Quaestio 142

ARTICULUS PRIMUS UTRUM INSENSIBILITAS SIT VITIUM

AD PRIMUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod insensibilitas non sit vitium. Dicuntur enim insensibiles qui deficiunt circa delectationes tactus. Sed in his penitus deficere videtur esse laudabile et virtuosum: dicitur enim Dan. x: In diebus illis ego, Daniel, lugebam trium hebdomadarum tempus: panem desiderabilem non comedi, et caro et vinum non introierunt in os meum, sed neque unguento unctus sum. Ergo insensibilitas non est peccatum.

2. PRAETEREA, bonum hominis est secundum rationem esse, secundum Dionysium, iv cap. de Div. Nom. Sed abstinere ab omnibus delectabilibus tactus maxime promovet hominem in bono rationis: dicitur enim Dan. 1, quod pueris qui utebantur leguminibus dedit Deus scientiam et disciplinam in omni libro et sapientia. Ergo insensibilitas, quae universaliter repellit huiusmodi delectationes, non est vitiosa.

3. PRAETEREA, illud per quod maxime receditur a peccato, non videtur esse vitiosum. Sed hoc est potissimum remedium abstinendi a peccato, quod aliquis fugiat delectationes, quod pertinet ad insensibilitatem: dicit enim Philosophus, in II Ethic., quod abücientes delectationem minus peccabimus. Ergo insensibilitas non est aliquid vitiosum.

SED CONTRA, nihil opponitur virtuti nisi vitium. Sed insensibilitas virtuti temperantiae opponitur: ut patet per Philosophum, in II et III Erhic. Ergo insensibilitas est vitium.

RESPONDEO DICENDUM quod omne illud quod contrariatur ordini naturali, est vitiosum. Natura autem delectationem apposuit operationibus necessariis ad vitam hominis. Et ideo naturalis ordo requirit ut homo intantum huiusmodi delectationibus utatur, quantum necessarium est saluti humanae, vel quantum ad conservationem individui vel quantum ad conservationem speciei. Si quis ergo intantum delectationem refugeret quod praetermitteret ea quae sunt necessaria ad conservationem naturae, peccaret, quasi ordini naturali repugnans. Et hoc pertinet ad vitium insensibilitatis.

Sciendum tamen quod ab huiusmodi delectationibus consequentibus huiusmodi operationes, quandoque laudabile, vel etiam necessarium est abstinere, propter aliquem finem. Sicut propter sanitatem corporalem, aliqui abstinent a quibusdam delectationibus, cibis et potibus et venereis. Et etiam propter alicuius officii executionem: sicut athletas et milites necesse est a: multis delectationibus abstinere, ut officium proprium exequantur. Et similiter poenitentes, ad recuperandam animae sanitatem, abstinentia delectabilium quasi quadam diaeta utuntur. Et homines volentes contemplationi et rebus divinis vacare, oportet quod se magis a carnalibus ? abstrahant. Nec aliquid praedictorum ad insensibilitatis vitium pertinet: quia sunt secundum rationem rectam.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod Daniel illa abstinentia a delectabilibus utebatur, non quasi propter se abhorrens delectationes, ut secundum se malas: sed propter aliquem finem laudabilem, ut scilicet idoneum se ad altitudinem contemplationis redderet, abstinendo scilicet a corporalibus delectationibus. Unde et statim ibi subditur de revelatione facta.

AD SECUNDUM DICENDUM quod, quia ratione homo uti non potest sine sensitivis potentiis, quae indigent organo corporali, ut in Primo habitum est; necesse est quod homo sustentet corpus, ad hoc quod ratione utatur. Sustentatio autem corporis fit per operationes delectabiles. Unde non potest esse bonum rationis in homine si abstineat ab omnibus delectabilibus. Secundum tamen quod homo in exequendo actum rationis plus vel minus indiget corporali virtute, secundum hoc plus vel minus necesse habet delectabilibus corporalibus uti. Et ideo homines qui hoc officium assumpserunt ut contemplationi vacent, et bonum spirituale quasi quadam spirituali propagatione in alios transmittant, a multis delectabilibus lau- dabiliter abstinent, a quibus illi quibus ex officio competit operibus corporalibus et generationi carnali vacare, laudabiliter non abstinerent ?.

AD TERTIUM DICENDUM quod delectatio fugienda est ad vitandum peccatum, non totaliter, sed ut non ultra quaeratur quam necessitas requirat.

ARTICULUS SECUNDUS UTRUM INTEMPERANTIA

AD SECUNDUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod intemperantia non sit puerile peccatum. Quia super illud Matth. xvii, Nis conNaversi fueritis sicut parvuli etc., dicit Hieronymus quod parvulus non perseverat in iracundia, laesus non meminit, videns pulchram mulierem non delectatur: quod contrariatur intemperantiae. Ergo intemperantia non est puerile peccatum.

