Quaestio 1

¶ primus ergo articulus est utrum potentia generativa in patre sit potentia vere activa cui correspondeat actus de genere actionis Iste autem articulus est formatus in quaestione propter quamdam oppinionem quae videtur praetendere quod potentia generativa in patre non sit potentia vere elicitiva sed sit solum connexio quaedam terminorum sicut potentia qua pater esse deus et homo potest esse aliter et sic de multis de quibus constat quod non sunt potentiae elicitivae aut activae nec etiam productivae alias pater posset se ipsum producere in esse patrem cum eadem sit potentia qua pater pater generare et qua potest esse pater Ideo circa istum articulum primo videndum est / Numquid actualiter generare in divinis sit vere agere de genere actionis / deinde melius videbitur utrum potentia generativa ut sic sit vere activa et elicitiva

Propter primum concredum sit prima conclusio hoc non est de ratione actionis ut est praedicamentum distinctum ab aliis praedicamentis quod sit productio de nichilo probatur quoniam alias nullum agens naturale vere ageret in producendo ita quod non competeret sibi vera actio de genere actionis consequentia patet quoniam nullum agens naturale potest aliquid de nichilo producere

¶ 2a conclusio non de ratione actionis quod sit productio de aliquo tamquam de potentiali subiecto probatur quoniam alias deus producendo aliquid de nichilo nihilo non vere ageret nec vere competeret sibi vera actio de genere actionis consequens falsum et consequentia manifesta est

¶ Ex hiis duabus conclusionibus sequitur quod creatio et generatio quae competit entibus naturalibus sunt species actionis atque specificae actiones a quibus actio ipsa praesentalis abstrahit quoddam est commune

¶ 3a conclusio vera actio de genere actionis ex sua ratione formali non exigit successionem in mensura durationis patet quoniam deus potest habere verum agere de genere actionis unico instanti et per unicum solum instans igitur etc

¶ 4a conclusio vera actio de genere actionis de sua ratione formali non exigit no n vitatem productionis ut sit novum valet et temporale producere patet quoniam non repugnat actioni ut actio est et abstracta qn deus potuisset ab aeterno produxisse per verum agere de genere actionis b angelum iter et cum

¶ 5o conclusio vera actio de genere actionis ex sua ratione formali non requirit dependentiam in reproducta Ista debet patere ex prima et 2a conclusionibus omnis enim dependentia in reproducta quantum spectat ad sui productionem consurgit vel ex eo quod de nichilo producitur vel ex eo quod de aliquo potentiali subiecto abstrahitur in quo solum potentialiter latitabat Sed vera actio de genere actionis nullum tale respicit aut requirit in reproducta igitur etc

¶ 6a conclusio vera actio de genere actionis nichil indignum de sua ratione formali et abstracta reportat quo non possit vere competere divinae productioni adintra Ista debet deduci ex praemissis conclusionibus

7a conclusio verum agere actionis de sua ratione formali et abstracta solum habet quod sit actus et cum per quem aliquid accipiat esse ab aliquo Ista patet quoniam verum agere de sua ratione formali et abstracta non plus dicit quam actum 2m productivi ut productum est de terminatum per actum primum

¶ advertendum autem circa hanc conclusionem quod quemadmodum factior facere est quidam actus medius inter illud quod facit et illud quod fit sicut patet primo et 6o ethicorum sic productio et producere dicunt actum medium inter id quod producit et id quod producitur et hoc solum est de ratione eius Quaeritur autem reperiatur causa multipliciter conditionata in multis hoc est de ratione quidditativa sed secundum quod applicatur ad diversam materiam sumi naturam rei producentis et rei productae sic etiam de actione et agere

¶ de sua enim ratione formali et abstracta non dicunt nisi illum actum medium inter rem productam et rem producentem Quod autem reperiatur actio vel agere tam multipliciter condicio natum in diversis agentibus hoc non est de sua ratione abstracta sed secundum esse quod habet in diversis naturis entium producentium et productoris

¶ 8a conclusio generatio verbi quae est in divinis est vera actio de genere actionis et generare verbum in divinis est verum agere de genere actionis Ista conclusio potest patere ex praemissis nichil enim potest impedire quin tale generare sit vere agere et talis generatio sic vera actio Item probatur conclusio paternitas est relatio de 2o modo relationis ergo fundatur in vera actione assumptum patet de se et consequentia patet quoniam 2us modus relativorum est secundum actionem et passionem ut habetur 5o metaphysicae Quaelibet enim relatio fundamentum habet in alio praedicamento Ideo secundum aliud et aliud praedicamentum consurgit alia et alia relatio aequalitas enim fundatur in quantitate et ex ipsa consurgit Qua propter ablata quantiate non potest esse aequalitas aut inaequalitas Similitudo conformiter fundatur in qualitate et ex ipsa consurgit Ideo ipsa amota impossibile est ponere similitudinem Sicut paternitas et damnatio et tales relationes fundantur in actione et ex ipsa consurgunt ergo amota actione inpossibile est tales relationes consurgere aut igitur in divinis non est vera paternitas aut ibi erit vera actio et sic generatio ex qua consurgit paternitas in divinis est vera actio de genere actionis

¶ Ex praemissis conclusionibus melius potest videri quid dicendum sit de potentia generativa utrum valet sit potentia vere activa unde sit 9a conclusio hic

¶ Cuilibet actioni seu cuilibet actuali agere correspondet in ipso agente aliqua virtus activa ex qua emanat ipsum actuale agere probatur conclusio sic quilibet actus secundus emanat ab actu primo sed quaelibet actio seu actuale agere est actus secundus ipsius agentis igitur emanat ab actu primae et per consequens quilibet tali correspondet in ipso agente aliqua virtus activa tamquam actus primus

