COMMENTARIUS. (a) In ista quaestione est opinio una lalis, etc. Et declaro intentionem ipsius exponendo litteram.

Quia inter intentiones generales est per se ordo naturalis, etc. Et accipit hic intentionem pro conceptu passivo sive pro conceptibili, et sic duplex est conceptus generalis, scilicet conceptus entis et conceptus veri. Et conceptus entis est prior conceptu veri, quia prima rerum crealarum est esse, quod esse accipit pro conceptu entis; et ordo naturalis inter hos conceptus est ordo prioris et posterioris, ila quod unus conceptus naturalis est prior alio, ut patet de conceptu entis resoectu aliorum. Et quod conceplus entis sit prior conceptu verilalis, probat etiam ratione. llle conceptus est prior, qui potest haberi sine alio et non e conlra, sed conceptus entis cum sit entitas absoluta, potest haberi sine conceplu veritatis, oun illa dicat respectum ad ipsan; ergo conceptus entis est prior conceptu veritatis.

(b) Hec etiam conclusio probatur, scilicet quod conceptus entis, sit prior conceptu veritalis, patet, quia conceptus veritatis, sive veritas, non concipitur nisi intelli- gentia componente vel intelligente, et talis compositio praesupponit intelligentiam simplicem extremorum. Nam veritas dicit respectum conformitatis exemplati ad exemplar, sic quod conformilas eorum, scilicet exemplaris et exemplati dicitur veritas, modo talia exlrema possunt concipi divisim, conformitale non concepta. Quis enim absolute potest concipere hominem, non concipiendo conformitalem ad suum exemplar? et sic prius intelligentia simplici potest concipi entitas aliqua sine conformitate ad exemplar, et per consequens sine veritale, et sic conceptus talis enlilalis est prior. Et cum dicil, quod tunc concipitur illud quod verum est, sic debet intelligi, quod concipiendo entitatem in se, concipitur illud quod est conforme suo exemplari; sed quando concipitur sub ratione ver.tatis, tunc concipitur sub ratione conformitalis ad exemplar.

Si igitur in questione proposita. Hic dicit duo. Primum, quod si accipiatur sincera verilas pro conceptu vero, sic homo naturaliter potest concipere aliquod verum, pula entilatem in se, et hoc probal, quia inconveniens esi naturam esse inexpertem proprie operationis, secundum Damascenum, id est, quod natura nata habere propriam operationem, sicut visus visionem, et intellectus intelligere, et quod privetur illa, est inconveniens; el loquitur de propria operatione active et non passive, ila quod intelleclio dicitur propria operatio, quia tanlum active est ab illo saltem principaliter, licet ipse Ilenricus ponal quod totaliter, ut palebit infra quesl. 7. presentis dist. Et si hoc est inconveniens in natura inferiori, est magis inconveniens in natura superiori, qualis est natura intellectiva. Unde Philosophus 2. eli, lext. c. 50. ubi reputat quod nagium inconveniens esset slellas habere virtutem progressivam, et non habere organa ad progrediendum. Adhuc, inquit, irrationabile nullum organum ipsis dedisse naturam ad motum. Nihil enim ut contingit facit natura, id est, natura nihil ponit otiose sine causa, ut dicit alia translatio, neque de animalibus curasse, sic autem pretiosa despeisse. Sed videtur tanquam studiose factum auferre ab eis omnia, per que conlingebat procedere ipsa per se ipsa. Haec ibi. Ex quo concludit in texlu sequenti, quod stellae sunt corpora spherica, et non moventur motu progressivo, quia tunc haberent organa, etc. Sic in proposito, ex quo natura intellectualis habet potentiam intelligendi verum, otiose essel si non haberet necessaria ad operandum et intelligendum verum. Potest ergo intelligere verum, pula conceptum entis, non tamen sequitur quod sub ratione veritatis.

(c) Secundum dictum est ibi: Sed si loquamur de cognitione veritatis, id est, an ex puris naturalibus possit cognosci aliqua sincera veritas, id est, aliqua conformitas alicujus entitatis ad suum exemplar; et tunc distinguit de exemplari, quia duplex est exemplar rei, scilicet creatum quod est species intelligibilis ipsius rei, et tunc cognoscere veritatem alicujus rei per exemplar creatum, est cognoscere conformitatem rei ad speciem intelligibilem ipsius. Exemplar vero increatum est idea in mente divina, et tunc cognoscere verilatem rei per hujusmodi exemplar, est cognoscere conformitatem illius rei ad propriam ideam, que relucet in menle divina.

Et tunc ponit duas conclusiones. Prima: Impossibile est habere aliquam sinceram veritatem de aliqua re, ut comparatur ad eaemplar creatum, et hoc probal tribus rationibus.

(d) Quarum prima est: objectum a quo abstrahitur exemplar creatum, scilicet species intelligibilis est mutabile; ergo non pulest esse causa alicujus immulabilis. Anlecedens patet, quia omne sensibile est mulabile, et a solo tali accipitur species intelligibilis in intellectu nostro. Consequentia patet, quia causa magis habet rationem immutabilis, cum ipsa causet inquantum est in aclu, et effeclus habet magis rationem possibilis et mulabilis; modo sincera veritas est immulabilis conformitas objecli ad suum exemplar. Si ergo exlrema, scilicet objectum et exemplar sunt mulabilia, quomodo erunt causa talis conformitatis, ut omnino immulabilis, quia tunc in effectu esset major perfectio quam in causa. Et hec est ratio Augustini 83. q. q. 9. ubi vult quod a sensibilibus non es' expectanda sincera veritas, quia sensibilia sine inlermissione mutantur.

Secunda est, quia anima est de se mutabilis et passiva erroris. Patet, quia de se est sicut tabula nuda, et ita sicut est passiva, id est, receptiva veritalis, ita erroris, et sic mutabilis ab uno ad aliud. Sed species inlelligibilis recepta in ipsa est magis mulabilis; tum quia accidens; lum quia causala sive abslracta a sensibili, quod est magis mutabile quam anima; ergo per talem speciem non potest anima sic reclificari, ut per talem speciem habeal cerlam et infallibi em notitiam de objeclo, cujus est talis species, quia tunc immulabile esset causalum in anima per omnino mutabile.

Tertia ratio slat in hoc, quia si inlelleclus potest habere certam et infallibilem verilatem de aliquo objeclo, pula, quod albedo sil color, illa verilas habetur per speciem inlelligibilem albedinis et coloris, quia intellectus per talem speciem potest cognoscere objectum, sed non est possibile; palel, quia in- tellectus per hujusmodi speciem nescil discernere verum a non vero sive a verisimile; patet, quia talis species aliquando repraesental se lanquam se, et hoc in ratione objecti, actu intelligibilis, id est, quod ipsa est tunc objectum actu intelligibile, et tunc veritas est, quia tune intellectus intelligit secundum quod objectum est sibi presens; aliquando repraesentat se ut objectum, quod tunc contingit, quando intellectus inlelligit ipsam ut objectum, credendo inlelligere actu objectum, intelligendo ipsam, et tunc falsitas est, quia accipit unum pro alio, accipit enim speciem illam pro objeclo cujus est species.

(e) Secunda conclusio est, quod potest haberi sincera veritas de aliqua re ut comparatur ad exemplar increatum, sed hoc non potest esse via naturali. Et tunc modus ponltur, videlicet quomodo potest haberi sincera veritas de aliqua re ut comparatur ad exemplar increatum. Et quia ista littera est satis obscura, ideo declaro eam de parlicula in particulam. Cum dicit: Deus. non ut cognitum, etc. sensus est, quod Deus ut habet ideas creaturarum, est ratio cognoscendi illas crealuas, quia quando ostendit nobis ideas creaturarum, est ratio cognoscendi creaturas, et hoc, ut exemplar nudum, id est, non ut cognitum. Sequitur: Qualiter autem posst esse ratio cognoscendi et non cognilum. Et littera stat in hoc, quia speces inlelligibilis est ratio cognoscendi objectum cujus est, non tamen ut cognila, nam prius cognoscitur objectum per illam, quam talis species coguoscatur, ut patet. Similiter quando radius Solis derivatur ab ipso Sole ad potentiam visivam directo aspectu, tunc videtur Sol quando radius videtur; quando vero derivatur obliquo aspeclu, pula, quando reflectitur ad opacum, si radius Solis prius terminetur ad aliquod opacum ubi refleclitur, et in tali reflexione derivatur ad oculum, non est necesse quod si videam illum radium, quod simul vel prius videam Solem. Sic quando Beati vident ideas ut in mente divina, vident eas directo aspectu, quia derivantur a Deo aspectu directo, et sic etiam Deus videtur. Sed quando Deus ostendit nobis tantum ideas, non ut in ipso relucentes, derivantur ad intellectum quasi obliqualo aspeclu, et hoc est quod dicit Henricus.

(f) Ponitur autem qualiter habet triplicem rationem, etc. Sicul dicimus, quod Sol mediante luce acuit, quia visibilia in potentia remota, facit visibilia in potentia propinqua. Species vero immulat, quia fcit colores causare suas similitudines in medio et in organo, et etiam in diaphano producit lumen quod es species lucis, ut patet a Doctore in 2. d. 13. Tertio, sibi assimilat alia, id est simul lucenlia, et luminosa facit per quod sunt aliqualiter similes Soli; sic Deus, qui est lux increata, acuit intellectum per os'ensionem idearum, et immulat per infusionem acluum, et configurat per relucentiam idearum de ipsis objectis.

(g) Causata est species intelligibilis impressa intellectui possibili a rebus sensibilibus. Et sic patet positio Henrici.

COMMENTARIUS. (a) Primo istae rationes videntur concludere impossibilitatem certae cognitionis naturalis. Si enim requiritur (ut dicit Ienricus) ad cerlam notitiam alicujus objecti immutabililas ejusdem, sequitur stalim quod de nullo objecto possit esse aliqua certitudo, quia omne tale, secundum ipsum, continue mulatur. Nec valet dicere, quod ut comparatur ad lumen supernaturale, quod potest de ipso haberi cerlitulo, quia si objectum continue mutatur, ut comparatur ad quodcumque lumen, patet quod semper mutatur. Si enim homo conlinue mulatur in quocumque lumine videatur, semper videbitur inquantum conlinue mutatur. Et ultra hoc, quod dicit Ienricus, quod res sensibilis continue mulatur, hoc est manifeste falsum. Nam baec fuit opinio Heracliti, 4. Metaph. lexl. comm. 22. qui volebal quod omnis res sensibilis, primo quocumque instanti, semper haberet aliud et aliud esse, ut infra declarabo.

(b) Similiter si propter mutabilitatem exemplaris. Hlic Doctor arguit contra secundam rationem Henrici, quae fuit talis: Quia anima de se est mulabilis et passiva erroris; ergo ne erret in cognitione alicujus, oportet quod rectificetur per aliquid immulabilius ipsa anima. palel consequentia. Si enim mulabilitas est ratio, qua non habetur cerlitudo de sensibili, ad hoc ergo ut certificetur de aliquo sensibili, oportet ut certificetur per aliquid immulabilius eo; sed exem- plar creatum, videlicel species intelligibilis, causata a sensibilibus, est mulabilius ipsa anima, ergo per tale exemplar, ut res sensibilis comparatur al illud, non potest certificari de tali re sensibili.

