Celum

Qium scili. Notan dum quod communiter caelum accipiendo Damascenus lib. ii c. vi. sic diffnit. Celumm est circum continentia visibilum et inuisibi lium creaturarum. Et dicitur a celando seu celatura secundum Isidorum et Guill. super. ii dist. xiiii. eo quod ad modum pulcerrimi campi depingitur stellis fulgidis ornatus et celat a nobis celestes spiritus et beatos.

¶ Sed quot sint celi suis spheris distincti. Nota secundum e. Guill. supra et doc. communiter. quod nouem numerantur celi. Primum et infimum est aeteum. Secundm ethereum. Tertium olympium caelum Quartum igneum. Quintum celum septem planetarum. Sextum firmamentum. Septimum caelum aqueum. Octauum caelum empyreum id est angelorum. Nonum celum trinitatis. De quo lucifer dixit Esa. xiiii. Ascendam in caelum et ero similis altissimo. Nam in deo celatur continentia visibilium et inuisibilium omnium per ideas. Idcirco merito dicitur caelum quia ibi celatum est sacramentum veritatis fidei. videlicet vnitas essentie et trinitas personarum in deo. Et quia omnia facta et facienda ibi continentur idealiter. Celum enim vyreum est totum luminosum ad modum ignis. Celum aqueum est ad modum crystalli non luminosum sed luminis susceptiuum Sed firmamentum est luminis susceptiuum et luminosum simul scilicet in stellis quas habet. Similiter caelum planetarum quia in orbe cuiuslibet planete est vna stella erratica que est luminosa Reliqua orbis pars est perspicua luminis susceptiua. Item celum igneum est elementum ignis Olympium autem dicitur pars inferior in elemento ignis. Sed caelum ethereum est superior regio aeris vt dicitur primo celi. Aereum vero inferior regio aeris. Aqua vero sicut et terra non dicitur caelum quia non mouetur motu circulari. sed tantum accessu vel recessu semicirculari a mare et ad mare in quo quiescit. vt dicit Alpetragius.

¶ Utrum celestes orbes sint cotigui an continui aut inter spheras sit aliquod corbus vel spacium illud sit vacuum. Respondetur quod de hoc dimissis variis opinionibus philosophorum sequendo theo lo. praesertim scotistas. Dicendum quod sunt contiguesphere ita quod contingunt se inuicem. Et sic ibi non est corpus medium nec spacium vacuum. Et hoc tenet etiam Rich. de media vil. super. ii lib. dist. xilii. ar. iii. q. i. Nam corpora celestia non sunt scissibilia sed solida. Iob. xxxvii. Celi solidissimi quasi erfusi sunt Proinde philosophus. ii celi. probat quod stelle non mouetur gradiendo ab vna parte orbis ad aliam si cut animalia gradiuntur per aerem. quia sic orbis celestis scinderetur et ita corruptibilis esse et fluibilis per naturam videretur quod est inconueniens. Sunt ergo sphere celestes inter se contigue non continue vtpote distincte. sicut quodammodo videmus in cepaita quod ipsum deferens planete cuius circumferentia est inter conuexum et concauum sphere est contiguum cum parte sphere ipsum ambiente et cum illa que ambi ab ipso. Epiciclus etiam cuius centrum et circumferentia est inter conuexum et concauum deferentis est contiguus cum partibus deferentis. Ac planeta cuius centrum et circumferentia est inter conuexum et concauum epicicli est contiguus cum epiciclo. Item si orbes celestes essent continui: Cum continua sint quorum vltima sunt vnum. ex i. Celi. Non posset fieri quod vnius corporis continui partes mouerentur versus vnam partem mundi scilicet ab oriente in occidentem sicut mouetur primum mobile. et cum hoc in spheris inferioribus mouerentur propriis motibus in contrarium. sicut mouentur planete quia idem non potest per se moueri contrariis motibus. ex. iiii. Metaph. ergo sphere non sunt continue sed contigue. vtpote distincte et sese si mul contingentes. Quia contigua sunt quorum vltima sunt simul: quoniam se contingunt. ex. i. Celi¬

¶ Sed quo tunc ad motum sphere superioris sequatur motus spherarum inferiorum cum non ponantur continue sed contigue. Respondetur secundum e. Rich. supra. Quod corpus alteri contiguum per suum motum bene mouet aliud per hoc quod influentia virtutis vniue attingit in profundum alterius. Nec mirum cum etiam corpus distans ab aliquo quandoque per suam influentiam mouet ipsum. sicut patet quod luna causat in mari fluxum et refluxum. Unde in celo sphera superior mouet inferiorem motu raptus. Sicut videmus quod aqua comtigua rote molendini rapiendo sui fluxus impetu mouet rotam: et illa ceteras rotas contiguas etc.

¶ Utrum caelum sit de natura quattuor elementorum. Respondetur secundum Scotorels. in. ii dixiiii. cum philosopho primo celi. quod non. Tum quia caelum est incorruptibile tam secundum se totum quam secundum partes. Elementa autem sunt corruptibilia secundum partes. Secu corruptibile et incorruptibile differunt plusquam goenere. x. Metaph. ergo etc. Tum quia caelum secundum propriam naturam mouetur circulariter: sed elementa motu recto. ergo differunt celi ab elementis secundum naturam quamuis eorum prima materia sit eadem

¶ Si obiiciatur quod medium sapit naturam extremorum. ex. v. physicorum. Sifirmamentum cum planetis mediat inter elementa et caelum crystallinum ergo etc. Respondet idem Scotorelle quod Maior illa philosoph intelligitur de medio collectiue sicut est in coloribus vbi medium sapit naturam extremorum. Sed aliter est de medio distinctiuo qua¬ le est firmamentum.

¶ Utrum caelum habeat materiam eiusdem rationis cum materia inferiorum. vide vbi. Materia. §. vii.

¶ Item vtrum corpora celestia contigu faciat armonie sonum in motibus. vbi Armonia. §. 2.

¶ Utrum celum sit animatum autem §. viuum: Respondetur sequendo Scotorels. super. ii. di. xiiii q. i. ar. iii. simulRich. e. dist. ar. iii. q. iiii quod quamuit Aristo. ii de celo. dicit. Quod corpora celestia sunt viuahabentia operationem animalem. Et Auicen ix. meta. ca. i. dicit. quod celum est inquit animal obediens deo. Similiter Rabbi mo. lib. suo. c. lxxvii. idem dicit. Tamen huic opinioni non est adquiescendum. Denique licet Aug. xiii. de ciuitr. c. xvi. videatur sub dubio istam opinionem reliquisse. Tamen non est dubitandum sed assertiue dicendum per conclusionem quod celestia corpora non sunt animata Hec conclusio primo probatur per Damasceni autoritatem li. ii c. v. ac Basilii et Gregor ii nazan. Et ex scriptura Iob. xxxi. vbi habetur quod maxima iniquitas est et negatio contra deum altissimum reuereri solem et lunam sicut rationales res. Insuper articum lus est parisis. sub excommunicationis pena tanquam erro neum dicere caelum esse animatum. Secundo probatur ratione tali secundum Richard. Quia celestia corpora constat non habere animam vegetatiuam quoniam ne nutriuntur nec augentur nec sibi simile generant Neque etiam habent animam sensitiuam: quia non habent organa sentiendi. Neque etiam habent animam intellectiuam: quia illa presupponit istas. Cum ergo nulla sit anima preter istas. ex. ii de Anima. ergo non habent anima. Secunda ratio secundum Bonauen. dist. xvii. arti. ii. q. i. Quia si caelum ab anima mouetur intrinseca. tunc sequitur quod debetur ei motus in omnem differentiam positionis: cum anima sit sufficens motrix. Cum autem celum sit corpus simplex debetur ei vnus motus tantummodo nec mouetur ipsum caelum ad omnem differentiam. puta ad meridiem etc ergo non habet animam mouentem

¶ Qux si obiicitur per illud Baruch. iii. Stelle letate sunt. Non concludit: quia secundum Damascenum huiusmodi intelliguntur de angelis celestibus per prosopopeiam.

¶ Sed difficultas est. quia multa viueproducuntur virtute celi in inferioribus per putretactionem. Ergo cum caelum dat viuere sequitur quod habet vitam: cum nihil dat quod non habet. Respondetur secundum e. Rich. quod celestia per virtutem corporalem tantummodo non possent viuificare. Sed hoc possunt non nisi cum virtute intelligentiarum mouentium principalius agente etc. Et hoc habent a deo bono. ergo etc.

¶ Utrum celi sint figure orbicum C§. laris siue spherice.

¶ Et arguitur quod non. Quia Psalms ciii. dicitur. Extendens celum sicut pellem. Alia transa tio habet sicut cameram. ergo habet figuram tentorii. Sed ad hoc dicendum quod non concludit quia sepe scriptura loquitur modo vulgari condescendens simplicium paruitati. Et ita dicit extensum celum ad modum pellis vel tentorii supex nostrum hemispherium vt apparet sensibus et

¶ Ad quesitum ergo respondetur per conclusionem. quod celi sunt figure spherice. Et probatur primo ex philosophicis dictis etc. Nam. ii lib. de celo et mundo habetur quod mundus totus est rotundus circularis. et quod stelle sunt orbiculate rotunde. Secundo ex rationibus theologicis. Primo quia figura spherica inter omnes alias est capacissima. ergo competit celo quod continet omnia. Secunda ratio per fectionis quia figura perfectissima est spherica eoquod in ea est perfectio senarii: quia cum mensuratur a circumferentia ad centrum sexies tantum reperitur in circumferentia recte linee transitu. ergo celo debe tur perfectio. Tertia ratio simplicitatis quia figura spherica est simplicissima eo vna superficie continetur que non habet laterum diuersitatem. Neque in ea est assignare principium et finem. quo desi gnatur perpetuitas. Sed caelum est simplicissimum vtpote non compositum ex aliena materia: sed ex sola quinta essentia et est perpetuum. ergo sibi debetur figura spherica. maxime quia talis figura est aptissima ad motum circularem et velocissimum celi. ergo etc.

¶ Quale inconueniens sequeretur ponendo celum alterius quae spherice figure. Respondetur secundum Rich. super. ii dist. xiiii. quod primo. si celum ponere tur trilatere vel quadrilatere figure aut huiusmodi tunc sequeretur quod per suum motum circularem aliquando relinqueretur vacuum inter spheras per motum earum circularem. vel etiam quod aliqua pars celi firmamenti intraret in colum crystallinum et simul ibi esset. Et sic fieret scissio spherarum quae sunt impossibilia. ex. ii celi. Et Auic. et patet per figuras quantum ad id ostensiue describendo. Uerum tamen ista probatio non concludit de vltimo celo extra quod non est locus nec aliquid ibi ergo oportet alias rationes ponere. sed de aliis spheris concludit.

¶ Secundo ponendo caelum oualis figure. sequitur inconueniens quod ex quo firmamentum secundum quod nobis apparet: non semper super polis eisdem mouetur sed continue videtur mutare polos. Ut dicit philosophus. ii celi. Et patet experimentaliter per stellam quae dicitur Nautica. Hec eni antiquitus iudicabatur esse in polo: sed modo sensibiliter describit circulum circa polum. Ideoque si caelum esset oualis figure: per suum motum causaret vacuum sicut et de aliis figuris dictum est in quibus relinqueretur vacuum cum latus non eleuaretur ad locum a quo recederet angulus. Similiter ergo fieret in motu firmamenti: quando mutaret polum ad motum primi mobilis vel ad proprium motum. Item sequeretur etiam quod superius caelum ambies inferius oualis figure: altioris quantitatis esset in partibus amborum polorum quam in partibus mediis: et sic non equali men sura ambiret circumquaque quae omnia sunt inconuenientia.

¶ Sed difficultas est. quia si celum empyreum est figure spherice. cum beati resideant iuxta thronum christi sedentis in dextera patris. sedi tur. ergo quod pars opposita illius celi vacua erit a beatorum habitatione. quia eorum corpora non replebunt totum illud celum. Aut si ponatur quod aliqui beati erunt in parte oposita: tunc sequitur quod isti distabunt a christo in oppositi at parte sedente: plus quam caelum a terra etc.