¶ 10a conclusio actuali generationi verbi in divina natura tamquam actui 2o correspondet in patre aliqua virtus generativa tamquam actus primus a quo actualiter generatio emanat Ista conclusio patet ex praecedenti

¶ 11a conclusio Ipsa virtus generativa in patre cui correspondet actualis generatio tamquam actus 2us est in patre vera potentia generativa patet ergo quoniam virtus activa in quolibet agente est sua potentia activa et econverso unde virtus activa et potentia activa in quocumque idem sunt

¶ 12a conclusio potentia generativa in patre est potentia vere activa et elicitiva et non sola connexio aut non repugnantia terminorum sicut quidam senserunt et patet conclusio ex iam praemissis / Istis probatur conclusio sic de actuale generare est actus 2us patris ergo in patre est aliqua potentia ad talem actum tamquam actus primus sed talis potentia non potest esse nisi generativa ergo potentia generativa in patre est potentia vere activa et per consequens elicitiva

¶ Ad illud autem quidam dicunt adversarii quod eadem est potentia qua pater potest generare et qua pater potest esse pater ergo si potentia qua potest generare est potentia vere activa et productiva et non sola connexio et non repugnantia terminorum ergo pater producetur in esse paterno dicendum quod non sequitur Non enim sequitur Eadem est potentia qua deus potest creare et qua potest esse creans ergo si potentia qua deus potest creare est potentia activa deus potest producere se in esse creantis sic in proposito et in rebus creatis eadem certe est potentia qua homo vel equs potest generare et qua potest esse pater et certum est quod potentia qua potest generare est potentia vere activa et productiva et tamen non sequitur quod possit se ipsum producere in esse paterno Esse namque patrem consurgit ex actu generandi sed non elicitur a generante actus autem generandi est vere actus elicitus una ergo et eadem potentia est quae correspondet utrique non tamen eadem modo ideo non quemadmodum generare est actus elicitus per illam potentiam ita et esse patrem tam in divinis quam in rebus creatis Similiter eadem est potentia qua ignis potest calefacere et qua potest sibi assimilare passum non tamen sequitur quod si calefacere est actus elicitus ergo et assimilare Relationes enim consurgunt et fundantur in ipsis actionibus tamquam in actibus elicitis et productis non tamen eliciuntur aut producuntur ipse sed naturali concomitantia sub se quaeruntur Ideo eadem potentia correspondet utrisque

Secundus articulus In quaestione decisus erat iste utrum potentia generativa in patre sit aliquid essentiale pertinens ad naturam vel potius notionalem pertinens ad personam

¶ Circa istum articulum est advertendum quod potentia activa in agentibus creatis est quaedam virtus in eis quae est principium quo ipsius actionis est in eis actus primus a quo emanat ipsum actuale agere tamquam actus 2us Sic et in deo considerandum est hoc autem potentia et virtus est duplex in agentibus naturalibus una est principalis et remota Alia vero instrumentalis et propinqua verbi gratia in igne potentia activa principalis et remota est sua forma substantialis per quam substantialiter est ignis et actius

¶ Potentia vero instrumentalis est forma accidentalis in eo et hoc est propinqua potentia per quam etiam est activus ut caliditas In hac autem potentia Instrumentali et propinqua sunt gradus sicut apparet maxime in homine tam quoad actiones corporales quam quoad actiones intellectuales nam potentia activa et motiva ad actiones corporales in homine principalis et remota est ipsa anima quae est primum principium ac tivum et motivum in homine et est primus motor in suo corpore deinde sunt instrumenta interiora pariter et exteriora ad actiones et motus inter quae sunt gradus et ordo et ista sunt potentiae instrumentales quoad opera intellectualia Simile est reperire nam potentia principalis et remota qua potest homo intelligere et sapere est ipsa anima intellectiva deinde sunt instrumenta eius ut intellectus qui dicitur particula animae 6o ethicorum Et est pars potentialis 3o de anima / de parte autem animae inquit articulorum qua anima sapit et intelligit et communi usu dicitur potentia intellectiva et sic ceterae vires animae dicuntur potentiae animae ut potentia nutritiva et potentia vegetativa et potentiae sensitivae et interiores et exteriores Ideo inter has potentias est magnus ordo sic ergo virtus quaedam in anima dicitur in ea potentia intellectiva et est ei data ad actum intelligendi huic autem apponuntur quaedam rursus instrumenta et abilitates quibus melius perficiat opus suum quales sunt habitus intellectuales et species intelligibiles et haec omnis dicuntur etiam potentiae ut patet 6o ethicorum quoniam sunt quaedam adiuvamenta reddentia ipsam animam et virtutem intellectivam potentem ad opus suum et inter hoc omnia utique sunt gradus et ordo Praesupposita igitur distinctione formali inter essentialia divina sicut multi ymaginantur imaginantur et sicut in superioribus praesupposita est Conformiter ad ea quae nobis in sunt etiam in ipso deo consideranda sunt licet distinguantur secundum rationem et non secundum rem Et quoniam in patre generante in divinis quaedam sunt essentialia pertinentia d ad naturam divinitatis quaedam vero sunt notionalia pertinentia ad rationem personalitatis et sunt distinctiva ab aliis personis Ideo videndum est de virtute generativa in patre utrum sit aliquod essentiale et absolutum vel potius personale et relativum