Contra hanc rationem arguit Doctor, et deducit ad duo inconenienlia, quo-' rum primum est. quia si anima non po-' test habere certitudinem de aliquo objeclo per aliquod mutabile; ergo nec per actum intelligendi quodcumque objeclum quocumque lumine, non potest habere cerlitudinem de aliquo objecto, patet. quia aclus intelligendi est mutabilis; imo tanlum esse habet in continuo fieri, ut infra dist. praesenti qvaest. ult. in responsione ad ultimu argumentum, et in quodl. prolixe quaest. 13. Sive ergo res sensibilis comparetur ad exemplar creatum, sive ad exemplar increatum, in quocumque lumine per nullum aclum intelligendi, tale sensibile poterit anima certificari de tali sensibili, quod est contra ipsum. Secundum inconveniens est, quod etiam ipse aclus intelligendi nunquam in se erit verus, nec aliquam certitudinem conlinebit, et sic anima non polerit esse certa de aliquo actu suo inlelligendi, quod est falsum. Probatur ex dictis Henrici: Si de illo quod conlinue movetur non potest haberi certitudo, cum ergo actus ille sit mutabilior ipsa anima, sequitur quod nunquam polerit esse certa de aliquo actu suo intelligendi; et sic intelleclus refleclendo se super actum suum inlelligendi, nullam certitudinem haberet de aclu intelligendi supra quem reflectilur; nec similiter aliquam de aclu reflexivo, cum ille sit simpliciter mutabilior anima, quae omnia sunt absurda.

(c) Similiter secundum opinionem istam. Hic Doctor deducit Henricum contra seipsum, quia dicebat quod quando species intelligibilis ausala a sensibilibus, occurrit cum specie illapsa, tunc habetur certitudo de objecto sensibili. Contra hoc arguit, ostendendo contra quod nulla tunc haberetur certitudo de re sensibili,aut oporlebit eum dicere, quod de re sensibili potest haberi certitudo per exemplar creatum. Primum probatur quod tunc nulla esset ertitudo, quia quando aliquid concurrit quod repugnat certitudini, per illud nunquam potest haberi certitudo, quia quando propositio conlingens concurrit cum altera de necessario, nunquam potest sequi conclusio 'de necessario, sed tantum de contingenti; sic quando exemplar creatum, quod repugnat certitudini concurrit cum specie illapsa per quam habetur certitudo, nunquam ex his duobus, simul concurrentibus habebitur certitudo. Et si vull dicere quod habetur certitudo, tunc oportet eum concedere quod exemplar creatum non repugnat certitudini.

Si dicatur quod haec ratio, quam facit Doctor contra Ilenricum, etiam contra ipsum Doctorem concluderel, qui sic arguit de fide infusa et fide acquisita in quodl. quest. 14. art. 1. Quando ad eumdem aclum concurit regula fallibilis, licet cum regula infallibili, ille actus non est infallibilis. Probatur per simile, quia ex duabus premissis, quarum una est necessaria et alia conlingeIs, nen sequitur conclusio necessaria, et ratio, quia quod dependet ex pluribus non potest esse perfectioris conditionis quorumcumque illorum; nunc aule quicumque aclus credendi ad hoc quod eliciatur, dependet a fide acquisila movente; igitur si illa sit fallibilis, nunquam actus elicilus erit ex principio tali, supple ex fide infusa, que dicitur regula infallibilis, quin sibi posset subesse fal- sum: hec ibi. Sic erit in proposito, quia diceretur quod quamvis cerlitudo sit a specie illa illabente ut a regula infallibili, et a specie intelligibili causata a sensibilibus ut a regula fallibili, non lamen sequitur incertitudo objecti sensibilis.

Dico, quod non est simile de fide infusa et fide acquisila, quia cerlitudo aclus ut est a fide infusa, semper est determinale vera, ita quod talis aclus simpliciter dicitur determinale verus; licet cum fide infusa concurrat fides acquisila, et simul inclinet ad eumdem actum, nunquam tamen cerliludo actus habetur a fide acquisita ut talis est, sed tantum a fide infusa, quia fidei infuse nunquam potest subesse actus falsi; inclinationi vero fidei acquisite, quanlum est eX parte sua potest subesse aclus falsi. Si ergo certitudo actus credendi dependeret ab utroque habilu, tunc ar gumentum Doctoris concluderet contra seipsum; sed quia tota certitudo actus credendi accipitur ab habitu infuso, licet cum illo concurrat fides acquisila, patet quod argumentum Doctoris, de fide infusa et acquisita non concludit. Argumentum vero faclum contra Henricum concludit contra ipsum Henricum, quia ipse vult quod certitudo de aliquo sensibili simul dependeal a specie intelligibili, causata a sensibilibus que est regula fallibilis, et a specie infusa que est regula infallihilis.

(d) Idem etiam patet de tertia ratione. Doctor hic improbat lerliam rationem Ilenrici, que tahis eral: Quia ex quo anima per exenplar creatum non potest discernere verum a veisimili, sequitur quod per tale exemplar non poteril habere certitudinem de aliquo sensibili. Probat antecedens, quia talis species intelligibilis potest represenlare se, tan- quam se intellectui, et se tanquam objectum, sicut est in somniis; si repraesentat se tanquam se, verilas est; si vero se tanquam objectum, falsitas est. Contra hoc arguit Doctor, non contra rationem istam in se, sed reducendo Henricum ad alterum inconvenientium, videlicet quod vel nulla erit cerlitudo de sensibili, quantumcumque alia species infusa concurrat cum ista specie intelligibili, quod est contra ipsum; vel oportebit Henricum dicere, quod per talem speciem intelligibilem poterit haberi certitudo de sensibili.

(e) Quod autem ista conclusio non sit secundum mentem Augustini, etc. Nunc Doctor probat ex dictis Augustini, quod potest haberi cerlitudo de sensibilibus vel de abstractis ab eis, absque speciali lucis increale illustratione, cujus oppositum asserebat Ilenricus, dicens fuisse intentionem Augustini, videlicet quod de sensibihibus nulla esset certitudo. Probatur ergo per Augustinum quod possit haberi sincera veritas et certitudo, ctc. patet per Augustinum secundo Soliloquior. Spectamina disciplinarum, id est, principia scienliarum, quisqe verissima esse nulla dubilatione concedit; ergo de principiis scientiarum, potest esse certitudo et infallibilitas, que tamen principia sumuntur a visibilibus.

Idem etiam probat per Boetium de Hehdomadibus: Communis, inquit, animi conceptio est, uam quisque probat auditam, id est, conceptio alicujus propositionis per se notae ab omnibus intelligentibus terminos illius propositionis et unionem lerminorum, est supple fundamentaliter propositio, quam unusquisque probat, id est, scil evidenler esse veram, quando audit eam preconcipiendo terminos et unionem terminorum Deinde probal auctoritate Aristotelis 2. Met. lext. comm. 1. "Prima, inquit principia sunt omnibus. nola, sicut janwa in domo, uia janua neminem latet, licet interiora domus lateant".

(f) Ex his tribus auctoritatibus. Hic intendit probare, quod non tantum possit via naturali haberi certitudo de principiis per se nolis, sed etiam de omnibus conclusionibus virtualiter contentis in eis, et argumentum slat in hoc: Illud est simpliciter naturale, quod sequitur naturam alicujus speciei, sive quod consequitur ad naturam alicujus speciei, hoc patet; sed posse habere certitudinem infallibilem de primis principiis et de conclusionibus virtualiter conlentis in eis, consequitur naturam speciei humane; ergo talis certitudo infallibilis potest haberi naturaliter. Probatur minor, quod convenit omnibus alicujus speciei, sequitur naturam specificam, sed posse habere cert tudinem infallibilem de principiis primis, etc. convenit omnibus individuis speciei humanae. Ioc patet per tres auctoritates supra positas, scilicet Augustini, Boelii et Aristolelis. Si ergo potest haberi certitudo infallibilis de principiis primis, etiam potest. haberi certitudo de conclusionibus virtualiter contentis in eis. Hoc probat, quia cuilibet, naturaliter evidens forma syllogismi perfecti, sicul patet ex definitione syllogismi perfecti primo Priorum cap. 1. quee talis est: Syllogismus perfectus est, qui nullivs indigel praeler illa que sumpta sunt, ut appareal necessarius. Syllogismus vero imperfectus es, qui indiget unius aul' plurium, quae sunt necessaii per sumptos terminos, non autem per swmptas propositiones. Qui imperfectus potest exponi, qud est ille, qui unius indiget, id est, uno, videlicet conversione vel transposilione; aut plurium, id est pluribus, scilicet conversione simul et transpositione, Que quidem sunt necessaria. Nam syllogismi habent evidentem necessitatem illationis, per sumptos terminos, id est, quod manent ilem termini, non atem per sumplas propositiones, quia non manent eaedem propositiones, patet, quia imperfectus ut reducatur ad perfeclum, indiget conversione alicujus vel aliquarum propositionum. Syllogismus ergo perfectus dicitur ille qui nullius indigel, quia nec conversione, nec transpositione, ut sunt duo primi modi prinae figurae; omnes autem alii ad hoc, ut dicantur simpliciter perfecti reducuntur, vel ad Barbara, vel ad Celarent, ut patet primo Priorum. Hec volui explicare propter juvenes.

(g) Secun lo apparet. IIic Doctor probat per Augustinum, quod non tantum habemus certitudinem de principiis per se notis, et de conclusionibus per se contentis, sed etiam de multis contingentibus, et de mullis que fiunt nota per experientiam; et auctoritates Augustini sunt clarae in littera.

COMMENTARIUS. (a) Quantum ad secundum articulum. Hic Doctor intendit probare, quod de tribus naturaliter possumus habere certitudinem infallibilem, videlicet de princi- piis per se notis et de conclusionibus. Secundo de cognitis per experientiam. Et tertio de actibus nostris.

Primum ibi: Quantum ad certitudinem de principiis. Hec littera satis patet, et prolixius supra d. 2. quest. 2. et clare exponam respondendo ad praesentem quaestionem. Tota ergo ista ratio stat in hoc, videlicet quod est impossibile alicui intellectui, stante apprehensione terminorum propositionis per se nolae et compositionis eorum, quin habeat certam et infallibilem veritatem de conformitate illius compositionis ad terminos. Est enim impossibile, quod aliquis cognoscat tolum et parlem, et compositionem horum terminorum, quin habeat certitudinem infallibilem de conformitate compositionis terminorum.

(b) Confirmatur ratio ista per simile per Philosophum. Et littera stat in hoc, scilicet quod duae notitiae sive due opiniones dicuntur formaliter repugnare, quando simul de eodem repugnant, ut de homine assentio quod est homo, et simul assentio quod non est homo. Nam isti duo assensus formaliter inler se repugnant, quia unus formaliter expellit alium. Et duae nolitie sive duae opiniones, vel duo assensus dicuntur virtualiter repugnare, quando una est causa alicujus effectus, qui formaliter repugnat effeclui alterius causae, ut supra exposui, dist. 2. quest. 1. exponendo primum argumentum principale. Modo notitia, qua cognosco totum et partem, et qua cognosco unionem illorum inter se, est causa necessaria hujus conformitalis et veritalis, videlicet quod totum est majus sua parte. Si ergo stat in intellectu quod ista composilio, sive unio totius et partis sit falsa, tunc notitia talis composilionis eril causa necessaria hujus' falsitatis, scilicet quod omne totum est majus sua parte, quia ergo prima notitia, qua cognosco esse veram unionem inter totum et parlem, est causa necessaria veriialis, et notitia ua cognosco composilionem esse falsam. est causa necessaria falsilalis, ideo isle duae notitiae repugnant virtualiter, quia sunt duae cause necessarie duorum effecluum inter se frmaliter repugnantium, et sic patet littera ista.