2. PRAETEREA, pueri non habent nisi concupiscentias naturales 8. Sed circa naturales concupiscentias parum aliqui peccant per intemperantiam: ut Philosophus dicit, in III Ethic. Ergo intemperantia non est peccatum puerile.

3. PRAETEREA, pueri sunt nutriendi et fovendi. Sed concupiscentia et delectatio, circa quae est intemperantia, est semper diminuenda et extirpanda: secundum illud Coloss. u1: Mortificate membra vestra super terram, quae sunt concupiscentia, etc. Ergo intemperantia non est puerile peccatum.

SED CONTRA EST quod Philosophus dicit, in III Ethic., quod nomen intemperantiae ferimus Y ad puerilia peccata.

RESPONDEO DICENDUM quod aliquid dicitur esse puerile dupliciter. Uno modo, quia convenit pueris. Et sic non intendit Philosophus dicere quod peccatum intemperantiae sit puerile. - Alio modo, secundum quandam similitudinem. Et hoc modo peccata intemperantiae puerilia dicuntur. Peccatum enim intemperantiae est peccatum superfluae concupiscentiae: quae assimilatur puero quantum ad tria.

Primo quidem, quantum ad id quod uterque appetit. Sicut enim puer, ita et concupiscentia appetit aliquid turpe. Cuius ratio est quia pulchrum in rebus humanis attenditur prout aliquid est ordinatum secundum rationem: unde Tullius dicit, in I de Offic., quod pulchrum est quod consentaneum est hominis excellentiae in eo in quo natura eius a reliquis animantibus differt. Puer autem non attendit ad ordinem rationis. Et similiter concupiscentia non audit rationem, ut dicitur in VII Efhic.

Secundo conveniunt quantum ad eventum. Puer enim, si suae voluntati dimittatur, crescit in propria voluntate: unde dicitur Ecc/i. xxx: Equus indomitus evadit durus: et filius remissus evadet praeceps. lta etiam et concupiscentia, si ei satisfiat, maius robur accipit: unde Augustinus dicit, in VIII. Confess.: Dum servitur libidini, facta est consuetudo: et dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas.

Tertio, quantum ad remedium quod utrique praebetur. Puer enim emendatur per hoc quod coercetur: unde dicitur Prov. xxiu: Noli subtrahere a puero disciplinam: tu virga percuties eum, et animam eius de inferno liberabis. Et similiter, dum concupiscentiae resistitur, reducitur ad debitum honestatis modum. Et hoc est quod Augustinus dicit, in VI Musicae, quod, mente in spiritualia suspensa atque ibi fixa et manente, consuetudinis, scilicet carnalis concupiscentiae, impetus frangitur, et paulatim repressus extinguitur. Maior enim erat cum sequeremur: non omnino nullus, sed certe minor, cum refrenamus. Et ideo Philosophus dicit, in III E/hic., quod quemadmodum puerum oportet secundum praeceptum paedagogi vivere, sic et concupiscibile consonare rationi.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod ratio illa procedit secundum illum modum quo puerile dicitur id quod in pueris invenitur. Sic autem non dicitur peccatum intemperantiae puerile, sed secundum similitudinem, ut dictum est.

AD SECUNDUM DICENDUM quod concupiscentia aliqua potest dici naturalis dupliciter. Uno modo, secundum suum genus. Et sic temperantia et intemperantia sunt circa concupiscentias naturales: sunt enim circa concupiscentias ciborum et venereorum, quae ordinantur ad conservationem naturae. - Alio modo potest dici concupiscentia naturalis quantum ad speciem eius quod natura ad sui conservationem requirit. Et sic non multum contingit peccare circa naturales concupiscentias. Natura enim non requirit nisi id per quod subvenitur necessitati naturae: in cuius desiderio non contingit esse peccatum, nisi solum secun- dum quantitatis excessum; et secundum hoc solum peccatur circa naturalem concupiscentiam, ut Philosophus dicit, in III Ethic. Alia vero, circa quae plurimum peccatur, sunt quaedam concupiscentiae incitamenta, quae hominum curiositas adinvenit: sicut cibi curiose praeparati, et mulieres ornatae. Et quamvis ista non multum requirant pueri, nihilominus tamen intemperantia dicitur puerile peccatum ratione iam dicta.

AD TERTIUM DICENDUM quod id quod ad naturam pertinet in pueris est augmentandum et fovendum. Quod autem pertinet ad defectum rationis in eis non est fovendum, sed emendandum, ut dictum est.