¶ Respondetur secundum. Bonauen. eadem dist. xiiii. quod esi non sit certum qualiter vel per quem modum in celo locentur beati. tamen quomoncunque locentur. siue in vno hemispherio empyrei. siue in toto nil impedit vtrunque poni. Tum quia quantum cunque distent: habebunt inihilo minus visiuam virtutem eque potentem ad asp iciendum christum. Tum quia dato quod in sola vna parte ce lit sint: tamen altera pars nec est superflua nec vacua. Si cut magnum palati um non dicitur vacuum dum est in eo rex cum curia sua. Etsi non omnes partes illius palatii vel castri regii siue ciuitatis impleai patur hominibus: tamenfacit ampliando ad ostension est regalis magnificentie Sed hec melius sciemus quando beo bono damte in patria erimus etc.

¶ Utrum caelum imediate rnoueatur a deo. de hoc Nota varias opinioiies quas inducit Scotor. di. xiiii. q. ii.

¶ Una est quodcelum mouetur immediate a prima causa sola. Tum quia philosophus. ii celi dicit. quod primum causatum mouetur a causa prima. Tum quia deus potest per seipsum mouere. Sed hec opinio falsa est. et improbatur pluribus rationibus secundum Bonauen. ea. di. xiiii. artr. iii. q. i. et. ii. Primo quia motus celi conuenit virtuti finite propter sui successionem. Secundo quia ea quae fiunt immediate a deo procedunt in esse secundum cursum mirabilem. vt patet in creatione: iustificatione: et miraculorum operatione. ergo si dcus immediate moueret caelum non esset omnino naturalis motus. Tertio quia ordini diuine sapientie et honitatis eius manifestationt sic congruit vt corporalis creatura per spiritualem administretur. Ideo diuina bonitas communicat creature id quod creatura nata est suscipere. vt dicunt Diony sius et Greg. iiii. dial. Unde dicendum est quod licet soluper modum efficientis primarii et principalis in omni mo tione sit autor sine cuius influentia nulla alia virtus operatur etiam in modico. tamen in huiusmodi motibus coopatur secundario etiam virtus creata proportionata.

¶ Alia opinio est Auicenne et aliorum dici. quod celum mouetur abanima celi effectiue. et hoc etiam est falsum. quia presupponit caelum esse animatum quod est erroneum. vt patuit supra. §. vi.

¶ Sed dimissis variis opinionibus aliis. hec est cathosica et vera positio quod caelum mouetur ab intelligentia creata: hoc est ab angelis ad id deputatis. vt sunt ministrantes angeli inferiores cum in hoc etiam ministrent hominum vtilitati et diuine de seruiunt maiestati. Et hec dictat etiam Augustimni sententia. iii. de libero arbitrio.

¶ Item de motum celi per angelos patuit vbi Ancum. di c.i.

¶ Sed quare celum non potest dici quod moueatur naturaliter a propria forma cum ad id sentiendum sint plures rationes. Primo quia motus celi est naturalis. Et natura diuidi tur in materiam et formam. ii Physicorum. Ergo sequitur quod celum mouetur a sua materia et forma propria. Secundo quia deus dedit celo quantitatem et figuram et per hanc esse ad motum habile. Dedit etiam lucis perfectionem et formam que inter formas corporales ceteras est maxime actiua per cuius virtutem moueri videntur corpora celestia a deo qui hoc eis indidit vt prestent nobis diem et noctem etc. Non videtur ergo quare ad motum celi adhiberi debuit ministerium angeli vel anime celi secundum alios cum caelum moueri sit sue perfectionipur naturalis quam deus ipsi videtur indidisse.

¶ Respondetur ad hec secundum Rich. ea. dist. xiiii. lib. ii. q. vi. concor. Bonauen. et Tho. Primo quod motus celi bene dicitur natu ralis et a propria forma. Tum quia non est violentus eo quod tam natura eius quam figura illi motui concordat nec vllo modo repugnat motui. Neque ratione forme sue cum illam non consequitur grauitas vel leuitas. Neque ratione figure quia spherica est. Secundo quod motus caeli non dicitur naturalis sic quod sit a principio intrinseco naturali sicut a tota tausa ita quod sit a propria eius materia et forma omnino. Probatio quia si celum moueri esset sue omnino perfectionis natiralis. sequeretur quod maxime deberet esse motus in nobilissimo celo id est in empyreo quod tamen quiescit. Item sequeretur quod contra naturam quiesce ret celum a motu in perpetuum post iudicium. Cum dicat Philosophus. ii celi. Quod nullum violentum nec aliquid extra naturam est perpetuum ergo etc.

¶ An ergo angelus in mouendo tesum habeat laborem et recipiat lassitudinem cum sit finite virtutis et caelum quod mouet non est per se a propria forma sua mobile. Respondetur secundum Bonauen. supra. quod angelus in mouendo non lassatur propterea quia lassationem non facit finitas virtutis sed improportio motoris ad mobile vel contrarietas vel ineptitudo ex parte mobilis quorum nullum est in proposito. Quod si queratur

¶ Quid si deus superaddendo crearet nouam stella in celo. vel plures quaem sunt. secundum Frani. Maro. et Rich. ea. dist. xiiii. ar. iii. q. iiii. dicendum quod nisi deus augeret virtutem in angelo non posset ita velociter mouere vt modo mouet sicut dicit Commentator. ii Celi. Huius ratio patuit vbi Armonia. §. iii.

¶ An angelus moueat celum trahendo an spcllendo. Respondetur secundum Rich. e. dist. xiiii. quod proprie loquendo iste motus nec est pulsio nec tra¬ ctio vel attractio: quia proprie Tractio est quando motor mouendo seipsum localiter trahit mobile versus se Sicut pondus trahit horologii rotam per suum motum deorsum. Propulsio autem vel impulsio proprie est quando motor mouet mobile a seipso pellendo sicut quando lapis mouetur a proiiciente vel molendinum ab aqua impellente. De istis speciebus motus habetur. etiam infra vbi Motus. §. iiii. secundum Aristo. Et. iii. et. v. Physicorum. Item Commentator. vii. physicorum dicit. Quod quando attrahens est quiescens et attractum motum non est attractio proprie et vere quia tunc attractum mouetur ex se ad attrahens vt perficiat se sicut ferrum mouetur ad magnetem et nutrimentum ad membra. non enim mouentur nutrimenta ad nutriendum nisi cum fuerit in aliqua dispositione de nutrito. Et similiter ferrum non mouetur ad magnetem nisi fuerit in aliqua qua litate de magnete. Hec ex Commentatore. Sed quaid angelicus spiritus nullam habet conuenientiam cum corpore celesti cuius non est perfectio formalis. Et quia angelus mouendo caelum non mouetur localiter. sed quodam modo licet longinquo sicut motor vel gubernator nauis in certa parte residens mouet totam nauem: ita angelus in certa parte celi residens exinde mouet totum caelum

¶ Et secundum e. Fran. Maro. et Guill. dist. ii li. ii. verisimilius putatur residere circa polum aquilonarem vbi et ciuitas celestis beatorum puta tur residere. Iuxta illud Psalmus Magnus dominus et laudabilis nimis: in ciuitate dei nostri in monte sancto eius. Fundatur exultatione vniuerse terre mons sion latera aquilonis ciuitas regis magni. Et Esa. xiiii. lucifer dixit. Ponam sedem meam ad aquilonem et ero similis altise simo. Non enim diceret ad aquilonem nisi versus partem illam esset beatorum mansio. Et qua verisimile est quod beati angeli ament ciuium suorum propinquitatem. Ideo in illa parte putantur residere. De hoc latius lib. iii. Unde patet ex dictis quod motus celi fit ab angelo nec trahendo vel attrahendo nec impellendo si loquamur de his pro prie. Uerumtamen iste motus vt dicit Richardi. Magis assimilatur attractioni quam pulsioni quia cum caelum mouetur per virtutem angeli motu imperato ab eius voluntate. in hoc qu asi trahitur ad quandam concordiam cum voluntate angeli. Hec ex Rich. Unde deus laudetur in omnibus.

¶ Utrum celi motus fiat totalitur. ab intelligentia creata. De hoc Scotorel. in. ii di. xiiii. q. ii arti. iii. narrat plures opiniones dans optionem eligendi que placet: mihi autem pre aliis placet hec positio qua hic aliis dimissis opinionibus sequor videlicet quod secundum Augusti. dei voluntas est summa causa omnium rerum. Omniumque specierum et motionum vel actionum. Ideo omnia talia secundum communtur rationem producuntur a deo et ab agente creato simul. Probatur sic. quia potentia proportionatur essentie sed essentia diuina est infinita: ergo et potentia. Sed quoniam propter infinitatem essentie diuine non potest poni aliquod creatum quin statim illabatur ei essentia diuina. ergo et potentia diuina sic se habet quo illabitur cuilibet potentie create et concurrit ad effectum quemcunque. ergo celi motus est a deo principalius. et ab angelo(simul in hoc deo ministrante ad vtilita tem hominum) vt a causa secunda quasi instrumentali motore. Item post ministrantem angelum secundum Rich. supra. est etiam a forma naturali tam substantiali quam accidentali celi ipsius. quia ei deus indidit naturaliter talem aptitudinem: vt moueatur virtute angeli. et tandiuquousque hec virtus: angelicam per potentiam continuabitur in celo tandiu caelum mouebitur. Cum autem angelus non nisi deo imperante desinet praedictam influentiam causare vel conseruare in celo. tunc celum quiesce scilicet in fine modi completo numero electorum secundum Rich. et Scotor. etc.

¶ Utrum sicelum staret a motum vel non influeret in elementa: ipsa possent aliquid ope rari: Respondetur secundum Rich. ea. dist. xiiii. art. ii. q. vi quod vna est opinio falsa di. quod si caelum nil penitus influeret in elementa desinerent esse. Et probat per illud Rabbi moysi. ca. lxvii. dictum quod sicut si quie sceret cor a motu suo: quasi in ictu oculi morere tur homo et destruerentur omnes motus eius et virtutes. Ita etst motus celi quiesceret puncto hore periret mundus in vniuerso suo et destruerentur omnia in eo Et hoc dixit extiman. quod nil influeret nisi per motum. in quo tamen non consentio sibi (inquit Rich. ibidem)

¶ Sed contra. quia nulla res desinit esse per subtractio nem eius quod non potest esse causa talis rei: nec concausa. Celum autem non potest esse cau sa nec concausa. productionis materie rerum quae facta est per creationem. ergo etc. Item tempore Iosue stetit sol et luna: et per consequens totius cesi motus diurnus lalias situs siderum vel luminarium fuisset immutatus) et tamen non sunt de structa entia mundi. nec homines cessauerunt ab operibus. Si dicas hoc fore per miraculum a deo: bene conceditur. sed tamen deus per illud miraculum non iuuabat hostes israel qui erant infideles. et tamen nec in illis cessauit motus fugiendi ad occultandum se. ergo etc. Unde praedicta opinio est cauenda tanquam falsa et periculosa eo quod nimis videtur fauere illi errori qui dicit materiam primam fuisse productam a deo mediante celesti corpore.

¶ Alia ergo opinio est que probabiliter potest sustineri. Quod si celum non infsueret ad huc possent aliqua et si non omnia operari in elementis et in rebus. Probatur. quia articulus parisiensis dictat. quod si celum staret: adhuc ignis in stupam ageret. Et huius contrarium dicere est error excommunicatus per dominum Steph. epi scopum Parisiensem. ergo patet propositum. Unde de hec opinio sequenda est quod si caelum non influ¬ eret in elementa adhuc elementa mancrent. quia etsi sint corruptibilia et generabilia secundum partes: tamen sunt incorruptibilia secundum se tota et ingenerabilia. Et vt sic id est secundum se tota sunt mundi partes principales nec dependent a corpore celestised sunt a deo producta non per naturalem generationem sed per creationem. Propterea etiam si caelum non influeret in ca aliquid. adhuc haberent aliquam operationem. quamuis non illam per quam producerentr naturales leffectus ( quiproducuntur per motum sicut herbas vel plantas producere aut frlictus (teamen saltem effectus qui dicuntur intentiones. sicut lumen esse in medio. et similitudines colorum. vnde adhuc possent immutare visum in a ere vel terra luminosa etc. Hec ex Richardo. Deius ergo laudabilis est.

