio passiva, est ratio formalis et quidditativa. Quare creatura dicatur ens ratum, sicut dicimus quod homo inquantum rationalis est homo, id est, quod rationalilas est ratio formalis et quidditativa, quod homo dicatur homo. Sequitur: Vel si accipiatur in majori participando gerundivum, et prout expontur per quia, ut puta, cum dicitur, creatura non est ens ratum nisi participando ipsum esse; illud gerundivum quod est participando, exponitur per ly quia, et sensus est: creatura est ens ratum, quia participat ipsum esse, et tunc distinguitur de ly quia, quia aut dicit causalitatem pertinentem ad primum modum per se, tunc est falsa, quia cum dicitur creatura est ens ralum, qula participat ipsum esse, sensus est, qud participare ipsum esse est ratio formalis et quidditaliva, quare creatura dicatur ens ratum. Sequitur:

Si autem intelligatur per ly inquantum, causalitas quae pertinet ad secundum modum per se, ualis est in subjecto respecu proprie passionis, sicut cum dicimus homo inquantum rationalis, est risibilis, et sic concedit quod creatura inquantum creatura participat esse, quia creatura est causa, quare hoc predicatum, scilicet participare esse insit ipsi creaturae. Sequitur: Non tamen est proprie ver, e converso, scilicet quod inquantum participat est tale ens, sicut hic licet sit propria: homo inquantum homo est risibilis, ista tamen est impropria: homo inquantum risibilis est homo. Sic in proposito haec propria, lapis inquantum tale ens, pula inquanlum ens creatum participat esse, quia ly inquantum non tanlum stal specificative, sed etiam stat reduplicative; ista autem est impropria: lapis inquantun parlicipal esse est tale ens, quia ly iquantwm non potest stare reduplicative, licet forte specificative.

(l) Exemplum, haec est falsa proprie loQendo: homo inquantum risbilis est homo, si tamen ly inuantum accipiatur reduplicative, uia sensus esset, risibilitas est praecise causa quare homo sit homo. Si vero ly inguantum accipiatur specificative, ut scilicet tanlum reduplicat rationem formalem risibilitalis, et ipsa risibilitas reduplicata non sit causa inherentie predicati ad subjectum, ut sipra exposui dist. 1. qest. 2. Et sensus est, quando accipitur specificative tantum, quod hoc praedica- tum homo convenit homini sumpto sub risibilitate. Et patet littera usque ibi: Tunc intelligo sic. Nam in primo instanti naturae est ens quod est ipsum esse, sive ex se esse quod est Deus. In secundo instanti lapis est ens ralum absolute, quia ut dixi supra, prius causa attingit effectum in se absolulum, et post consequitur retatio; et sic in illo priori, quo lapis est lapis, non intelligitur nec ut participans, nec non participans, qula in illo priori, tantum compelunt sibi predicata essentialia, sicut cum dicimus quol in illo priori, in quo homo est homo, non est risibilis nec non risibilis, quia risibile et non risibile sunt tantum predicata posteriora. In tertio vero instanti est ipsa participatio et respectus quidam consequens ad ipsum lapidem, sicut dicimus de causa et effectu, quod causa etiam, quando causat est prior natura effectus; et in secundo instanti naturae intelligitur effectus in se absolute; et in terlio instanti consequitur relatio effectus ad causam.

Deinde arguit Henricum ibi: Secundo sic, ista ratio potest sic formari: Illud, sine quo creatura non potest quidditative et ultimate cognosci, est quiddilas ejus sive ratitudo. Sed sine participatione passiva (modo preexposilo) creatura non potest perfecte et ultimate quidditative cognosci; ergo talis participatio passiva, que consistit in respectu vesligiali, erit quidditas illius. Minor patet per Boetium: Quia si paulisper amoveas prmum bonum, id est, si non consideres illud, tunc creaturae in eo quod sunl, non erunt bona, id est, quod si non cognosco eas, inquantum sunt participate a primo bono imparlicipato, implicat posse cognoscere eas quidditative.

(m) Respondetur a Doctore ibi: Ad argumentum, de primo Physicorum text. com. primi. Dicit Doctor primo quod non sequitur, relatio est prior cognitione causati cogniti per causam, ergo talis relatio est de essentia causati; non sequitur sic in proposito, posito enim quod participalio passiva sit prior cognitione entis participati, non tamen sequitur quod sit de essentia illius. Aliud est enim cognoscere aliquid perfecte quidditalive, secundum quod includit omnia predicata essentialia, et aliud est ipsum perfecte cognoscere secundum omnem causam extrinsecam. Primo modo, lapis potest perfecte cognosci sine quocumque respectu ad causam extrinsecam, sed secundo modo non potest perfecte cognosci, nisi cognoscatur inquantum includit relationem ad quamlibet per se causam, et cognitio secundo modo non dicitur pertinere ad cognitionem quidditativam lapidis.

