Quaestio 1

ARTIC. I. An potestas peccandi sit a Deo. Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 2. Sen. d 4 ar 1 D. Bon. d. 44 ar. 1. q. 1. Ric. d 44. q. 2. Sco. d. 44. q. 1. Biel. d. 44. q. 1. Tho. Arg. d. 44. ar. 3. Ant Ardr. d. 44 q. 1. Dur. d. 44. q. 1. C. d. 44. q. 1.

AD primum sic proceditur. Videtur quod potentia peccandi non sit a Deo. Nam si aliqua esset huiusmodi potentia peccandi, illa esset liberum arbitrium. Sed ut ait Anse. in libro de libero arbitrio, posse peccare, nec libertas est, nec pars libertatis, ergo &c.

Praeterea Dei perfecta sunt opera, ut dicitur Deuteronom. 32. Sed actus est perfectior, quam potentia peccandi. Si ergo potentia peccandi esset a Deo, ergo multo magis ipsum peccatum esset a Deo. Sed hoc non est uerum. ergo &c.

Praeterea sicut respectu boni operis est dare pos¬ se, & uelle. Ita respectu peccati est dare posse, & uelle. Sed uelle peccare non est a Deo. ergo nec posse.

Praeterea semper effecus reducuntur in similitudinem suae causae. Si ergo posse peccare esset a Deo. Ergo hoc haberet suam similitudinem in Deo. Ergo posse peccare esset in Deo.

Praeterea, cuius usus malus est, ipsum quoque malum est, Sed usus potentiae peccandi est ipsum peccare. Cum ergo peccare sit malum, potentia peccandi est mala. Sed nllum malum est a Deo. Ergo &c.

IN CONTRARIVM est, quia potentiae rationales sunt ad opposita, eadem ergo erit potentia peccandi, & bene operandi. Sed potentia bene operandi est bona, & est a Deo. Ergo & potentia peccandi, cum eadem res sit haec, & illa.

Praeterea omne ens est a Deo. Sed potentia peccandi est aliqua res, & aliquod ens. ergo &c.

RESOLVTIO. Potentia peccandi in nobis, cum sit ens quoddam, a Deo est. Nam actum, etiam peccati, in quantam actus est, non ut est, deformis, & defectiuus ab eo esse affirmamus.

RESPONDEO dicendum, quod secundum Augu. 2. de libero arbitrio, circa finem tria sunt genera bonorum, quaedam sunt bona magna, quaedam sunt minima, quaedam bona media. Magna autem bona sunt, sine quibus non recte uiuitur, & quibus nemo male utitur, & huiusmodi bona sunt uirtutes: quia uirtus est bona qualitas mentis, qua recte uiuitur, & qua nemo male utitur. bona uero minima sunt haec sensibilia, & corporalia dicta per opposi¬ tum ad bona magna, uel ad bona maxima. Nam sicut sine uirtutibus non possumus bene uiue¬ re, & eis non possumus male uti. Sic econtrario sine bonis corporalibus possumus bene uiue¬ re: Iuxta illud ad Romanos: Igitur ego ipse mente seruio legi Dei, Carne autem legi peccati pos¬ sumus etiam his corporalibus male uti, sed in¬ ter haec duo genera bonorum magna, & minima est dare bona media cuiusmodi sunt potentiae animae, quae conueniunt cum bonis magnis, siue cum uirtutibus, quia sine talibus potentijs non possumus, bene uiuere, & conueniunt cum bonis minimis, siue cum bonis corporis: quia sicut bonis corporis possumus male uti: sic poten¬ tijs animae possumus male uti.

Cum ergo quaeritur, utrum potentia peccandi sit a Deo; Dicere possumus, quod hanc quaestionem soluit Aug. dupliciter, uidelicet loquendo de hoc triplici genere bonorum. Nam, ut ait in eodem secundo de libero arbitrio, quae¬ cumque bona quamuis magna, quamuis minima, sine Deo esse non possunt. Sed si magna, & minima bona sunt a Deo, ergo & bona media, cuius¬ modi sunt potentiae animae sunt a Deo. Hoc idem dicit libro primo Retractationum, quod uir¬ tutes, quibus recte uiuitur, magna bona sunt. Species uero quorundam corporum, sine quibus recte uiui potest minima bona sunt, potentiae uero animae, sine quibus recte uiui non potest me¬ dia bona sunt. Et subdit, quod uirtutibus nemo male utitur. Caeteris autem bonis medijs, & minimis male uti quis potest. Et subdit id, per quod potest haberi solutio quaestionis propositae, quod abundantia, & magnitudo bonitatis Dei non solum magna, sed etiam media, & minima bona praestitit nobis. Omnia ergo gene¬ ra bonorum sunt in nobis a Deo: magna, me¬ dia, & minima. Sed quia inter media bona computantur potentiae animae, cum potentiae peccandi sit aliqua potentia animae, quia est ipsum liberum arbitrium, & ipsa uoluntas de¬ necessitate concluditur, quod potentia peccandi sit in nobis a Deo. Causa autem quare omnia genera bonorum sunt in nobis a Deo: assi¬ gnatur praefatis li. & c. Retractationum, ut omnibus modis, uel secundum omnia genera bonorum laudetur Deus. Ideo dicitur ibidem, quod magnitudo bonitatis Dei praestitit nobis omnia genera bonorum: Cum magis laudetur in magnis, quam in medijs. & magis in medijs, quam in minimis bonis, & magis in omnibus, quam si non omnia tribuisset: Sic ergo generaliter, quia omnia genera bonorum sunt in nobis a Deo: cum poten¬ tiae animae tanquam bona media computentur inter omnia generaliter, & cum potentia peccandi, quae est liberum arbitrium, uel uoluntas contineatur inter potentias animae: si omnia huiusmodi genera bonorum sunt in nobis a Deo. oportet quod potentia peccandi sit in nobis a Deo.