(c) Sed numquid in ista notitia principiorum et conclusionum non errabit inlellecls, si sensus omnes decipiantur circa terminos ?

Respondet Doctor quod habita cognilione sensibiliumn per sensus, nunquam intelleclus errabit, et dicit du in ista littera. Primum, quod intellectus non habet sensum pro causa, sed tanlum pro occasione, quia cognitio alicujus complexionis necessarie, nec in esse, nec in fieri dependet ab aliquo sensu, et ut clarius hoc intelligatur pono lalem ordinem. Potentia visiva accipil speciem sensibilem ab aliquo sensibili extra, pula ab albedine, et videt illam; deinde in virtute phantastica causatur phantasma singularis albedinis, prius vise; deinde virtule phantasmatis et intellectus agenlis causatur species intelligibilis albedinis, qua representat albedinem in se, et sicut dico de isto sensibili, ila de omnibus aliis. Habita ergo specie inlelligibili albedinis, et specie intelligibili coloris, illae species intelligibiles una cum intelleclu causant cognitionem terminorum, quibus terminis cognitis statim intellectus, nullo sensu cooperante, nec interiori, nec exteriori, potest formare compositionem illorum, et perfecle cognoscere compositionem eorum, ita quod notitia talis compositionis, pula omnis albedo est color, stalim eril sibi evidens.

Patet ergo quomodo intellectus, habita cognitione habituali plurium terminorum, virtute propria potest causare, nedum cognitionem actualem illorum terminorum, ( concurrente tamen specie inlelligibili, ut partiali causa) sed etiam potest causare compsilionem et unionem illorum, et eam len perfecle cogoscere, et sic non dependet a sensu; imo si omnis sensus erraret circa aliqud complexum, nunquam intellectus erraret, stante cognitione habiluali terminorum vel acluali. (Et voco pro nunc cognitionem habilualem terminorum. quanlo lermini sunt presentes intellectui in ratione objecli inlelligibilis per speciem intelligibilem. Dico aclualem, quando actu ab inlelleclu cognoscuntur.) Patet, quia si potentia visiva judicaret rubeum esse viride, stante cognitione in intellectu istorum terminorum rubei et virilis, intellectus haberet infallibilem certitudinem, quod rubeum non esset viride. Secundum dictun est ex intentione Doctoris, quod si sensus erraret circa complexum, et hoc, vel aliqui sensus tanlum vel etiam omnes simul, adhuc intellectus non erraret, quia semper haberet apud se terminos, qui essenl causa veritatis, sed hoc infra clarius patebit.

COMMENTARIUS. (a) De secundis cognoscibilibus.. Ilic Doctor inlendit probare, quomodo possumus habere certam et infallibilem notitiam de notis per experientiam, et licet littera Doctoris sit satis clara, tamen aliqualiter expnitur.

Unde nota, quod notitia experimentalis proprie est notitia pertinens ad intelleclum non ad sensum, que tamen pro stalu: isto semper habet ortum a sensu, licet aliquando dicatur notitia experimentalis, etiam notitia sensitiva. De hoc vide quae exposui super primo Metaphys. Doctoris quest. quarta et quinta. Experienlia est notitia alicujus singularis, prius tamen cognili a sensu, ut puta, quod hic ignis sit calidus; prius habetur ntitia aliqua a sensu laclus, quia langendo ignem per accidens, slalim langens calefit, et tandem in ellectus percipit quod talis ignis est calidus formaliter, quia efficit talem effectum. Et dicit Doctor quod lict experientia, pula de ista, qud ign's sit calidus, non habeatur de omnibus singularibus, sed tantum de pluribus, puta de isto igne, et de isto, et de isto, nec quod semper, sed quod pluries, tamen experlus infallibiliter novit, quod ita est, et semper et in omnibus; supple quod ignis calefacit, et quod semper calefaciat si habeat passum approximatum, et quod hoc contingit in omnibus ignibus, quia novit per experientiam, quod iste ignis, et iste, et iste circa passum approximatum semper calefacit, et per istum idem judicat de alio ejusdem speciei. Sequitur: Et hoc per istam propositionem quiescentem in anima, etc.

Ad hoc enim, ut aliquis sit cerlus quod ignis semper calefaceret passum approximalum dispositum, et quod omnia individua ignis sint huusmodi, hoc cugnvscit infallibiliter,quia oertitudinaliter scit quod omne illud, quod evenit a causa naturali sive non'libera, est effectus ejus naturalis; et quia scit ignem non esse causam liberam calefaciendi, et novit per experientiam quod hic ignis calefacit et ille, sequitur quod habebit certam et infallibilem notitiam de isto universali, quod omnis ignis nalus est producere calefactionem, et quod semper actu calefacit calefactibile approximatum et dispositum, quia ignis est causa naturalis, et per consequens de necessitate agit. Sequitur: Quia causa non libera non potest producere, id est, quod ex quo causa naturalis sive non libera, ordinatur ad producendum talem effectum, pula calefacere, vel quod herba talis speciei sit naturaliter ordinala ad talem effectum, ut in pluribus producit illum effectum; et si aliquando oppositum illius effectus casualiter evenial, hoc non erit ex forma talis causae, sed magis propler aliquod extrinsecum, patet, quia ipsa semper et necessario, cum non sit causa libera, intendit producere effectum ad quem ordinatur, et hoc est quod intendit Doctor.

(b) Sed ulterius notandum. Deinde dicit duas conclusiones. Prima est, quod aliquando habetur notitia experimentalis de conclusione, quia notum est saepe inlellectui, quod Luna eclipsatur; et tune habita tali cognitione, intellectus per divisionem quaerit media et causas propler quid, et inventa causa, eamdem conclusionem prius notam per experientiam demonstrative oslendit, et tunc cognitio conclusionis, sic a priori demonstrata est in primo genere cognitionis, tunc enim perfectiori modo cognoscit quo possit. Sicut etiam notum est per experientiam, quod omnis homo est risibilis, et tunc intellectus dividendo pelit causam immediatam risibilitatis, ut patet 2. Posterior. qua inventa,statim eamdem conclusionem a priori demonstrat.

Secunda conclusio est ibi: Quandoque autem est eperientia de principio, etc. Tunc licet incerlitudo et fallibilitas removeantur per illam propositionem, supple quiescentem in anima, videlicet, effectus ut in pluribus alicujus causae non libere, est naturalis effectus ejus. Tamen iste est ullimus gradus cognitionis scientifice, ex hoc videlicet quod non contingit demonslrari per aliquid prius. Sequitur: Et forte non habetur necessaria cognitio actualis unionis extremorum, sed aptitudinalis, id est, quod uon cognoscitur calid tas talis herbe actu necessario inesse herbe talis speciei, sed si talis passio, puta caliditas cognoscitur inesse necessario. Hoc verum est, loquendo de aptitudine, et sensus est: Herba talis speciei est apta nata esse sic vel sic calida.

(c) Si enim passio est res illa absoluta,etc. Hic a Doctore habetur quod si accipiatur passio pro re absoluta, puta pro actuali caliditale herbae talis speciei, ut in pluribus, talis passio realiter distinguitur a subjecto. Si vero accipiatur passio, pro aptitudine ad rem absolutam, talis aptitudo non distinguitur realiter. Primo modo accipiendo passionem expertus non haberet cognitionem, quia ita est, supple necessariam, sed diceretur habere cognitionem necessariam, quando cognosceret herbam talis speciei ita esse aptam nalam, etc.

COMMENTARIUS. (a) Quantum ad tertium articulum. In isto articulo respondet Doctor ad rationes Henrici prius factas '. Ad primam ad illud de mutatione objecti, antecedens est fal- sum, scilicet quod objectum continue moveatur, nec est opinio Augustini, sed Ieracliti 4. Metaph. text. com. 22. ubi Philosophus: Amplius autem omnes videntes hanc motam naturam, de permutatione autem nihil verum dicemus. Circa vero omin0 permutans non contingere verum dicere, ex hac existimatione pullulavit opinio dictorum summa, quae est dicentium Heraclitizare, et qualem Cralylus habuil, qui tandem nihil opinafus est oportere dicere, sed digitum movebat solum, et Heraclitum increpavit dicentem, bis in eodem flumine non est inlrare. Ipse enim eislimavil, ec semel. Hec Aristoteles.

Dicti Philosophi dicunt nihil esse verum, quia nihil fixum, sed omnia sensibilia erunt in continua permutaatione. Et Heraclilus posuit omnia continue moveri, et nihil esse determinale verum, qui etiam opinatus est nihil oporlere dicere, supple verbo explicare, sed digilum movere solum, scilicet quod volebat. Unde et Aristippum reprehendit dicentem, quia bis in eodem flumine non est inlrandum, id est, quod homo non potest bis intrare; pulabat enim iste Aristippus quod antequam homo in'raret secundo fluvium.prima aqua fluminis jam defluxerat, nec esse eamdem que prius. Hic enim, scilicet Heraclitus existimavit, scilicet quod nec semel potest homo in eumdem fluvium intrare, quia anlequam semel etiam intraret, dicebat totam aquam defluxisse.

(b) Non sequitur etiam, objectum est mutabile; ergo quod gignitur ab eo, non est repraesentativum alicu us sub ratione immutabilis, etc.

Hoc dictum Doctoris tenet ex una propositione, quam facit infra, quaest. 6. presentis dist. Quaecumque species inlelligibilis gignitur ab aliquo, repraesentat ipsum secundum illam rationem secundum quam gignitur ab eo; cum ergo natura in aliquo ente mutabili sit ratio formalis gignendi speciem intelligibilem, ut infra patebit q. 6. et natura, ut natura praecedit mutabilitalem; ergo species intelligibilis representat illam absolule, non autem sub ratione mutabilitatis. Et quod mutabilitas non sit ratio formalis gignendi speciem intelligibilem, patet, quia illa species intelligibilis est entilas absoluta, ut infra patebit qtest. 6. mutabililas autem est entitas respectiva.

(c) Genitum igitur ab ipso repraesentat naturam per se, igitur si natura unde natura, pula natura albedinis, habeat aliQuam immutabilem habitudinem, sive necessariam habitudinem ad aliud, pula ad colorem; illud aliud per suum exemplar, id est, color per propriam speciem intelligibilem, et illa natura, scilicet albedo, per suum exemplar, videlicet per propriam speciem intelligibilem representantur, ut immutabiliter unita, sive ut necessario unita, et sic per illa exemplaria habetur infallibilis certitudo, quod albedo est color.

(d) Patet etiam, quod per representativum, etc. De specie patet, quia species intelligibilis infusa Angelis, per quam polerant cognoscere Deum sub ratione Deitatis, ut patet a Doctore in 2. d. 3. q. 9. repraesentabat Deum sub ratione Deitatis in ratione objecti intelligibilis, et Deus sub ratione, Deitatis est omnino immutabilis, sed talis species, cum sit creata, est mulabils. De actu etiam patet, nam actus intelligendi Deum sub ratione Deitatis, est magis similitudo objecti quam species intelligibilis, ut patet a Doctore in 2. et tamen ille aclus cognoscendi cum sit creatura, est mutabilis, et est similitudo objecti omnino immutabilis, sed de hoc in q. 13. quodl. diffuse exponam.