ARTICULUS TERTIUS UTRUM TIMIDITAS SIT MAIUS VITIUM QUAM INTEMPERANTIA

AD TERTIUM SIC PROCEDITUR. Videtur quod timiditas sit maius vitium quam intemperantia. Ex hoc enim aliquod vitium vituperatur quod opponitur bono virtutis. Sed timiditas opponitur fortitudini, quae est nobilior virtus quam temperantia, cui opponitur intemperantia: ut ex supra dictis patet. Ergo timiditas est maius vitium quam intemperantia.

2. PRAETEREA, quanto aliquis deficit in eo quod difficilius vincitur, tanto minus vituperatur: unde Philosophus dicit, in VII Ethic., quod si quis a fortibus et superexcellentibus delectationibus vincitur vel tristitiis, non est admirabile, sed condonabile. Sed difficilius videtur vincere delectationes quam alias passiones: unde in II Ethic. dicitur quod difficilius est contra voluptatem pugnare quam contra iram, quae videtur esse fortior quam timor. Ergo intemperantia, quae vincitur a delectatione, minus peccatum est quam timiditas, quae vincitur a timore.

3. PRAETEREA, de ratione peccati est quod sit voluntarium. Sed timiditas est magis voluntaria quam intemperantia: nullus enim concupiscit intemperatus esse; aliqui autem P concupiscunt fugere mortis pericula, quod pertinet ad timiditatem. Ergo timiditas est gravius peccatum quam intemperantia.

SEp coNTRA EST quod Philosophus dicit, in III Ethic. quod intemperantia assimilatur magis voluntario quam timiditas. Ergo plus habet de ratione peccati.

RESPONDEO DICENDUM quod unum vitium potest alteri comparari dupliciter: uno modo, ex parte materiae vel obiecti; alio modo, ex parte ipsius hominis peccantis. Et utroque modo intemperantia est gravius vitium quam timiditas. Primo nam- que ex parte materiae. Nam timiditas refugit pericula mortis, ad quae vitanda inducit maxima necessitas conservandae vitae. Intemperantia autem est circa delectationes, quarum appetitus non est adeo necessarius ad vitae conservationem: quia, ut dictum est, intemperantia magis est circa quasdam appositas ? delectationes seu concupiscentias quam circa concupiscentias seu delectationes naturales. Quanto autem illud quod commovet ad peccandum videtur esse magis necessarium, tanto peccatum levius est. Et ideo intemperantia est gravius vitium quam timiditas ex parte obiecti sive materiae moventis.

Similiter etiam et ex parte ipsius hominis peccantis. Et hoc triplici ratione. Primo quidem, quia quanto ille qui peccat magis est compos suae mentis, tanto gravius peccat: unde alienatis non imputantur peccata. Timores autem et tristitiae graves, et maxime in periculis mortis, stupefaciunt mentem hominis. Quod non facit delectatio, quae movet ad intemperantiam.

Secundo, quia quaesito aliquod peccatum est magis voluntarium, tanto est gravius. Intemperantia autem habet plus de voluntario quam timiditas. Et hoc duplici ratione. Uno modo, quia ea quae per timorem fiunt principium habent ab exteriori impellente: unde non sunt simpliciter voluntaria, sed mixta, ut dicitur in III E?hic. Ea autem quae per delectationem fiunt sunt simpliciter voluntaria. - Alio modo, quia ea quae sunt intemperati sunt magis voluntaria in particulari, minus autem voluntaria in universali: nullus enim vellet intemperatus esse; allicitur tamen homo a singularibus delectabilibus, quae intemperatum faciunt hominem. Propter quod, ad. vitandum intemperantiam maximum remedium est ut non immoretur homo circa singularium considerationem. Sed in his quae pertinent ad timiditatem est e converso. Nam singula quae imminent sunt minus voluntaria, ut abiicere clipeum et alia huiusmodi: sed ipsum commune est magis voluntarium, puta fugiendo salvari. Hoc autem est simpliciter magis voluntarium quod est magis voluntarium ^ in singularibus, in quibus est actus. Et ideo intemperantia, cum sit simpliciter magis voluntarium quam timiditas, est maius vitium.

Tertio, quia contra intemperantiam potest magis de facili remedium adhiberi quam contra. timiditatem: eo quod delectationes ciborum et venereorum, circa quas est intemperantia, per totam vitam occurrunt, et sine periculo potest homo circa ea exercitari ad hoc quod sit temperatus; sed pericula mortis et rarius occurrunt, et periculosius in his homo exercitatur ad timiditatem fugiendam.

