Quaestio 2

ARTIC. I. An obedientiae Sit uirtus. Conclusio est affirmatiua.

D. Tho. 2 2. q. 104. ar. 2. Et 2. sent d. 44. ar. 4.

AD primum sic proceditur, uidetur quod obedientia non sit uirtus. quia omnis uirtus est in medio duorum uitiorum. Sed obedientia est in extremo: quia potest quis obedire ultra quam debet, & non peccare: immo exinde poterit consequi laudem

Praeterea dato, quod obedientia sit uirtus non uidetur esse uirtus determinata & specialis, quia hoc est obedientia: implere praeceptum. Sed sub praecepto possunt cadere omnia opera uirtutum, ergo &c.

Praeterea si obedientia est aliqua uirtus specialis, erit aliqua de cardinalibus uel de annexis. Sed nulla uirtus Cardinalis, nec aliqua de annexis nominatur hoc nomine, ergo &c.

Preterea obiectum obedientiae videtur esse debitum. Sed nulla uirtus diminuit obiectum suum: Cum igitur hoc sit obedire, tollere debitum, uel di¬¬ minuere debitum, ergo &c.

Praeterea obedientia est idem, quod imple¬¬ re mandata: sed mandata continentur in lege, ergo idem est obedientia, quod iustitia legalis. Sed haec est uirtus generalis, ergo &c.

IN CONTRARIVM est, quia obedientia non solum dicitur uirtus, sed etiam mater uirtutum, & conseruatrix uirtutum, ergo &c.

RESOLVTIO. Obedientia non solum est virtus, sed omnium mater, & conseruatrix virtutum.

RESPONDEO dicendum, quod in hoc ordi¬¬ ne procedemus. Quia primo ostendemus, quod obedientia est uirtus specialis: quia est pars iustitiae. Secundo declarabimus, quod obedientia materialiter sumpta, non solum est omnis uirtus, quia potest agere omnia opera uirtutum, sed etiam est plus, quam omnis uirtus, quia potest agere ope¬¬ ra, quae secundum se non pertinent ad uirtutem. Tertio ostendemus, quod licet obedientia materialiter sit omnis uirtus: Formaliter tamen est quaedam specialis uirtus distincta ab alijs.

Propter primum sciendum, quod obedientia est inferioris ad superiorem, uel serui ad dominum. Magis tamen large accipitur, ut est inferioris ad superiorem, quia non omnis superioritas, proprie loquendo, dicitur dominatio. Nam praela¬ tus non debet existimare se potestate dominantem, sed uirtute, uel charitate, & seruiente felicem.

Cum ergo subditi multa debeant suis praela¬ tis, & serui multa debeant dominis suis. Nam subditus debet honorem praelato. Iuxta illud Aug. in regula sua: Honore coram uobis praelatus sit uobis, & serui debent honorem dominis suis Iuxta illud 1. ad Tim. 6. Quicunque sunt sub iugo serui dominos suos omni honore dignos arguitur. Debent etiam tam subditi praelatis, quam serui dominis fidelitatem, ut ex corde, non secundum apparentiam tantum, & ut placeant hominibus, seruiant dominis suis. Tertio dicunt eorum implere mandata. Et si quis uellet ad hoc intendere: posset forte multa talia multiplica¬¬ re. Sed quantum ad propositum spectat, cum multa debeant subditi praelatis, & serui dominis: inter illa multa hoc uidetur esse potissimum, quod debent eorum implere mandata, & in hoc consistit ipsa obedientia.

Cum ergo haec sit iustitia, reddere alteri; quod suum est, si subditi reddant praelatis, & serui dominis, quae eis debent, dicuntur agere actum iustitiae. Cum ergo multa debeant, & in¬¬ ter illa hoc sit potissimum obedire, & implere mandata praelatorum, & dominorum, oportet, quod obedientia, & impletio mandatorum sit pars iustitiae, quia est quaedam redditio cuiusdam debiti.

Viso, quod obedientia est uirtus, & est specialis uirtus, quia est pars iustitiae: Volumus ostendere, quod materialiter loquendo est omnis uirtus, & plusquam omnis uirtus. Sicut enim dicemus de uirtutibus, sic dicimus de scien¬¬ tijs. Nam de una, & eadem re possunt determinare plures scientiae, sed non sub eadem ratio¬ ne formali, sicut de materia decernit Metaphy¬¬ sicus, & Physicus: Sed Physicus id est Philosophus naturalis determinat de ea, ut est subiecta motui, & transmutationi, quia subiectum in philo¬¬ sophia naturali est Corpus mobile: in eo, quod mobile secundum se, & secundum suas partes. Cum ergo materia sit pars corporis mobilis, quia oportet imaginari materiam in re mota: Ideo materia ut subiicitur motui, & transmutationi, est de consideratione Philosophi natura¬¬ lis, siue Physici. Sed ut in materia reseruatur ratio entis est de consideratione Metaphysici, si cuius est considerare ens in eo, quod ens, ut patet in quarto Metaphysicae. Et quod dictum est de scientijs, quod una, & eadem res sub alia, & alia ratione potest esse de consideratione plurium scientiarum: multomagis ueritatem habet de uirtutibus: quia materia moralis maiorem uariationem patitur, quam naturalis, quod unum, & idem opus sub alia, & alia ratione sumptum potest esse plurium uirtutum. Immo una, & ea¬¬ dem uirtus, sub alia tamen ratione, potest face¬¬ re opera omnium uirtutum, & potest illa eadem facere, quae faciunt omnes uirtutes maiori, & altiori modo, quod ipse uirtutes, ut patet per Philo¬¬ sophum in quarto Ethicorum. c. de magnanimitate, ubi uult quod magnanimitas operatur magnum in omnibus uirtutibus, id est facit omnia opera uirtutum, sicut honorabilia, quia honor, qui est exhibitio reuerentiae omnibus uirtutibus potest attribui. Vnde opera uirtutum potest quis dupliciter facere, uel quia delectatur in talibus operibus, & sic operantur opera uir¬¬ tutum ipsi uirtuosi. Vt fortis operatur opera fortitudinis, & temperatus opera temperantiae & sic de alijs: quia delectatur in talibus operibus. Nam, ut dicitur in secundo, signum ad generati habitus est delectationem, uel tristitiam fieri in opere: Delectationem quidem quantum ad opera proposita: Tristitiam uero quantum ad opera opposita. Virtutes ergo operantur opera sua: quia delectantur in illis: Sed magnanimus operatur huiusmodi opera sua, quia vult inde habere honorem, uel vult inde esse honore dignus. Ideo opera, quae faciunt omnes uirtutes, facit magnanimus excellentiori &c honorabiliori modo. quia vult inde esse honore dignus. Ideo dicitur in dicto cap. de magnanimitate, quod magnanimitas est ornatus uirtutum.