¶ Pono igitur circa istum articulum aliquas conclusiones quarum prima sit hoc ¶ virtus activa in agentibus creatis est aliquid pertinens ad naturam et non aliquid pertinens ad individuum aut suppositum in eis probatur conclusio nam actiones talium agentium distinguntur iuxta distinctionem naturarum in eis et non iuxta distinctionem individuorum ergo virtutes active a quibus tales actiones emanant distinguntur penes distinctionem naturarum et non individuorum et pertinens pertinet ad naturas et ad rationes essentiales in eis et non ad rationes individuales primum assumptum patet in causis essentialiter ordinatis ad eundem effectum Si enim sol et equus concurrat ad generationem b equi actiones istorum agentium distinguntur penes distinctionem naturae Solis ad naturam equi et non penes differentiam individui ad individuum in esse individuali et sic si ponantur quocumque plures tales causae et generaliter in omnibus agentibus specifice differentibus hoc idem erit videre

¶ Praeterea sic si conclusio non sit vera sequitur quod inter causas creatas una non possit esse universalior in causando quam reliqua consequentia est falsum Scimus enim quod sol est universalior causa in causando quam equus aut quodcumque aliud generans et agens in istis inferioribus Sol enim pro obiecto suae potentiae activae respicit suam totam machinam generabilium et corruptibilium equus autem aut quodcumque aliud agens in istis inferioribus respicit determinatam naturam ultra quam non se extendit virtus eius et consequentia prima patet quoniam universalitas ista et generalitas mayoris causalitatis necessario sumitur ex natura et non ex individuo Ex natura namque sua quaelibet causa continet virtualiter omnes effectus ab ea producibiles et non ex ratione individuali igitur virtus activa in tali causa sumitur penes naturam et non penes individuae naturae

¶ 2a conclusio virtus generativa in patre generante in divinis non potest esse ipsa relatio paternitatis qua pater constituitur in esse patris probatur conclusio sic virtus generativa in quolibet generante ordine naturae praecedit actum generationis sed paternitas per quam prima persona divina constituitur in esse patris non praecedit actum generationis sed consequitur ipsum igitur conclusio vera primum assumptum potest patere ex dictis in praecedenti quaestione sed 2m assumptum patet primo sic prima persona divina non ex eo generat quia est pater sed ex eo est pater quia generat ergo generare praecedit esse patrem et non econverso

¶ 2o sic paternitas est relatio consurgens ex actu generationis et in ipso fundatur ergo actus generandi praecedit relationem paternitatis antecedens patet quoniam paternitas est relatio consurgens ex actione et in ipsa fundatur sicut aequalitas in quantitate et similitudo in qualitate et consequentia patet quoniam fundamentum naturali ordine praecedit illud quod in eo fundatur quia enim aequalitas fundatur in quantitate et similitudo in qualitate Ideo necesse est quod quantitas naturali ordine sit prior aequalitate et qualitas sit prior similitudine sicut generatio est naturaliter prior quacumque relatione ex ipsa consurgente

¶ 3a conclusio virtus generativa in patre necessario est aliquod absolutum in eo ista conclusio patet ex praecedenti nam vel est aliquod absolutum vel aliqua relatio distinguens patrem a filio

¶ Sed nulla relatio est distinguens patrem a filio nisi sola paternitas ut notum est sed paternitas non potest est virtus generativa in patre per praeceden te tem conclusionem igitur virtus generativa necessario est aliquod absolutum in patre

¶ 4a conclusio virtus generativa im patre non potest esse aliqua ratio constituens ipsum in esse personali probatur conclusio sic actualis generatio quae est in divinis est actus intellectus ergo non potest emanare ab aliqua ratione constitutiva patris in esse personali assumptis manifestis est et consequentia probatur quoniam si emanaret a ratione constitutiva in esse personali aut pater per illam rationem haberet esse intellectuale aut esse intellectuale quod habet subordinaretur in actu generationis tali rationi personali utrumque est falsum et consequentia patet quoniam tum generatio sit actus intellectus necesse est quod vel a solo intellectu emanet vel ab aliquo quod sit supra intellectum cui scilicet intellectus sub ordinetur aut ab aliquo cui intellectus praeordinetur sicut est sub intelligibilis et habitus intellectualis sed per quodlibet tale pater haberet esse intellectuale

¶ 5a conclusio intellectus divinis necessario est virtus generativa verbi in patre probatur conclusio quoniam generatio verbi in quantumque mente est actus intellectus ergo in quacumque mente intellectus est virtus generativa sui verbi geniti ergo intellectus divinus necessario est virtus generativa verbi in ipso patre et consequentia prima patet quoniam quilibet actus est actus sui activi ut calefacere est actus caleficavi et sic de ceteris ergo intellectus est activis sui actus emanantis non est autem activis tanquam principium quod et per consequens est virtus activa in generante

¶ 6a conclusio quaelibet ratio essentialis in patre est species intelligibilis de se ipsa apud intellectum divinum ordinata ad verbi productionem Ista conclusio patet nam quae quaelibet talis ratio sit species intelligibilis de se ipsa apud intellectum divinum patet ex eo quod non per aliam speciem intelligibilem quam per se ipsam intellectus divinus intelligit quamlibet talem Quod autem quaelibet talis ratio sit ordinata ad verbi productionem patet quoniam de qualibet tali nascitur verbum tamquam de scientia dei patris

Ex hiis conclusionibus sufficienter potest patere quid sit in patre virtus et potentia generativa verbi quoniam intellectus et tota natura divina Sed alia et aliter quemadmodum in mente creata intellectus et scientia quae est in memoria

Tertius articulus In quaestione formatus fuit iste utrum producere per quod filius producitur in divinis sit formaliter infinitum et inmensum producere vel potius solum finitum