(e) Hoc patet per simile, quia finitum potest repraesentare aliquid sub ratione infiniti, patet de specie intelligibili infusa Angelis, quae est finita, et tamen repraesentat Deum sub ratione infiniti; et similiter visio beatifica in intellectu creato est finita, et tamen repraesental objectum heatificum, sub ratione infinita. Dicit ergo Doctor, non est major ratio, quod infinitum repraesentetur per finilum, quam quod immutabile representetur per aliquod mutabile.

(f) Ad secundam dico. Hic respondet ad secundam rationem IIenrici. Sentenlia hujus responsionis stat in duobus dictis. Primum, quod anima est mulabilis ab ignoranlia negative, ad notitiam cujuscumque objecti, et e conlra, et hoc patet. Secundum est, quod circa principia per se nola, nunquam mutatur a deceptione ad rectitudinem, nec e contra. Et hoc stante apprehiensione terminorum et unione eorum, quia ut supra exposui, est impossibile intellectui apprehendenti terminos et composilionem terminorum alicujus complexi per se noti, quin habeat infallibilem certitudinem de tali complexo, et sic, stante tali apprehensione, impossibile est ipsum decipi circa tale complexum.

(g) Ad tertiam. Hic respondet ad terliam rationem Henrici, et dicit quod si illa ratio de vero et verisimili haberet aliquam apparentiam, magis concluderet contra opinionem Henrici, qui negat speciem intelligibilem, ut patet per ipsum quodl. 5. Qq. 4. cujus opinio de negatione speciei intelligibilis recitatur a Doctore infra q. 6. et 7. presentis d. Illud ergo quod potest se repraesenlare lanquam objectum in somniis, est phantasma, et sic si intelleclus solo phantasmale immutatur, per quod objectum est sibi praesens, et non per aliam speciem intelligibilem, non videtur quod per aliquid in quo objectum sibi relucet, possit discernere verum a verisimili, quia illud phantasma aliquando re- presentat se tanquam objectum, et tunc falsitas est. Aliquando repraesentat se tanquam se, et tunc veritas est, et sic per tale phantasma non potest discerni verum a verisimili. Sed ponendo speciem inlelligibilem in intellectu non valet ratio, scilicet quod talis species posset representare se lanquam objectum, quia si posset repraesenlare se lanquam objectum, hoc conlingeret in dormiendo, sed certum est quod intellectus in dormiendo nunquam ulitur specie intelligibili; sequens littera in isto articulo clara est.

COMMENTARIUS. (a) Circa quartum. Haec littera est nota usque ibi: Item tertio. Hic arguit Doctor ex quo Henricus dicit, quod homo ex puris naturalibus non potest habere cerlam et infallibilem veritatem de aliquo sensibili, nisi mediante luce increala, pula quod non potest habere certam et infallibilem notitiam hujus: animal rationale est risibile, nisi mediante luce increata. Et sic Doctor inquisitive arguit contra ipsum de luce increata cum dicit: Aut lw aeterna causat aliquid prius naturaliter aclw, supple intelligendi, aut non; si sic, aut ergo in objecto, aut in intellectu ? Non in objeclo, quia objectum inquantum habet esse in intellectu non habet esse reale, sive esse existenliae, sed tanlum intentionale, quia tantum ut cognilum in cognoscenle, vel ut represenlatum in suo representativo,et ut sic tantum habet esse diminulum el secundum quid; et hoc modo non est capax alicujus accidentis realis, quia accidens reale non potest recipi, nisi in subjecto habenle verum esse existentiae. Sequitur:

(b) Si in intellectu, id est, si lux increata prius causat in intellectu aliquid, igitur lu increata non immutat intelleclum ad cognoscendum sinceram veritatem, nisi mediante effectu suo, id est, quod non causat immediale in intelleclu notitiam cerlam et infallibilem, sed tantum illam causat mediante effectu suo, prius in tali intellectu producto. Sequitur:

(c) Si autem nihil causat ante actum, id est, si lux increata nihil causat ante notitiam certam et infallibilem; ergo sola lux causat actum, aul lux cum intelleclu et objecto. Si primo, hoc est valde inconveniens, quia tunc ab intelleclu agente negaretur nobilissima actio, nata sibi competere, et patet littera. Si secundo, et haec est communis opinio quae ponit lucem aeternam, sicut causam remotam causare omnem certam cognitionem vel veritalem; vel igitur erit ista opinio inconveniens, vel non discordat a communi opinione, et sic patet iste quartus articulus.

COMMENTARIUS. (a) Ad questionem igitur dico. Hic Doctor ostendere intendit quomodo verilates infallibiles videntur in reguls aeternis, et hic tantum loquitur de veritalibus necessariis, ut infra patebit.

Et pro intelligentia hujus litterae praemillo tale exemplum: Ista veritas, albedo est color, dicitur videri in terminis cognitis ut in objectis proximis, quia cognitio terminorum est causa notitiae infallibilis conformitatis terminorum, et sic ista veritas infallibilis sive cognitio infallibilis hujus, albedo est color, dicitur videri in albedine et colore cognilis, modo praeexposito.

Secundo, ista verilas videtur in speciebus intelligibilibus terminorum, quia species intelligibilis coloris est partialis causa et immediata notitiae coloris, et similiter species intelligibilis albedinis est partialis causa notitie albedinis; pro tanto ergo dicitur, quod notitia infallibilis hujus propositionis, albedo est color, videtur in speciebus intelligibilibus, sicut in conlinente objectum proximum, quia tales species intelligibiles virtualiter continent notitiam terminorum, licet aliqui exponant, quod tales termini dicuntur contineri in speciebus repraesentative. Sed hoc non placet.

Tertio, notitia infallibilis hujus propositionis: albedo est color, dicitur videri in aliquo, ut in cujus virtute objectum proximum, sive termini cogniti movent intel- lectum; et si posset poni, quod termini cogniti sive cognitio eorum moveat inlelleclum pro stalu isto in virtule phantasmalis (quod non credo verum), tunc talis notitia infallibilis diceretur videri in phantasmate coloris et albedinis, ut in illo cujus virtule objectum proximum movet.

Quarto eadem cognitio infallibilis potest dici videri in aliquo ut in objecto remoto, pula in albedine sensibili extra, et in colore sensibili extra, quia nisi moverent sensum pro stalu isto, de conformitale eorum nunquam haberetur infallibilis cognitio.

Modo applicando ad divina, dico primo quod verilas ista, ut supra, videtur in ipsis terminis cogni is lanquam in ob, eclis proximis immediale, et necessario causanlibus conf rmitatem illorum et notitiam illius conformitatis.

Nota de verilate infallibili. Nam aliquando termini dicuntur veritales infallibiles, quia conformes suo exemplari, scilicet intelleclui divino, eo modo quo dicimus aliquod esse verum ens, quia conforme suo principio produclivo, et sic omne produclum potest dici verum, ut patet 6. Metaph. Doctoris. Sic forte in proposito termini dicuntur veritates, quia conformes suo principio productivo, scilicel intellectui divino.

Aliquando accipitur veritas pro habitudine necessaria predicati ad subjeclum, et haec est duplex. Quedam est habiludo necessaria evidens ex terminis, ita quod solis terminis apprehensis, intellectus apprehendit necessariam habitudinem terminorum ad invicem; et hoc modo propositiones per se notae dicuntur veritates infallibiles, sive habiludo evidens inter hujusmodi terminos. Quaedam est necessaria habitudo, sed non ex sola ratione terminorum, ut habitudo inter terminos conclusionis demonstrabilis, quia talis habitudo ut sit evidens, dependet a propositionibus per se notis. Habitudo ergo seu conformitas necessaria terminorum ad invicem dicitur veritas infallibilis, et sic ternini proposilionis per se notae, ut apprehensi saltem distincte necessario causant necessariam habitudinem; et sic intellectus apprehendens hujusmodi terminos, necessario apprehendit habitudinem inter eos, et hoc modo videt verilatem infallibilem in terminis illis, id est, quod videt necessariam et evidentem habitudinem et conformitalem.

Aliquando videt non in solis terminis apprehensis, sed in principiis non tamen absolule acceptis, sed in principiis pertractalis, id est, positis in forma et figura, quia tunc stalim inducens cognovit. Et proprie objecta secundaria causant hujusmodi habitudinem, non autem notitiam habitudinis, nec similiter notitiam terminorum, ut infra patet, et si aliquo modo dicuntur causare, hoc erit precise illo modo, quo infra exponam. Et dicitur, quod hujusmodi objecta secundaria sunt lux, quia manifestaliva, patet, quia illis apprehensis, vel principiis perlraclalis apprehensis, statim manifestat habiludo necessaria, etc. Dicuntur etiam immulabiles, quia objecta illa secundaria, ut praecise habent esse objectivum, sunt necesse esse et immutables, ut prolixe exposui in 2. dist. 3. quest. 1. Et similiter sunl aeternae, quia in tali esse ab eterno sunt productae ab intellectu divino, et hoc necessario et ab eterno, ut infra patet, d. 39. et in2. d. 1.. 1. et d. 3.. 1.

Secundo videtur in intellectu divino, sicut in continente objectum proximum, et hoc dupliciter. Primo ut in causa proxima, quia omnes termini, vrlule intellectus divini producuntur in esse cognilo, ut docet Doctor infra praesenti quaest. et clarius in 36. d. et 43. hujus. Imo nulla creatura potest esse in intellectu divino, ut objectum intelligibile ex natura rei, ut clare docet Doctor in 2. dist. 1. q. 1. et in quodl. q. 15. Sed tantum dicuntur objecta intelieclus divini per actum ipsius intellectus, imo anle aclum intellectus divini, nullum penilus esse habent, nec possibile, nec aptitudinale, quia possibilitas cujuscumque rei est a solo actu intellectus divini, ut clare innuit Doctor infra dist. 43. Quia ergo intellectus divinus virtualiter continet omnes terminos, tam in esse possibili quam in esse cognilo, ideo veritas ista, quae est conformitas albedinis ad colorem, sive notitia infallibilis hujus conformitatis, habetur actu intellectus divini, ut sicut a continente virtualiter terminos hujus conformitatis in esse cognito. Secundo, quia talis cognitio divina est similitudo objecti cognili, ideo objectum cognilum ut sic, dicitur contineri in tali cognitione, (ut aliqui exponunt ) sed prima exposilio est magis ad menlem Doctoris.

Tertio hujusmodi veritas videtur in intellectu divino, ut in cu us virtute objeclum proximun movel intellectum noslrum, sive termini sic cognili qui dicuntur objecta proxima, id est, quod lales termini sic cognili virtute intellectus divini causant evidenlem conformitatem. Et licet Scotus secundo et tertio modis hoc attribuat intellectui divino, scilicet quod sit causa continens virtualiter et in cujus virtute, debet exponi de ipso actu intelligendi vel de ipso intelleclu, ut est sub actu intelligendi, id est, quod intellectus divinus ut habens aclum illum intelligendi, tanquam principium formale est causa modo praeexposito, ut aliqui exponunt Doctorem, sed, judicio meo, non ad mentem ipsius. Et quod no debeat sic intelligi, patet infra d. 36. et 43. et in 2. dist. 1. quesl. 1. et in quodlib. q. 15. et alibi.