Quod ergo dictum est de magnanimitate respectu omnium uirtutum, quia potest operari omnia opera earum. sub alia tamen ratione ueritatem habet de obedientia, quod potest operari opera omnium uirtutum, sub alia tamen ratione, uidelicet quia uult implere mandatum superioris. Et quia omnia opera uirtutum possunt cade¬ re sub praecepto, uel sub mandato superioris: Ideo omnia talia opera potest operari uirtus, quae dicitur obedientia. Vt defensionem castri potest operari miles dupliciter, uel quia delectatur in bello, & tunc agit opus fortitudinis, uel agit illam defensionem, ut fortis. Vel quia gestit inplere mandatum superioris hoc mandantis, ut defendat castrum, & tunc agit opus obedientiae: uel agit illam defensionem ut obediens. Sicut ergo dicimus de Religioso, qui ieiunat, quod non placeat sibi ieiunare, sed quia hoc uouit, & uult implere uotum: ideo ieiunat. Vnus ergo ieiunat, quia uouit: alius quia placet sibi ieiunare: tertius uero ieiunat propter utrumque. Ille, qui ieiunat solum, quia uouit: agit opus illius uirtutis, quae dicitur latria, id est diuina ser¬¬ uitus. sed ille, qui ieiunat, non quia uouit, sed quia sibi placet: agit opus illius solius uirtutis, quae dicitur temperantia, uel abstinentia, uel sobrietas. sed ille, qui ieiunat propter utrumque agit opus utriusque uirtutis. Sic etiam est in defensione castri. Nam si miles defendat castrum solum, quia placet sibi bellare: agit opus fortitudinis. Si uero hoc facit, non quia placet sibi bellare, sed quia uult implere mandatum superioris: sic agit opus obedientiae. Sed si bellat propter utrumque: agit opus utriusque uirtutis.

Et quia, ut dictum est superior potest praecipere opera omnium uirtutum: ideo uirtus obedientiae, materialiter loquendo, potest opera omnium uirtutum facere, & etiam plusquam omnium uirtutum, quia aliquando aliquid non est malum, nisi quia prohibitum, & non est bonum, nisi quia est iniunctum. Et etiam quia ad talia se ex¬ tendit obedientia: ideo potest dici quodammodo de obedientia, quod potest agere opera omnium uirtutum, & plusquam uirtutum. Dicunt tamen quidam, quod iustitia legalis est uirtus generalis, sed non obedientia. Sed hoc modo, quo hic loquimur de generalitate uirtutis: obedientia est magis uirtus generalis, quam iustitia le¬¬ galis. Nam iustitia legalis est generalis uirtus, quia lex potest praecipere omnia opera uirtutum. Si ergo quis faciat opus fortitudinis, uel alterius uirtutis, quia delectatur in illo, est fortis, uel est ornatus alia uirtute. sed si hoc faciat, quia lex hoc praecipit, & uult implere legem: est iustus. legalis. Iustitia ergo legalis respicit mandata superioris, siue scripta, siue solo uerbo prolata, siue quocunque modo insinuata, quia sufficit solum percipere uoluntatem Domini ad hoc, quod teneamur, & debeamus eam implere, & ad hoc quod agamus opus iustitiae, quod est unicuique reddere, quod sibi debetur. Iuxta illud: Seruus qui scit uoluntatem Domini, &c.

Habito quod obedientia est uirtus specialis, quia est pars iustitiae: & declarato, quod materialiter est omnis uirtus, uolumus tertio osten¬¬ dere, quod formaliter est specialis uirtus. Nam sicut in scientiis dicitur materialiter pertinere ad scientiam omne illud, de quo considerat scientia, sed formaliter dicitur pertinere ad scientiam omne illud, de quo considerat scientia sub ratio¬ ne illa, per quam formaliter distinguitur ab aliis scientiis: sic materialiter pertinet ad uirtutem omne illud, circa quod uersatur uirtus: sed forma¬¬ liter pertinet ad ipsam illud, circa quod uersatur sub ratione illa, per quam formaliter distinguitur ab aliis uirtutibus. Magnanimitas ergo materialiter est uirtus generalis, quia potest age¬¬ re opera omnium uirtutum, sed formaliter est uirtus specialis, quia agit omnia illa opera sub hac speciali ratione, per quam distinguitur ab omnibus aliis uirtutibus, quia agit ea, ut inde sit dignus honore. Sic & obedientia materialiter est uirtus generalis, quia potest agere opera omnium uirtutum, & modo, quo dictum est, plusquam omnium uirtutum. sed formaliter est uirtus specialis, quia omnia illa agit sub hac speciali ratione, per quam distinguitur ab omnibus aliis uirtutibus, uidelicet quia uult implere superioris mandatum.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod quamuis uirtus sit in medio: tamen sem¬¬ per se tenet plus cum una parte, quam cum alia, ut fortitudo se tenet cum audaci a plusquam cum timiditate, & uirtuosus semper se debet facere magis ad illud extremum, quod minus repugnat uirtuti. Obedientia ergo non est in extremo sed in medio, quia non loquendo de Deo: cui in omnibus est obediendum, sed de aliis puris hominibus dicimus: Etiam Praelatis non est obediendum eis in his, quae sunt contra Deum, & contra ius naturale: tamen dato, quod non te¬ neatur subditus in eo, quod praecipitur sibi obedire Praelato: si potest illud facere bona conscientia sine peccato: magis debet declinare ad partem affirmatiuam, quod obediat, quam ad negatiuam, quod non obediat. Immo si id, quod praecipitur, potest fieri sine peccato: dato, quod ualde uideatur difficile, uel quasi impossibile, quod praecipiatur: debet subditus experiri, & acceptare, si potest.