¶ Circa quem articulum pono aliquas conclusiones / quarum prima sit hoc / Quodlibet obiectum intelligibile relucens in verbo suo apud aliquem intellectum habet aliquo modo esse in tali verbo in quo relucet Ista conclusio manifesta est apud philosophos et apud theologos est enim communis doctrina eorum quod res intelligibiles habent duplex esse unum in anima et apud intellectum aliud in se ipsis et exempla animam unde commentator 12 metaphysicae dicit quod balneum duplicem habet formam unam in anima reliqua in materia et hoc est duplex esse balnei unum in anima et apud intellectum aliud in se ipso et in materia Et 7o metaphysicae dicit quod quidditates sunt existentes in anima dicitur enim "sanitas deforma quae est in anima et de habitu qui est in corpore et ambo sunt idem" habet ergo sanitas iuxta commentatorem duplex esse unum in anima et apud intellectu alius in corpore et extra anima et sic de quolibet alio obiecto intelligibili intelligendum est hoc eadem est intentio anselmi in suo monologion ubi vult quod res creatae aliud esse habent in seipsis et aliud esse habent in seipsam creatrice essentia per relucentias ydeales Et communis scola habet quod omnia quae facta sunt per verbum habent esse in ipso verbo Ista conclusio non videtur mihi magnae difficultatis Ideo non alia insisto circa eam sed ipsa praesuppono tamquam notam apud multos

¶ 2a conclusio omne obiectum intelligibile relucens in verbo suo apud aliquem intellectum tam perfectum esse habet in illo verbo quam illud verbum est perfectum verbum de tali obiecto Ista patet ex praecedenti nam tale verbum est esse quoddam illius obiecti ymo est ipsum obiectum sed tamen aliud esse quam illud quod habet in seipso ergo quanto verbum erit perfectius tanto obiectum habebat perfectius esse in ipso unde si obiectum in se ipso non vivat sicut lapis vivit tamen et est vita in suo verbo apud quemcumque intellectum / ideo perfectius esse habet in suo verbo apud intellectum quam in se ipso et sic in verbo suo perfectiori sumi apud eundem intellectum sumi apud intellectum perfectiorem obiectum proportionaliter in verbo suo perfectiori habebit perfectius esse unde in verbo domino quodlibet ens creatum habet tam perfectum esse et tam perfectius in ipso quam in quocumque alio verbo quam illud verbum est perfectum verbum in se ipse et quanto est perfectius quocumque alio verbo de eodem ente creato

¶ 3a conclusio productio verbi de aliquo obiecto intelligibili apud quemcumque intellectum est productio illius obiecti cuius verbum productum est verbum Ista conclusio patet ex duobus praecedentibus nam ex quo tale obiectum habet esse in suo verbo producto et tam perfectum esse quam suum verbum est perfectum verbum ergo tale obiectum in tali verbo suo habet esse productionum et tale esse quod h habet in suo verbo est esse productum ab eodem intellectum a quo producitur verbum debet idem est esse productum ab intellectu verbi et sui obiecti quoniam verbum est ipsum suum obiectum licet secundum aliud esse quam illud quod habet obiectum in se ipso ergo obiectum verbi producitur ad productionem sui verbi secundum esse quod habet meo et eadem est productio verbi secundum esse quod habet in suo verbo

¶ 4a conclusio quodlibet obiectum intelligibile relucens in verbo suo producto apud aliquem intellectum se ipsum obiectum habet esse productum in seipso et habeat perfectius esse in suo verbo quam in se ipso sicud lapis tanto pro perfectius producere et agere producitur ad productionem sui verbi quam producatur in se ipso quantum esse quod habet in suo verbo est perfectius quam esse quod habet in seipso Ista conlusio patet ex praecedentibus ex quo enim lapis habet duplex esse unum in seipso aliud in suo verbo apud intellectum et secundum utrumque esse producitur constat quod perfectiori productione producitur secundum esse quod est perfectius quod si esse quod habet in suo verbo est perfectius quam esse quod habet in seipso perfecto perfectiori productione producitur in suo verbo quam in se ipso

¶ Sic enim deus tripliciter producit res creatas secundum augustinum primo in suo verbo aeterno 2o in notitia angelorum 3o in se ipsis unde 2o libro super genesem ad litteram ad hanc triplicem productionem reducit illud dictum scripturae dixi deus fiat et fecit deus et factum est dixi deus suo verbo aeterno et dicendo produxit in ipso verbo producto deinde fecit deus in cogitatione rationali creaturae ac deinde in proprio genera et de hac factione dicitur et factum est ita

¶ dico igitur quod quaelibet res creata in proprio genere quae sic tripliciter producta est secundum triplex suum esse valet in verbo dei et in cogitatione rationalis creaturae hoc est in verbo mentis creatae et in se ipsa quod perfectiori productione producitur secundum illud esse quod est perfectius Qua propter lapis perfectiori productione productus est secundum esse quod habet in verbo suo apud intellectum rationalis creaturae quam secundum esse quod accepit in se ipso

¶ 5a conclusio Quaelibet res creata ab aeterno producebatur productione perfectiori quam fuerit producta productione temporali producitur conclusio primo quo ad primam partem valet quod quaelibet res creata habet esse in verbo ingenito ab aeterno producebatur nam quaelibet res creata habet esse in verbo genito in intellectu divino et tale verbum ab aeterno producebatur ergo et creatura quae habet esse in tali verbo secundum esse quod habet in eo ab aeterno producebatur et eadem fuit et est productio verbi et creaturae quae habet esse in verbo