Quarto videtur in memoria foecunda (que includit essentiam et intellectum divinum) tanquam in objecto remoto, quia ipsa est primo quasi causa actus intelligendi, ut supra patuit, dist. 2. et post est principium vere produclivum personarum ad intra; et ultimo est principium produclivum objectorum secundorum, ut clare patet in 2. distinct. 1. q. 1. vide quae ibi prolixe exposui, ideo videtur ibi tanquam in objecto remolo. Et licet Doctor in ista littera tantum nominet inlellectum esse causam remotam, semper tamen includit essentiam, ut ab ipso patet in pluribus locis, et sic per hec declarata poterit quodammodo palere littera, quam tamen declaro de dicto in dictum propter aliqua difficilia ibi inclusa,

(b) Ad intellectum primi, videlicet quomodo veritas sincera dicatur videri in objecto proximo: Dico quod omnia intelligibilia actu intellectus divini habent esse intelligibile, id est, quod ante illum actum nullo modo habent rationem objecti intelligibilis, sed tantum per actum intellectus divini, ut dixi supra. Sequitur: Et in eis, supple objectis intelligibilibus sive in terminis cognilis; Omnes veritates de se relucent, id est, quod conformilates terminorum relucent in ipsis terminis, quia termini illi nati sunt immediate facere evidentem veritatem conformitatis eorum, si sint termini propositionis per se notae. Sequitur: Ita quod intellectus intelligens. ea, id est, quod intellectus crealus intelligens albedinem et nigredinem, que dicuntur objecta intelligibilia per actum intellectus divini; et virtute eorum, scilicet terminorum intelligens necessarias veritates de eis, id est, necessarias habitudines vel conformitales; videt in eis sicut in objectis, scilicet proximis, istas veritates necessarias, id est, istas habitudines terminorum vel conformitates, id est, quod tales termini ut cognoscuntur ab intellectu creato, nali sunt quantum est ex seipsis facere evidentem veritalem de conformitate eorum. Et non potest hoc applicari ad intellectum divinum, quia in objectis secundariis, virtute eorum non est natus videre hujusmodi conformitatem, ut supra patuit in illa quaestione: An Theologia sit scienlia, et clare ostendit Doctor in Quodlib. quest. 14. et 15. Sequitur:

Illa autem inquantum sunt objecta secundaria intellectus divini sunt veritates, quia conformes suo eremplari intellectui scilicet divino, id est, intellectioni divinae vel intellectui, ut sub tali intellectione. Nam ista objecta dicuntur objecta secundaria intellectus divini, non quod aliquo modo possint movere intellectum divinum, quia tunc vilesceret, nec quod sint ibi ex natura rei, ut supra dixi, sed quia sola essentia divina dicitur simpliciter objectum primarium, cum sit ratio formalis primo et immediate cognoscendi se, et quodcumque aliud objectum, ut supra paluit in prolog. in illa quaestione: An Theologia sit scientia. Et licet personae divinae dicantur etiam objecta secundaria, ut supra patuit dist. 1. q. 2. quia tamen non sunt ibi tantum per actum intellectus divini, sed in vero esse realis existenlie et ex natura rei, non quod possint movere intellectum divinum ad sui cognitionem, quia sola essentia divina movet. Omnes vero creaturae, quia sunt ibi tantum per actum intellectus divini, ideo proprie dicuntur objecta secundaria intellectus divini, id est, causala in tali esse actu intellectus divini, etc. Et dicit, quod ista objecta secundaria sunt veritates, id est, quod eo modo quo sunt conformia intellectui divino, eo modo nata sunt facere veritatem sive conformitatem eorum in intelleclu nostro. Nam intellectus divinus sic dat esse albedini et calori, ut calor necessario includatur in albedine, et sic dicat necessariam habitudinem ad albedinem,et sic albedo et color ut cognita ab intellectu nostro causant hanc conformitatem, sive evidentem notitiam de hujusmodi conformitale, ita quod intellectus habens notitiam talium terminorum et unionis eorum evidenter cognoscit, qaod albedo includit ipsum colorem. Sequitur:

Et sunt lux, quia manifestativae, id est, quod hujusmodi objecta secundaria dicuntur lu, quia non tantum sunt manifestaliva sui in intellectu crealo, sed etiam sunt manifestaliva conformitalis eorum, et nala sunt facere claram et manifestam evidentiam in quocumque intellectu creato de eorum conformitale. Sequitur: Et sunt immulabiles ibi, id est. qud tale objectum habet esse immutabile in intellectu divino, e sunt necessariae, quia omne quod producitur de necessitale naturae secundum illud esse secundum quod producitur, dicitur necessarium, pula si secundum quid producitur, dicitur necessarium secundum qid. Si vero secundum esse simpliciter producitur necessarium simpliciter, et hoc infra patebit d. 8. q. ult. Sed ohjecta secundaria necessitate producuntur in esse secundum quid, quod est esse cognilum sive esse possibile ab actu intellectus divini, ut supra paluit. Quod necessario patet, quia talia objecta producuntur aclu intellectus divini anle omnem aclum voluntatis divine ad extra, et sic de necessilale, ut infra patebit presenli q. et d. 35. et 36. Sequitur: Sed eterne secundum quid, quia eternitas est conditio existentis. Ratio, quia proprie eternitas est mensura alicujus exislentis, ut patebil in 2. d. 2. Talia tamen objecta possunt dici habere exislentiam secundum quid, et hoc dupliciter. Primo, quia tantum habent esse in intellectu divino, qui vere ex natura rei existit. Esse dico tantum objective, quia sunt objecta intellectus divini, modo preexposilo, et non subjective. Secundo, quia denominantur cognita a cognitione divina, denominatione tanlum extrinseca, et ut sic dicuntur participare cognitionem divinam, ut patet a Doctore in 4. d. 1. q. 1. et sic dicuntur existere existenlia intellectionis divine. Possunt etiam dici existere secundum quid, quia eis non repugnat actualis eistentia, et in hoc differunt a secundis inlentionibus et ab omnibus retationibus rationis, quibus repugnat omnino existere. Et sic patet quo-. modo sincera veritas videtur in regulis elernis, scilicet in ipsis objeclis proximis, que dicuntur regulae eternae propter conditiones supradictas.

(c) Se unlus modus patet similiter, videlicet quomodo veritas infallibilis videtur in conlinente objectum passum: Quia nlelleclus divinus conlinet istas veritates quasi liber, id est, ista objecta secundaria seripta sunt in intelleclu divino, itqtanlum continet veritales istas, id est, ipsa objecta secundaria, quae dicuntur veritates, modo supradicto. Et licet ille liber, id est, intellectus divinus non videatur in se, videntur tamen illae quiddilates vel verilates, sive objecta secundaria. Et sic intellectus noster dicitur videre in illo libro, sicut in continente objectum secundarium, ut supra dixi. Videntur etiam in illis veritatibus, id est, in illis objectis secundariis, que sunt lux eterna, etc. et dicuntur objecla proxima, et sic patet ista littera Doctoris.

(d) Contra tamen primum modum est dubium. Si enim non videmus istas veritales, etc. Hic loquitur de veritatibus complexorum, sive de conformilatibus terminorum, non autem de ipsis terminis, qui etiam dicuntur veritates, ut supra dixi.

Ad hanc difficultatem dicit Doctor, quod huic difficultati respondet tertium membrum, et sententia litterae est quod ex quo illa objecta secundaria habent tantum esse secundum quid, non possunt movere aliquem intellectum causando ibi aliquod reale, puta evidentem notitiam de conformitate eorum, sed bene possunt virtute intellectus divini, quia ille habet esse simpliciter, sed ex se nullo modo possunt, et littera clara est.

Sed hic occurrit difficultas. Quia Doclor vult in pluribus locis quod agens in virtute alterius, dicat rationem propriam agendi, et de hoc patet satis in 4. d. 1.. 1. et q. 4. vel 5. et d. 12. et alibi. Si ergo objecta secundaria movent intelleclum creatum ad evidentem nolitiam conformitatis eorum, sequitur quod in se formaliter aliquid includunt quo possint movere, licet in virtule alterius moveant, sed hoc non videtur possibile, quia entilas absoluta (cujusmodi est notitia evidens) non potest esse ab aliquo habente esse tanlum secundum quid.

Posset dici, sustinendo dictum Docto. ris quod ex hoc dicuntur movere in virtute intellectus divini, non quod in se aliquo modo moveant, sed quia totum suum esse habent actu intellectus divini, et quia ex se (ut dixi) non possunt causare evidentem notitiam conformitatis eorum, sed solus intellectus divinus mediante actu suo; quia ergo lalia objecta virtualiter continentur in intellectu divi' no, ex hoc dicimus quod in virtute illiu. movent, quia tota virtus movendi est ab intellectu divino, mediante actu suo.

Si dicatur, non videtur possibile quod intellectus divinus moveat intellectum creatum, causando in eo evidenlem notitiam conformitatis objectorum virtualiter in eo contenlorum, quia tunc talis notitia esset de necessitate causata, et sic ageret ad extra de necessitate naturae, quod est impossibile, et quod producat aliquod in esse simpliciter, sive in esse actualis existentie, per modum nature, ut patet a Doctore in pluribus locis, licel possit producere aliquid secundum quid per modum nature, at dixi supra.

Dico, quod ideo intellectus divinus dicitur sic movere, quia quantum est ex parle sua, posset facere evidentem veritalem de quocumque objecto in quocumque intellectu, nato ab ipso immediate moveri. Sicut etiam essentia divina, quanum est ex parte sua, nata est facere evidenlem veritatem de quocumque necessario et de quocumque virtualiter contenlo, respectu cujuscumque intellectus, quem immediate movere possit, ut supra patuit in quest. 1. prolog. et in quest. 14. Quodlib. repugnat tamen sibi immediale posse movere intellectum creatum, quia tunc moveret de necessitate naturae, sic in proposilo.

(e) Juxta hoc etiam posset dici. Hic Doctor dat aliam responsionem, et videtur hic concedere, quod objecta secundaria vere moveanl intellectum creatum ad cerlam cognitionem conformitalis eorum, sed hoc non in virlule propria, sed in virtute intellectus divini dantis eis tale esse, quo medianle possint movere intelleclum creatum. Et tunc veritales sincerae dicerentur videri in intellectu divino, ut in causa proxima objecti in se, quia intellectus divinus sive actus intellectus divini est causa proxima et immediata secundorum objectorum, et objecta secundaria sunt causa proxima notitiae evidentis conformitalis eorum; ila cum dicitur quod verilates videntur in intellectu divino, ut in causa proxima, debet referri causa proima respectu objecti secundarii, et non respectu intellectus divini.

Sed tunc occurrit non parva difficultas, videlicet quomodo illa objecta secundaria possint partialiter causare talem notitiam, cum tantum habeant esse secundum quid ?

Dico breviter, quod iste passus sic debet intelligi, quod talia objecta ut relucent in specie intelligibili, dicuntur movere intellectum creatum, non quod in se moveant, sed quia species intelligibilis causat immediate talem noliliam, et sic talia objecta dicuntur movere ex hoc quod species intelligibilis eorum, que tantum potest esse ab illis objectis immediate movet, et hoc patebit infra q. 1. presentis d. et d. 17. et in 2. dist. 3. et expresse in Quodlib.