Possumus autem, & specialiter hoc probare. Nam cum uoluntas sit in nobis a Deo, & uoluntas sit illa potentia, qua recte uiuitur, & qua peccatur, ut ait Aug. praefatis li. & ca. Retractationum, consequens est, quod eadem potentia sit peccandi, & bene agendi, & quod illa potentia sit in nobis a Deo, quia liberum arbitrium, uel uoluntas est in nobis a Deo: Tam ergo generali¬ ter, quam specialiter probatum est, quo potentia peccandi est in nobis a Deo. Possumus autem hoc idem tertio declarare ea, quae uidemus in naturalibus. Nam claudicatio quaedam ambulatio est: sed est ambulatio defectiua. quantum autem ad id, quod est ambulationis, oportet quod reducatur in potentiam gressi¬ uam, quae est potentia naturalis, & quae est no¬ bis a natura, & a Deo. Et si potentia ambulandi defectiua, per quam progredimur in actum claudicandi, est in nobis a natura, & a Deo: multo magis potentia peccandi, non obstante, quod peccare est actus defectiuus & in nobis a Deo. Potentia autem gressiua etiam defectiua, quae educitur naturaliter de potentia materiae, dicitur esse in no¬ bis a natura, & a Deo. Sed potentia peccandi cuiusmodi est liberum arbitrium, uel uoluntas, quae non fundatur in organo: sed in ipsa essentia animae, quae est a Deo per creationem dicitur esse in nobis specialiter a Deo. Quod autem multo magis potentia peccandi sit in nobis a Deo quam potentia claudicandi sit in nobis a natu¬ ra, uel a Deo: patet quia potentia claudicandi non potest esse sine defectu in potentia gressiua, sed potentia peccandi potest eem in nobis sine omni defectu in potentia uoluntatis, uel in libero arbitrio, quod est potentia peccandi, loquendo de defectu priuatiuo, qui est eius, quod est aptum natum inesse licet hoc non possit esse sine defecti negatiuo quia potentia peccandi semper est potentia de¬ fectibilis, sed potentia claudicandi est potentia gressiua defectiua non solum negatiue, sed etiam priuatiue. Nam aliquid deficit potentiae gressi¬ uae de eo, quod est ibi aptum natum naturali¬ ter inesse, propter quem defectum non potest exire in rectam ambulationem, sed exit in claudicationem. Nam si nullus esset defectus in voluntate, quantum ad id, quod est ei aptum natum inesse: posset uoluntas exire in actum peccati, & posset dici potentia peccandi, secundum quem modum peccandi nulli dubium esse debet, quod talis potentia peccandi esset in nobis a Deo

His itaque transcursis uolumus soluere tria dubia directe tangentia huiusmodi quaestionem, quorum primum est, quia si liberum ar. est potentia peccandi, uidetur, quod posse peccare sit libertas, uel pars libertatis. Cuius contrarium habetur ab Ansel. in principio de libero arbitrio

Secundum autem dubium est, quod si liberum arbitrium est potentia peccandi, & haec potentia est in nobis a Deo, cum liberum arbitrium sit eadem potentia, quod uoluntas. Videtur, quod uoluntas peccandi sit in nobis a Deo, cuius contrarium possit haberi ex littera.

Tertium autem dubium circa hanc materiam est, quia posse peccare non uidetur esse posse, sed non posse, Sicut posse mori non est posse, sed non posse.

Propter primum sciendum, quod posse peccare non est libertas, nec pars libertatis. quod ueritatem habet, quia liberum arbitrium quod est potentia peccandi liberius est si sit confirmatum per gratiam, ut non possit peccare, quam si pos¬ sit peccare. Nam peccatum est quidam motus liberi arbitrii inordinatus, & contra naturam, quia uirtutes sunt secundum naturam, Vitia autem contra naturam, ut est in superioribus declara¬ tum. Sic enim uidemus in toto uniuerso, quod illa, in quibus non potest esse error, nec deuiatio ab eo, quod est secundum naturam, cuiusmodi sunt corpora super caelestia, sunt liberiora istis corporibus inferioribus, in quibus potest esse error, & deuiatio a Deo, quod est secundum naturam, ideo dicitur circa finem. 12. Meta¬ phisicae, quod corpora supercaelestia se habent in uniuerso, quasi liberi in domo. Nam hoc est liberum, quod est sui gratia, ut dicitur in primo Metaphysicae, Sed illud enim magis sui gratia, ut dicitur in primo Metaphy. quod non potest cadere abeo, quod est sibi secundum naturam. Et ille quasi seruus dici debet, qui cadit ab eo, quod est sibi secundum naturam. Propter quod faciens peccatum dicitur esse seruus peccati. Nam semper uicti dicuntur esse serui. Cum ergo uoluntas, uel liberum arbitrium de se sit aptum na¬ tum tendere in bonum, si deuiet a bono, hoc est quia uel suggestione, uel delectatione, uel alio modo uincitur in sic deuiando. Potentia, ergo peccandi est in ipsum liberum arbitrium, quod est in nobis a Deo. est tale tamen liberum arbitrium defectiuum, & ex nihilo. Propter quod defectum, uel propter quod esse ex nihilo competit sibi posse peccare, Sed propter esse ex nihilo non tollitur sibi quin sit a Deo. quia omnia sunt a Deo ex nihilo liberius ergo esset liberum arbitrium si non posset peccare, quia non posset mere¬ ri, quam si potest peccare, ideo posse peccare di¬ citur non esse libertas, nec pars libertatis. Aduertendum tamen, quod proprie libertas opponitur coactioni, quod hoc modo liberum arbitrium libere peccat, libere agit, recte, & non recte, quia nec ad hoc nec ad illud proprie loquendo. Nam uoluntas coacta uoluntas est, & plus habet de uoluntario, quam de inuoluntario, ut supra dicebatur, sed libertas non solum opponitur coactioni. sed etiam defectui naturali, secundum quem modum corpora caelestia dicuntur libera, quia non possunt deficere ab eo, quod eis conuenit secundum naturam. Et ista inferiora non dicuntur libera, quia pos¬ sunt sic deficere. Et quantum ad hunc defectum quia posse peccare est posse deficere ab eo, quod est secundum naturam, ideo tale posse dicitur non esse libertas, nec pars libertatis. Liberum ergo arbitrium quod est potentia peccandi in uiatoribus est in nobis a Deo non obstante, quod non est de nihilo, & quod est quid defectiuum, & non obstante, quod posse peccare, nec est libertas, nec pars libertatis, intelligendo hoc modo, quo dictum est, ut est per habita manifestum.