¶ 2a vero pars conclusionis valet quod perfectiori productione productione producebatur ab aeterno quam fuerit productio qua producebatur temporaliter in se ipsa patet ex praecedenti conclusione et potest probari sic b lapis perfectiori productione producebatur cum factus fuit et productus in notitia et in verbo mentis angelici quam quando fuit productus in se ipso hoc patet in praecedenti conclusione conclusione sed non minus perfecte producebatur aeternaliter in verbo dei in mente divina quam temporalia in verbo mentis angelicae igitur Et nota quod quaelibet creatura aeternaliter producta in verbo dei non ibi creata est sed genita unde creatura quaelibet in verbo dei habet esse productum non tamen factum sed genitum unde augustinus ubi dicitur Quapropter inquit lucis conditio prius est in verbo dei secundum ratione qua condita est hoc est in coaeterna patris sapientia ac deinde in ipsa lucis conditione secundum naturam in quoa condita est illic non facta sed genita hic vero facta et ideo dixit deus fiat lux

¶ 6a conclusio divina natura habet esse aliquo multo aliter in verbo genito et aliter in se ipso patet ista conclusio quoniam in se ipsa natura divina habet esse communicabile et essentiale In verbo autem suo genito habet esse incommunicabile et notionale tamquam in sua perfecta similitudine et completa ymagine igitur hinc apparet quod quemadmodum quaelibet creatura aliud esse habet in se ipsa atque aliud in suo verbo apud quemcumque intellectum ita et de divina natura sentiendum est non quidem de esse existentiae sed de esse essentiae unde et quaelibet mens creata habens verbum de seipsa consubstantiale sibi eiusdem sciliciet substantiae et eiusdem spiritus et non differens nisi relative secundum augustinum 9o liber de trinitate Ipsa tamen mens aliquo modo aliud esset habet in se ipsa quod est substantiale et essentiale et aliud esse habet in suo verbo de se ipsa genito sic et de natura divina dicendum est

¶ 7o conclusio divina natura ad productionem verbi sui producitur et ipsa vere gignitur probatur conclusio nam ipsa habet esse in suo verbo genito ergo secundum tale esse quod habet in suo verbo gignitur in suo verbo et eadem est productio qua producitur verbum et divina natura in verbo sicut de creatura habente esse in verbo et de obiecto intelligibili universaliter relucente in suo verbo apud aliquem intellectum ut dictum est

¶ 8a conclusio divina natura tam perfectum esse habet in suo verbo genito et de seipsa nato quam perfectum esse habet in seipsa patet conclusio quoniam alias verbum de se ipsa genitum non esse sibi aequale per omnia quod falsum est

¶ Si ergo verbum de natura divina genitum est ei aequale omnino ergo aequale esse et tantum ac tale habet in verbo suo quantum et quale habet in se ipsa

¶ 9a conclusio tam in mensa productione producitur verbum de natura divina genitum quam inmensa produceretur divina natura si produceretur secundum esse essentiale et communicabile quod habet in seipsa probatur conclusio sic Tanta productione producitur verbum de natura divina quanta productione producitur ipsa natura divina secundum esse quod habet in suo verbo genito Sed tanta productione producitur natura divina secundum esse quod habet in suo verbo genito quanta produceretur si produceretur secundum esse essentiale et communicabile quod habet in se ipsa hoc patet quoniam tantum est illud esse quod habet in suo verbo genito quantum est esse suum essentiale quod habet in se ipsa sed immensa productione producere divina natura si produceretur secundum eam essentiale quod habet nisi ipsa ergo inmensa productione produceretur in suo verbo genito et per consequens immensa productione producitur verbum suum genitum

¶ 10a conclusio Quodlibet ens creabile producitur in natura divina per producere quod est inmensum ager probatur conclusio quoniam quodlibet tale ens producitur in verbo genito in divina natura et per idem producere omnino per quod producitur verbum sed verbum producitur per producere quod est infinitum et inmensum agere igitur

¶ Ex supra positis igitur conclusionibus patet quid dicendum sit ad istum articulum non obstantibus dictis quorumdam aliorum qui trepidant timore ubi nullus est timor innent namque quidam quod producere per quod producitur filius in divinis sit infinitum agere et inmensum producere ne cogantur ponere infinitam perfectionem in termino formali generationis divinae et in esse personali alicuius personae divinae ut sic habentes hoc per magno inconvenienti Si enim lapsi habet longe perfectius esse in in verbo suo apud intellectum creatum quam in seipso et tam perfectius esse quod in seipso non vivit In verbo autem suo vivit et est vita et non quaecumque vita sed vita intellectualis

¶ Vivit etiam in verbo suo vita intellectuali tam nobili quam nobili vita intellectuali vivit intellectus ille apud quem est tale verbum quod si gradatim per latitudinem intelligentiarum versus deum ascendimus ad aliud esse aliud verbum de eodem obiecto ascendimus utique ad perfectius et perfectius esse ipsius lapidis et ad perfectius suum vivere cum deventis fuerit ad verbum mentis divinae numquid deventum erit ad inmensum esse et vivere lapidis et per consequens adesse et vivere eius inmense perfectum et inmense perfectius quam sic esse et vivere quod habet in aliquo verbo creato et per consequens verbum genitum in mente divina est immensa perfectio

¶ pro sapientia creata in mentibus creatis est formaliter perfectio et mens creata redditur per ipsam formaliter perfecta ergo et sapientia genita est ut sic formaliter perfectio et tanto mayor perfectio quam quaecumque sapientia creata quanto sapientia sapientia genita est in mayor sapientia quam aliqua sapientia creata Et certe sapientia creata non ratione entitatis de genera accidentis aut etiam de genera substantiali dicit formaliter perfectionem sed ratione potius qua est actus vitalis intellectus et est apparentia intellectualis et tamen nobilis relucentia eorum quae in ipsa relucent apud intellectum Cum ergo verbum divinum et sapientia ipsa genita in mente divina sit apparentia inmense perfecta et relucentia omnium eorum quae relucent in sapientia ingenita qua deus pater est formaliter sapiens et tanta relucentia omnium eorum est ipsa sapientia genita quanta relucentia eorumdem est sapientia ingenita quoniam illa omnia tam perfecte relucent in sapientia genita quam perfecte relucent in sapientia ingenita quod si penes relucentiam attenditur perfectio verbi et sapientiae constat quod verbum genitum et sapientiam illa genita in mente divina et formaliter infinita perfectio et ex hoc potest tamquam ex alio capite probari propositum articuli valet quod producere divinum adintra per quod producitur verbum est immensum agere cum trinus formalis eius sit formaliter inmensus