Si dicatur, nonne species intelligibilis est entitas absoluta? dico, quod sic. Modo, quomodo ergo potest esse ab illis objectis habentibus esse tantum secundum quid? dico, quod sufficit hoc quod species intelligibilis sit causala a phantasmate talis objecti, et tale phantasma sit causalum a specie sensibili talis objecti, et species sensibilis sit immediate a tali objecto, ita quod natura existens in tali sensibili sit ratio formalis causandi talem speciem. Si vero objecta secundaria comparentur intelleclui separato, natura eorum exislens in singulari erit ratio formalis causandi speciem intelligibilem in intelleclu, puta Angelico, ut patel a Doctore in 2. d. 3. Et ex his patet quomodo talia objecta secundaria dicuntur movere intellectum in cognitione abstractiva.

(f) et si objicias contra istos duos modos integ'antes tertium membrum de causa, scilicet quod ideo dicimur videre in regulis aeternis propter duplicem causalitatem intellectus divini, videlicet quia producit objecta secundaria in esse intelligibili, et quia est istud, virtute cujus objecta secundaria producta movenl naturaliter intellectum creatum. Dicit Doctor quod ex quo voluntas divina est immediatum principium cujuslibet actus ad exlra, et intellectus divinus nihil movet ad exlra nisi in virlule volunlalis divinae, magis dicere debemus quod istae veritates videntur in voluntate divina, quam quod videantur in intellectu divino, qui dicitur lux increata.

Respondet Doctor ibi: Respondeo, intellectus divinus inquantum aliquo modo prior est actu voluntatis divine. Tola ista responsio slat in hoc, quod loquendo de productione secundum quid, que praescindit ab existentia reali, ista objecla secundaria immediate producuntur actu intellectus divini, et eadem objecta virtute intellectus divini, non concurrente actu voluntatis divinae, movent intellectum creatum quantum ad conformitatem eorum, supple, quod ut sunt in intellectu creato cognita et composita, de necessitate nature causanl conformitalem eorum, et lota ista causalio non est respectu alicujus habentis esse existentie.

Si vero loquamur de notitia actuali terminorum, dic ut supra, quia ipsa objecta secundaria movent intellcctum creatum ad sui actualem notitiam, et ad actualem notitiam conformiatis eorum in virtute voluntalis divinae, licet quantum esset ex parle intellectus divini (cum sil ens perfectissimum et infinitum) possent movere ad hujusmodi notitiam, posito quod intellectus divinus possit agere ad extra.

Dicit ergo Doctor quod notitia actualis terminorum, et composilio eorum, et perceplio sive aclualis notitia conformilatis eorum, dependent a voluntate divina et ab ipsis objectis secundariis, non ut habentibus esse secundum quid; sed talia objecta secundaria movent intellectum nostrum pro statu isto, ut existunt in singularibus, sic intelligendo, quod ratio eorum formalis movendi, est natura eorum existens in singularibus, quia ut sic primo movent sensum, et ultimo species intelligibiles representantes naturam eorum, absolule movent intellectum ad perceptionem eorum simplicem, quibus cognitis et perceptis, et compositis movetur intellectus noster ad actualem perceplionem conformitatis eorum; tota ergo ista motio fit a talibus objeclis modo praeexposito, et in virtute voluntatis divine. Sed quia, ut supra exposui, conformitas terminorum dicitur veritas, et quia talis conformitas est ab ipsis terminis virtute intellectus divini, ideo dicimus videre conformitalem sive sinceram veritatem in ipsis terminis ut in objectis proximis, et intelleclu divino ut virtualiter continente hujusmodi terminos, et ut id in cujus virtule tales termini movent intellectum creatum, ad eorum conformitalem ad invicem.

Et ut clarius ista intelligantur, pono aliqua signa. In primo signo intellectus divinus dicitur operativus respectu intellectionis essentiae divine, et omnium ibi existentium, quae intellectio dicitur proprie operatio, et similiter voluntas divina dicitur operativa ad intra, amando essentiam divinam, qui amor dicitur operatio ejus. Et ullra intellectus divinus est productivus respectu generationis Filii. Et voluntas dicitur productiva respectu productionis Spirilus sancti, que omnia supra declaravi dist. 2. parte 2. Et in isto signo nihil est creature nec in esse cognito, nec in esse possibili, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. quest. 1. In secundo signo intellectus divinus medianle aclu suo producit omnes quiddilates in esse cognito, in quo esse cogmto fundatur esse earum possibile, ut patet a Doctore, infra dist. 36. et 43. Et in hoc signo omnia objecta intelligibilia simplicia, quaecumque sint illa sunt ab intelleclu divino. In tertio signo objecta secundaria virtute intellectus divini, si sunt praesentia intellectui creato, dicuntur movere intellectum creatum ad eorum conformitatem.

Et hoc signum subdistinguitur. Primo, quia illa objecta secundaria quanlum est ex parte intellectus divini (si sibi non repugnaret agere ad extra) virtute ipsius intellectus divini, possunt movere intellectum creatum ad eorum simplicem apprehensionem, semper intelligendo, ut supra exposui. Secundo quod talia objecta, ut movent intellectum creatum ad notitiam eorum simplicem movent in virtule voluntatis divinae, cum talis notitia sit vera qualitas absoluta in esse reali. Et intellectus crealus virtute voluntalis divinae componit illos terminos, et termini sic compositi, virtule intellectus divini causant conformitalem eorum ad invicem, quae conformilas dicitur verilas sincera. Et deinde intellectus crealus virtule voluntalis divinae percipit hujusmodi conformitatem, ita quod notitia con-. formitatis dependet ab intellectu creato et ab ipsis terminis, intelligendo ut'supra, et a volunlale divina ut a prima causa, in cujus virlule tam intellectus creatus quam objecta secundaria, movent ad perceplionem talis conformitatis, et sic ex istis declaratis palere potest inlentio Docloris.

(g) Et ex isto apparet qualiter non est necessaria specialis illustratio ad viden- dum in regulis eternis. Dicit Doctor quod ex quo Augustinus tantum loquitur de sincera veritate necessaria ex vi terminorum, non oportet ponere specialem illustrationem ad videndum in regulis aeternis, sufficit enim generalis influentia lucis increate. Intentio Augustini et Doctoris, est quod omnia principia per se nola sive veritates talium principiorum, dicuntur videri in regulis aeternis, quia conformitas terminorum principii per se noti videtur visis terminis, ut in objecto proximo.

Secundo, videtur in intellectu divino, ut virtualiter causante sive continente illos terminos.

Tertio, videtur in eodem intellectu, ut in cujus virtute, tales termini movent ad conformitatem eorum ad invicem.

Quarto, videtur in memoria divina fecunda ut in causa remota, ut supra exposui, et sic patet quomodo ad visionem talis veritatis non requiritur specialis illustratio lucis increatae, et hoc est quod dicit.

Declaro tamen hanc litteram. Augustinus non ponit in eis, scilicet regulis aelernis, videri, nisi vera, scilicet complexa, ue stnl necessaria e vi terminorum, cujusmodi sunt sola principia per se nota, et in talibus, supple principiis per se notis, est maima necessitas, tm causae remotae gam proximae respectu effectus, puta tam intellectus divini ad objecta movenlia, quam illorum objec.orum ad veritatem complexionis de eis; memoria fcecunda est causa remota tam respectu veritalis principii, quam respectu terminorum principii; et intellectus divinus mediante actu suo, est causa remota veritatis principii, licet sit causa propinqua respectu terminorum principii, et sic littera debet applicari Sequitur:

Et licet etiam non sit tanta necessitas ad perceptionem illius veritats. Vult dicere Doctor quod quamvis sit maxima necessitas, quod ad tales terminos et compositionem eorum sequatur talis conformitas' ita quod includit contradictionem, ipsam conformitalem non sequi (cum omnes causae hujus conformitatis agant simpliciter de necessilate nature ad hujusmodi conformitatem),non est tamen simpliciter necessarium, quod talis conformitas percipiatur, quia si voluntas divina non coageret intelleclui et terminis ad perceptionem, sive ad notitiam qua intellectus percipit, nunquam sequeretur talis perceptio. Dicit tamen, quod est maxima necessitas ex parle causae proximae coassistente sibi causa remota, id est, quod quanlum est ex parte terminorum qui dicuntur causa proxima, et quantum est ex parle intellectus divini qui dicitur causa remota, et quantum est etiam ex parle intellectus creali, esset maxima necessitas causandi hujusmodi perceptionem. Si enim non repugnaret intellectui divino, causare aliquid ad extra in esse reali maxima necessitale, sequeretur in intellectu crealo perceplio veritatis principii.

(h) Etiam si ponatur, quod Deus coagat terminis ad istum effectum influentia generali, non tamen necessitate naturali. Hic respondet tacitae objectior i, quia dixit quod non est simpliciter necessitas, ut talis conformilas percipiatur, posset aliquis dicere, imo de necessitate percipitur, quia ipsi termini ut apprehensi, et intellectus divinus, quantum est ex parte eorum, de necessitate nature agunt ad hujusmodi perceplionem, et Deus semper coagit istis terminis influentia generali; ergo stante apprehensione lerminorum et influentia ge erali Dei, de necessitate naturae sequitur perceplio conformitatis. Respondet Doctor quod etsi Deus coagat omni creaturae influentia generali, nunquam tamen necessitate naturali; nun- quam enim ad aliquam actionem realem concurrit Deus cum creatura necessitale naturali, sed tantum voluntate libera et contingenti.

Sed sive sit influentia generalis, sive (quod plus est) necessitas naturalis inluendi terminis ad hunc efectum, patet quod non requiritur illustratio specialisHec littera est extra texlum, et sensus est quod etiam posito, quod Deus coagat terminis ad conformitatis perceptionem, et hoc sive generali influentia sive naturali necessitale, patet quod ad hujusmodi perceplionem non requiritur specialis illustratio lucis increale.

(i) Assumptum de intentione, etc. Hic Doctor ostendit per dicta Augustini quod ipse tantum loquatur de verilatibus principiorum per se nolorum, ut supra exposui, et quod hujusmodi veritates possunt percipi sine speciali illustratione lucis increalae, nam, secundum ipsum, etiam Philosophi hujusmodi veritates perceperunt. Istae auctoritales Augustini hoc ostendunt. Prima ostendit quomodo mulli Philosophi potuerunt videre veritates infallibiles multorum principiorum, qui Philosophi derident Chrislianos, ex hoc quod sola fide mullas veritates vident. Et vult ibi Augustinus quod Christiani non vident credila in regulis eternis, et per aliam auctoritatem vult quod magis requiritur specialis illuslratio ad videndas veritales conlingenles quam necessarias, el tamen Philosophi mullas veritates contingenles viderunt, vel per historias vel per sensus, et hujusmodi, et tamen in hujusmodi perceptione non fuit eis necessaria aliqua specialis illustratio lucis increalae.

(k) Contra, quid igitur? Hic arguit per dictum Augustini, probando quod Philosphi non poluerunt videre hujusmodi veritates sinceras, quia non nisi pure animae ad illas perlingunt. Respondet Doctor ibi: Respondeo. Et littera clara est.