Ad secundum dicendum, quod argumentum non plus arguit, nisi, quod obedientia est uirtus generalis materialiter, sed non concludit, quod sit generalis formaliter: nec etiam concludit, quod obedientia possit facere omnia opera uir¬¬ tutum: faciet tamen ea sub speciali quodam modo, inquantum uult implere mandatum, per quam specialem rationem est specialis uirtus, & distincta ab aliis.

Ad tertium dicendum, quod obedientia re¬¬ ducitur ad uirtutem cardinalem, quae est iustitia, quia est pars iustitiae. Nam non est obedientia reddere. Domino quicquid debetur ei: sed haec est iustitia, & obedientia est pars huiusmodi iustitiae, quia reddit domino aliquid quod potissime debetur ei, scilicet implere mandatum eius.

Ad quartum dicendum, quod obiectum obedientiae est mandatum superioris. Obediens ergo non diminuit mandatum, sed implet, & perficit illud, & in hoc implet uoluntatem Domini uolentis potius suum mandatum in facto es¬ se, quam in fieri. Certum est enim, quod fieri cuiuslibet rei semper minuitur, donec res illa sit in facto esse. Obedientia ergo respicit uoluntatem domini, uolentis mandatum suum esse in fieri, ut perducatur ad factum esse.

Ad quintum dicendum, quod ut patuit plus est uirtus generalis obedientia, quam iustitia lega¬¬ lis, sed hoc est materialiter non formaliter. Nam formaliter utraque est uirtus special, & sub speciali ratione agit quaecunque agit. Nam iustitia legalis agit, ut impleat legem, uelut imple¬¬ at mandata in lege scripta. Sed obedientia agit, quae agit, ut impleat mandata superioris, non solum scripta, sed quocunque modo praecepta.

ARTIC. II An fideles teneantur obedire infidelibus. Conclusio est affirmatiua.

D. Th 2. 2. q. 10. ar. 10 Et 2. sent. d. 44. ar. 5. D. Bon. d. 44. ar 3 q. 1. Ric. d. 44. q. 5. Dur d. 44. q. 3. Ad hanc materiam potest acommodari. q. 104. ar. 1. & 6. in 2. 2.

SECVNDO quaeritur de obedientia per comparationem ad dominos etiam infideles, utrum Christiani fideles te¬¬ neantur adimplere praecepta dominorum etiam infidelium. E uidetur, quod non, quia ut dicitur Io. Si ergo filius uos liberauit, uere liberi eritis. Sed omnes quotquot baptizati su¬¬ mus in Christo: Christum induimus, & sumus liberati per Christum, & non tenemur alicui domino obedire, & specialiter domino infideli.

Praeterea Math. 17. scribitur, quod liberi sunt fi¬¬ lii a tributo. Sed per baptismum omnes sumus filii regis regum id est ipsius Dei, quia omnibus nobis dedit Christus potestatem filios Dei fieri, quae potestas potissime confertur nobis in regeneratione bap¬¬ tismali, uel in contritione poenitentiali. Tales ergo sunt liberi a tributo, & dominis petentibus nobis aliqua non tenemur eis obedire.

Praeterea seruitus inducta est propter pecca¬¬ tum, ut supra dicebatur: Sed eum per baptismum, & per poenitentiam mundemur a peccato. ergo mundati non erimus amplius serui, & non tenebimur alicui obedire.

Praeterea, quod absoluit a maiori uinculo, multomagis absoluit a minori. Sed lex noua absoluit nos a uinculo legis ueteris. Ergo mul¬¬ tomagis absoluit nos a uinculo cuiuscunque hominis, uel cuiuscunque domini, qui sit purus homo.

Praeterea, quod illicite a nobis oblatum est: licite possumus resumere si facultas adsit. Sed multi per usurpationem, & per uiolentiam ac¬¬ ceperunt dominia, ergo si facultas adsit: illis non est obediendum.

IN CORTRARIVM est, quod dicitur prima Petri. 2. Serui subditi estote in omni timore dominis: non tantum bonis, & modestis, sed etiam discolis.

Praeterea ad Tim. 6. dicitur, quicunque sunt sub iugo serui: dominos suos arbitrentur omni honore dignos. Et exponit gl. etiam in iugo do¬ minorum, licet infidelium.

RESOLVTIO Principi iniuste praecipienti obediendum non est. sed iuste ac iusta praecipienti fideli, nec non in¬¬ fideli est obtemperandum.

RESPONDEO dicendum, quod cum quaeritur. Vtrum serui debeant obedire suis dominis, etiam infidelibus in tali quaestione de tribus fit mentio, de seruitute: de dominio, & de fi¬¬ de. Hoc ergo ordine procedemus in hac quaestione, quia primo dicemus aliqua de ipsa serui¬¬ tute, quot modis habet esset, & quomodo introducta est. Secundo dicemus de ipso dominio quomodo, & qualiter est dominis obediendum. Tertio tractabimus de ipsa fide. Vtrum tollat, uel diminuat iustitiam dominorum, ex quibus omnibus apparere poterit ueritas quaestionis.

Propter primum sciendum, quod seruitus potest dici duplex. Naturalis, & positiua. Na¬¬ turale est enim, quod uigentes intellectu defi¬¬ ciunt, ut plurimum, uiribus: Quia secundum Philosophum in de anima molles carne aptos mente dicimus: non quod sic sit semper, sed ut plurimum ita contingit, dum tamen illa mollities non proueniat ex flegmate, sicut in mulieribus sed ex raritate & bonitate complexionis, & si molles carne sunt apti mente: Tamen tales, ut plurimum deficiunt in uiribus. Duri carne erunt inepti mente, & ut plurimum abundant uiribus. Propter quod bene dictum est. Consi¬¬ lio pollet, cui uim natura negauit. Et econ¬¬ uerso dici potest, quod uiribus pollet, cui negata est subtilitas intellectus. Secundum ergo hunc modum Philosophus in pri. Politi. inuestigat, qui sunt naturaliter domini, ex qui naturali¬¬ ter serui. Nam qui potest mente praeuidere, est principans natura, & dominans. Qui autem hoc potest corpore facere, est natura seruus, ut ibidem dicitur. Propter quod ibidem concluditur, quod idem expedit domino, & seruo. Nam domino expedit, quod sibi seruiatur cum deficiat uiribus, & seruo expedit, quod alis seruiat, & ab alio dirigatur, cum deficiat intellectu, sed hoc modo loqui de Domino, & seruo non est aliud, quam loqui de aptitudine naturali ad dominandum, & seruiendum, sed multi sunt apti naturaliter ad seruiendum non ad dominandum, qui tamen non sunt serui, sed domini, & econuerso. sed hic loquimur de actu non de aptitudine, & de his, qui sunt actu tales, siue sint digni, siue indigni, & non de his, qui habent aptitudinem, ut sunt domini, & sunt digni dominio.