QUartus articulus In quaestione decisus erat de quo quaestio ipsa quaerebat valet utrum posset generare verbum dicat ex se perfectionem simpliciter

¶ Circa quod articulum pono aliquas conclusiones quarum prima sit hoc

¶ Omnis virtus activa in quocumque agente dicit ex se perfectione in eo probatur conclusio sic unum quodcumque tunc perfectum est secundum suam naturam quando potest agere ea quae sunt secundum naturam illam igitur conclusio vera consequentia manifesta est et antecedens non solum patet ex doctrina philosophi et commentaris in 2o libro de anima verum etiam patere potest discurrendo per singula genera ipsorum agentium Quae enim agentia sunt naturalia rationalia quia agunt per rationem eras in eis quaedam vero sunt agentia naturalia quoniam agunt solum secundum inclinationem et cursum vero Rursus agentia quae agunt per rationem in eis sunt in duplici differentia quoniam quaedam agunt ea quae spectant ad artes quaedam autem agunt ea quae spectant ad mores et ad virtutes morales Illa dicuntur agentia intellectualia ista vero moralia

¶ Illa etiam agentia quae per intellectum agunt ea quae spectant ad artes sunt iterum in duplici differentia quoniam quaedam agunt ea quae spectant ad artes factivas sumi ad artes mechanicus quaedam vero agunt ea quae spectant ad artes scientificas scientias In omnibus igitur hiis generibus agentium potest videri quod tunc unumquodque perfectum est secundum suam naturam quando potest agere ea sunt secundam naturam illam

¶ primum quidam patet in artibus ars enim ipsa est natura sui artificis et est in eo virtus activa Tunc autem perfectus est citharedus secundum naturam suae artis quando bene potest in actum cithracandi qui est secundum artem illam

¶ De musico similiter tunc unusquisque est perfectus musicus quando potest bene exercere actum suae artis Tunc unusquisque est bonus sutor quando bene potest exercere actum suae artis et sic in singulis artibus est videre

¶ In scientiis similiter tunc unusquisque est perfectus geometra cum bene potest aequae quae sunt illius scientiae et sic in cunctis aliis scientiis considerandum est

¶ Et de talibus dicit aristoteles primo metaphysicae quod signum scientis est posse docere In virtutibus moralibus hoc idem patere potest tunc enim unusquisque est perfectus in virtute iustitiae quando potest bene agere opera quae sunt secundum virtutem illam

¶ Et tunc unusquisque est perfectus secundum fortitudinem quando bene potest agere secundum virtutem illam et sic de ceteris virtutibus moralibus

¶ In agentibus etiam naturalibus hoc idem patet omnino agentia namque naturalia sunt iterum in duplici differentia quoniam quaedam sunt vitalia et agunt actus vitae quaedam vero sunt omnino vita carentia agentia vitalia sunt rursus in duplici differentia quoniam quaedam sunt sensitiva quaedam vero pure vegetativa Et in singulis hiis generibus propositum potest clare videri nam in agentibus vitalibuus viventibus vita sensitiva qualia sunt animalia videri potest propositum in singulis speciebus Tunc enim unusquisque equus est perfectus in specie equi quando bene potest agere ea quae sunt secundum naturam equinam Et tunc unusquisque canis est perfectus secundum suam naturam quand bene potest agere ea quae sunt secundum speciem suam et sic de aliis speciebus animalium In agentibus similiter viventibus vita vegetativa solum hoc idem reperitur Tunc enim est perfecta oliva tum bene potest agere ea quae sunt secundum naturam olivae et de cedro similiter et de cunctis aliis vegetativis In agentibus etiam vita carentibus hoc idem videtur omnino unumquodque enim calidum tunc est perfectum secundum naturam caloris quando bene potest agere ea quae inunt secundum naturam calidi et sic de singulis aliis talibus agentibus Ergo universaliter verum est quod tunc unumquodque perfectum est in sua natura cum potest agere ea quae sunt secundum naturam illam et quoniam virtus activa non est data agenti nisi ut per ips a m agat ea quae sunt secundum naturam agentis Ideo virtus activa In unoquoque agente dicit formaliter perfectionem in eo cum per ipsam agens reddatur formaliter perfectam

¶ 2a conclusio virtus productiva verbi in quocumque intellectu dicit formaliter perfectionem in tali intellectu Ista conclusio patet ex praecedenti per ea quae dicta sunt in corpore praecedentis conclusionis ubicumque enim reperitur producuere verbi intellectualis ibi tale producere est secundum naturam illius intellectivo ergo virtus productiva spectat ad perfectionem intellectus producentis

¶ 3a conclusio virtus generativa in deum a natura dicit formaliter perfectionem meam patet ista conclusio ex praecedentis nam virtus productiva verbi dicit perfectionem verbi tam intellectu producente quam in speciei intelligibili aut scientia de qua verbum gignitur quoniam producere verbum est secundum naturam utriusque et hoc spectant ad divinam naturam