¶ Utrum deus possit mouere quodlibet caelum etiam vltimum motu recte

¶ Arguitur quod non. Quia hoc esset mouere de loco ad locum. Cum dicat Philosophus. iiii. Physicorum. Quod omnis motus corporis rectus est de loco ad locum. Ultimum autem caelum non est in loco. Quia vt idem dicit. ii Celi. Extra caelum scilicet vltimum nihil est. nec locus nec vacuitas nec plenitudo. Non videtur ergo quomodo hoc posset fieri a deo

¶ Sed in oppositum est quia deus est omnipotens ergo etc.

¶ Respondetur secundum Richar. ea. dist. xiiii. libo. ii. arti. iii. q. iii. Quod ex quo articulus Pariss. excomunicatus est et erroneum dicere quod deus non posset mouere motum recto. Ideo tenendum est quod bene potest deus sed non angelus vt patuit libr lc. ca. Immutabilitas. § penultimo

¶ Sed quomodo hoc: idem Rich. ponit quod potest deus hoc: siue creando spacium extra ipsum caelum: siue non creando. Primo quidem quia extra caelum vltimum deus potest creare aliquod spacium et per illud spacium mouere ad extra. Et deus posset facere tantum spacium extra caelum omne quod ipsum vltimum caelum et totum mundum posset facere extra hunc nostrum mundum et in infinitum vel localiter transferre. Secundo quod etiam non creando spacium ex era caelum potest mouere: sic patet: quia et si non secundum se totum caesu tamen per accidens vel secundum partem deus posset mouere: quia figura celi et quantitate saluis ma nentibus deus posset facere quod esset aliquod foramenin celo vltimo et quod diuina virtute vnus beatus exten deret per illud foramem motu recto impellendo lanceanvel manum ita quod transcenderet vltimam superficiem celiempyrei quamuis extra ipset nullum sit spacium. Sic dicit idem Rich. in proposito posse deum mouere caelum secundum partem recto motum etc

¶ Sed difficultas est. Quia deus non potest facere vacuum omnino cum videa tur hoc implicare contradictionem. Probatur quia vacuum omnimode est capacitas distantie intra quam omnino nihil est et per consequens nulla penitus distantia ibi est nec aliud. Si ergo deus posset facere omnino vacuum sequitur. quod deus posset facere ista duo simul quod aliqua sibi non essent coniuncta sed distantia: nec tamen distantia ibi esset inter ea quod contradictionem includit.

¶ Denique si deus posset mouere vltimum caelum motu recto tunc posset facere vacuum. Quia si moueretur motu recto aliqua pars eius recederet a loco in quo nunc est: nec succederet in illum locum aliud corpus. Ergo videtur quod non potest deus vltimum caelum etiam secundum partem motu recto mouere.

¶ Respondet ad hec idem Rich. supra. quod deus posset facere vacuum. nec ad hoc sequitur quod posset facere duo contradictoria simul. Quia si deus destrueret omnem creaturam que est inter caelum et terram celo non moto nec terra mota tunc caelum non distaret a terra: quia distantia localis non potest esse sine dimensione aliqua. Dimensio autem creatura est et per consequens ibi destructa esset sicut et omnis creatu ra. ergo caelum non distaret: nec tamen esset coniunctum tunc terre caelum: quia inter ea posset creari distantia ipsis non mutatis. Unde quamuis dista re et non distare contradicant. similiter coniungi et non coniungi: tamen manente dicto casu non distare et non coniungi nullam implicant contradictionem. Item aliter potest dici. Quod si deus moueret vltimum caelum motu recto non propter hoc sequeretur esse vacuum: quia vltimum caelum non est in loco. ergo etc. Hec ex Rich. Laudetur ergo potentia dei.

¶ Qualiter et quoo motum celi moueantur et per quem axem et de circulis.

¶ Nota secundum docto. theol. et Philosophos. Quod primo motus celihabet excellentiam causalitatis: quia ipsa est causa omnium motuum naturalium in inferioribus. vt dicit Augusti. v. lib. de ciuita. dei. Tum quia per eum anni et tempora variantur in mundo: et per accessum vel recessum siderum habent augeri vel minui species rerum. Tum quia vt ibidem Augusti. dicit. Motores orbium id est angelinon habent actum in natura nisi per opera nature. Unde non causant inquit formas substantiales rerum nisi per motum celestium aut elementorum: aut per materie transmutationem

¶ Secundo motus celi habet excellentiam simplicita tis. Unde secundum Alber. magnum dicitur motus simuis plicissimus. Non quia non sit continuus vel qua non habeat partes et prius ac posterius inter so differentes: Sed quia est motus respectu tempo ris velocissimus: ita quod nullus motus in tanto spacio potest esse in tambreui tempore. Nec auicule volantis: nec sagitte: vel lapidis de pyxide et huiusmodi quecumque. Nam secundum Isido. lib. iii. etynum. Motus diurnus primi mobilis in die et nocte xxiiii. horarum spaciis volueretur tamceleriter vt nisi aduersus cursum eius astra currerent que eam vtcumque retardant mundi ruinam faceret. Item dicitur etiam simplicissimus. quia habet regularitatem cum in omnibus partibus suis sit eque velox ex se. hoc autem non contingit in alio motu scilicet naturali. vel recto. vel violeto. Nam motus caeli vniformis est in principio et in medio et in fine secundum e. Alb. Motus autem violentus velox est in principio et tardus in fine cum vincitur et lassatur motor violentus. Sed et motus naturalis rectus tardior est in principi o et quanto amplius in fine velocior est. vt patet in descensu grauis deorsum etc.

¶ Tertio motus celihabet excellentem figuram orbicularitatis. vt dicit autor libro sphere materialis. Et Guiller. de conchis. quia mou etr ab oriente in occidentem super terram. Et ab occidente in orientem sub terra vt probatur experientia ex ortu et occasu luminarium et stellarum. Isid. xiii. Ety.

¶ Mouetur autem per duos axes siue polos quorum vnus est se ptentrionalis qui appellatur boreus etc. Et numque occidit sed semper videtur. Alter est australis qui nuquam videtur scilicet et terra habitabili nisi qui forte viderent si possent per mare venire ad partem oppositam Et vocatur septentrionalis polus articus. alterantarticus. Et dicitur axis linea recta que per mediam pilam sphere tendit in qua sphera vt rota voluitur. Poli autem sunt circuli qui per axem currunt.

¶ Item cardines celi sunt extreme partes axis.

¶ Item canne celi due sunt scilicet canna ortus et canna occasus. quia hinc videlicet sol ve sidus recedit. illic se recipit.

¶ Item Orizon diciut tur media sphera appares super terram secundum papiam.

¶ Item climata celi id est partes vel plage. sunt quattuor principalia scilicet orientalis: occidentalis. septentrionalis: meridionalis. vt idem Isid. dicit Sunti( vt inquitu) et alia septem climata mundi quasi septem linee ab oriente. scilicet in occidentem. secundum quas notabiliter mutatur meridies in portionibus terre huiusmodi in mundo. Denique ibi: et mores hominum dispares: et animalia specialiter distincta nascuntur secundum Isido. et Bedam. vnde secundum hoc hierusalem dicitur in medio terre vbi deus operatus est salutem. dicente Psalmus lxxii id est in medio climate habitabilis terre

¶ Item zone celi secundu e. Isid. lib. iii. dicuntur. quia circunductione sphere existunt Et sunt. v. Quarum quedam partes terre sua temperie incoluntur. quedam immanitate frigoris vel caloris inhabitabiles sunt. Et dicuntur hi circuli paralelli Primus dicitur arcturus. quia in eo currus vii. stellarum inclusus est vnde dicitur septentrionalis. Secundus tropicus vel solsticialis. quia sol in eo circumiens aquilonis finibus estatem facit et vltra eum non transit. Sed iterum reuertitur sicut fit in principio cancri. Tertius dicitur equinoctialis. quia sol cum ad eum peruenerit equinoctium facit vt in principio arietis et libre. Quartus brumalis dicitur. Quintus dicitur australis et antarticus. quia contrarius est circulo qui articus appellatur. Sed ille quartus circulus brumalis dicitur. ideo quia quando sol ad eum peruenerit hyemen facumt his qui ad aquilonem siunt et estatem his qui in austro sunt. Quare autm isti circli dicuntur palelli lict tropici et de circulo zodiaci. Uide sub litra eT.

¶ Preterea quidam dicitur circulus lacteus. vel galaxia a gala. quod est lac et xios quod est circulus. et est via quae in sphera videtur quasi lactea a candore dicta. quia alba est Et secundu phsophos nil aliud est nisi multe stelle parue quasi contiguein illo loco orbis in quibus diffunditur lumen solis. Ideoque videtur circulus albescens quasi fumus vt dicitur lib. Cathol. et secundum Guil. de Conchis. Iuxta septentrionem a parte orientis incipit. inde aliquando ad cancrum ascendens per medium torride ad capricornum descendit. ex quo per inferius hemispherium reuertitur ad principi um suum

¶ De dictis circulis etiam habetur vbi Codiacus. vide ibi pro clariori intelligentia

¶ Utrum angelus mouens celum consequatur finem suum propter quem mouet per vnam circulationem: an per motum qui est in toto tempore. Nam si dicitur quod per vnam: sequitur quod omnes alie sequentes circulationes celi superflue erunt Si autem dicitur oppositum: sequitur ibi imperfeetio motus. quia motor perfectior pauciori motu consequitur finem et bonitatem. vt patet. ii Celi. Unde de orbes superiores paucioribus motibus consequentur bonitatem. Inferiores autem pluribus

¶ Respondetur secundum docto. theologos. quod possumus loqui de fine dupliciter. vt patet per Uincen. in speculo naturali. Uno modo: vt de termi no quem in operatione vna: motor consequitur pers fecta actione. et sic angelus mouens caelum per vnam rotationem consequitur finem perfectum vt terminum talis motus secundum quid. Alio modo possumus loqui de fine inquantum est finis scilicet vltimate intentus. et hunc consequitur simpliciter in toto tempore sui motus. Exemplum in motu augmentationis. natura mouens intendit quor titatem et hanc consequitur in augmentatione. vna vt terminum talis motus. sed vt finem ipsum vltimum consequitur simpliciter in augmenta tionibus omnibus: et tunc quiescit Sic in proposi to est. quia finis vltimus propter quem angeli mouent celos simpliciter intentus (vyt dicit glosis. su per epistola Rhoma. Et multi sancti est. vt motu suo nobis seruiant ad implendum naturalem numerum electorum et non propter solam generationem et corruptionem inferiorum sed potius propter assimila tionem ad deum. vt patuit vbi Angelus. §. lxvi Iste autem finis scilicet completio numeri electorum in fine modi fiet. ergo ptet propositum ad laudem dei.

¶ Alu. i. scilicet empyreum in speciali. queritur Utrum celum empyreum sit veraciter ponendum: Respondetur secundum Bona. i. ii di. ii parte. iii. ar. i. quod quamuis sancti parum loquantur de celo empyreo. quia latet nostros sensus Et philosophi adhuc minus loquuntur de illo: Tamen ponere est caelum empyreum. sicut dicit sacra scriptura Gen. i. In principio creauit deus caelum et terram. Hoc enim Strabus exponit de empyreo. et probat per litteram sequen tem ibidem. quia dicit quod firmamentum et caelum aqueum facti sunt secundo die ergo tc.

¶ Sed que ratio est vel causa ponendi huiusmodi celum: cum nila deo fiat sine causa.

¶ Dicendum secundum eundem Bonauenturam supra concor. Tho. prima parte. q. lxvi Quod vna ratio est perfectio vniuersi. Nam in vni uerso inuenitur corpus opacum simpliciter et secundum se totum vt terra. Inuenitur etiam corpus clarum et sucidum simpliciter et secundum se totum vt sidera celestia. Inuenitur quoque aliquod partiet diaphanum et partim lucidum vt celi planetarum et stellatum caelum. Denique et inuenitur aliquod caelum simpliciter et secundum se totum diaphanum. vt est celum crystallinum: ergo ad perfectionem vniuersi debuit esse aliquod caelum totum lucidum vt est empyreum. Alias vniuersum non esset completum.

¶ Secunda ratio propter motum celi. quia celorum mobilium omnium motus fit circa immobile. scilicet circa centrum: ergo debet esse etiam intra immobile continens et locans omnia scilicet intra enim pyreum quod immobile est. Cum omne quod moue tur ad aliquod immobile habeat reduci secundum philosophum. patet de digitis motis in brachio vel corpore fixo.