(l) Ultimo modo potest concedi, quod cognoscuntur verilates sincerae in luce aeterna, sicut in objeclo remoto cognito.

Supra dixit Doctor quod quamvis hujusmodi veritates videantur in intellectu divino tanquam in hbro, non tamen sequitur quod intellectus divinus in se videatur, sive aclus intellectus divini, ut supra exposui, hic autem dicit, quod in ipso Deo ut in objeclo cognilo, possunt cognosci. Si quis enim Deum distincte cognosceret, ab ipso posset sumere omnia principia tam speculabilia quam practicabilia, quia lux increata sive essentia divina est primum principium entium speculabilium, et ultimus finis rerum practicabilium. Quando dicit Doctor quod essentia divina est principium omnium speculabilium, debet sic intelligi, quod omnia entia speculabilia suo modo causantur ab intellectu divino et ab essentia divina, nam ante actum intellectus divini, nullus terminus sive nulla quidditas est in aliquo esse, ut dixi supra, et ideo omnes quidditates, et omnes propositiones necessariae speculalive sumuntur ab ipsa. Et ipsa essentia est ultimus finis practicabilium, quia ab ipsa ut a causa remola, sumuntur omnes termini ex quibus fiunt proposiliones tam praclicae quam speculative. Sumuntur etiam practicabilia ab ipsa essentia, non tantum ut a causa remota, sed ab ipsa ut a fine ullimo, a quo sumuntur omnia principia practica, et ab illis principiis conclusiones practice, ut clare exposui in quest. de prai, sic semper inlelligendo, quod ab ipsa ut cognita, sumuntur omnia ista. et infert Doctor unum corollarium, quod cognitio omnium tam speculabilium quam praclicabilium per principia a sumpta luce alerna, ut cognita est perfectior et purior cogni tione sumpta per principia in genere proprio, et hoc modo cognitio omnium pertinet ad Theologum, et patet littera usque ad finem quaestionis.

In littera ista sunt aliqua dubia. Primum in hoc, quod omnia intellig bilia actu intellectus divini abent esse intelligibile.

Primo instatur, et quaero an lapis habeal praecise esse intelligibile aclu inlellectus divini, ita quod nulum aliud esse habeant; et si sic, tunc tale esse esset tanlum ens rationis et non reale, ut etiam ipse vult supra dist. 36. Sed hoc est impossibile, scilicet quod tantum habeat esse rationis, quia quidquid est a causa reali ut realis est, est ens reale, ut patet a Doctore infra, praesenti dist. q. 7. modo intelleclus divinus est lantum. causa realis et agens necessario; ergo omne quod est ab ipso erit verum ens reale, ergo non tantum intelligibile.

Secundo instatur, quia passio subjecli non est immediale ab alio quam a subjecto, quia ponitur subjeclum causa adaequala illius; sed esse intelligibile est passio entis et consequitur omne ens, erg0 esse intelligibile, pula lapidis, erit adaequate et immediale ab ipso lapide, ergo non primo ab intellectu divino.

Tertio instatur, si producil omniain esse intelligibili, ergo producit omnia in esse essentiae, consequens est contra ipsum, infra dist. 36., Consequentia patet, quia esse intelligibile presupponit esse essenlie, et sic prius omnia haberent esse essentiae quam esse intelligibile, sicut passio praesupponit esse essenlie subjecli.

Quarto instatur, quia causa naturalis et agens per modum naturae et non impedila, producit effectum perfectissimum quem potest producere, haec patet a Doclore supra presenti dist. q. 2. sed inlellectus divinus est hujusmodi, patet, quia ut producit esse intelligibile producit ut consideratur prior voluntale, ergo tantum per modum nature, non est etiam impeditus, cum sit formaliter infinilus, continel etiam virtualiter effectum perfectissimum, patet, quia infiniti vigoris intensive; ergo primo producit omne intelligibile secundum esse perfectissimum, quod sibi non repugnat, ergo primo producit in esse realis existenliae, quod tamen est falsum, quia tunc creaturae haberent esse necessarium.

Quinto instatur, quia hoc magis videtur competere essentie divine quam intellectui divino. Tun, quia sicut intellectio actualis objecti, est principaliter ab essentia divina, quia est principalis ratio intelligendi ipsi intellectui divino; ergo ipsa erit principalior ratio producendi omnia in esse intelligibili. Tum quia essentia, sicut magis virtualiter et eminenter continet omnia secundum eorum entitalem, ut palel, quia non tantum formaliter infinita, sed etiam fundamentaliter et originaliter, et origo omnis perfectionis divine, ut patet infra dist. 8. quest. penult. et in Quodlib. q. 1. ergo magis continet omnia secundum eorum intelligibilitatem, et per consequens magis debet dici, quod producuntur aclu essentie divine quam actu intellectus divini.

Sexto instatur, quia quaero, aul producuntur omnia ut aclu inlelligibilia, aut ut tanlum potentia inlelligibilia; si primo, ergo omnia aclu sunt. Probatur consequentia, quia actu intelligibile actu est, probatur, quia objectum aclu intelligibile est pars memoriae actualis, que non potest dici actualis nisi actu sit, patet, quia ut sic, est principium productivum nolitie, ut patet a Doctore in islo primo. d. 2 part. 2.. 3. d. 3. q. 6. et 7. dist. 6. 7. 27. et in 2. dist. 1.. 1. dist. 3. g. 8. 9. 10. et alibi sepe. Si producit omnia in esse intelligibili tantum in potentia, ergo ab elerno non intelligit omnia aclu, patet, quia nihil potest intelligi actu, nisi sit intelligibiie actu; ergo sequitur quod intelligibila non producuntur aclu intellectus divini in esse intelligibili.

Respondeo ad omnes istas instanlias, lenendo secundum veritatem omnia esse producta aclu intellectus divini; et primo ad primam dico, quod per esse intelligibile non intelligit Doctor ipsam intelligibilitatem precise, que ponitur passio entis, sed intelligil esse objectivum, ad quod sequitur esse intelligibile, id est, quod intellectus divinus produxit lapidem ab aeterno in esse objectivo, id est, in tali esse in quo potest esse objectum potenliae, id est, in sua entitate propria, quia unumquodque est objectum polentie secundum suam propriam entitalem, et per consequens lale est ens intelligibile, non tamen quod in tali esse possit aclu movere aliquem intellectum, quia ut sic, habet tantum esse secundum quid, et possibile, ut patet infra dist. 26.

Cun probatur de causa reali, que non producil nisi effectum realem, etc. dico primo, quod Doctor non dicit sic, sed tantum dicit, quod omnis intellectio est realis, quae est causala a re vel a specie inlelligibili, patet, quia prima est intuitiva, que est a re exislente, secunda est abstracliva. Dico secundo, quod propositio erit vera de causa reali realiter causanle, sed intellectus divinus est causa realis, non tamen quando causat lalia in esse intelligibili, dicitur realiter causare, quia tunc haberent verum esse reale.

Dico tertio (concedendo propositionem, scilicet quod causatur a causa reali ut reali, reale est) quod intellectus divinus non potest dici causa realis; licet enim sit realiter infinitus et perfeclissime existens, non tamen potest esse causa ali cujus, loquendo de causa proprie accepla, quia intellectus divinus ut prior voluntate divina, tantum agit per modum naturae et necessario. Modo repugnat quod aliquid sit causa necessaria, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. q. 3. quia cum dico causat, intelligitur causare aliud et possibile, et cum dico causat necessario, dico causalum possibile esse necessarium. Dico ergo, quod intellectus divinus tantum causal illa in esse cognoscibili secundum quidditatem, quod dicitur causa secundum quid et non proprie causa.

Ad secundum dico, quod non causat immediate intelligibilitatem, puta lapidis, sed suo modo producit lapidem in esse objectivo, ad quem concomilatur talis passio. Cum dicitur, quod passio praesupponit essentiam rei, dico, quod essentia rei potest dupliciter considerari. Uno modo in esse reali. Alio modo tantum in esse objectivo et in esse possibili. Tunc dico, quod passio in esse reali presupponit essentiam in esse reali, et passio tantum in esse objectivo, sive possibili presupponit essentiam in esse objectivo et possibili tantum, sic est in proposilo de esse intelligibili rei ab aeterno, et per hoc patet responsio ad tertiam instan-, tiam.

Ad quartam, concedo propositionem illam, loquendo de effectu quem potest producere, sed nego quod intellectus divinus possit producere effectum in esse realis existentiae, quia repugnat sibi posse aliquid causare ad extra, ut patet a Doctore in isto primo dist. 2. et dist. 8.. ult. in Quodlib. q. 7. quest. 14. et alibi. Polest enim producere aliquid exlra tantum in esse objeclivo sive possibili. Et loquendo de tali esse, dico quod producil hominem in esse perfectissimo, quod sibi potest compelere, et sic non posset producere hominem in esse perfectiori.

Ad quintum dico primo, quod non est simile de intellectione objecti et de esse objectivo talis objecti, quia forte intelleclus divinus se solo potest producere secundum et non primum; sicut etiam intellectus nosler causat suo modo inlentiones secundas, et hoc tanlum in esse objeclivo, et tamen non causat se solo notitiam earum. Cum dicitur, quod essentia magis continet virtualiter et eminenter, dico quod verum est quantum ad esse reale, et non quanlum ad omne objectivum et possibile. Nec tamen sequitur essentia divina conlinet virtualiter A secundum esse reale; ergo immediate potest ipsum producere in lali esse, sufficit enim quod possit producere divina, quae est eadem realiter illi, ut patet a Doctore. Dico secundo, quod posito quod producantur in lali esse etiam ab essentia divina, et magis quam ab intelleclu divino, tamen talis productio magis altribuitur intellectui, sicut etiam Verbum divinum, licet sit ab intellectu divino et essentia, dicitur tamen exprimi per intellectum. Sed de hoc alias erit sermo prolixior.

Ad sextum, dico primo quod esse aclu intelligibile potest dupliciter intelligi. Vel in aclu quidditativo objectali tantum, vel in aclu reali. Primo modo omnia sunt actu entia intelligibilia, non autem secundo modo; dico secundo, quod actu intelligibile potest adhuc dupliciter accipi. Uno modo, quod ex natura rei sit praesens intelleclui divino in ratione objecli actu intelligibilis. Alio modo, quod dicatur actu intelligibile eo quod virtualiter continetur in essentia per quam est aclu intelligibile, ita quod sola virlule essenlie habeatur notitia illius, et sil praesens intellectui divino. Primo modo non sunt aclu intelligibilia, sed tantum secundo modo.

Secundo principaliter dubitatur in hoc, quod dicit quod in talibus terminis relu- cent de se omnes veritates tanqam in objectis proximis. Contra primo, quia veritas relucens in illis terminis, est quaedam conformilas evidens unius termini ad alium lerminum, ut patet a Doctore in prasenti quaesl. et alibi, sed talis conformilas est relatio ut patet, aut ergo realis, aut rationis. Non secundo, quia tunc esset illa veritas tanlum causala ab aliquo exlra rationem terminorum, et sic non contineretur virtualiter in terminis, cujus oppositum dicit Doctor. Non primo modo, quia retatio realis est inter terminos reales et realiter distinctos, ut patet a Doctore infra dist. 26. sed illi termini ut sunt praecise termini proposilionis necessarie et per se notae, non habenl esse reale, quia tunc haberent esse tantum conlingenter. Tum etiam, quia haec est necessaria et per se nola: homo est animal rationale, et tamen termini non distinguuntur realiter; ergo non continent talem conformitatem.