¶ 4a conclusio omne quod dicit perfectionem in toto genere intellectualium naturarum illud dicit perfectione simpliciter Ista conclusio probatur praesupposita regula anselmi in monologion quod illud dicit perfectionem simpliciter quod unicuique rei melius esset ipsum quam non ipsum ut vivere quia unicuique rei melius esset vivere quam non vivere ideo dicit perfecti omne simpliciter Et sic universaliter de aliis perfectionibus probatur igitur conclusio Illud quod dicit perfectionem in toto genere intellectualium naturarum illud esse unicuique naturae intellectuali melius ipsum quam non ipsum sed omnem quod unicuique naturae intellectuali esset melius ipsum quam non ipsum unicuique etiam alteri naturae non intellectuali esset melius ipsum quam non ipsum patet hoc quoniam per ipsum natura non intellectualis ascenderet ad dignitatem et perfectionem naturae intellectualis et per consequens omen tale generaliter diceret perfectionem in quocumque reperiretur ergo dicit perfectionem simpliciter secundum praescriptam regulam

¶ praetera omne quod dicit perfectionem in aliquo et in nullo alio repugnaret perfectionem mayori Illud dicit perfectionem simpliciter sed omne quod dicit perfectionem in toto genere intellectualium naturarum illud non repugnat perfectioni mayori in quacumque natura ponam ponatur Istud patet quoniam omnis perfectio sumitur reperitur in genere intellectualium naturarum igitur omne quod dicit perfectionem in toto genere intellectualium naturarum illud dicit perfectionem simpliciter primum assumptum patet sic si aliquid dicit perfectionem in aliquo et non dicit perfectionem simpliciter illud sic dicit perfectionem in aliquo quod non diceretur perfectionem in quolibet Sed hoc non potest esse nisi quia in aliquo repugnaret perfectionem mayori ut habere plures sensus ita dicit perfectionem in animali quod non diceret perfectionem in angelo et hoc ex eo quod repugnat perfectioni mayori quae est in angelo

¶ 5a conclusio virtus productiva verbi mentali mentalis dicit perfectionem simpliciter patet ista conclusio ex praecedentibus nam dicit perfectionem in toto intellectualium naturarum per 2am conclusionem et omne tale dicit perfectionem simpliciter per quantam igitur

¶ Ex hiis conclusionibus patet conclusio responsiva ad articulum quae est ista

¶ posset generare verbum dicit perfectionem simpliciter quoniam dicit perfectionem in deo et in quocumque alio citra deum

¶ Sed cum istam conclusionem quia arguitur sic omnis perfectio simpliciter competit cuilibet perfecte divinae sed posse generare verbum non competit cuilibet personae divinae quia non competit filio aut spiritui sancto igitur non dicit perfectionem simpliciter

¶ dicendum quod posse generare verbum competiti filio vel non potest sub duplici sensu intelligi secundum quod istud verbum potest et posse solet facere duplicem intelligentiam nam istud verbum potest et posset aliquando notat potentiam activam in eo quod dicitur posse ut dicendo sortes potest currere deus potest creare et huiusmodi et sic posset generare dicit potentiam generativam in eo cui attribuitur posset generare et sic posse generare et producere verbum utique competit filio et spiritui sancto unde augustinus maximum quaerente Cur filius non genuit vel quia non potuit et sic infirmus fuit aut quia noluit et sic invidus Respondet augustinus quod non genuit non quia non potuit sed quia non oportuit potuit ergo filius genuisse sed si non genuit hoc fuit quia non oportuit clara namque est responsio augustini dicendo quod filius potuit genuisse sic enim respondet ad intentionem interrogantis interrogabat namque haereticus aut filius potuit generare aut non potuit si non potuit ergo infirmus fuit et per consequens non est aequalis patri et cuiusdam potentiae cum eo et hoc intendebat haereticus inaequalitatibus filii ad patrem

¶ Augustinus ergo respondens quod non quia non potuit sed quia non oportuit manifeste ponit filium potuisse generare et quare non genuit tum potuerit tantum assignat dicens quia non oportuit et sub hoc intellectu quo istud verbum potest et posse notat potentiam activam posse producere verbum dicit utique perfectionem et perfectionem simpliciter sicut patet in conclusionibus superius positis aliquando vero verbum istud potest et posse non notat potentiam activam in eo quod dicitur posset sed solum notat possibile esse cui opponitur inpossibile esse ut dicendo deus potest esse et deus potest sapere aut potest esse bonis sapiens et huiusmodi dyamet potest esse incommensurabilis coste in hiis omnibus et similibus per posse non notatur aliqua potentia activa ad ea quae cadunt subtali posse sed solum notatur illa omnia non esse impossibilia sed potius possibilia ut deum esse non est inpossibile sed potius possibile sic deum esse sapientem et dyametrum esse incommensurabilem coste quae omnia revera et iuxta considerationem scientificam debent potius dici necessaria quam possibili Sed propter inpossibile oppositum possibili illa omnia dicuntur possibilia ne videantur tamquam inpossibilia sub hoc autem sensu posse non dicit aliquam perfectionem sed solum connexionem et convenientem habitudinem terminorum iuxta hunc ergo sensum posse generare idem est quod possibile esse ut genent et sic posse generare non competit filio nec dicit pefectionem non enim est possibile filium generare Sed diceret iterum aliquis ex quo in filio est potentia generandi per quam potest utique generare ut supra dictum est ergo possibile est ipsum generare ad quod dicendum est quod non sequitur et hic decipiuntur multi putantes consequentiam illam esse bonam et ideo multum litigant circa antecedens non accipientes pure et scientifice dictum augustini dicentis non quia non potuit set quia non oportuit