¶ Tertia ratio propter habitaculum hominis beati et spiritus angelici propter quod factum est empyreum. Unde et statim vt factum est angelis est repletum. Ut dicit Magister in. ii dist. ii. Nam quia locus debet esse proportionatus locato. ex. iiii Physicorum. Sicut ergo damnatis congruit perpetuus locus tenebrosus id est carcer infernalis vbi sunt tenebre Matthei. xxii. Ita per oppositum vt beatis habitatoribus congruat habitatio debuit fieri caelum perfecte luminositatis quod est empyreum ad ostensionem summe bonitatis et sapientie ac potentie et maiestatis diuine.

¶ Quid si non esset caelum empyreum. An haberent manere angeli et beati vel vbi manerent si nullus eis locus esset: Dicendum secundum Guill. Scotis. in. ii dist. ii Et concor. docto Quod manerent in suo esse. cum a loco corporeo non saluentur. sed tunc in esse suo finirentur adhuc intra limites essentie sue. et continerentur a deo ex istente in eis sicut in aliis creaturis per essentiam presentiam et potentiam. Item quia quo ad esse non indigent aliquo corpore etiam celi: sed propter comuenientiam nobilitatis et glorie. ac claram et quie tam contemplationem deitatis ex congruo debetur eis talis locus celestis perpetuo stabilis.

¶ Quomodo autem angeli et beati dicantur caelum empyreum implere cum angeli non occupent loca. vtpote spiritus. Et beati etiam post resurrectionem in corpore glorioso: Licet erunt dimensio ne quantitatum extensi tamen cum empyreum sit maxime quantitatis super toto mundo distento. non ergo poterunt replere illud totaliter per omnes partes eius

¶ Respondetur secundum doc. praesertim Uincen. in pecu. natu. quod angeli et beati celum empyreum non implent eo modo quo locatum implet locum. Sed implere dicuntur ipsum secundum distinctionem hierarchiarum et mansionum que in domo patris celestis multe sunt Ioam. xiiii. Et secundum numerum preordinatum a deo vt scilicet in plenitudine tauta sint electi in celo. Sicut millenarius dicitur impleri cum mille vnitates extant. secundum quantitatem ergo discretam fit talis impletio teli non secundum continuam vel extensionem partium celi etc.

¶ Item de situ christi et beatorum in celo empyreo et de laude vocali dei a beatis. plurima etiam de celi empyrei mansione beata et huiusmodi tractabimus deo concedente libro tertio.

¶ Utrum caelum empyreum sit corpus sensibile materiale an intelligibile tantummodo. Si enim vt dicit magister in littera e. dist. ii lib. ii. non est sensibile materiale sed tantummodo intelligibile non videtur quod sit corpus verum naturale. Si autem est sensibile quare non est visibile. Respondetur secundum Tho. in scrip. ii dist. ii. q. ii art. i. quod magister dicit celum empyreum esse intelligibile tantummodo: propter hoc quia nostris sensibus et visibus in praesenti non subiacet sed tantum intellectu id est fide capitur a nobis. Uerumtamen in se est visibi le et sensibile presertim oculis et sensibus corporum gloriosorum. vnde in patria sensibus percipietur. Hec Tho. concor. Rich

¶ Quare autem voluit deus ipsum sic occultare a nobis cum sit in se sensibile Bonauen. e. dist. ii dicit. quod ideo quia est regio beatorum et lux habitationis eorum: ideo nobis est occultata et semota sicut et ipsa gloria celestis vt fide credamus et desideremus quod non videmus. et sic per fidem meritum maius adquiramus Ioan. xx. Beati qui non viderunt et crediderunt.

¶ Ad idem vbi Aqua. §. iii.

¶ Item de celi empyrei qualita te queruntur plura. Primo an sit immobile omnino Respondetur secundum Bonauen. supr. Rich. Guill. et Tho. ac alios communiter quod est immobile et incorruptibile ideoque proprietatis nobilissime. Raytio est quia cum locus debet proportionari locatis Status autem beatorum ex congruentia requirit quietem eterne lucis: ergo illud caelum quod est pro loco et habitaculo beatorum debet esse immobi le et incorruptibile ac gloriosum sicut et beati etc. Item secundum Guill. quia omne mobile reducitur ad imobile. vt patuit supra. §. xix.

¶ Qud siquis dicat sufficit quod illud immobile dicatur intelligentia mouens vel deus. Dicendum inquit quod licet possit sufficere tamen congruit quod illud primum immobile scilicet empyreum quod continet caelum crystallinum primum mobile scilicet et alia: sit corpus

¶ Si adhuc obiicitur quia secundum philosophum omne corpus naturalem motum habere videtur. Dicendum est quod loquitur de corporibus que per motum suum ordinata sunt ad generationem et corruptionem. empy¬ reum autem suprashunc ordinem est eleuatum et est ordinatum ad statum contemplatiuum beatorum. ergo etc. Item adhuc restat difficultas. quia caelum empyreum est mutabile secundum formam. Nam super illud Psalmus Ipsi peribunt tum autem permanebis etc. Glo. dicit. quod caelum in quo sunt angeli mutabitur. quia angelorum ministerio completo in fine mundi innouabitur in maiorem lucem. ergo vt videtur. multo fortius est mobile secundum situm. Dicendum quod bene conceditur quod alterabitur secundum formam vt dictum est. Tamen ad talem alterationem vel mutationem non sequitur motus vel situs localis mutatio.

¶ Item idem caelum empyreum plures alias pro prietates et qualitates nobilissimas habet propter quas optime conuenit habitationi beatorum scilicet quia est speciosissimum vel pulcerrimum. vniformiter lucidum. splendidissimum et clarissimum. amplissimum vtpote sum mum omnium caelorum. Amenissi mum et felicissimum. De quibus aliquatenus patebit ex sequentibus. et aliqua tacta sunt in praecedentibus

¶ Utrum celum empyreum sit speciosissimum vniformi claritate resplendens per totum. Respondetur secundum Bonauen. supra Rich. et alios quod sic. quia vniformitatem lucis habet per totum miro et delectabilissimo splendore pulcerrimo ita quod sibi lux per totum est pro ornatu propter sui nobis litatem.

¶ Sed obiicitur. quia ornatus pulcritudo magis consistit in diuersitate quam in vniformi tate. videtur ergo quod sicut firmamentum vel octaua sphera multis diuersis sideribus adornata pulcrior aspicitur: Ita debuisset fieri et in celo cempyrco pro illius ornatum a fortiori. Respondetur secundum Richar. vbi supra arti. iii. q. ii quod licet stellarum multiplicitas et varietas bene faciunt ad ornatum firmamenti et spherarum in quibus sunt planete. vnus quisquae planeta faciat decorem: Tamen deus enim pyreum noluit esse stellatum propter hoc. quia ordinauit vt corpora gloriosa beatorum sint illi pro ornamento maximo. et beati angeli quasi astra celi distincta decorent ipsum. Et luminare eius maius tanquam sol esset christus. ac luminare minus tanquam luna: beata mater christi Apoc. penultur. Ciui tas illa non eget sole sed lucerna eius est agnus Et de angelis Iob. xxxviii. Cum me laudarent astra mat id est angeli¬

¶ Utrum celum empyreum sit splendidissimum et luminosissimum. Nam si sic. curnon emittit radios per totum mundum sicut sol lucens toto orbeterrarum et faciens diem lucidam. Cum tamen illud caelu sit maius sole impropor tionabiliter tam in quantitate quam in virtute. ergo etc

¶ Ad hec. Respondetur secundum Tho. prima per. q. lxvi. quod empyreum habet lucem non condensatam vt radios. emittat sicut corpus solis sed magis subtilem. vel habet claritatem glorie que non est conformis cum splendore naturali vel claritate. Idem in scri pto. ii distinc. ii. q. ii artie. ii dicit. quod illud celum habet lucem in sua corporea natura eo quod maxime. formale est. sed radios sensui visibiles non emittit. sicut et ignis in sua sphera propria non videtur lucere. Sed ad id clarius Rich. vbi supra dicit. quod luminositas empyrei latet sensus nostros pluribus ex causis. Primo quia oculis non glorifica tis est improportionabilis sicut et lumen corporis glorificati. Secundo quia propter distantiam eius longissimanm multiplicatio luminis eius non protenditur vsque ad visum nostrum. nisi forte ita debiliter vt non possit apprehendi. Tertio quia dei mfluentia non adest ad hoc vt illud lumen multiplicet se sensibiliter vsque ad nos sine qua non potest multiplicare se Quarto quia lux ibi propter subtilitatem illius ce li non est ita aggregata vt visum nostrum in praesenti mouere possit sicut ignis in sphera sua. licet nobis propinqua non videtur nobis lucere propi illius subtilitatem. et quia non est ibi lucis aggregatio. Hec Rich.

¶ Unde probatur caelum empyreum esse amenitate felicissima delectabile habitaculum Dicendum quod satis constat ex praedictis. maxime autem ex hoc secundum doc. subti. quia habet condiciones conformes gloriosis corporibus beatorum propter quorum habitationem est factum. vt ibi dei fruitione et omni bono omnes beati et angelici spiritus perpetuo fruantur. Cum autem ex. ii philosophus torum finis imponat necessitatem his que sunt ad finem. Et secundum Boctium beatitudo sit omnium bonorum plena et perfecta aggregatio. ergo sequitur quod in illo celo in quo est status beatitudinis est omne de lectamentum suauitatis: amenitatis ac omnis bonitatis Sicut in habitaculo pulcerrimo filiorum sut mi regis dei supra omnem sensum hominum viatorum. Unde et philosophi non peruenerunt ad cognitionem illius celi. quia scrutati sunt secundum sensum siue motum sensibilem. et sic apparent tantum octo sphere. autem secundum consequentiam rationis: et sic posuerut nonam spheram. Decimam autem id est empyreum nec sensu nec motu cum sit immobile nec forti ratione cognouerunt. quia ex cedit sensum et rationem humanam in presenti. Sed fide tenemus catholica quod dicente apostolo. Nec oculus vidit: nec auris audiuit: nec in cor hominis ascendit quae et quam ineffabilia bona in illo celo priparauit deus diligentibus se etc.

¶ Sed an hoc celum empyreum sit ordinatum magis pro habitaculo hominum an angelorum Tho. vbi supra. ar. i. dicit quod magis propter homines quorum non solum anime sed etiam corpora glorificabuntur quibus locus de betur. Nam angeli non tam indigent loco sicut corpora glori asa beatorum. Unde et Mat. xxv. dicit christus. Uenite benedicti patris. met perci. reg. quod vobi scilicet hominibus electis paratum est ab origine modi. Sed de inferno dicit. Ite male dicti in ignem eternum qui paratus est dia. et angels eius etc. Gtras ergo agamus etc.

¶ Utrumcelum enpyieum habeat ali¬ quam influentiam facere in hec inferiora: Respondetur vecundum Rich. e. dist. ii arti. iii. q. iii. concor. Bona. et Tho. quod licet aliqui dixerint quod non sed melius videtur dicendum quod influat cum a deo habere datam sibi occultam influentiam nec fidei nec rationi repugnet. Item quia caelum empyreum ordinatum est ad hominis obsequium sicut et alia celestia corpora non tantum in futuro sed etiam in presenti Si ergo non influeret non videretur obsequium prestare homini in presenti. Item Damascenus lib. ii. c. xxiii. dicit. Impossibile est aliquam substantiam expartem esse naturali opereratione vsui homi num non conferentem. ergo etc.

¶ Sed ad quid cooperatur eius influentia. Respondetur secundum Guill. in ii. di. xiiii. difficultate prima cum Bonauen. dist. i.lib. ii par. ii arti. i. q. ii concor. Rich. supra quod secundum triplicem animam sunt tres speciales influxus trium celorum quibus corpus humanum debita proportione disponitur ad susceptionem anime. Nam celum stellatum id est firmamentum influit in corpore humano et cooperatur ad dispositionem anime vegetatiue. Celum autem aqueum ad dispositi onem anime sensitiue: sed caelum empyreum ad dispositionem anime intellectiue. Cum enim caelum enim pyreum sit corpus nobilissimum. Et corpus huma num inter omnia generabilia et corruptibilia sit etiam nobilissimum et in hoc etiam nobilius celo inanimato: quia est perfectum ab anima rational scilicet ipsum corpus humanum. Ideo conuenienter disponitur ad inimationem talem per influentiam illius nobilissimi celi. Uerumtamem nullius celi influentia habet cogere anime liberum arbitrium vt infra patebit. §. liii.