Secundum autem dubium sic potest tolli. Nam licet arbitrium, uel uoluntas sit potentia peccandi, tamen dicitur potentia peccandi esse in nobis a Deo, & uoluntas peccandi non di¬ citur esse in nobis a Deo, quia uoluntas potest stare pro potentia, & pro actu, & cum dicitur, quod uoluntas peccandi non est in nobis a Deo ibi uoluntas stat pro ipso actu. Nam idem est ibi uolunt as peccandi: quod uelle peccare. Et quia ad peccare sufficit solum uelle, oportet quod uelle peccare sit peccatum. Possumus ergo concedere, quod potentia peccandi est in no¬ bis a Deo, & tamen uoluntas peccandi id est uelle peccare, uel ipsum peccatum non est in nobis a Deo, quia potentia peccandi, uel posse peccare potest in nobis esse sine peccato. Sed peccare, uel ipsum peccatum non potest esse in nobis sine peccato. propter quod si accipe¬ tur uoluntas peccandi pro ipso libero arbitrio, prout est potentia, per quam possumus pecca¬ re, & prout talis potentia non est coniuncta actui, & non est coniuncta peccato: Sic sumendo uoluntatem peccandi, non esset, inconueniens eam esse in nobis a Deo. Tamen hunc modum intelligendi simpliciter locutio non patitur, nisi cum hac expositione, ut expositum est.

Tertium autem dubium de leui etiam tolli potest. Nam non est simile de posse peccare, & de posse mori. Nam solum patiendo, & nihil agendo possumus mori. Sed solum patiendo, & nihil agendo non dicimur proprie peccare. Nam licet passio possit esse simpliciter inuoluntaria. Peccatum tamen dicitur semper uoluntarium, quod sine uoluntarie agere rem indebitam, uel cessare a debita actione esse non potest. Ad formam autem arguendi, quod pos¬ se deficere non est posse, dici potest, quod cum¬ per eandem potentiam possimus recte agere, & a recta ratione deficere, quia uoluntas est illa, qua recte agimus, & qua a recta ratio¬ ne deficimus, quia una est potentia, qua pos¬ sumus hoc, & illud, cum illa potentia sit in no¬ bis, a Deo est, & possimus hoc, & illud, licet posset dici, non a Deo agimus hoc, & illud a Deo. Sed, ut agimus hoc id est recte a Deo, ut agimus illud id est non recte non est a Deo, nisi secundum quid, inquantum est ibi agere. Nam etiam actus peccati inquantum actus est a Deo, sed omne ens est a primo ente, & omnis actus a primo agente.

RESP. AD ARGVM. Ad primum patet solutio per iam dicta, quia non obstante quod posse peccare non est libertas, nec pars liber¬ tatis, potentia tamen peccandi est in nobis a Deo, ut est per habita manifestum.

Ad secundum dicendum, quod Dei perfecta sunt opera, quod hoc potest intelligi de his, quae agit Deus immediate. Sicut fuit in operibus sex dierum, ubi omnia facta sunt perfecte, & ubi nulla fuit monstruositas. Sed in his, quae facit Deus mediante creatura, uel in his, quae facit liberum arbitrium mediante rotione actionis, creaturae, uel ratione actionis liberi arbitrii, potest ibi esse defectus, uel possunt ibi esse monstra, & peccata.

Ad formam autem arguendi dicendum, quod cum dicitur, quod actus est perfectior, quam potentia, dici debet, quod in bonis uerum est. Nam melius est esse sanum, quam posse sana¬ ri. Sed in malis est econuerso, quia maius malum est esse actu infirmum, quam posse infirmari, & quia magis malum est, quid magis imperfectum, & minus bonum &c.

Ad tertium patet solutio per iam dicta: quia non est simile de uelle, & de posse.

Ad quartum dicendum, quod ea, quae sunt a Deo habent ideam, & similitudinem in Deo, uerum est, ut sunt entia, & sunt a Deo. Sed non oportet, quod habeant similitudinem in Deo, ut sunt nihil, & ut sunt a se.