¶ Considerandum est ergo circa consequentiam istam filius potest generare ergo possibile est ipsum generare iuxta considerationem anselmi in tractatu suo de casu dyaboli circa consequentiam talem mundus antequam esset non poterat esse ergo impossibile fuit mundum esse negat enim istam et dicit ipsam non esse bonam consequens tendit namque antecedens quod mundus antequam esset non poterat esse quoniam antequam esset nullam habebat potentiam per quam posset esse et sic de ante christo dicendum es quod non potest esse quia nullam habet potentiam per quam possit esse et tamen non sequitur ergo impossibile est ipsum esse non quidam per potentiam quae sit in eo sed per potentiam quae est in deo ad producendum ipsum sicut econtra de posse generare dicendum est enim quod filius potest quidem generare quoniam habet potentiam generandi et eandem quam habet pater tamen inpossibile est ipsum generare non per carentiam potentiae in eo sed quia inpossibile est aut se ipsum generare autem aliud verbum esse in divinis non quod se ipsum aliquid gignat natura rei non patitur aliud etiam esse verbum in divinis non est possibile

¶ Quare autem non sit possibile aliud verbum esse in divinis adversis diversimode causa assignatur sed dicendum est quod intellectus divinis est in patre potentia et principium generandi sicut et in qualibet alia natura intellectuali Intellectus est principium producendi suum verbum Intellectus autem dicimus est in patre coniunctus suo actui generandi aeterno et non interrupto quo quomodo processationem quasi possit reiterari et verbum productum ad esse plene atque perfecte adaequat ipsam potentiam generandi et completissime exprimit totum quod exprimendum est quod omne aliud verbum omnino superflueret Ideo non est possibile ipsum intellectum divinum in alio supposito divino originare aliud verbum quasi non complete aut non sufficienter et indeficienter in primo supposito expresserit totum quod exprimendum est et hoc est quod dicit augustinus quod filius non genuit quia non oportuit utique non oportuit quia intellectus divinus in patre unico actu aeterno et indeficienti sufficientissime et completissime exprimit totum quod exprimendum est et certe intellectus creatus quicumque sit ille si gignit suum verbum semel pro semper et completissimum cui nihil addendum aut detrahendum sit itita unicum verbum suum dicet coheternum sibi et coaequale quod non erit possibile ipsum aliud verbum suum producere sumi in eodem sumi mali quo supposito

¶ possunt tamen hic aliquae propositiones subbrevibus anotari

¶ prima propositio si pater aliud verbum gigneret aut non coheve aut non sufficienter se dixisse coniunceretur patet propositio quoniam aut quasi discontinuatum actum recrearet aut suppleret quod deficiebat seu euindaret in verbo genito et corrigeret quod in eo non rectum esset

¶ 2a propositio ¶ Si filius in divinis aliud verbum gigneret necessario pater gigneret illud idem probatur propositio quoniam filius gigneret per potentiam sibi communicatam a patre et esset communis ambobus ergo necessario pater concurreret cum filio actus generationis cum nichil omnino hoc haberet inpedire sicut de actu spirationis manifestum est

¶ 3a propositio si pater aliud verbum gigneret posterius isto secundum naturae ordinem filius necessario gigneret illud idem patet propositio quoniam pater gignendo filium communicat sibi eandem potentiam generandi per quam aliud verbum gigneret ergo filius necessario concurreret cum patre ad generationem alterius verbi sicut de actu spirationis certissimum est nam quia pater in actu generationis communicat filio illam eandem potentiam spirativam per quam spirat spiritum sanctum Ideo filius necessario spirat eundem simul cum patre sic de actu generationis dicendum est si pater gigneret secundum verbum

¶ 4us propositio si spiritus sanctus gigneret verbum in differentiis necesssario pater et filius gigneret illud idem ista patet sicut 2us

¶ 5a propositio si aliqua persona gigneret aliud verbum in divinis quaecumque sit illa necessario prima persona divina gigneret illud idem ista patet ex praemissis unde manifestum est quod si filius in divinis aut spiritus sanctus gigneret aliud filium et ille alius iterum alium et sic in infinitum necessario pater in tota serie generationis generaret quemlibet alium filius genitum

¶ 6a propositio quam impossibile est patrem qui est prima persona divina gignere aliud verbum tam inpossibile est filius aut spiritum sanctum gignere verbum in divinis ista patet ex praemissis

¶ 7a propositio quam necessariam est intellectum divinum in patre completissime per unum verbum exprimere totum quod est in memoria patris tam inpossibile est esse aliud verbum in divinis patet ista ex dictis

¶ dico igitur quod filius in divinis utique potest generare sed impossibile est ipsum generare cuius inpossibilitas consurgit ex eo quod intellectus divinus in patre habet actum generandi completissimum et coheternum quo unico verbo plenissime exprimit totum quod est in memoria et in scientia dei Et ad hoc respicit augustinus cum dicit quod filius non genuit non quia non potuit sed quia non oportuit

¶ dico igitur ad argumentum superius factum quod posse generare verbum dupliciter potest intelligi videlicet ut principium quo et principium quod ut principium quo spectat ad intellectum in qualibet natura intellectuali Ideo dixi superius quod posse generare verbum dicit perfectionem in toto genere intellectualium naturarum id est in qualibet tali natura et per consequens dicit perfectionem simpliciter et sic utique competit filio non ut est persona sed ut est intellectus divinus posse autem generare verbum ut principium quod non spectat ad intellectum in aliqua natura intellectuali sed ad suppositum talis naturae et sic non dicit perfectionem simpliciter Qua propter licet non competat filio non tamen filio de est aliqua perfectio simpliciter quemadmodum nec naturae divinae sequitur 8a distinctio