¶ Sed difficultas est quomodo celum empyreum influat cum non illuminat nec moutur ergo etc. Rich. supra dicit quod huiusmodi obiectio non valet quia videmus quod virtus lune existente luna sub nostro isto hemisphe rio ipsum licet non illuminet tamen facit fluxum ma ris. Ita virtus celi empyrei pertingit ad hec inferiora licet lumen eius non pertingat sensibiliter. Item motus caeli non requiritur necessario propter infsuentiam: sed propter influentiarum variarum contemperam tiam. Unde si etiam sol staret: adhuc sumen et calorem influeret sicut patet tempore Iosue quando stetit etc.

¶ An celum empyreum sit vnlformiter virtuosum sicut est vniformiter luminosum. Respondetur secundum Richar. supra. quod eui dentius videtur rationi concordare opinio que dicit quod non sit virtuosum vniformiter in influendo. licet sit vniformiter suminosum. Quia ab vna parte eius alia virtus iufluitur quam ab alia parte. Nam. iiii. Morals. libro Gregorius dicit Terra aere fecundatur: aer autem ex celi qualitate disponitur. Cum autem videamus terras equaliter distantes ab vtroque polo et ita habentes oet influentiam corporum celestium equiltur diuersas tamen haber. dispositiones: et corpora hominum in terris illis habere diuersas naturales inclinationes. Et semper ita fuisse exquo inhabitari ceperunt. Et videtur hoc esse ideo quia ille terre diuersas influentias celi empyrei recipiunt que non alternantur eo quod illud caelum non mouetur. Influentie autem caelorum mobilium sine alternatione influentiarum et renouatione esse non possunt: sed vnium tu r et contemperantur per influentiam celi empyrei. vt secundum Diony. omne mobile aliquo modo reducatur ad immobile. patet ergo propositum. Hec Rich.

Alum. 1. dicicet crystallinum. De hoc queritur vtrum caelum crystallinum seu aqueum sit nobilius quam caelum stellatum vel firmamentum. Respondetur secundum Augusti. contra Manicheos quod sic. Tum quia ordinatum est supra firmamentum et queque superiora sunt naturaliter ex se corpor a nobiliora inferioribus corporibus secundum se consideratis. Tum quia mouetur motu nobiliori orbiculari simpliciori quam firmamentum eo quod sphera stellata scilicet ipsum firmamentum pluribus motibus mouetur scilicet motu diurno super polos equinoctiales ab oriente in occidentem: ra ptus ab ipsa sphera nona celi crystallini. Et etiam mouetur motu proprio super polos zodiaci ab occidente in orientem centum annis vno graduvt dicunt Aristo. lib. de proprieta. elemen. Et Pto omeus in Almagesti et communiter theologi. Sed motus celi crystallini est simplex eo quod vno motu mouetur vt dicit Albertus magnus. Item quia mouetur tantum a primo motore immediate. sed firmamentum non sic. sed etiam a proprio motore cum pluriformiter sit mobile: ergo illud est nobilius isto.

¶ Item quare non videmus caelum crystallinum: vide vbi Aqua. §. iiii.

¶ Utrum sit dandum celum primum. mobile quod veraciter dicatur aqueum vel crystallinum: Respondetur secundum Guill. in. ii dist. xiiii. per comclusionem quod sic. Nam huiusmodi caelum aqueum est primum mobile. Quia cum omnis pluralitas reducitur ad vnitatem seu monadem secundum Dionysium et omnis difformitas ad vniformitatem. ergo caelum stellatum quod pluribus motibus mouetur et in se habet aliquam difformitatem: oportet quod reducatur ad aliquod primum mobile et ad primum motum. Et hoc est caelum crystallinum ad quod reducitur pluralitas motuum in firmamento vt patuit in praecedenti. §. Et similiter in planetis. Item celorum difformitas quam habent in natura cum sint celi simul perspicui et lucidi in suis si deribus reducitur etiam ad hoc vnum caelum crystallinum quod est in natura vniforme et mobile: quod sicut me. dium participat cum superiori celo scilicet empyreo in vnifor mitate quia nullam habet stellam: et cum inferior scilicet sirma mento in mobilitate quia mouetur.

¶ Q autem hoc vere dicatur aqueum. patuit vbi Aqua. §. iii.

¶ Sed quare deus voluit vt in pro illo celo crystallino. nulla esset stella et. Respondetur secundum Guil. e. di. xiiii. quod caelum crystallinum est per totum ad modum crystalli nullam habens stellam. sicut nec caelum empyreum. licet inferiores celi habeant

¶ Et huius est catio prima: vniuersi perfectio quae requirit vt primo sit vnum caelum immobile penitus et in natura vniforme sicut est empyreum. Secundo vt sit secundum celum. in natura quidem vniforme sed mobile et hoc est aqueum. Tertio vt sit vnum caelum adhuc tam in natura quam in motu difforme. et huiusmodi est celum stellatum. Et etiam caelum. vii. planetarum. differenter tantum. quia in celo stellato sunt plures stelle. quia secundum philosophum. ii celi. illud caelum prae ceteris ipheris est causa vite in istis inferioribus. ideo exigit multitudinem stellarum. quia hoc non posset esse nisi per diuersum lumen in stellis diuersis pro diuersitate inferiorum. Sed sufficit iuuari aliis per motum. ergo etc.

¶ Secunda ratio est. temperamenti reductio. voluit enim deus vt celo stellato quod habet motus pauciores srae planete. daret plus de stella. Et planetis qui plures habent motus quam caelum stellatum daret minus de stellis vt sic esset quoddam temporamentum naturale. quoniam secundum philosophum. ii de anima. Natura non deficit in necessariis nec abundat in superfluis. Sed si in vno deficit superabundat vel recuperat in alioQuod autem planete habeant plures motus quam celum stellatum patet secundum astronomos. quia caelum stellatum solum duos habet motus scilicet motum raptus vel diurnum ex oriente. Et motum proprium ex occidente vt patuit. §. xxx. Sed planete habent insuper alios motus in suis epiciclis et circulis ecentricis vt patet manifeste in retrogradatione planetarum. et huiusmodi. et sic ptepropositum.

¶ Tertia ratio. quia motus superior influit in inferiores orbes: Ideoque quasi principa lior magis debuit decorari in stellis etc. Unde deus laudabilis est in omnibus

¶ Quanta est profunditas celi crystallini. Respondet Guil. e. di. xiiii. quod hoc potest perpendi ex textu Gen i. vbi scribitur. dixit deus. Fiat firma mentum in medio aquarum id est in medio materie prime. Aqua enim hic accipitur materia prima celorum. et elementorum. Ex quo igitur est in medio: relinquitur. quod tanta est distantia a firmamento vsque ad ipsum celum empyreum. quanta est dehinc ascendem do vsque ad firmamentum. quia firmamentum est posi tum in medio

¶ Item si adhuc queratur. a qua parte celum crystallinum incipit moueris: Idcet Guil. dicit quod ab oriente motu in occidens sicut et dictum est. §. xxx. Ex quo patet quod motus celi stellati proprius et principalis incipit ab occidente et mouetur in oriens. licet motu raptus virtute celi crystallini moueatur contra motum proprium ab oriente in occidens. Sicuti etiam planete virtute tam celi crystallini quam etiam virtute celi stellati mouentur contra proprium motum motum raptus ab oriente

¶ Sed an motu primi mobilis idem celi crystallini sit causa et mensura omnium motuum et tem porum Respondet idem Guil. quod sic loquendo a parte rei. quia ille est primus omnium motuum Et tempus illius motus est mensura temporalium. Sed loquendo quo ad nos: motus et temspus celi stellati est mensura et motus et temporis nostri. quia caelum crystallinum non videmus etc. Item quomodo assignatur in celo dexterum et sinistrum. Respondetur secundum eundem Guil ibidem simul et doc. communiter quod licet in celo empyreo non sit assignare proprie dexterum et sinistrum cum non sit mobile: Tamen in celocrystallino. et inferioribus assignatur secundum philosophum. ii li.o celi sic. Si vnus homo heberet dexteram manum ad orientem: sinistram ad occidentem. caput in poloantartico vel meridionali. quia secundum astrologos planete illic habent ampliorem efficaciam Pedes in polo artico scilicet nostro. faciem versus nostrum hemispherium et dorsum ad oppositum. Sic in celoimaginandum est. Unde celi latitudo est ab oriente in occidens. longitudo a meridie in septentrionem. profundi tas ab hemispherio nostro ad oppositum etc.

¶ Alum i dicicet stel latum. quod est firmamentum cum orbibus i planetarum. Quertur. qualis nature sit firmamentum et omnes orbes planetarum: Respondetur secundum Aristo. lib. i. Metheo. et communiter doc. etiam theologos. quod orbis celestis est quinte essentie elementum Aliud a quattuor elementis secundum naturam. quia est subtilis nature prae istis. Et vt dicitur libro de naturis rerum est rotundum centro terre equis spaciis vndique conuexum.

¶ Sed an sit visibile a nobis in ca partem in qua non habet stellam Opinio vna dicit quod sic. Alia autem et forsitam melior est opinio quod sit inuisibile Unde Guill. de conchis dicit quod visus ibi defi cit non habens imaginem videndi: nec alius ei color occurxit quiddam ibi sibi spissum confingit id est aqueum coloremQuod si obiicitur quia autor libro de na. rerum dicit quod dum firmamentum flaui coloris est: visus maxime confortatiuum est. Respondet Uincem. in spe. naturalis. quod hoc non est intelligendum ita quod ille color flaueus sit in se formaliter. sed quia est in oculi confictione. Tamen de huiusmodi opinione non est contendendum.

¶ Quales stelle dicuntur planete in celo firmamenti totius Nota secundum Guil. de conchis. quod omnes planete septem de loco ad locum mouentur quae a grecis planete. a latinis erratice dicuntur. quia vario motu discurrunt et non sunt fixe. et quandoque motu retrogrado mouentur etc. Et per talem motum discernuntur visu a ceteris. Nam stelle alie quae dicum tur stelle fixe. quia in firmamento semper in eodem loco stant et non mouentur quasi infixe firmamento vt gemma in auro. vel radius in rota. Iste stelle secundum Aristotelem non mouentur per se: sed sunt quietem ire in crculis suia. composite tamencum circum lis id est orbibus suis mouentur ad motum circuli. ita quod tantum circuli mouentur.

¶ Sed quanto tempore explent planete singuli cursum izodiaco Beda libro de imagine mundi dicit quod Saturnus implet cursum zodiaci. triginta anis. Iupiter. xii. annis. Mars duobus annis. Sol. ccclxv. diebus. Uenus. cccxlviii. Mercum rius. cccxxx. Luna. xxviii. diebus. Quibus peractis reuertuntur ad eiusdem signi gradum. Idem Beda lir. de imagine mundi dicit omnes planetas. dxxxii. an nis circulos totaliter perfecte implere.

¶ Stelle autem fire vt dicit Alfraganus sicut et firmamentum in quo sunt: centum annis vnum gradum perficiunt. Et ita in tribus milibus annorum vnum signum cum quodlibet signum habeat. xxx. gradus: Et xii. sint signa patet in trigintasexmilibus annorum stellas fixas cum firmamento cursum suum perficere. Et hoc est magnus annus platonis.

Item quanta putatur distantia in tenr orbes planetarum. Nota quod licet hoc scire certitudinaliter in praesenti non possimus. tamen bonum est scire quid de huiusmodi sentiant opinando: doctores. Nimi rum Beda lib. de imagine mundi dicit summati quod a terra vsque ad lunam sunt quindecimmilia sex centa vigintiquinque miliariorum. Item a luna ad Mercurium septemmilia octingenta id est octies centum et. xii miliariorum ac semisse. Inde ad venerem tantum. Item a Uenere ad solem vigintitriamilia quadringenta trigintasex miliariorum. Inde ad Martem. xv. milia. dct. xxv. miliariorum Inde ad Iouem septemmilia octingenta. xii. miliariorum. Inde ad Saturnum tantum. Inde ad firmamentum vigintitriamilia quadringenta trigintasex miliariorum. Sunt itaque a terra vsque ad firmamentum centummilia et nouemmilia: trecenta et septuagi taquinque miliariorum. Hec vide melius vbi Ter ra. §. xx. In huiusmodi dictaminibus que forsitan sanctus Beda vel alii ex dei reuelatione habuerunt Commendatur dei potentia etc. Siquis autem comtradicat in huiusmodi non est contendendum cum non habeamus certitudinem.