Dicemus ergo, quod praeter dominium, uel seruitutem naturalem est dare dominium, & seruitutem positiuam. Et si quaeratur quomodo haec introducta sunt, dicemus, quod haec quaestio aut quaerit de facto, & secundum nomen, aut de iure, & secundum ueritatem. De facto autem & secundum nomen habuerunt haec originem a iure belli. Vnde Aug. 19. de Ciui. Dei ait: Origo autem uocabuli seruorum in lingua latina inde creditur ducta, quod hi, qui iure belli possent occi¬¬ di a uictoribus conseruabantur, & serui fiebant a seruando appellati. Sic ergo dicendum est, quantum ad originem uocabuli, & quantum ad ea, quae de facto fiebant. Sed non est iustum, quod quis per usurpationem, & per bellum sine iusta causa bellandi dominium aliquod sibi acquirat. Et si Christiani bellant contra Saracenos, hoc est, quia ipsi a principio fuerunt sub nobis, & tenent aliqua, quae fuerunt nostra, & ubi fuerunt nostra Concilia celebrata. Sed si quaestio nostra quaerat de seruitute, & dominio, ut habent esse de iure, & secundum ueritatem; Dici potest, quod habent esse ex iusta haereditate, uel ex iusta emptione, uel ex alio iusto titulo. vt hoc modo sint aliqui ex iustitia serui, qui sunt alicui domino iuste acquisiti.

Postquam determinauimus de seruitute quot modis habet fieri, & quomodo est introducta, & quomodo aliqui iuste debent aliis seruire: uolumus declarare de ipso dominio quomodo, & in quibus suis dominis serui debent obedire. Dicebatur autem supra quod omne dominium, uel omnis principatus inquantum est quidam ordo, est a Deo: tamen adeptio principatus, uel eius usus potest esse malus, & hoc modo non erit a Deo: His ergo, qui iuste sunt domini, & qui iuste utuntur suo dominio, & suo principatu: debent eis serui, secundum quod huiusmodi in omnibus obedire. Si ergo iuste possunt se subtrahere serui ab obedientia dominorum, uel hoc est, quod non sunt iusti domini, quia usurpando, & uiolenter acceperunt dominium. Vel hoc est quia principatu, & dominio utuntur iniuste. Cum ergo de duobus actum sit: de iniusto principatu, & de eius iniusto usu. Quantum ad primum sciendum, quod aliquando a principio principatus est iniustus, sed processu temporis de iniusto fit iustus. Nam Aug. 19. de Ciuit. Dei ait, quod cum obiiceretur Romanis, Rempubli¬ cam eorum non posse cum iustitia prouinciis imperare, aperte responsum est, quod iuste imperabant, & alii seruiebant, quia utile erat eis sic seruire, quia improbis per dominium Roma¬ norum arripiebatur licentia nocendi subditis dominio Romanorum. Non credimus autem hanc esse sufficientem causam iustae dominationis, ut quod possit quis iuste dominari inuito, quantumcunque suum dominium illi utile es¬ se cognoscat: tamen ex hoc potest esse origo iu¬¬ ste dominationis, & hoc modo iniusta domi¬¬ natio Romanorum poterat fieri iusta. Nam prouinciae subiugatae Romanis uidentes utile esse eis dominium Romanorum, & quia ex hoc quilibet gaudebat bonis suis, & nullus iniuriose opprimebatur ab alio, quilibet delectabatur in magnitudine pacis conuertens arma bellica in uomeres, & in falces, incipiebat esse uoluntarium. & esse iustum, quod prius fuerat inuoluntarium, & iniustum. Nam si uoluntas subiectorum potest quis talibus iuste dominari subiectis. Incipiebant etiam tunc gentes uoluntarie uti legibus Romanorum, & hoc modo approbabant, & iustificabant dominium eorum.

Concludamus ergo & dicamus, quod principi iniusto, id est, iniuste principanti non tenetur subditus obedire, sed si principatus, qui prius erat iniustus, postea approbatione subditorum fiet iustus, non licebit subditis de caetero sine causa iusta, & legitima resilire.

Addemus autem, quod principatus potest esse iustus ex iusta adeptione: sic potest esse iniustus ex iniusto usu. quod dupliciter potest continge¬¬ re. Vel quia praecipit illicita, quibus non solum non obedire, sed etiam pro eis non obtemperandis morti se debet quis exponere, sicut martyres faciebant iussa principum contemnentes. uel potest etiam hoc contingere non solum si praecipiant illicita, quae non possunt fieri sine peccato, sed etiam si praecipiant insolita, ut si uellent imponere noua pedagia, uel nouas talias. Sed haec est magis materia iuristalis, quam Theologica.