Ad quintum dicendum, quod etiam bonis possumus male uti. Sed malus usus non est usus, sed abusus. Vsus ergo rei est semper respectu¬ boni, si autem male utamur re, erit ibi non usus sed abusus, Eadem ergo potentia possumus uti bene agendo, & abuti peccando. Potentia ergo peccandi, quae est liberum arbitrium est bona, & eius usus est bonus, Sed eius abusus est malus, & peccatum. Vel possumus di¬ cere, quod multae locutiones, ut simplices, sunt uerae quae ut reduplicatae contrahunt falsitatem. Quia ergo eadem est potentia, qua recte uiuitur, & qua peccatur, oportet quod illa potentia, simpliciter loquendo, sit bona. Illa ergo potentia, ut potentia, non implicat defectum, sed est defectibilis, & per eam potest quis deficere, & potest peccare, & malum facere. Sed ex hoc non est actu mala, sed potest esse mala. Et ex hoc non arguitur, quod sit mala, Sed quod non sit summe bona. Nam bonum, quod potest deficere, non arguitur ex hoc, quod non sit bonum, & quod non sit a Deo, sed quod non sit summum bonum. Potentia, ergo peccandi, simpliciter loquendo est bona, Sed non est summe bona, quia est defectiua, & ex nihilo.

Talis ergo potentia est ens a Deo, sed de se est nihil, secundum quem modum est omnis creatura, quae de se est nihil, quae sibi derelicta redigitur in nihil. Potentia ergo peccandi, ut ens, est a Deo, sed cum hac reduplicatione, ut est defectiua, & ut est nihil, potest dici non esse a Deo, sed a se.

ARTIC. II An omnis Principatus sit a Deo: Conclusio est affirmatiua.

D. Th. 2. Sent. d. 44. ar. 2. D. Bon d. 44. ar. 2. q. 1. Ric d. 44. q. 3. Tho. Arg. d. 44. ar. 4. Dur. d. 44. q. 2.

SECVNDO queritur de potestate principandi, utrum omnis principatus, & omnis praelatio sit a Deo. Et uidetur quod non. quia di¬ citur Oseae. 8. Ipsi regnauerunt, & non ex me, principes extiterunt, & non cognoui.

Praeterea id, quod peruerse fit, non est a Deo, Sed quaedam praelationes peruersae fiunt, uel per¬ uersae acquiruntur, ergo &c.

Praeterea quod est a summo rege non est usurpatum Sed quaedam praelationes dicuntur usurpari, ergo &c.

Praeterea sicut: Quod Deus coniungit, homo non debet separare, ita quod. Deus dat, homo non debet auferre. Sed ab aliquibus suae praelationes iustae auferuntur, ergo &c.

Praeterea omne, quod est, a Deo ordinatum est. Iuxta illud ad Rom. 13. Quae autem sunt a Deo ordinata sunt. Sed in multis praelationibus nide¬ mus multas inordinationes, ergo &c.

IN CONTRARIVM est, quia praelationes bonorum magis debent dici a Deo esse, quam malorum, sed praelationes malorum sunt a Deo. Iuxta illud Iob. 34. Qui regnare facit hominem Hipocritam, &c.

Praeterea quidquid ordinatum, est a Deo est. Sed in omni praelatione inuenitur quaedam ordinatio, & quidam ordo superioris, & inferioris, ergo &c.

RESOLVTIO. Principatus omnis est a Deo, tanquam a primo Agente, & ultimo fine.

RESPONDEO dicendum, quod in hac quaestione sic procedemus. Quia primo osten¬ demus, quod omnis praelatio est a Deo, prout Deus est primum agens, a quo sunt omnia Secundo ostendemus hoc idem, prout Deus est ultimus finis, in quem reducuntur omnia. Tertio addemus quaedam ad soluendum difficultates argumeurorum factorum, & possibilium fieri.

Propter primum sciendum, quod omnis prae¬ latio consistit in quadam actione, prout Praelati habent regulare, & dirigere, & alia quae sunt fienda contra subditos suos. Cum ergo Deus sit primum agens, a quo est omne agere, opor¬ ter omnem praelationem, cum consistat in quodam genere reduci in Deum tanquam in suam causam. Prossumus tamen si uolumus hanc ratione magis proprie adduce¬ re ad propositum, quia ut dicitur in 2. Meta. Semper primum est causa omnium aliorum. Et quia Deus est primum ens, ab eo sunt omnia entia. Quia est prima substantia, ab eo sunt omnes substantiae. Quia ergo est primum princa¬ pans, ab eo sunt omnes principantes. Propter quod omnis principatus, & omnis praelatio est a Deo.