(n) Ad Boetium dicendum est. Dicit Doctor quod esse creaturae, puta lapidis, potest in se absolute considerari et sine omni respectu ad Deum; et si potest considerari sine tali respectu, sequitur quod ille respectus non erit de quidditate lapidis, et sic subtracto Deo per intellectum, poterit lapis absolule considerari quantum ad suum esse quidditativum, Deo non considerato; et si respectus lapidis ad Deum esset de quidditate lapidis, tunc esset implicatio contradictionis cognoscere lapidem, non cognilo Deo, quia respectus non potest cognosci, termino non precognilo, ut supra exposui. Et quod dicit de bonitate, apud Boelium accipitur illa bonitas non pro absoluta bonitate lapidis, sed pro quodam influxu Dei, sive pro quadam efficientia bonitatis create a Deo; et sic si intelligitur lapis in se sine isto respectus quod est creari sive effici a Deo, tunc lapis non est bonus, i'lo modo capiendo bonitatem, quia ut sic non intelligitur sub isto respectu quod est creari vel effici, quod creari est bonitas isto modo, esset tamen bona bonitate absoluta, et patet littera.

Ad primum argumentum pricipale, et patet ista littera ex his, que dixi supra quomodo vesligium repraesentat allributum inquantum appropriabile, etc. Nota tamen, quod per vesligium absolute sumptum non naturaliter investigatur ipsa Trinitas, etiam eo modo quo exposui supra de imagine Trinitatis. Si vero cognosceretur vestigium sub illa relalione, qua refertur ad vestigialum, tunc posset cognosci Trinitas; sed talis relatio vestigii ad vestigialum non posset cognosci, non precognilo vestigialo, ut patet a Doctore in simili de imagine, supra praesenti dist. quest. 1. diffuse in quodl. q. 14 et mulla bona vide ibi.

Ad secundum dico. Patet ista littera et clarius patebit infra presenti dist. q. ult. et in 2. dist. 16. Et quod dicit, quod quelibet essentia creata, inquantum talis essentia creata representat Deum sub ratione vesligii, difficultas esset de relationibus. Posset breviter dici, quod nulla relatio est creata a Deo, cum in Ad aliquid non sit motus. Posset secundo dici, quod etsi relatio non sit vestigium Trinitatis quantum ad omnem assignalionem, quia secundum istam assignalionem, que est unitas, species et ordo, tamen posset dici vesligium quantum ad istam assignationem, quod est unum, verum et bonum, et forte quantum ad aliquam aliam assignationem posilam a Doctore. Ratio ultima cum sua responsione clara est in littera.

Dubitatur in hoc quod dicit, quod per vestigium distincte investigatur id cujus est imago. Tum, quia unum, verum, bonum, ponitur imago respectu istorum appropriabilium, scilicet summi boni, veri, etc. sed illa non sunt appropriabilia nisi ut formaliter infinita, sed talia a nobis non possunt distincte concipi. Non enim via naturali possum distincle concipere bonitatem infinitam, licet enim possim concipere quod aliqua bonilas est formaliter infinila, non tamen illam possum dislincte concipere in se; ergo.

Tum quia si per vestigium distincte possum investigare id cujus est imago, quia est similitudo illius; ergo per imaginem Trinitatis qualis est in nobis, possum distincte concipere Trinitatem cujus est imago. Consequens est falsum et conlra Doctorem in 1. dist. 1. et in quodlib. quest. 14. Consequentia patet, quia ex hoc distincte potest concipi pars cujus vestigium est imago, ex hoc quod est imago ejus, ita quod esse imaginem ejus est ratio distincle invesligandi, sicut in proposito de imagine in nobis.

Tum quia quero a quo potest causari distincta cognitio, pula boni infiniti? Non a bono creato, quia tunc conlineret illud virtualiter, ut patet a Doctore in simili in 1. dist. presenti, quest. 1. et d. 8. queet. 1. et in 2. dist. 3. et in quodlib. quest. 14. art. 2. Nec etiam potest ab aliqua alia creatura causari propler causam dictam, scilicet quia contineret illud virtualiter, modo nulla creatura potest virtualiter continere bonum infinitum, ut patet.