His itaque transcursis uolumus soluere pro¬¬ positam quaestionem, quantum ad ea, quae tangunt fidem, quia uidetur inconueniens, quod fideles infidelibus sint subiecti. Sciendum ergo quod fides Christi & eius gratia, uel gratia baptismalis nos non liberant nisi spiritualiter, quia moritur baptizatus, sicut non baptizatus. Propter quod Exec. 18. dicitur: quid est, quod inter uos parabolam uertitis in prouerbium. patres comederunt uuam acerbam, &c. Viuo ego dicit dominus: omnes animae meae sunt. quantum ergo ad animas, & spiritualiter loquendo liberat nos Christus, sed quantum ad corpora differtur ista liberatio usque ad resurrectio¬ nem: tunc autem mutabitur tota natura in melius, & cessabit omnis iste principatus, & omnis ista obedientia, de qua nunc loquimur. Fides ergo Christi non tollit obedientiam, nec liberat nos ab obedientia, uel a iustitia, per quam subditi sumus etiam infidelibus, dicente Christo: Reddite, quae sunt Caesaris Caesari. Nam fi¬¬ des Christi nos iustificat, & facit nos iustos, & causat in nobis iustitiam. Iuxta illud ad Rom. 3. lustitia autem Dei est per fidem lesu Christi su¬¬ per omnes, & in omnes, qui credunt in eum Illud autem quod, causat iustitiam non tollit iustitiam per fidem ergo a debito iustitiae non liberamur: Immo magis huiusmodi debito supponimur, ut habentes fidem Iesu Christi, de quo scriptum est, quod sub coelo non est aliud nomen, sub quo oporteat nos saluos fieri: magis simus debitores omnibus, quibus iuste sumus obligati. Fides ergo quia nos iustificat, ideo ad iustum debitum magis nos obligat, & potissime corporaliter loquendo, secundum quem modum nos non liberat fides Christi.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod per Christum, vel per fidem Christi sumus fi¬¬ lii Dei spiritualiter, & liberamur spiritualiter. Sed non oportet, quod liberemur corporaliter a iugo dominorum nostrorum.

Ad secundum dicendum, quod illud, quod ordinatur ad utilitatem subditorum, non tollit libertatem eorum. Sed ante conuersionem gentium ad Christum potestas etiam gentilium erat ad utilitatem subditorum: quia aliter non posset uiuere mundus, nisi homines praecessent hominibus. Nunc ergo quia iam multitudo gentium intrauit ecclesiam: reprehensibilis esset ille, qui existens sub dominio fideli proprio ope¬¬ re procuraret esse sub infideli: Sed tunc oporte¬¬ bat sic esse Aduertendum tamen, quod illa authoritas Matth. loquitur de tributo: Christus autem, & discipuli eius, quibus erant omnia communia, & nihil habebant proprium, libe¬ rati erant a tributo.

Ad tertium dicendum, quod peccatum primi parentis non solum causat maculam in anima nostra: Sed etiam causat poenalitates in corpore: per baptismum ergo, & per poenitentiam liberamur a macula animae non a poenalibus cor¬¬ porum principatus autem, & potissime secularium, siue laicorum propter bona temporalia est introductus. principatus ergo ecclesiasticus est propter bonum spirituale principaliter; per redundantiam, uel ex consequenti habet esse circa corporalia: Secularis autem principatus econuerso. baptismus ergo, & gratia Christi non liberat nos a dominio seculari. nec ab Ecclesiastico multomagis.

Ad quartum dicendum, quod unum uinculum non absoluitur per aliud, nisi quia unum non compatitur secum aliud. Et quia adueniente ueritate, cessat umbra, & ueritas non compatitur secum umbram: Ideo adueniente lege noua, cessauit lex uetus, quantum ad caerimonalia, & quantum ad figuralia: Quia omnia in figura contingebant, illis. Sed uinculum seruitutis spiritualis, quo quis ligatur in baptismo: compatitur secum uinculum seruitu¬ tis corporalis, quo quis est ligatus, & astrictus dominio laicali.

Ad quintum dicendum, quod a dominio iniusto; eo manente iniusto, potest quis se sub¬ trahere. sed si fiat iustum, ut patet per habita, non potest se subtrahere, nisi causa rationabili mediante.

ARTIC. III. An Religiosi professi suis Praelatis in omnibus teneantur obedire. Conclusio est affirmatiua.

D. Tho. 2. 2. q. 104. ar. 5. Et Quol. 10. ar. 10. Et 2. Sen. d. 44. art. 6. D. Bon d. 44. arti. 3. q ultima Ric. d. 44. q. ultima. Dur. d. 44 q. 4.

TERTIO quaeritur: Vtrum Religiosi professi teneantur suis Praelatis in omnibus obedire. Et uidetur quod sic. Quia dicitur ad Col 3. Filii obedite per omnia parentibus. Sed magis debet quis obedire patri spirituali, quam carnali. ergo &c.

Praeterea beatus Benedictus uult, quod etiam si Praelatus precipiat impossibile, debeat subditus tentare implere: ergo &c.

Praeterea quaelibet religio habet substantia¬ liter tria uota annexa. Viuere in castitate: sine proprio, & inobedientia. Sed castitatem uouet simpliciter, & paupertatem simpliciter: Quia nullo modo licet sibi habere proprium: ergo & obedientiam uouet simpliciter, quod debet suo Praelato in omnibus obedire.

Praeterea inferior non debet habere iudicium de superiori, ergo non spectat ad eum discernere in quibus debeat obedire, in quibus non. Sequitur ergo, quod debeat in omnibus obedire.

Praeterea quilibet Christianus tenetur suis Praelatis spiritualibus in aliquibus obedire. Si ergo Religiosi professi tenerentur suis Praela¬¬ tis solum in aliquibus obedire, superflua uideretur illa Religio.

IN CONTRARIVM est, quod dicit Aug. in regula sua. Honore coram uobis Praelatus sit uobis, timore coram Deo substratus sit pedibus uestris. ergo si aliquid praecipiat Praelatus contra Deum, non est sibi obediendum.

Praeterea, ut habetur Act. 4. Petrus, & Ioannes responderunt Iudaeis: Si iustum est in conspectu Dei, uos potius audire, quam Deum iudicate. quicquid ergo praecipiat homo, magis obediendum est Deo.

RESOLVTIO. Praecipienti contra ius diuinum, aut contra ius naturale obediendum non est: Praecipienti secundum statum suum ea, quae sunt de iure positiuo, refragrandum non est. In iis autem, quae sunt ad regularia, & ad consuetudinem in Religione spectantia, iure ipso Praelatis Religiosi obtemperare debent: in aliis non item: sed consilium datur.

RESPONDEO dicendum, quod de obedientia possumus tripliciter loqui, uel per conparationem ad iura, quibus innititur: Quia obedientia est pars iustitiae & ex aliquo iure oritur, quod unus debeat alteri obedire: Propter quod una comparatio obedientiae potest esse ad iura, quibus innititur. Alia autem comparatio esse poterit ad praesidentes, quibus debetur. Tertia uero comparatio obedientiae erit ad seipsam. Igitur secundum omnia haec tria respondere possumus ad quaestionem propositam.