¶ Unde fit varietas motuum et refrogradatio planetarum: Respondetur secundum autorem sphere materialis scilicet Ioannem de sacrobusto. et Guillermum de Conchis. quod omnes planete habent deferentes circulos ecentricos quosdam id est qui habent centrum suum extra centrum terre. Sol enim motu suo immediate describit ecentricum. quia in vna parte est propinquior terre. in alia remotior. qui circulus contra firmamen tum nititur. Reliqui vero planete habent epiciclos. qui sunt parui circuli vel sphere superappendentes et positi in ipso ecentrico nec terram circumeunt. In hoc epiciclo planeta fixus motu ipsi us voluitur contra firmamentum: raptus ab ecentrico Et de his patet in theorica planetarum Dircti autem circuli sunt alii a communi circule qui est zodiacus equaliter distans a terra. sub ie scilcet zodiaco omnes planete discurrunt.

¶ Unde cum quis querit de varietate motuum planetarum Dicendum est hoc esse propter varietatem circulorum. Deus enim voluit vt habeant proprios motus circulationum contra firmamenti vel potius primis mobilis motum velocissimum. vt temperent mots velocitatem in illo et influxum. ne mundi ruina fierm vt patuit. § xvii. Ideoque quidam planete dicantur deo volente. scilicet tantummodo progressiui nec statie nar ii nec retrogradi. vt est solet luna. Quidam au tem sint et dicantur non tantum progressiui: sed quam doque stationarii etiam et quandoque retrogradi. vt reliqui planete. Nam quando mouetur ab initio sui epicicli versus finem: planeta dicitur progressiuus. Sed retrogradus dicitur. quando mouetur a fine versus principium. Sed stationari us quando in cipit esse progressiuus et desinit a retrogradatione. vel econuerso. Directus etiam dicitur. quando mouetur in superiori parte suiepicicli. Indirectus autem quando in inferiori Ex quibus patet quod preter solem et lunam omne alii planete retrogradi et stationarii sunt.

¶ Exeplum ad hec ponitur secundum chaldeos tale. Sit rota maxima in qua sit lucerna accensa inextinguibilis. moueatur ab occidente in orientem super caput nostrum. Tunc quando illa pars rote in qua est lucerna esset superior: videretur in orientem moueri. Et cum eadem pars rote esset in dimi dio descensus: tunc videretur lucerna stare. nec ac orientem nec ad occidentem moueri Cum autem eadem pars esset infima: tunc predicta lucerna ardens videretur retrogradari ab oriente in occidentem contra proprium motum. Similiter comtingit retrogradatio et statio in quolibet plane tarum praeter solem et lunam. quia mouentur planete in suis epiciclis. In cuius motu geminus ponitur locus stationis. vnus progressionis et vnus retro gradationis. Et ex his patet ratio quare planete dicantur habere motus retrogradationis vel stationis etc.

¶ Sed quare est quod venus et mercurius rarius apparent visui nostro: Respondetur secundum astronomos. quia sunt propinquiores infra solem et ei concurrunt sepius. et sic maior lux. sid sols: offuscat minus ne videatur. Magis autem concurrit propinquius persepe Mercurius Soli quam venus. adeo vt mercurius non elongetur a sole ad plus quam. xxxii. gradibus Uenus autem ad plus elongatur. xlv. gradibus. Sed cum in id spacium veniunt: ad solem redeunt. Item Mercurius fere in anno odiacum circumit. videlicet diebus. cccxxx¬

¶ Uenus autem in illo anno in quo frequentius stat et retro. graditur plus. xii. mensibus. Quando autem rectior incedit. xi menses in zodiaco circumeundo consumit. Ad maximem ququa dies. cccxlviii. secundum Bedam supra. §. xxxviii.

¶ Quomo per visum possimus discernere fulgentes planetans in celo ab aliis stellis. Respondetur secundum Astronomos quod possunt discerni per hoc quod stelle scintillare videntur. Sed planete non aut saltem non intantum sicut stelle alie. Et patet satis per ex perientiam visus.

¶ Sed vnde est quod stelle videntur scintutillare. cum non sunt ignee nature nec elementaris sed celestis. Respondetur secundum Rich. de med. vil. in. ii libro di. xiiii. ar. iii. q. i. quod illa scintillatio que apparet in stellis non est propter motum proprium earum sed propter motum medii id est elementorum praesertim aeris. et propter tremorem spiritum visibilium in apprehendendo ob hoc quod longinque distant. a visibus nostris vt tangit hac causm philosophus. ii celi. Et quia planete minus distant. ergo minus scintillare videntur. Ecce ergo deus mirabilis in operibus etc.

¶ Quid de numero et multitudi ne stellarum. Ad hoc Albumasar dicit quod sunt innumere. Et huic concordat etiam scriptura dicit in psalmus. qu. scilicet de us solus numerat multitudinem stellarum et omnibus eis nomina vocat Uerum tamen secundum e. Albumasar stelle electe ex omni numero notabiliores sunt mille et vigintinouem. e quibus sunt. vii. planete orbes habentes Alie. ior. dicuntur stelle fire scilicet in firmamento vt ptet in praecedentibus. Unde rabbi Moy. dicit quod non est in terra herba que non habeat in celo stellam que ipsam inspiciat et crescere faciat. Unde et Beda lib. de imagine mundi dicit. quod omnes stelle sunt rotumde quarum dispositiones et cursus et loca et tempora solus deus nouit qui numerat eas et omnibus eis nomina vocat. Sapientes vero eis aliqua nomina hominum vel animalium imposuerunt vt ab hominibus dinosci possint etc Hec autem: scilicet stellarum in celo multitudinem et nomina singularum voluit deus vt nos in praesenti non cognoscamus promysterio. quia stelle in celo significant electos in celo perpetuo locandos. vt patet ex scripturis Sed qui et quot sint electi futuri solus deus nouit. ergo et stellarum noticiam ad plenum sibi soli seruauit etc. ergo deus laudetur.

¶ Item quid de magnitudine stelarum. Nota colligendo secundum Aristo. primo Metheo. Et Isido. li. iii. Etymo. quod corpus solis maius est corporibus reliquarum stellarum etiam in firma mento existentium. Ita vt dicit Gundisolinus. omnibus mundi corporibus maior est sol. vnde maior est tota terra. Et ideo eodem momento quo oritur in oriente: simu l et occidente equaliter apparet. Sed idcirco nobis qua si cubitalis videtur quia valde longe a nobis distat. Est ergo sol ma ior tota terra. Et hoc philosophi communiter tenent vt dicit Macrobius lib. i. de somno scipio.

¶ Sed quato sit maior terra. Uarietas est opinionis inter philosophos et inter astronomos. veriori tamen ratione probatur solem octies esse maiorem terra. Hec ex Macrobis. et Uincentio in speculo na. Item post solem qua dam stelle sint fixe maiores tota terra secundum Arist. supra. Et huiusmodi stellas post solem maximas dicit Gundisinus esse. xv. secundum eundem Gundisolinum. Post has stellas tertius in magnitudine. est Iupter. Quartus vero Saturnus. Quintum locum terent stelle alie a praedictis in ordinibus suis posite etc. Sexto est Mars vt dicit. Septimo tera. Ocauo Uenus. Nono Luna. Decimo Mercurius. Sed hec melius ipsi deo qui cuncta condidit. numero pondere et mensura committenda puto etc. Cui sit laus et gloria etc.

¶ Item quomodo planetis septem singuli dies attribuuntur. Uide vbi Dies. §. i.

¶ Item Quid de proprietatibus seu qualitatibus et virtutibus planetarum et stellarum De his surficiat breviter singillatim de vnoquoque eorum aliqua inserere et plura tramsire. quia talia potius ad astronomicam artem pertinent quam ad theologiam. Unde de huiusmodi Primo est notandum. quod cum aliquis planeta vel stella dicitur frigidus: siccus et huiusmodi. non est intelligendum formaliter. sed tantum virtualiter vel effectualiter. quia efficit influendo talem qualitatem in inferioribus. Similiter cum dicitur maliuolus vel beniuolus. et huiusmodi praesertim referendo ad homines intelligenda sunt tantummodo dispositiue vel inclinatiue secundum corpus humanum: et non quo ad liberum arbitrium vel animam. quia astra cum sint popter hominem et inferiora homine: nil habent in anima humana efficere secundum omnes theologos Unde et Ptolomeus dicit. quod sapiens vir dominabitur astris Nec etiam virtus astrorum extendenda est ad fata hominum vel euentuum contingentium aut operum hominum vel morum. quia talia sunt erronea vt patebit. §. liii.

¶ Und praedicto modo intelligendo quod sequuntur Nota secundum astronomos et philosophos quod

¶ Saturnus est summus planetarum de quo etiam Aug. lib. ii. super Gen. dicit et astrologi comprobant. quod est frigidissimus et siccus. accidentaliter autem humidus Et esse dicitur terreus quasi colore plumbeo obiscurus. melancholicus. amans vestes nigras. tenax. agricolator. maliuolus. maxime quando est retrogradus Efficit ergo vel omnes dictas proprietates vel plures earum

¶ Iupiter planeta secundus est secundum e. astrolis. calidus et humidus temporatus. coloris clari quasi stannei. dultis: sanguineosus: gaudens: liberalis: eloquens amano vestes pulcras. pulcer facie. terram prospiciens. et est beniuolus. Unde quia est inter Saturnum et Martem que sunt maliuole stelle: medidians temperat illorum nociuitatem secundum Guil. de conchis. Et in hoc laudabilis est dei sapientia quae sic prouidit etc. saltem quo ad plura horum

¶ Mare planeta tertius secund praedictas est calid etsiccus vehementer igneus coloris quasi ferrei inuidus: amans malicia pugnas et cedes et malignus animosus. Et hec saltem ad pluram

¶ Sol planeta iiii. secundum e. Astrols. praedictos est calidus et siccus aurei coloris et effectus. Et cupidus ac regnandi ambitiosus: igneus: cholericus: magnificus: carnosus: amas mundiciam. grauis eloquio. pulcer facie. Has propetates attribuunt soli ipsisphcpi et similiter vni cuique planete suam. non quia tales proprietates insint formaliter vel inesse possint celestibus substantiis cum illa secundum philosophum. i. Metheo. non suscipiant perigrinas qualitates vel impressiones nec participant contranetatem nec affectum in animi mutabilitate. non enim sunt animata corpora. Sed quia efficiunt et sercant inclnationes aut disponunt ad huiusmodi proprietates vel earum plurimas vel quandoque omnes has in inferioribus. Etiam in hominibus quantum ad corporis dispositionem. deo autem quamum ad animam rationalem vt predictum est Nam et secundum Aristo. supra. Et per experientiam patet quod sil plus quam orines stelle habet potestatem ad calefaiendum et exsccendum et ad generandum aurum in terre vsceribus. Et cheram excitandum. et ad vitam animalem iue viget per calo est temporatum dandum. vnde cum incipiascendere sol al polum estiualem reuiuiscunt terrenatentia et anima lia vicorantur que per recessum eius in hyme defecerant. c patet propositum etc.