Secunda ratio ad hoc idem sumitur ex eo, quod Deus est ultimus finis, in quem omnia alia reducuntur. Et specialiter, est ultimus finis noster. Iuxta illud Aug. in princ. confes. Domine nos fecisti ad te, & inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te. Omnes enim prelationes institutae sunt propter electos, ad hoc, quod electi perueniant ad ipsum Deum, quo sunt fruendi electi. Et quia homo naturaliter est animal sociale, non potest per se hebere sufficientiam uitae, nec potest bono modo per se uiuere. Quilibet enim ad suum uiuere tot indiget, quod sibi ipsi non potest bene sufficere. Propter quod, oportet quod ducatur ad uitam politicam, siue socialem. Et ideo propter sufficientiam uitae communitas domus, uici, & ciui¬ tatis potest dici naturalis. Nam in una domo inuenit sufficientia uitae, forte ad diem. Sed in uico inuenitur talis sufficientia ad maius tempus, Sed in ciuitate debet inueniri talis sufficientia in uita tota. Si enim ciuitas sit sufficiens, & perfecta, nihil potest homo indigere in tota uita, quod non inueniat in ciuitate, siue hoc fiat per mercationem, siue aliter. Et ideo diffinitur ciuitas a Philosopho, quod est communitas perfecta in uita tota. Ex his ergo omnibus tantum habere uolumus, quod homo est animal sociale. Sed ubicunque est aliquorum societas, secundum Philosophum oportet alterum esse principans, ut si materia sociatur formae, forma est ibi principans. si anima associatur corpori: anima est ibi principans. Si clementa commiscentur ad inuicem, aliquod est ibi principans, cuius motum naturaliter sequitur mixtum ex illis elementis. Ergo si naturale est homini, quod uiuat in societate: oportet aliquem illorum naturaliter ibi esse principantem. Non ergo posset uiuere genus humanum sufficienter sine principante. Et quia quandiu sumus in uia, ad hoc sumus, ut per¬ ueniamus ad terminum, & ut perueniamus ad Deum, qui est finis, & terminus noster, Propter quod omnis principatus est a Deo, ut per¬ ueniamus ad Deum. Et ideo cum peruentum erit ad Deum, uel cum perueniemus nos electi ad ipsum: euacuabitur omnis principatus, & omnis potestas, & omnis uirtus. Et ideo dicitur prima ad Cor. 15. Deinde finis cum tradiderit regnum, Deo, & patri: cum euacuauerit omnem principatum potestatem, & uirtutem Vbi uult glo. quod dum durat mundus: An¬ geli Angelis, Daemones Demonibus: homines hominibus praesunt. Sed in fine mundi cum Christus tradiderit regnum, id est electos, super quos regnat, Deo, & patri, & quando comple¬ tus erit numerus electorum: quando iam electi peruenerint ad Deum, tunc cessabit omnis principatus. Et quia bonum ordinis est maximum bonum: post bonum ducis, uel post bonum principis, ut haberi potest ex Phil. concluditur, quod unus principatus, & unus priceps. Ideo totus ordo principantium, qui reducitur in unum principantem, & unum principem specialiter est a Deo ad hunc finem, ut omnia tanquam in finem ultimum reducantur in Deum Et cum sic erunt reducta (Quia adepto fine cessat motus) hoc facto cessabit omnis principa¬ tus. Ostenso quomodo omnis principatus est a Deo, prout est primum agens, & ultimus finis omnium; Restat tertio addere quaedam propter difficultates argumentorum.

Dicemus autem, quod in principatu est tria considerare, uidelicet ipsam rem, siue ipsum principatum in se, qui est quidam ordo inferiorum ad superiorem, & econuerso. Secundo est ibi considerare adeptionem principatus.

Tertio executionem, uel usum ipsius principatus. Ipse autem principatus, ut est quidam ordo, semper est bonus, quod non solum bona, sed etiam mala bene ordinata in suo loco posita laudabiliora sunt, & eminentius commendant bona. Semper enim ex ordine consurgit aliquod bonum, & semper ex principatu, siue princeps sit bonus, siue malus aliquod bonum inde euenit ipsis electis, quibus omnia cooperantur in bonum, etiam peccata. Quia humiliores inde resurgunt, & per persecutio¬ nes principum, quia inde puriores fiunt. Vnde Aug. bonos, & malos: electos, & alios. 1. de Ciui. Dei comparat, sicut aurum ad stipulam. sicut granum ad paleam, & sicut oleum ad amurcam. Nam sub eodem igne aurum ruti¬ lat, & stipula fumat, & sub eadem tabula paleae conteruntur, & granum purgatur, & sub eodem pondere praeli oleum nitet, & amurca faetet. Ipse ergo principatus, siue ipse ordo principandi, siue princeps sit bonus, siue malus a Deo est: & est in bonum electorum: Qui tam sub bono principe, quam sub malo, tanquam aurum rutilant: tanquam granum purgantur, & tanquam oleum nitent. Et est ad malum aliorum, qui tanquam stipula fumant: tanquam paleae conteruntur: tanquam amurca foetent. Quod totum intelligendum est, quantum ad finalem iustitiam: quia quantum ad finem uitae tales inuenientur electi: quia illi semper bene finient. Et tales reprobi, quia semper male finient. Ipse enim Deus ante mundi constitutionem elegit electos: ut diuina gratia semper bene finiant. Et praesciuit reprobos: ut eorum culpa semper male finiant.

Principatus ergo ut est quidam ordo sem¬ per est bonus, & semper est a Deo. Sed quantum ad eius adeptionem, uel quantum ad eius usum potest esse bonus, & malus: Quia quis bene, & male potest adipisci bonum. Nam bonum est aurum, & bene quis adipiscitur ipsum: qui per proprium laborem lucratur illud: & male, qui furtiue adeptus est ipsum. Sic ergo bonus est principatus: sed male, & bene potest quis adipisci illum, & postquam adeptus est eum: potest eo bene, & male uti. Quia exceptis uirtutibus, quibus non contingit male uti: caeteris alijs bonis possumus bene, & male uti: ut uult Aug. 1. Retracta. Et per haec possunt solui omnia argumenta.