Propter primum sciendum, quod si com¬¬ paretur obedientia ad iura, quibus innititur: distinguemus triplex ius: diuinum, naturale, & positiuum. Ad ius autem diuinum potissime spectant praecepta primae, tabulae: uidelicet, Non adorare idola. Non periurare. Et in signum, quod sumus subiecti Deo santificare sabbata id est de tempore nostro aliquid dare, ut uacemus diui¬¬ nae deuotioni. Ad haec autem tria sic obligamur, & sic debemus esse obedientes, etiam ipse Deus non posset in hoc dispensare, nec a tali debito nos absoluere. Non enim posset dispensare, quod honor Deo debitus daretur alteri, & quod adoratione latriae adoraretur aliqua pura creatura. Non posset etiam dispensa¬¬ re quod homo periuraret, & quod assumeret inuanum nomen eius. Nec posset a sua subiectione absolue¬¬ re aliquam creaturam, ratione cuius subiectionis debemus aliquid de tempore nostro da¬ re ad santificandum sabbatum id est ad uacandum contemplationi diuinae.

Viso quid sentiendum sit de obedientia prout innititur iuri diuino: Quia in tali obedientia. non solum non potest dispensare Praelatus religiosus, uel quicunque alius princeps, sed nec etiam proprie potest ibi dispensare Deus ipse: uidendum est, Quid sentiendum sit de ea, prout innititur iuri naturali. Dicemus ergo, quod ad ius naturale pertinent praecepta secundae tabulae: in quibus solus Deus potest dispensare non autem aliquis purus homo, secundum, quod huiusinodi. pertinent autem ad praecepta secundae tabulae. Non occidere, Non furari, Non maechari. Quorum omnium opposita mandauit Deus. Praecepit enim Abrahae occidere filium suum innocentem. Et alia sclicet furari fi¬¬ lijs Israel. Et fornicari Oseae. Cum ergo quaeritur, utrum religiosi professi debeant in omnibus suis. obedire praelatis. Dici debet, quod si praelati precipiant aliquid contra ius diuinum: nullo modo debent eis obedire: quia nec ipse Deus proprie loquendo posset in hoc dispensare. Etiam si praecipiant, quod est contra ius naturale nullo modo debent eis obedire: quia nullus purus homo, secundum quod huiusmodi posset in hoc dispensare. Nam ipsi Papae non esset obediendum: si praeciperet aliquid contra ius naturale. Sed si loquamur de obedientia, prout com¬ paratur ad ius positiuum: uidendum est, quomodo illud ius positiuum sit conditum: Quia ad eundem pertinet aliquod ius condere, & illud tollere. Si ergo aliquod ius sit mere positiuum: eiusdem erit condere, & tollere. Ideo si praela¬¬ tus religiosus uelit suum mandatum in aliquo casu non habere robur: si praecipiat contrarium: tenentur sibi subditi obedire. Inferior ergo prae¬¬ latus non potest facere contra id, quod est iniunctum, & impositum a superiori. Sed superior potest contra imposita ab inferiori, quilibet autem potest contra ea, que imposuit ipsemet. Sic ergo loquendum est de obedientia, ut com¬¬ paratur ad iura, quibus innititur.

Volumus autem loqui de ea ut comparatur ad praesidentes, quibus, debetur. Hoc ergo modo dicemus, quod cuilibet praesidenti secundum quod praesidet tenetur homo sibi obedire, & non secundum quod non praesidet, ut duci exercitus, qui praeest bellis, tenetur homo sibi obedire in bellis, patri familias, qui prae¬¬ est familiaribus negocijs domus, illi quibus praeest, debent obedire in talibus negocijs. Religioso autem praelato, & regulari debent obedire sui subditi in regularibus, etiam in his, quae sunt solita fieri in religione illa.

Tertio possumus loqui de obedientia per comparationem ad seipsam dicentes quod obedientia tripliciter potest sumi. Vno modo ut est iniuncta, & sub praecepto, & alio modo ut est consulta, & tertio modo, ut est prohibita.

Obedientia enim ut est iniuncta, & ut cadit sub praecepto, se extendit ad omnia Regularia, & ad omnia quae sunt solita fieri in religione illa. Nam propter hoc datur annus probationis in fauorem recipientium, & recepti. Nam hoc fit ut recipientes possint experiri de recepto, Vtrum placeant eis conditiones eius. Et utrum uideant eis, quod possit proficere in religione illa. Fit hoc etiam in fauorem recepti: ut ipse experiatur, & uideat de regula, & de constitutionibus, & de his, quae sunt solita fieri in religione illa. Vtrum dictet sibi conscientia, quod possit illa onera supportare, & proficere in religione illa. Ista autem obedientia a magnis uocatur sufficiens: quia sufficit religioso, quod obediat praelato suo in regularibus, & in constitutionibus, & in his bonis, & honestis, quae sunt solita fieri in religione illa. Secundo potest sumi obedientia, ut est consulta, & ut cadit sub consilio, & sic se extendit non solum ad regularia, & ad constitutiones, & ad ea, quae sunt solita fieri in religione illa: sed etiam ad omnia quaecumque; licita, & honesta, etiam si uideantur impossibilia. Et haec obedientia a magnis dicitur perfecta.

Tertia autem obedientia dicitur prohibita, uel, dicitur indiscreta, quando inferior obedit superiori in rebus non licitis, & in his, quae non possunt fieri sine peccato. ut si praelatus praecipiat aliquid contra regulam, uel contra Deum, quia in talibus nullo modo subditus debet obedire. Ex his ergo omnibus potest patere solutio ad propositam quaestionem.

Dubitatio Lateralis An semper homo superiori Praelato magis, quam inferiori dedeat obedire. Conclusio est affirmatiua.

Dur. d. 44 q. uitima. Raymundus in summa de obedientia. Et in Decretis c. 1. & 2. 58. d. Et. 2 2 q. 1. Non dicatis. Et Nimis iniqua de ea c. Prael. ibi Pan. 2. not.

VLTERIVS forte dubitaret aliquis, utrum semper homo teneatur obedire superiori Praelato uel superiori praesidenti. Et uidetur quod sic, per id, quod habetur in litera. Si quid iusserit Orator, siue curator, num quid faciendum est si contra Proconsul iubeat? & si Proconsul iubeat, si aliud iubeat Imperator, ergo magis obediendum est maiori, quam minori.