¶ Uenus est taneta. v. frigidis et humidus et temporatus qua coloris electri vel cupri refulgentis. amans vees orna tas. auro et argento vel gemmis et catilenas gaudia: iocos. Et est lasciuus dulcioquele femineue pulcer oculis. studens formcompositioni. halens corpus leue carnosus mediocris stature Uel saltem plura harum ualitatum

¶ Mercurus planeta. vi. est caliduet siccus Et quia siccits eius est multum passia. Ideo ipse est frigidut cum frigidis. humidums cum humidis et cum onni planeta conuertibils in suas qualitates. halens in metallis argnum viuum eloquens. ingeniosus. studens. anans scientias mathematias et diuinationes. copus habens gracile et completam staturam. vel salem plurima Luna planeta vii. et dictarpprietatum infimus est frigidns et humidus plegmaticus habens in metalli argentum. amns geome se triam et quicquid et i attinet rotunla facie mediocris stature He secundum praedictos tnique luna secunum Isido. iii. etymo. sic licta est quasi licina id est a lucenata. et sic habet noms deriuatum a lce solis eo quod ab ipso lucem accipiat acceptamque reddat. vnde in plenilunio totaliter st luce pleia illustrata a sole qui est superior. hisc euenit it quando subillo est parte superiori illustretur. infriori vero quam habet ad terram obscure sit. Etbie. xxx. luna non lucet. viderique non potest quia tinc soli coniuncta obscuratur. Renascens quoquepaulatim a solerecedendo videtur etc. Ueriramen alii philosophi et astro nomi dicunt quod sicut quelilet stella ita et luna habet propriam lucem etiam. sel modicam. Ideoque quod modicum est pro nullo reputatur. ex. ii physicorum.

Sed an luna facta sit in plenisumnio vel in defectu: Respondetur secundum Comme storem quod facta est in plenilunio. Et patet ex transi latione alia que sic habet. Fecit deus duo luminaria etc. Et luminare minus in inchoatione noctis. Nam quandocunque in principio noctis vel inchoatione eius habet oriri luna: nunquam est nisi pan silenos id est rotunda. alias si non est plena non oriturin principio noctis. sed post principium noctis vel antea.

Item quare videtur in ipsa luna imigo Et quantum ad hoc plures dantur ra tiones Una quam ponit Beda lib. de imagine modi. quod reditur ex aque natura ibi quedam nubecula appatere qua temperatur ardor solis deo ord nante n nimius calor vastaret terram ob vicinia tem si aqiea frigiditate non esset temperata.

¶ Sed dimissisaliis rationibus videtur melius dicenum quod ex quo conmentator de substantia orbis dicit quoe stella est deisior pars sui orbis. Ideo in densior parte celi( sicit sunt stelle) retinetur lux accepta a sle vt sit visililis nobis Pars autem rarior orbs non retinetucem cum sit diaphana transparis sicut patet et crystallo. que non retinet lucen solis immi am sed pertransit lux vsque ad ofiectum retinculum ipsius. Sic in luna alie pirtes ab ea vel videtur ma cula sunt densiores. ed ille pertes quae sunt minus lucide quasi macilose sunt rariors. Ideoque non retinentes luccu a sole transfusaneo quod pertransit inibi lux vientur offuscate. Sed cur sic deus voluit leri in luna: ratio et theologica quia deus abeterno preordinaut precipue per lunam figirari virginem matrensuam. De qua caniturlanticorum. Pulcra vt ula. Et Apocalyps. xii. licitur. Luna subpedibnseius etc. Hinc est quod sicut. luna crescit quattuodecim diebus et tunc aparet in ea imato quasi ideatur fabri effigien pretendere. Sic beata viro Maria crescens ab infantia. decimoquara anno creditur in et habuisse conceptum vtero christum fabricatorem modi

¶ Qud de eclips lune et sol Nota primo quod clipsis non est alud quam interpositio lune inter asiectum nostrum et corpus solare. vt patet libro denatura rerum vde sphera. Ideoque eclipesis solis iunquam fit nisin nouilunio vel coniunctione quanterponitir luna inter solem et aspe ctum nostrim directi videlicet in linea ecliptica: siue in superficieillius. Iem eclipsis lune non est aliud quae interpsitio terre vel eius vmbre inter corpus solis et lune. Ud numquam fit eclipsis lune nisi in oppositione vel penilunio. Nec fit semper in omniplenilunio. nisi quanotalis oppositio fuerit in capi te vel cauda dracans. hoc est in ecliptica linea quae diuidit zodiacum dircte per medium quae impedit radium solis ne lunam attingat illuminando. Dicitur a uet caqut vel cauda draconis. quia venenosa est et nociua secundum astronomos. Proinde vt dicit Plinius et Isaac quando fit eclipsis lune vel solis non videtur in pmni terra sed in vno climate. vnde vesperinas eclipeses non sentiunt incole orientis. nec mtutinas id occasum habitantes etc. Item secundum Senecam lib. de naturalibus questionibus. Et Uincen. in Speculo nat. vt eclipses fieri visu deprehendanus pel ues ponamus quas aut oleo aut pice impleamus quia pinguis humor magis seruat imagines quas recipit

¶ Qualia accidunt secundum augmencum vel etiam diminutionem lune. Nota quod vt dicit Albumasar. Luna maximum dominium habet super pumiditates. Crescente enim luna crescit omne humidum siue animatum vt sunt corpora animalium siue inanimatum. vt elementum. Nam crescente luna animalia sunt fortiora sicut patet inquit in lupis. vnde tunc magis intendunt venationi. Reptilia etiam venenosa protunc sunt magis nociua. Et honines infirmi melius habentes. Denique etiam Isido. lib. xiii. Et Plinius li. ii concor. dicunt quod luna dum crescit augentur conchilia. et animalium humo res ac in ossibus medulle cerebraque. Sanguis etiam hominum cum lumine eius augetur. Et cum in defectum venerit luna minuuntur praedicta. Maris quoque fluxus et refluxus bis infra. xxiiii. horas semper ad binos exortus lune fiunt. Preterea praedicti Albumasar et Plinius dicunt. quod si sero vel nocte quis diutius sederit aut dormierit in lumine lune: cum cta humifico spiritu laxantur in illo et generatur in eius corpore pigricia vel laxatio et excitatur in eo catar rus et etiam dolor capitis. Carnes etiam anima lium et ferarum corpora occisa si de nocte exponantur lumine lune in tabem ipsa luna resoluit et corrumpit mutans odorem et saporem. Hec praedicti. Mira ergo dei sapientia que sic voluit etc.

¶ Item qualiter praesagit luna et etiam sol aeris dispositionem secundum naturam Bedalib. de imagine mundi dicit. quod luna si rubeat quasi aurum ventos presagit naturaliter. Etsi in sumn mo corniculo maculis nigrescit pluuidum men sis exordium presagit. Si autem in medio plenilunium pluuidum presagit. Item. v. Pallida luna pluit. rubea flat. alba serenat Unde quidam experti in partibus istis. dicit quod post coniunctionem sequenti die lune proximo qualis fuerit aer talis erit mensis ille pro maiori parte

¶ Item de sole idem Be da supra dicit. quod sol in ortu diei si appareat maculosus vel sub nube latens pluuialem diem praesagit. Si autem pallet tempestuosum. Uentos quoque pdicat. vt dicitur lib. de praesagiis tempestatum quando sol oritur croceus et ante ortum eius nubes rubescunt. Quod si rubentibus interuenerit et pluuias designat. Si autem sol purus occidit heri. Et serenus oritur hodie: certiori fide serenitas habebitur die illo. De his plura ibi quae rranseo. quia huiusmodi praesagia et minus edificant et sepe fallunt.

¶ Item de stellis quod sunt signa zodiaci. vide vbi Codiacus. Ad hec etiam vbi Uentus. §. viii. vide.

¶ Consequenter videndum est de quibuls dam stellis signiferis notabilioribus

¶ Primus signorum huiusmodi vel stellarum est Arcton. vt dicit Isido. qui Arcturus etiam dicitur. Est enim nomo grecum quod latine vrsa dicitur. Uulgus appellat currum. quia in modum plaustri: in Ariete fixus. septem stellis in se reuolutis vertitur. vnde septentrio nominatur. Unde dominus dicit ad Iob. ca. xxxviii. Nunquid poteris girum arcturi dissipare. q. di. non. De hoc etiam Grego. in morals. dicit. Arcturus septenstellarum radiis fulgens: nocturna tempora sic illustrat vt in aere celi constitutus per diuersa se vertat nec ta men occidat. Hoc autem secundum Isidorum est propter vicinitatem axis. quia in eo vel iuxta polum fire sunt Ubi est et stella que dicitur

¶ Maris stella vel marinaria. cuius virtus est vt docet experientia quod adamantem ad se trahit et versus se conuertit Ideo in mari procelloso naute illus ducatu tendunt ad portum optatum. Unde vt dicit Bernds. et ecclesia canit. significat beatam virginem Mariam: per quam homines duri pectoris velud adamantini ducuntur ad portum salutis Unde et ipsa Maria quasi maris stella est nominata. Item secundum Isidorum et Bedam Arcturus proprie dicitur vr sa minor. et est post caudam vrse minoris: quae dicitur Arcton

¶ Prion astrum aliud secundum Isidorum an taturi vestigia fulget et dicitur orion ab vrna id est iundati one pluuiarum. quia tempore hyemis obortus mare et terras aquis et tempestatibus turbat. maxime cum obscura videtur. Hunc latini iugulam vocant eo quod sit armatus vt gladius. et stellarum luce terribilis atque clarissimus. Item Iob. ix. Lyra dicit. quod orion partim est in signo Tauri: pertim Geminorum de quo philosophus. ii metheo. dicit. Orion est indiscretus et difficilis. quia eius ortus significat tempestates

¶ Hyades secundum eundem Isido. dicte sunt a vento et pluuiis. quia pluuia grece hiatos dicitur. ortuenim suo efficiunt pluuias. Sunt autem septem stelle in fronte tauri qui oriuntur tempore verno. sicut et

¶ Pliades que sunt alie septem stelle ante genuatauri. ex quibus sex videntur etc. Nam latet vna. vnde dicuntur pliades a plurlitate secundum Isido. et Bedam de imagine mundi. De istis etiam Ioh. xxxviii. dicit dominus Numquid coniungere valebis micantes pliades. Lyra id est stellas istas vicinitate tanta sibi coniunctas. quanto magis non poteris longinquae distantes. Hanc constellationem vulgus gallinam vocat

¶ Canicula secundum Isido. Plinium Et Constantinum olligendo Et communiter compotistas: est stella a qua dicuntur dies caniculares et vocatur canis eo quod corpara morbo afficiat dum sol ad eam ascenderit Tunc enim coniuncta cum sole duplicatur calor eius et dissoluum tur corpora et vaporantur. et tunc canes maxime in ra¬ biem aguntur. Hec stella sita est in fronte leonis: prope qua est sol media estate diebus canicularibus Unde protunc moleste sunt purgationes et pharma cie minutiones et potiones propter caloris intemperiem pro quibus cauendis alii computant. lii. dies v. Incipiunt Iulii pridie idus caniculares. v. Et pridie nonas septembris fine resultant. Uel secundum alios ad minus computantur. xxxiiii. dies secundum illum v. Margar caniculam. sed sumptio terminat ipsam. d est a festo Margarete inchoatur canicularipus dies et in festo assumptionis Marie terminatur.

¶ Lucifersecundum Isidorum est vnus ex planetis. et vt dicitur libro de natura rerum Eadem stella lucifer et hesperus seu vesperus nominatur. Sed dicitur hesperus quando post solem visetur in vespere Et dicitur lucifer cum ante solem vi detur in mane. Et hec est planeta Uenus quae apparet diuersis temporibus anni. quandoque ante solem in mane. quandoque post solem in vespere. Quando autem non diuersis temporibus sed eodem tempore noctis appa ret vespere post solem talis stella: et mane ante solem: non potest dici quod eadem stella sit lucifer et vesperus videlicet venus: cum sit paris velocitatis cum sole. sed altera earum est venus et altera stella est mercurius Sunt enim ambo eiusdem fere coloris et quantitatis. semperque solem concomitantur. Unde et propter so lis splendorem cui propinquant non videntur ambo simul sed alternatim vel precedens vel sequens mane vel vespere videtur etc. De istis autem planet scilicet venere et mercurio patuit. §. xlvi. et alibi.

¶ Utum ex infuentiss astrorum causetur in hominibus diuersitas morum et euentus fatalis futurorum prosperorum vel aduersorum etc. Respondetur secundum Guil. morl. et Bonauen. in. ii. di. xiiii. parte. vl. arti. ii. q. iii. per conclusiones.