Et ideo intemperantia est simpliciter maius peccatum quam timiditas.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod excellentia fortitudinis supra temperantiam potest considerari dupliciter. Uno modo, ex parte finis, quod pertinet ad rationem ? boni: quia scilicet fortitudo magis ordinatur ad bonum commune Aug tem- perantia. Ex hac etiam parte timiditas habet quandam excellentiam supra intemperantiam: inquantum scilicet per timiditatem aliqui desistunt a defensione boni communis. - Alio modo, ex parte difficultatis: inquantum scilicet difficilius est subire pericula mortis quam abstinere a quibusdam delectabilibus. Et quantum ad hoc, non oportet quod timiditas praecellat intemperantiam. Sicut enim maioris virtutis est non vinci a. fortiori, ita etiam e contrario minoris vitii est a fortiori vinci, et maioris vitii a debiliori superari.

AD SECUNDUM DICENDUM quod amor. conservationis vitae, propter quam vitantur pericula mortis, est multo magis connaturalis quam quaecumque delectationes ciborum vel venereorum, quae ad conservationem vitae ordinantur. Et ideo difficilius est vincere timorem periculorum mortis quam concupiscentiam delectationum, quae est in cibis et venereis. Cui tamen difficilius est resistere quam irae, tristitiae et timori quorundam aliorum malorum.

AD TERTIUM DICENDUM quod in timiditate consideratur magis voluntarium in universali, minus tamen in particulari. Et ideo in ea est magis voluntarium secundum quid, sed non simpliciter.

ARTICULUS QUARTUS UTRUM PECCATUM INTEMPERANTIAE SIT MAXIME EXPROBRABILE

Ad quartum peccatum intemperantiae non sit maxime exprobrabile. Sicut enim honor debetur virtuti, ita exprobratio debetur peccato. Sed quaedam peccata sunt graviora quam intemperantia: sicut homicidium, blasphemia et alia huiusmodi. Ergo peccatum intemperantiae - non est maxime exprobrabile.

2. PRAETEREA, peccata quae sunt magis communia videntur esse minus exprobrabilia: eo quod de his homines minus verecundantur. Sed peccata intemperantiae sunt maxime communia: quia sunt circa ea quae communiter in usum humanae vitae veniunt, in quibus etiam plurimi peccant. Ergo peccata intemperantiae- non videntur esse maxime exprobrabilia.

3. PRAETEREA, Philosophus dicit, in VII Ethic. quod temperantia et intemperantia sunt circa concupiscentias et delectationes humanas. Sunt autem quaedam concupiscentiae et delectationes turpiores concupiscentiis et delectationibus humanis, quae dicuntur bestiales et aegritudinales, ut in eodem libro Philosophus dicit. Ergo intemperantia non est maxime exprobrabilis.

SEp coNTRA EsT quod Philosophus dicit, in III Ethic., quod intemperantia inter alia vitia videtur iuste exprobrabilis esse.

RESPONDEO DICENDUM quod exprobratio opponi videtur honori et gloriae. Honor autem excellentiae debetur, ut supra habitum est: gloria autem claritatem importat. Est igitur intemperantia maxime exprobrabilis, propter duo. Primo qui- ar dem, quia maxime repugnat excellentiae hominis: est enim circa delectationes communes nobis et brutis, ut supra habitum est. Unde et in Psalmo - dicitur: Homo, cum in honore esset, non intellexit: comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis. - Secundo, quia maxime repugnat eius claritati vel pulchritudini: inquantum scilicet in delectationibus circa quas est intemperantia, minus apparet de lumine rationis, ex qua est tota claritas et pulchritudo virtutis. Unde et huiusmodi delectationes dicuntur maxime serviles.

AD PRIMUM ERGO DICENDUM quod, sicut Gregorius dicit, vitia carnalia, quae sub intemperantia continentur, etsi sint minoris culpae, sunt tamen maioris infamiae. Nam magnitudo culpae respicit deordinationem a fine: infamia autem respicit turpitudinem, quae maxime consideratur secundum indecentiam peccantis.

AD SECUNDUM DICENDUM quod consuetudo peccandi diminuit turpitudinem et infamiam peccati Secundum opinionem hominum: non autem secundum naturam ipsorum vitiorum.

AD TERTIUM DICENDUM quod cum dicitur intemperantia maxime esse exprobrabilis, est intelligendum inter vitia humana, quae scilicet attenduntur secundum passiones humanae naturae aliqualiter conformes. Sed illa vitia quae excedunt modum humanae naturae, sunt magis exrobrabilia. Et tamen illa etiam videntur reduci ad genus intemperantiae secundum quendam excessum: sicut si aliquis delectaretur in comestione carnium humanarum, aut in coitu bestiarum aut masculorum.