IN CONTRARIVM est, quia maior est Archiepiscopus, quam Episcopus: Tamen in multis obeditur Episcopo, & non Archiepiscopo. Praeterea Episcopus est maior, quam Abbas: Monachi tamen in multis tenentur magis Ab¬ bati, quam Episcopo.

Praeterea potestas spiritualis est maior, quam laicalis tamen laicus si praecipiet sibi solui sua iura, & sua debita: dato, quod spiritualis praelatus mandaret contrarium: deberet subditus suo domino laico obedire.

RESOLVTIO. Quamuis praelato, vel Praesidi superiori magis quam inferiori semper sit obediendum, si absolu¬ te loquamur ex iure tamen communi & ex priuilegio, non semper superiori, sed quandoque inferiori in aliquo est obtemperandum

RESPONDEO dicendum, quod sicut est in alijs entibus, sic est in principatibus. Nam secundum Dyo. 4 de di. no. Non est in uniuerso dare duo aliqua, quorum unum non sit ex alio, Vel ambo non sint ex tertio. Sic ergo, & in principatibus non est dare duos aliquos principatus: quorum unus non sit ex alio, uel ambo non sint ex tertio. Cum ergo quaeritur utrum semper sit obediendum principatui superiori; Debet dici, quod si illi sint duo principatus, quorum unus est superior & alter inferior. Aut ista superioritas attenditur quantum ad aliqua, aut simpliciter. Quia quantum ad ali¬ liqua unus est ex alio. Sed simpliciter ambo sunt ex tertio: Et tunc non oportet quod semper obediendum sit superiori. Nam sic habet ordo ecclesiae quod primo est summus Pontifex: sub illo sunt Patriarchae maiores: sub eis sunt Primates, uel Patriarchae minores, & Archiepiscopi: sub eis Episcopi, & Abbates, & sic de alijs. Istam ergo diuersitatem praelationum ui¬¬ demus esse ortam ex ordinatione Ecclesiae, ad quam ordinationem credibile est concurrisse multas conuocationes Conciliorum, quia quod omnes tangit ab omnibus approbari debet. In omnibus ergo talibus est dare aliquod quasi fons, & origo aliorum, ut simpliciter in uniuerso Deus, cui est in omnibus obediendum. Propter quod si aliud praecipiat homo, & aliud Deus, in omnibus obediendum est Deo, & si aliud praecipiat Papa, quam Archiepiscopus, & aliud Episcopus, uel, Abbas, obediendum est Pape. Sed si illi duo principatus, unus respectu alterius non se habet, ut fons, & origo. Sed secundum ordinationem Ecclesiae: est ibi ali¬¬ qua superioritas proueniens ex suo fonte. Qui talis superioritas non est simpliciter, & omnino non oportet, quod talis inferior sit omnino subditus superiori, & quod in omnibus subditi obediant superiori potestati. Quia in hoc casu unus principatus non est simplici¬ ter ex alio, uel sub alio, sed ambo sunt ex tertio uel sub tertio.

RESP. AD ARGVM. DVB. LAT. Et ex hoc procedunt tria argumenta facta in hac ulteriori Dubitatione. Nam licet subditus plus teneatur obedire Papae, quam Archiepiscopo, & quam Episcopo: & Monachus plus Papae, quam Abbati, & in his non habet locum exemptio: In alijs tamen potest exemptio habere locum secundum quod ordinatum est iure comuni, uel a priuilegio speciali. Et ideo Episcopo possunt teneri sui subditi in aliquo magis, quam Archiepiscopo: & Monachi Abbati, in aliquibus magis, quam Episcopo, uel Archiepiscopo. Tamen nisi ex ex iure communi procedat, uel ex priuilegio speciali, semper superiori praelato est magis obediendum, quam inferiori. Et ex hoc patet solutio ad duo argumenta in contrarium facta.

Ad tertium autem, quod obiiciebatur de potestate spirituali, & seculari, uel laicali, dici debet quod illi principatus non sunt omnino eius¬¬ dem rationis. Et hoc satis solutum est ex Euangelio: Quia reddenda sunt, quae sunt Caesaris Caesari: & quae sunt Dei Deo. Soluta ergo quaestio ne principali, & ulteriori secundum se, & secundum argumenta in contrarium facta: Restat soluere argumenta principalis quaestionis.

RESP. AD ARG. ART. TER. Ad primum dicendum, quod cum dicitur: in omnibus obediendum est parentibus: patet, quod non est utrum in omnibus absolute, & simpliciter. Sed in omnibus, quae spectant ad prelationem patris Nam si pater praeciperet aliquid contra. Deum: non solum non esse: ei obediendum, sed etiam resistendum. Sic etiam in proposito Religiosi, & alii subditi debent suis praelatis obedire non in omnibus, & absolute, & simpliciter: Sed modo, quo dictum est.

Ad secundum dicendum quod beatus Benedictus, ibi loquitur de obedientia perfecta, & ut cadit sub consilio, secundum quam obediendum est Praelato in cibus, & per omnia, quae possunt fieri sine peccato: Tamen certum est, quod aliqua possit praecipere Praelatus Religiosus possibilia fieri sine peccato, a quibus possit subditus licite reclamare, & ad ea, quae non teneretur subditus ex procepto, nisi forte ex consilio, & ex obedientia perfecta. Ad tertium dicendum, quod castitas habet suam materiam specialem, & paupertas etiam: sed obedientia habet materiam ualde generalem. Quia absolute loquendo potest quis etiam praecipere illicita, & indebita. Propter quod subditus non debet, & non tenetur omnimode obedire.

Ad quartum dicendum, quod quantum ad ea, quae praecipiuntur secundum regulam, uel constitutiones, uel secundum usitata Religionis, subditus non habet discernere. Sed si notabiliter praeciperentur magis grauia, ut puta quod nuda humus es¬¬ set eius lectus, uel aliquid simile: posset licite re¬ clamare, si in religione illa hoc non esset assuetum.

Ad quintum dicendum, quod satis sunt astricti, & ligati omnes Christiani renunciantes Satha¬¬ nae, & omnibus pompis eius, & Christianam uitam age¬¬ re profitentes, secundum quam induunt nouum hominem, qui secundum Deum creatus est. Tamen religiosi sunt magis astricti. Quia ultra hec obligantur ad tria uota essentialia religioni, pro¬¬ ut illa tria uota in eorum regula continentur.