Ad primum dicendum, quod principatus semper est a Deo: Sed eius adeptio, & eius usus potest esse malus. Et hoc modo potest uerificari dictum Prophetae: quod ipsi regnauerunt, & non ex me: quia male adepti sunt principatum. Principes extiterunt, & non cognoui: quia principatu male adepto sunt male usi. Et per hoc patet solutio ad Secundum. quia adeptio principatus potest esse mala, & peruersa. Quia potest esse simoniaca, uel aliter mala.

Ad tertium dicendum, quod aliquid potest esse a Deo, mediante tamen creatura. Et ut a Deo est non est usurpatum: Sed ut est mediante creatura potest esse usurpatum. Nam si Deus subtraheret operationem suam: extincta esset operatio creaturae.

Ad quartum dicendum, quod aliquis per abusum beneficii iuste priuatur beneficio quan¬ tuncunque quis iuste habeat principatum, & a Deo per abusum principatus potest iuste priuari principatu: Sicut cum aliquis abutitur coniugio potest priuari coniugio, & separari a coniugio, & si non quantum ad uinculum, quantum ad thorum. Ideo Dominus speciali¬ ter exceptuauit fornicationem: pro qua potest uir uxorem dimittere. Non quantum ad uin¬ culum, sed quantum ad thorum.

Ad quintum dicendum, quod tunc est inordinata praelatio: Quando indigni ad praelatio¬ nem assumuntur: Quod potest fieri a Deo in

poenam subditorum: ut patuit per auctoritatem Iob, & ut patet per autoritatem Oseae. 13. ubi dicitur: Dabo tibi regem in furore meo.

ARTIC. III. An Principatus in statu innocentiae fuisset. Conclusio est affirmatiua.

D. Tho. 2. Sent. d. 44. ar. 3. D. Bon. d. 44. ar. 2. q. 2. Ric. d. 44. q. 4

TERTIO quaeritur. utrum potestas principandi, uel prae¬ latio fuisset in statu naturae integrae, siue in statu innocentiae.

Et uidetur, quod non. Nam propter merita, uel demerita sumus impares: Quia nam omnes sumus pares: Sed in statu innocentiae, durante illo statu, nullum fuisset demeritum: ergo &c.

Praeterea in statu innocentiae non fuit datum dominium homini. Nisi quantum ad irrationalia. Iuxta illud: Dominamini piscibus. &c.

Sed cum homo fiat irrationalis, solum per peccatum. Iuxta illud: Cum in honore esset non intellexit, &c. ergo in statu innoceeriae, ubi nul¬ lum fuisset peccatum non fuisset ibi aliquod dominium, nec aliquis principatus. Praeterea iusto non est posita lex: ut dicitur prima ad Timoth. 1. ut dicit. 10. Ethi. Oportuit leges statuere coactiuam habentes potentiam. hoc totum propter malos, & iniustos dictum est. In statu ergo innocentiae, ubi haec non fuissent, non fuisset ibi lex, nec principatus.

Praeterea, quae consequuntur naturam integram remanebunt in patria: sed praelatio non erit in patria, ergo non fuisset in natura integra.

Praeterea non est dominium sine seruitute. Sed propter peccatum est seruitus introducta. in statu ergo innocentiae, ubi non fuisset pec¬

catum: non fuisset ibi seruitus, & per consequens nec dominium.

IN CONTRARIVM est, quia praelatio est quaedam dignitas. Sed quod est dignitatis est ponendum in natura integra, ergo &c.

Praeterea in Angelis ponuntur dominatio¬ nes, & quod ponitur in Angelis, potest poni in natura integra: ergo &c.

RESOLVTIO. Principamus in statu innocentie fuisset, ut patet si¬ principatus suis partibus, suae causae, suoque effectui comparetur.

RESPONDEO dicendum, quod praelatio, siue principatus potest comparari ad tria

Videlicet ad suas partes: ad suam causam, & ad suos effectus, & omnibus istis modis pos¬ sumus saluare, quod fuisset praelatio in statu naturae integrae. Partes enim principatus ponuntur tres: Quia uel est principatus Despo¬ ticus id est seruilis: quemadmodum homo praeest seruis, & bestijs. Vel est principatus Politicus, secundum quod quis praeest secumdum certas leges, & secundum certa pacta, prout princeps ciuitatis praeest ciuibus. Quia sunt aliquae leges, aliqua pacta, secundum quae ciues debent regia Principe ciuitatis.

Tertius est principatus regius. Quod est prae¬ esse alijs secundum arbitrium. Et si dicatur, quod est quartus principatus Tyrannicus: dicetur, quod inter principatum regium, & tyranni¬ cum, hoc inter est: Quia rex praeest propter bonum subditorum: tyrannus autem propter bonum proprium. In hoc ergo conuenit tyrannides cum principatu Despotico: Qui est propter bonum proprium. Propter quod ali¬ quo modo principatus tyrannicus reducitur ad principatum despoticum. Possent etiam aliter assignari genera principatus: Quia multis modis in politicis ea assignat Philosophus: Sed quantum ad praesens spectat ista sufficiant. Dicemus enim, quod in eadem domo reperiuntur omnia ista tria genera principatus. Nam in una, & ea¬ dem domo praeest paterfilijs principatu regio id est secumdum arbitrium. Et praeest uir uxori principatu Politico, id est secundum conditio¬ nes, quas requirit coniugium. Et praeest seruis, & bestijs principatu Despotico id est, seruili. Idem enim homo in una, & eadem domo est pater respectu filiorum, & uir respectu uxoris, & est dominus respectu bestiarum, & seruorum. Distinguendo ergo principatum secundum has tres partes, possumus omnes dictas partes adaptare ad principatum, & ad praelationem, quae fuisset in natura integra si Adam non peccasset. fuisset enim principatus Politicus, qui est uiri, & uxoris. Nam in statu naturae integrae uir praefuisset ei non quocunque modo, sed secundum conditiones illas, quas requirit coniugium. Et quia hoc est principari, & praeesse politice, quod uir prae¬ sit uxori secundum dictas conditiones. Ideo ibi fuisset principatus, uel praelatio politica. Fuisset etiam ibi principatus regius: quia tunc pater praefuisset filiis.