Tum, quia videtur sibi contradicere, ponendo quod per vestigium distincte invesligatur illud cujus est imago, scilicet ipsa pars, et quod totum lanlum confuse investigatur. Si enim distincte cognosco aliquam partem, pula pedem alicujus hominis, et dislincte cognosco esse parlem hominis, statim sequitur quod cognoscam dislincte ipsum hominem; ponens enim distincte differentiam inter A et cognoscit ulruque distin- cte, aliter non poneret distinctam differentiam inter illa; sed cognoscens distincte A esse partem B ponit distinctam differentiam inter illa, concipiendo dislincte partem non esse totum cujus est pars, nec e conlra.

Tum etiam quia bene sequitur, distincte cognosco summum bonum esse appropriabile alicui personae divine, pula Patri vel Filio; ergo distincte possum concipere illam personam, ergo et totam Trinitalem, quia persone sunt relalivae.

Tum sexto, quia statim sequitur quod possim naturaliter distincte concipere aliquan personam, quia per vesligium distincte investigatur id cujus est imago, scilicet pars, sed una persona dicitur pars, ut supra patuit; et appropriabile non dicitur pars nisi pro quanto est appropriabile alicui parti, scilicet alicui persone.

Respondeo praemittendo quamdam declarationem, scilicet quando Doctor dicit quod per vestigium distincte investigatur illud cujus est imago, non intelligit quod. per cognitionem talis vestigii habeamus distinctam notitiam illius partis in se, cognoscendo eam distincte, sicut nec per imaginem Trinitatis habemus dislinctam noliliam illius, sed sic intelligitur qud vestigium est naturalis simililudo partis, et naturaliter suo modo repraesentalivum illius, et ideo habita notitia vestigii, investigatur illud cujus est similitudo; et hoc distincle, accipiendo disliucte pro quanto ponitur simililudo illius partis, licel pars cognoscatur tanlum confuse; sicul per vestigium impressum a pede hominis, cognosco quod est simililudo pedis hominis, et sic cognito illo, possum cognoscere illud cujus est similitudo naturalis, pula quod est similitudo pedis, et totum dicitur cogno- sci sive confuse investigari, pro quanto tale vestigiun non est naturalis similitudo totius, imo nullo modo est similitudo tolius. Et per hoc patet responsio ad instantias.

Ad primam dico, quod per bonum creatum non possum naturaliter concipere bonum infinitum distincte, et sub ratione propria illius, sed dicitur naturaliter investigari distincle, quia est naturalis similitudo boni infinili; et sic per bonum finitum cognitum possum naluraliter investigare, quod est aliquod bonum infinitum, licet illud non possim distincle in se cognoscere.

Ad secundam patet responsio, quia. sicut per vestigium invesligatur illud cujus est imago, ita per imaginem, cum ulrumque sit similitudo, non tamen concipitur distincte in se. Et ultra, sicut per vestigium impressum a pede, non scirem illud esse vestigium pedis nisi prehabita cognitione pedis, ita nec per imaginem Trinitatis cognilam non scirem ipsam esse imaginem naturalem Trinitatis, nisi prehabila cognitione Trinitatis. Est tamen differenlia, quia per bonum finilum possum naturaliter investigare aliqud esse summum bonum, non prius cognilun, quia bnum parlicipalum debet reduc ad bonum imparlicpatum; sed per imiginem Trinitatis naturaliter nolam, non possum naturaliter investigare aliquod ens esse trinum et unum, et hoc est, quia anima secundum duas potenlias et operationes non est ens participalum ab aliquo ente ut trino. Et ideo vestigium est magis naturalis similitudo parlis, etc. quam anima secundum potentias et operationes respectu Trinitatis, imo quoad multa deficit, ut infra patet quest. ult. presentis dist. et de hoc alias.

Ad tertiam patet responsio, quia non ponitur bonum infinitum posse naturaliter cognosci in se et dislincte per bonum finitum; sed quod per bonum finitum possum investigare aliquod esse bonum infinitum, et quomodo et a quo causatur ista cognitio, dico pariformiter, ut dixi supra praesenti dist. quest. 1. quonodo scilicet Deus potest naturaliter cognosci in conceptu communi et confuso.

Ad quartam patet ex supradictis, quod nulla est contradictio, quia non pono partem dislincle concipi in se, sed pono quod per vestigium distincte invesligatur illa per se, id est, quod vestigium est naturalis similitudo talis partis confuse etiam accepte, et nullo modo est similitudo illius totius cujus est talis pars, posito etiam quod pars cognoscatur distincte, non sequitur quod totum distincte cognoscatur, ut patet intuenti. Si enim distincte cognosco pedem, et distincle scio pedem non esse totum, propter hoc non sequitur quod distincte cognoscam totum in se; cognoscere enim totum distincle, est cognoscere illud secundum omnes partes. Ex his que supra dixi patet solutio ad alias instantias.