Secundo instatur, ista veritas necessaria, aut praecise est a lerminis ut objectis proximis, aut a terminis et a complexione terminorum; non primo, quia Doctor dicil, sic apprehensa et composila causant apprehensinis conformitatein; ergo talis conformilas praesupponit compositionem terminorum. Et ibi etiam dicit, videtur quod contradictionem includat aliquem intellectum lalem composilionem formare, el composilionem non esse conformem terminis; ergo talis conformilas non est immediala a terminis illis. Non secundo, quia tunc talis verilas seu conformitas non esset necessaria, quia dependeret ab intelleclu componente terminos, et ullra evidentia propositionis per se note non esset tanlum ratione terminorum, cujus oppositum dicit Doctor supra dist. 2. part. 1. quest. 2.

Respondeo ad primum, quod illa conformitas non est relatio actualis, nec ra- tionis, nec realis, sed est tantum retatio fundamentalis, ita quod termini nullo intellectu consideranle, habent necessariam et evidenlem conformitalem ad invicem, ita quod animal rationale evidenter includit risibile; percipiens ergo terminos, percipil evidentem conformitalem inter illos, id est, quod percipit evidenter unum terminum habere necessariam et evidentem habitudinem fundamenlalem ad alium terminum, pula, quod unus evidenter includit alium.

Ad secundum dico, quod tantum termini includunt illam veritatem et conformitatem, sed non potest percipi illa conformilas, nisi prius percipiantur termini illi et compositio eorum, quibus perceptis stalim percipitur quod illa compositio est conformis illis lerminis. Dico etiam quod percipiens terminos illos, nulla facta compositione, evidenter percipit necessariam habitudinem unius ad alium et evidentem conformitatem, sed non percipit composilionem esse conformem terminis nisi prius componantur, et percipiatur talis compositio.

Tertio principaliter dubitatur in hoc quod dicit, quod illa objecta secundaria sunt lu, quia manifestativa. Contra, quia objectum manifestare se potentiae est facere cognitionem sui in tali potentia per quam manifestatur sive cognoscitur, sed hoc non est possibile. Tum, quia habens esse tanlum possibile et secundum quid, non potest esse causa, nec totalis, nec partialis licujus entis in actu et absoluti, patet, qula causa non causat realiter nisi inquantum est in aclu; sed notitia illorum objectorum est entitas realis, et aclualis, et absoluta, ut patet quaest.'13. Quodlib. ergo non sunt manifestativa sui, si dicatur quod sunt manifestativa, inquantum sunt in actuali existentia. Contra, quia tunc non causant necessariam veritatem, cum tantum habeant esse. contingens et possibile.

Secundo, posito quod illa objecta secundaria causent partialiter noliliam sui, qua fiunt manifesta intelleclui; quomodo sunl manifestafiva verilalis necessariae inclusae in illis objectis? .Si enim causant talem noliliam evidenlem, quero ad quid terminatur? aut terminatur ad objecta illa praecise, aut ad conformitatem lerminorum, que dicitur veritas, aut ad compositionem lerminorum, aliud non videtur posse assignari. Si primo, ergo tanlum habetur notitia de terminis incomplexis. Si terlio, ergo talis notitia erit praecise ab intellectu, patet, quia solus intellectus componit illos terminos. Si ergo compositio terminorum praecise fit virtule intelleclus, etiam notitia talis compositionis erit precise ab intelleclu; ergo illa objecta non sunt manifestativa veritatis compositionis. Si secundo, contra, quia illa conformitas, ut dictum est supra, est tanlum relatio funlamentalis, et talis nihil est distinctum a fundamento et termino, sed est praecise fundamentum et terminus; ergo dicere quod talis notitia terminatur ad conformitalem, est dicere quod precise lerminatur ad terminos, et sic tantum erunt tcrmini manifesti.

Respondetur ad primum et dico primo, quod etsi non possinl causare talem notitiam virtute propria, sufficit quod virtualiter contineantur in aliquo quod possit causare hujusmodi noliliam, et sic continentur in voluntate divina. Dicimus enim quod omne objectum est manifeslativum sui, potentiae cujus est objectum, et tamen non quodlibet potest causare notitiam sui, sed sufficit quod virtualiter vel essentialiter conlineatur in aliquo quod sit causativum talis nolititie.

Dico secundo, quod species intelligibilis eorum est causativa talis notitie, que species causatur saltem remo et ab aliquo singulari extra existenle, et propinque ab intelleclu agenle et phantasmale, ut alias eposui, et hoc modo possunt dici causare notitiam sui.

Dico tertio, quod aliquid manifestari potest dupliciter intelligi, scilicet effective vel formaliter. Primo modo causans notitiam alicujus objecti manifeslat effective illud. Secundo modo, objectum relucens in tali notitia fit formaliter notum tali notitia, et hoc tantum denominatione extrinseca, ut patet per Doctorem in 4. dist. 1. quaest. 1. et sic objectum aclu cognitum manifestat se fornaliter, quia tunc est notum intellectui. Dico breviter tamen, quod ista objecta secundaria sunt proprie manifestativa veritatis inclusae in illis, sic. tamen intelligendo quod ipsis terminis cognitis, undecumque causetur talis notitia, slatim ut sic cogniti causant evidentem conformitatem fundamentalem in intellectu apprehendente terminos illos. Stanle enim notitia horum terminorum, scilicet animalis ration tlis et risibilis, slatim est notum intelleclui quod animal rationale immediale et adequate includit risibile, sicut etiam stante notitia perfecta duorum alborum, est immediale nolum quod illa duo alba sunt fundamentaliter similia, sic in proposito.

Ad secundum dico primo, quod loquendo de veritate sive de conformitale fundamentali, quod notitia talis veritalis precise terminatur ad terminos, sicut coghitio similitudinis fundamentalis praecise terminatur ad duo alba, sic in proposito, nec est necesse quod terminetur ad aliquod terlium distinctum a terminis.

Dico secundo, quod loquendo de veritale composilionis terminorum, quod notitia veritatis necessariae non terminatur praecise ad illam compositionem, sed terminatur ad composilionem et ad terminos simul, quia tunc apprehendit compositionem talem esse vere conformem terminis, id est, quod sicut termini habent conformitatem ad invicem, sicut totum et pars habent talem conformilatem, quod totum nalum est esse majus parte, ita si eodem modo ab intellectu componantur formando istam: Totum est majus parte, tunc percipiens talem compositionem et etiam terminos, percipit manifeste lalem compositionem esse conformem terminis, et hoc undecumque causetur talis notitia.

Concedo etiam, quod secundo modo terminatur ad conformitatem fundamentalem, non ad relationem realem actualem, quia nec termini habent esse actuale, sed tanlum esse objectivum et possibile.

Ex his adverte bene, quomodo termini proposilionis continent necessario et adaequate evidentem veritatem propositionis per se note, et quod talis evidentia praecise dependet ab illis terminis, licet enim illi termini sint immediate causali ab intellectu divino, qui causat illos in tali esse; concomitanler dat etiam talem conformitatem, ila quod talis conformitas est tantum ab illis terminis, ut a causa immediata totali precisa et adequata, ita quod ipsis circumscriptis est simpliciter impos sibile, quod habeatur talis conformita ista tamen conformitas est etiam ab intellectu divino ut a causa lanlum remota, pro quanto scilicet causat terminos in tali esse, sed ipsis causalis, tunc conformitas actualis si qua sit, erit praecise a terminis.

Ex his infero, quod licet notitia propositionis per se note possit aliunde causari quam a terminis, tamen conformilas evidens non potest aliunde causari preterquam a terminis. Et ultra licel absolute possit aliunde causari notitia propositionis per se nole, tamen quod causetur talis notitia, ut evidens forte non potest sic causari nisi forte ab illo, qui virtualiter et eminenter continet terminos secundum totam eorum entitatem, quod forte soli Deo competit, ut exposui in secundo, dist. 3. Et omnia ista bene nota et pondera, quia ad multa valent.

Quarto principaliter dubilatur in hoc quod dicit, scilicet quod ab essentia divina sumuntur omnia principia tam praclica quam speculabilia. Contra, primo quia de eodem objeclo sub eadem ratione formali considerato, esset scientia practica et speculaliva, quod non videtur, quia tunc praclica et speculativa non distinguerentur ab objectis, cujus oppositum expresse tenet uest. ult. prolog. Patet, quod non distinguerentur per objecta, quia a quo sumuntur principia sive praclica, sive speculaliva, ab eodem sumuntur omnes conclusiones virtualiter contentae in illis principiis, ut patet per Doctorem, ubi supra, et per consequens ab eodem sumitur tota scienlia. Cum ergo omnia principia tam practica quam speculaliva accipiantur a Deitale, sequitur propositum, scilicet quod istae scientiae non distinguuntur per objecta. Nec valet dicere, quod essentia divina prout consideratur sub alio et alio respectu, potest accipi alia et alia scientia, et sic ut consideratur sub ratione ultimi finis, accipitur scientia practica, et ut consideratur sub illo respectu quo est principium omnium, accipiuntur principia speculaliva, quia isti respectus sunt lantum respectus rationis, ut patet, et sic scientiae illae essent tantum entis rationis et non realis objective, quod est inconveniens.

Secundo instatur, quia tunc sequeretur quod omnis scientia speculativa esset vere practica, quod est impossibile. Probatur, quia omnis talis habet essentiam pro ullimo fine, patet, quia omnis scienlia est ordinabilis ad ultimum finem omnium, et sic ad essentiam ut ad ultimum finem.

Respondeo ad primum. Dico primo, quod sustinendo quod scientia practica et speculativa distinguantur propter distincta objecta, vel propter distinctas rationes formales, in eodem objeclo, dico, ut dixi in illa quaest. prolog. de prai, respondendo ad rationes Gregorii: vide ibi.

Dico secundo, quod non apparet inconveniens, quod de eodem objecto simpIiciter illimitato, et sub eadem ratione formali, reali tamen et absoluta, sumantur tam principia praclica quam speculaliva.

Cum dicitur, quod hoc est contra Doctorem, dico quod non dicit ibi expresse, quod speculativa denominetur ab alio objecto, et practica ab alio, sed dicit quod praclica sumitur ab objecto, et non a fine ut finis est; nec a praxi, sed tantum a fine sive ab objecto praxis, non negando quin etiam ab eodem objecto non possit accipi scienlia speculaliva.

Dicit enim Doctorn primo Metaphys cae sue, questione septima, ubi sic dicit: patel quo nodo Deus inquantum Deus vel inquntum bonus, vel secundum aliam rationem absolutam, potest esse obectum scientiae praclicae; ergo scientia practica et speculativa non dislinguuntur penes objeclum, quia nullum est intelligibile circa quod non possit esse secundum rationem absolutam ejus, ita operatio voluntalis sicut operatio intellectus: haec ille. Et sic potest concedi, quod ab eodem objecto simpliciter illimitalo, et forte etiam non illimitato, potest esse scientia practica et speculaliva; practica tamen dirigit ad dilectionem illius ut ultimi finis; speculativa tantum stat in consideratione absoluta illius essentiae. Et per hoc patet responsio ad secundum.