Sed dices, quod etiam principatus paternus debet esse secundum quasdam conditiones: quia non debet pater regere filios, nec principari eis quocunque modo: quia non debet uti filiis, ut seruis. Ergo aliquae sunt conditiones, secundum quas pater debet principari filiis. Propter quod principatus paternus debet dici politicus. Ad quod dici debet, quod principatus filiorum magis fundatur in amore, quam principa¬ tus coniugalis, uel uxorius: quia ut ait Sapiens: Chara hynnula, sed carior hynnulus. Et quia amare idem est, quod uelle bonum: principa¬ tus paternus, qui fundatur in amore debet dici secundum uoluntatem, & secundum arbitrium. Principatum ergo regium possumus adapta¬ re ad principatum paternum, & Philosophus adaptat ipsum in primo Politicorum. Tertio fuisset ibi principatus Despoticus: Sed talis principatus non fuisset inter hominem, & hominem: quia huiusmodi principatus propter peccatum in ductus est. Nam ut ait Augusti¬ nus. 19. de Ciui. Dei ordo naturae exigit, quod homo dominetur pecudi: Sed quod dominetur homini non est ordine naturae: sed meritum exigit peccatorum. Appellat autem ibi Augustinus dominari principari seruis, quae seruitus propter peccatum inducta est Assignatis autem prae¬ fatis tribus modis principandi, posset qui uel¬ let assignare. vi. modos. tres bonos, & tres malos. Nam tres boni principatus sunt: Regnum. Aristocratia id est, principatus uirtutum, & Po¬ licia id est dominium, Domini. Est etiam triplex principatus malus. Tyrannides, cum peruerse do¬ minatur unus. Oligarchia qui est principatus diuitum, uel potentum peruersorum. Et Democratia, cum peruerse dominatur populus, sed de his credimus esse dictum superius, & proprie ad praesentem materiam de praelatione in natura integra haec adaptari non possunt.

Viso quomodo in natura integra fuisset principatus, uel praelatio quantum ad suas tres praefatas partes, quorum duo fuissent homines ad hominem: quia principatus regius fuisset patris ad filium: Politicus uiri ad uxorem. Despoti¬ cus, non hominis ad hominem, sed hominis ad irrationalia. Iuxta illud: Dominamini pisci¬ bus, &c. Dominari enim potest accipi large & proprie; si accipiatur large. Sic potest accipi¬ pro quocunque praeesse. Sed proprie loquendo dominus refertur ad seruum, & dominari est principatus seruorum: qui naturaliter non est ad homines, sed ad irrationalia.