Dubitatio i. Litteralis.

SVPER literam primo quaeritur su¬¬ per illo uerbo. Post praedicta. Videtur quod sit ibi ordo peruersus, quia primo determinauit de actu peccandi. Et nunc ultimo determinat de potentia peccandi, cum potentia praecedat actum sicut causa praecedit effectum. Dicendum, quod duplex est ordo, rerum, & doctrinae. Ordo rerum est quantum ad esse, & secundum hunc ordinem causa praecedit effectum. Sed secundum ordinem doctrinae non semper est ita, quia quo ad nos aliquando effectus sunt notiores causis, & ordine doctrinae praecedunt suas causis. Et quia potentiae cognoscuntur per actus, ut patet per Philosophum in secundo de anima. Ideo ordo quem tenuit Magister, tenuit eum, ut Magister, & ut docens, quia est ordo doctrinae.

Dubitatio. ii. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur. vtrum potentia peccandi. Videtur, quod non debuit loqui singulariter, sed pluraliter, & dicere, utrum potentiae peccandi, cum actus plurium potentiarum possint concurre¬ re ad peccatum; Dicendum quod licet multae potentiae possint concurrere ad peccandum materialiter, tamen formaliter, & principaliter sola uoluntas est illa, qua peccatur, & bene agitur, ut est in superioribus multipliciter declaratum.

Dubitatio. iii. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod mala uoluntas non est in nobis a Deo. Contra, Nam uoluntas, & liberum arbitrium dicunt unam, & eandem rem, & unam, & eandem potentiam. Cum ergo liberum arbitrium sit in nobis a Deo. ergo &c. Dicendum quod uoluntas, ut supra diximus, aliquando stat pro potentia, aliquando stat pro actu, & quantum ad modum loquendi, ut plurimum stat pro actu. Nam cum quis dicit, haec est uoluntas mea. Idem est ac si diceret, hoc ego uolo. Et ex hoc patet solutio ad questionem quia uoluntas peccandi, ut dicit potentiam, a qua percedit lactus peccati, est a Deo. Sed ipse actus peccati non est a Deo, uel ipsa uoluntas peccandi, ut dicit actum peccati non est a Deo.

Dubitatio. iiii. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de solutione iam data, quia ipse etiam actus peccandi est a Deo inquantum actus. Dicendum quo utrunque potest dici a Deo, & non a Deo, tam potentia peccandi, quod actus. Sed potentia peccandi est a Deo simpliciter. Si autem dicitur non esse a Deo, hoc est secundum quod. De actu autem econuerso simpliciter debet dici non a Deo, si aut est a Deo, hoc est secundum quod Nam quod est in potentia non est: posse ergo defice¬¬ re non est deficere. Potentia ergo peccandi uel deficiendi formaliter dicit aliquam rem, uel aliquod ens: Ideo simpliciter est a Deo. si autem dicitur non a Deo hoc est secundum quid. Sed actus defectiuus, uel actus peccati formaliter dicit ipsum defectum. si autem dicit actum, hoc est materialiter. Ideo simpliciter debet dici non a Deo, Si autem dicitur a Deo hoc erit materialiter, & secundum quid, & in quantum actus.

Dubitario. V. Litteralis.

Vlterius autem dubitaret aliquis de eo, quid in littera dicitur, Si pluribus sanctorum testimoniis.

Contra. videtur, quod probatio Magistri nulla sit: quia auctoritates inductae a Magistro non loquuntur de potentia peccandi, sed de potestate praelationis.

Dicendum quod quilibet homo est aliquo modo praelatus sui ipsius, quamdiu est in uia, in qua existens potest bene, & male facere. quia Deus fecit hominem, & reliquit eum in manibus consilii sui, & posuit coram eo ignem, & aquam, ut ad quod uellet, extenderet manum suam. Immo praelationes, quae sunt ad alium: sumunt originem ex praelatione, quae est ad seipsum, quia qui nescit se regere: non debet rege¬¬ re alium. propter quod de potestate peccandi procedere ad potestatem praelationis, & econverso non sint probationes indebitae, sed debitae, si bene intelligantur.

Dubitatio. vi. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur: Per me Reges regnant, & Tyranni, &c. Quae differentia est inter Regem, & Tyrannum.

Dicendum, quod ad praesens possumus assignare triplicem differentiam. Vna est, quia rex intendit bonum publicum. Tyrannus uero bonum priuatum. Secunda est, quia rex intendit bonum aliorum, id est bonum eorum, quibus praeest, Tyrannus uero intendit bonum proprium. Tertia est quia rex praeest suis subditis tanquam filis: Tyrannus uero tanquam seruis.

Dubitatio. vii. Litteralis.

Vlterius forte dubitaret aliquis de eo, quod in littera dicitur, quod Apostolus ibi loquitur, &c. Sed uidetur ex hoc quod magister non soluat argumentum. Nam potestas, quam. habet diabolus, est a Deo ergo non debemus resiste¬ re potestati eius. Dicendum, quod Magister soluit, & bene. Nam Apostolus loquitur de pote¬¬ state praelationis, cui ut obedientia cadit sub consilio, non debemus resistere. sed obedire nisi praeciperet aliquid contra Deum. Sed Diabolus non habet in nos praelationem aliquam, nisi usurpa¬¬ tam, inquantum consentimus ei per peccatum. Nam per peccatum simus serui Diaboli, & quia debemus penitere de peccato, & nos subtrahe¬¬ re a seruitute peccati, quantum possumus; ideo debemus resistere potestati diaboli, quia sub¬¬ trahendo nos a peccato, subtrahimus nos a po¬¬ testate diaboli. Non est ergo simile de potestate diaboli, & de potestate praelationis, ut dicit Magister in littera, & bene. Et in hoc terminetur praesens opus super secunda parte secundi Sententiarum. Laus inde sit ipsi Christo unico domino nostro, qui cum patre, & spiritu sancto est unus Deus benedictus in secula seculorum. Amen.

Finis operis, quod centum fere annos in tenebris iacuit post unicam editionem, quae fuit quadraginta circiter annos post inuentam imprimendi artem. LAVS DEO