Restat ergo determinare de praelatione, siue de principatu per comparationem ad causam. Dicamus ergo, quod causa, propter quam quis principatur, est intellectus, uel ratio. Quod patet discurrendo per omnes modos praeessen¬ di & per omnes modos principandi. Videmus enim, quod uiri principantur pueris: mares foeminis: homines bestiis. Quod totum est propter intellectum, & rationem, Quia uiri plus uigent ratione, & intellectu quam pueri: & mares, quam foeminae: & homines, quam bestiae uel quaecunque irrationalia. Sed in statu naturae integrae magis unus uiguisset intellectu, quam alius uel ex reuelatione: Sicut dominus misit soporem in Adam, in quo sopore secundum Magistrum in historiis Adam interfuit curiae caelesti, & multa fuerunt sibi reuelata. Vel perspicacitas intellectus potuisset ibi contingere non solum ex re¬ uelatione, sed etiam ex naturali complexio¬ ne: quia mares habent complexionem magis raram, & magis aptam ad intelligendum, quam foeminae. Sed illud, quod est naturale fuisset etiam in in natura integra: sic etiam inter mares tunc fuisset differentia quantum ad complexionem magis aptam ad intelligendum. Forte talis diuersitas non tot modis contigisset, quot contingit nunc: quia superfluum alimenti, quod est materia seminis propter uirtutem digestiuam pluribus languoribus tunc subtractam: non fuisset tanta diuersitas in semine uirili, nec tam multiplex defectus, sicut est nunc. tamen rationabiliter dicere possumus, quod etiam tunc unum semen fuisset uirtuosius alio. Nam quantumcunque natura esset integra non propter hoc erat subtracta ab influentia caelesti. Et quia ex una coniunctione, uel ex uno aspectu siderum potest causari uirtuosius semen ad causandum hunc effectum, uel illum, quam ex alio aspectu: non potuissemus ibi saluare diuersitatem complexionum in hominibus tunc genitis. Nam ex alio, & alio aspectu siderum posset causari in hoc homine complexio magis apta ad fortitudinem & in alio magis apta ad perspicacitatem. Et quia intellectus est id, propter quod debetur nobis gubernatio, & regimen aliorum luxta illud prouer. 1. Intelligens gubernacula possidebit: Ideo ex parte eius, quod est causa principandi id est ex parte ipsius intellectus possumus dicere, quod fuisset principatus, & praelatio in statu naturae integrae. Aduertendum tamen quod non oportet, quod id, quod est ratio, & causa agendi: sit id, cui attribuitur actio: uel sit id, quod agit. quia ratio agendi est forma: tamen non agit forma, sed com¬ positum. Et si uolumus haec adaptare ad potentias, animae ad intellectum scilicet, & uoluntatem Dicemus, quod intellectus est ratio principandi: tamen in regno animae non principatur intelle¬ ctus, sed uoluntas. Nam illa potentia principatur in regno animae: quae utitur omnibus aliis, & quae assumit omnia alia in sui facultatem. haec autem uoluntas est non intellectus: quia ut dicitur in 10. de Tri. Vti est assumere aliquid in facultatem uoluntatis. Non dicitur ergo ibi, quod intellectus utatur, sed uoluntas: uel quod idem est, quod intellectus non dominetur, sed uoluntas. Certum est enim, quod irrationalia, quae magis aguntur, quam agant: non habent dominium suorum actuum, sed rationalia, ut uult Dam. li. ij. c. xxii. Ratio ergo uel intellectus est id, propter quod dominamur: tamen dominium non attribuitur rationi, sed uoluntati, & non dicitur dominari ratio, sed uoluntas. Nam regnum est in rege. Sicut motum in mouente. Rex enim est ille, qui tenet patellam, regni per caudam, & mouet eam, ut placet sibi: Sic uoluntas est illa, quae tenet patellam regni animae per caudam, & mouet omnes potentias animae, ut placet sibi. propter quod philosophus. in iii. de anima cum determinat de mouente mouentem intelligit ipsum appetitum,uel ipsam uoluntatem. Ad nutum enim uoluntatis fit prosecutio, & fuga, & omnis motus. Potest enim intellectus consulere, uel iudicare quid debeamus fugere, & quid pro¬ se qui: Sed ad illud consilium uel ad illam ostensio¬ nem nihil fit de prosecutione, uel fuga: nisi ad nu¬ tum uoluntatis. In regno ergo animae uoluntas se habet ut rex: Intellectus autem, ut consiliarius. uel uoluntas se habet, ut dominus. Intellectus autem, ut famulus, & ut portans lucernam ante dominum.

His itaque transcursis quomodo principatus, & praelatio, quantum ad suas partes, & quantum ad suam rationem, & causam possunt adaptari ad sta¬ tum naturae integrae: uolumus declarare tertium quomodo hoc possit ibi adaptari, quantum ad suos effectus. Dicemus ergo quod quantum ad prae¬ sens spectat tres sunt effectus principatus, uel praelationis. Vnus est subditos dirigere, & do¬ cere quomodo in suis actibus dirigantur. Alius est subditos defendere, ne ab alijs opprimant. Tertius est subditos punire, ut a suis malis excessibus corrigantur. Praelatio ergo in statu naturae integrae potuisset esse quantum ad primum effectum, scilicet quantum ad directionem, & ad doctrinam: quia unus plus uiguisset, intellectu, quod alius, uel ex reuelatione, quia Adam fuit in sopore, & non Eua: uel ex naturali complexione: Sed quantum ad alios duos effectus, quorum unus est de¬ fendere, ne ab alijs opprimantur: alius est puni¬ re, ut a suis malis excessibus corrigantur: non fuisset, quia non fuisset ibi oppressor, nec malus, id est peccator durante illa integritate naturae uel illo statu innocentiae.

RESP. AD ARG. Ad primum dicendum, quod in statu naturae integrae aliqui fuissent eminentiores secundum intellectum quam alii: propter quod potuisset ibi esse praelatio modo, quo dictum est, & quantum ad effectum aliquem licet non quantum ad omnem.

Ad secundum dicendum, quod loquendo de do¬ minio proprie, prout dominus refertur ad ser¬ qum: in statu naturae integrae non fusset ibi ta¬ le dominium, nisi respectu irrationalium. Sed loquendo de dominio large, prout omne praeesse potest dici quoddam dominium, quia fuisset ibi prae¬ esse modo, quo dictum est: fuisset ibi aliquod dominium.

Ad tertium dicendum, quod argumentum non plus arguit, nisi quod non fuisset ibi principatus, uel prae¬ latio quantum ad omnem effectum: quia non fuisset ibi quantum ad corrigendum transgressores: fuisset tamen ibi quantum ad dirigendum, & docendum minus perspicaciores. nam licet omnes fuissent perspicaces, unus tamen fuisset perspicacior alio, uel per reuelationem, uel pernatu¬ ralem complexionem.

Ad quartum dicendum, quod in statu Patriae non remanebunt ea, in quibus uia differt a patria: quia tunc status patriae esset status uiae, & econ¬ nuerso: si facientia differentias in illis statibus non tollerent. Et quia in hoc differt uia a patria: quia quamdiu sumus in uia indigemus directione: quando autem erimus in patria uel in termino cessabit directio. Ideo &c.

Ad quintum dicendum, quod quantum ad homines seruitus est introducta propter peccatum, quia homo non est naturaliter seruus. sed quantum ad irrationalia debet dici natura¬ lis, quia bestiae & uniuersaliter irrationalia sunt naturaliter serui. Argumentum ergo solum arguit, quod quantum ad homines non fuisset ibi seruitus, quod concedimus.