¶ Pria quod nullum celorum cogit hominis liberum arbitrium. Probatur. quia hoc ponere scilicet quod a sideribus necessario aliqua eueniant hominibus vel coactiue: non solum est falsum: sed etiam hereticum et diabolicum figmentum contra veritatem fidei christia ne Nam cum celi motus sit naturalis et necessarius. sequeretur secund hunc errorem quod diuersitas morum in hominibus est set naturaliter et necessario. Et per consequens homo necessario peccaret licst necessario benefaceret: ac sic tolseretur libertas arbitrii et cessaret consilium. quia de necessariis non est consilium. iii. Ethicorum. Nec esset laus boni operis: nec praemium vel meritum. nec nali vituperium et pena. Et sic etiam ad colendum sidera et idolatrandum errore tali homines induterentur ad quod diabolus nititur pertrahere.

¶ Unde mores hominum et euentus futurorum a sideribus causa ri: potest intelligi dupliciter. Uno modo (inquit) necessario et sufficienter. Et sic est erroneum et diabolicum. Alio modo dispositiue et contingenter. Et de hoc patebit in sequentibus et.

¶ Secunda conclusioquod mores hominum et euentus futurorum vel actus humanarum voluntatum simpliciter et sufficienter attribuere constellationibus siderum: est falsum et damnabiliter superstitiosum. Probatur primo ex praedictis etc.

¶ Sco ex scripturia. qui deut. ini pcpit omin. A signis celi nolite metuere. Et ibi scriptura dicit Solem et lunam et omnia astra celi creauit deus in ministerium cunctis gentibus. ergo non ad praedominam dum hominibus et per consequens non pendent ex eis mores hominis et actus liberi arbitrii. Item Iacob et Esaueadem concepti constellatione et nati fuerunt in moribus diuersificati. vt dicit scriptura. Et de hoc plura Greg. loquitur homel. epiphanie.

¶ Tertio probatur etiam ex dictis philosophicis. Nam. iii. Eth. Arist. dicit. et probat quod in nobis est: bonos vel malos esse Et Ptolomeus in Almagesti dicit. Sapiens virdominabitur astris. Legitur etiam quod cum Philo menes dixisset ex phisonomia iudicando: hypo cratem esse luxuriosum. discipulis illi referentibus. hypocras respondit. Uerum iudicauit naturaliter. sed ego ait naturam vici ratione

¶ Quar to probatur experimentis et rationibus rectis. Nam experimur vere quod eadem constellatione nascitur filius regis et filius rustici. Item masculus et femina. et homo simul et asinus qui nec communicant in moribus nec in euentibus. naturalibus quoque proprietatibus patet etiam in bestiis simlis natis

¶ Denique quia rationi repugnat cum opposita implicat. Probatur. autem enim euenit homiomnino secundum quod constellatio vel fatum natiuitatis eius exigit. autem non. Si sic: ergo frustra obseruantur constellationes in actibus hominum cum secundum illam fati constellationem necesse est eis bona vel mala vitam aut mortem euenire. Si non omni no euenit id quod exigit prima constellatio fati. ergo pari ratione: nec sequentes sunt obseruande. Item homo totus in omnibus membris aut habet eandem constellationem aut diuersas. Si vnam eandem. ergo fequitur quod cum eadem hora constellationis iter arripit et frangitur in itinere. vel in bello vnus pes vel manus. ergo debent et omnia membra frangi: quod videmus esse falsum Si habet diuersas constellationes et oppositas. ergo fracto vno membro: aliud ex opposito gaudet prosperitate quod fatuum est dicere.

¶ Tertia conciusio. quod dicere mores hominum et euentus futurorum ac actus voluntatum variari dispositiue tantum vel inclinatiue non necessarie nec sufficienter: sed contingenter ex constellatio ne astrorum. sic solum possibile est esse verum. Nam sic dicere nec fidei nec rationi repugnat secundum eundem Bonauentu. vbi supra. Quamuis dicere talia fieri ex astris siue sufficienter vel simpli citer siue necessarie sit erroneum vt patuit in praedi(li

¶ Cxi comniiuniu inta i c. i liuyc ip iostiuo cris

¶ Hec conclusio aret. et hoc quond dispositio et conplexio corporis humani varia multum facit dispositiue ad variationem affectionum et morum sed de lono ginquo. Plus autem facit ad qualitatem complexionis virtus nature inferioris quam virtus siderum. quia vt plurimum anima imitatur naturali inclinatione complexiones corporis. Hinc cholerici sunt naturaliter iracundi sanguineosi benigni. pblegmatici pigri. melancholi¬ ciritea.

¶ Ad hec Aug. Ex plum ponit i. de cii. dei quod de duobus fribus qui simlis ifirmabantur et simul. curabantur. quaestione mota vnde hoc esset hypocras respondet quod hoc erat propter similitudinem complexionis Sed Astrologus respondet quod hoc crat propter identitate constellationis. Et ibi Aug. magis commendat me liusque respondisse hypocratem philosophum quam astrologum quia physicus hypocras reddit causam magis propriam et propinquam. Sed Astrologus magis remo tam.

¶ Consimiliter modo. Si queratur An influentia siderum faciat aliquid ad diuersitatem morum. Et ad euentus contingentium actuumque humanorum Responden dum est inquit Bonauen. quod dispositione contigente et re mota ac insufficienti faciut aliquid. Non autem dispositione necessaria. nec proxima. et per conseques nec est causa sufficiens. Unde in decretis di. xxxvii. §. Sed contra. xxvi. i. i. c. Illud. dicitur Astrologia nil confert ad salutem sed in errorem mittit. ergo est postponenda a fidelibus

¶ Sed difficultas est. Quid de fato natiuitatis et de Astrologorum iudiciis. Nam experientia docet quod astrologi et matematici de multis praedicunt sepe vera ex astris vt de pluuiis tempestatibus et huiusmodi secundum iudicia sua. Et quandoque de operibus hominum ex libero arbitrio pendentibus. vt de bellis et litibus aut itineribus secundum horarum bonitatem vel maliciam et nauigiis et huiusmodi. Unde etiam Aristo. libro de proprietatibus eiementorum dicit. quod regna vacua facta sunt et citates depopulate in coniunctione duorum magnorum planetarum istorum scilicet saturni et iouis. Simi liter saturni cum marte.

¶ Respondetur secundum magistros praenotando quod sicut etiam Ptolomeus libr quadripartito dicit. Astrologia quae est de euentibus ex astris. diuiditur in quattuor partes. Prima pars est de indiciis scilicet pluuiarum et tempestatum ac huiusmodi. Secunda de electionibus horarum scilicet pro minutionibus faciendis et medelis. Tertia de natitate hominis vel fato. Quarta de interrogationibus. Prime due partes bene et sane intellecte admittuntur. Sed alie due omnino reprobantur vtpote superstitiose et erronet. Unde de fato Bona. et Rich. vbi supra dit quod si fatum accipitur secundum quod Boe. iiii. de consol. dicit fatum ordinem rerum ad diuinam prouidentiam relatum: sic habet veritatem. Si autem accipis vt accipit Aug. v. de ciui. dei secundum extimationem philosophorum et matematicorum videlicet pro vi constellationis siderum ex qua pronunci ant cuncta vel aliqua contingentia necessario euenire in inferioribus: Sic erroneum est. vnde idem Aug. in decretis. xxvi. q. ii. Illud. et pluribus locis: dicit omnes huiusmodi artes ex quadam pestifera societate hominum et demonum cquai pacta infidelis amicicice) a christiano penitus repudiandas etc. et sic patet quod mortale pec catum est fata obseruare. Similiter et illam partem Astrologie quae nominatur de interogationibus. videlicet An furata reperiat. et vbi. vel perdita recuperet. vel bonam foc tunam hac hora consequatur. et huiusmodi omnino sunt supersticiosa et damnabilia. christianeque fidei contraria.

¶ A auite sipra ohicitur. ast¬ logos multa ex astris vera praedicere Et ad id philosophi de coniunctione magnorum planetarum Dicendum secundum Guil. ea. dist. xiiii. et Rich. et Bonauen. comcor. Tho. ii. ii. q. xcv. quod pronosticatio ex astris contingit circa quattuor genera futurorum

¶ Primo in his que considerantur circa motum celestium corporum. puta de coniunctionibus et oppositi onibus ac eclipsibus ac huiusmodi. Et talia per artem possunt astron omi et matematici praedicere veraciter et infallibiliter videlicet quo ad motum celestium. Secundo in his quae considerantur circa effectum subsequentem: ex huiusmodi motibus celorum. vt tempestates serenitates: pluuias et huiusmodi quae naturaliter dependent ex causalitate celestium. et in talibus etiam licita est pronosticatio. Et quamuis in his probabiliter per artem possint vera praedicere. non tamen semper sed quandoque dicunt vera quandoquam autem falsa: cum non sequitur effectus pronunciatus

¶ Tertio in hisque sunt liberi arbitri. vel circa actus dependentes ab eo. Et in talibus solum dispositiue possunt dicere vera. vnde sepius in huiusmodi falluntur.

¶ Quarto in his quae sunt circa effectus per accidens contingentes. siue in rebus humanis siue in rebus naturalibus. et in huiusmodi non possunt dicere vera. quia ens per accidens non habet causam. vi. metaphysi. ergo illicita est huiusmodi divinatio. puta in fortuna prosperera vel hora bona ad itinerandum et huiusmodi.

¶ Unde si astrologi vel matematici praedicunt aliquo vera circa talia videlicet qua dependent ex libero arbitrio hominis. vel quae sunt mere contingentia fortui ta vel casualia etc. huiusmodi veri diuinatio est a casuvel a diabolico instinctu qui sepe immiscet se huiusmodi diuinationi vt decipiat in fide secundum August. ii super Gen. ad itteram. Et patet. xxvi. q. vl. Non obseruetis et ca. Nec mirum.

¶ Itaque ad dictum philosophi supa de coniunctione magnorum planetarum Responde tur secundum doctores praefatos. quod talis coniunctio vel quaecunque influentie astrorum non efficiunt huiusmodi effe ctus nisi tantummodo dispositiue: quia commouent corporum humores: quibus commotis inclinantur homines ad passiones ire et discordie appetitu carnali presertim qui sunt animaliter viuentes et vt in pluribus sunt insecutores huiusmodi passionum ex quibus sequitur depopulatio regnorum tamen non necessitantur ad hec sed libero arbitrio resisto re possunt huiusmodi passionibus. Unde deus est laudabilis.

¶ Quid de cometa apparente. Respondetur secundum plurimos doc. recolligendo. Nam primo considerandum est secundum Rich. vbi supr. quod sequentes viam philosophicam dicunt naturaliter cometam generari in superiori parte aeris ex vapore calido etsicco prope ignem. Et globus huius vaporadunatus apparet quasi corpus stelle. partes au tem illius vaporis discontinuate circa illum globum proiecte sunt quasi eius come. Unde et secundum Isid. cometa dicitur quasi latine crinita quae secundum Stimoicos habent diuersa genera diuersorum effectuum et nominum vltra xxx. etc. Dirigit autem semper radios suos ad illam partem ad quam minatur: significando aut pestilentiam vel infirmitates et mortalitates aut bella aut famem Et dicit Richar. secundum hanc positionem quod significat et causat. non per se sed per accidens mortalita tem huiusmodi prouenientem ex infirmitatibus calidis et siccis. Quoniam vehemens et distempera ta siccitas consueuit praeuenire et comitari comete generationem. Sed quia vt plurimum principes et diuites nutriuntur calidis et siccis etc. Ideo talium multi moriuntur quando apparet cometa. et tunc non significat mortem principis: sed ac cidit vt moriatur. Unde pro remedio valet tunc abs tinere a condintis calidi et sicci. scilicet piperatis. cari ofols. et zinzib. et huiusmodi.

¶ Secundo considerandum quod cometa aliquando apparet speciali dei dispositio ne secundum praedictos et Guil. porlis. eadem dist. xiiii. quod deus facit maxime in morte principum. Et sic theologi loquuntur de cometa di. quod exquo nec natura liter generatur. nec est stella in firmamento posita ideo nec eius significatio est naturalis secundum eundem Rich. et Bonauen. Et sic debet Damasce. li. ii c. vi. dictum intelligi scilicet quod cometa quando apparet significat mortem regum vel principum scilicet quando diuina iussione constituitur per angelos apparere. Quia cum princeps sit persona communis ex cuius morte frequenter solet oriri parturbatio totius regni de cuius custodia sollicitantur angeli Idcirco diuinoiussu angeli faciunt tales apparitiones quandoque ad significandum mortem principum Et protunc remedium vtile est populo deum exorare penitendo a peccatis: vt deus bene disponat. vt patet libro Mach. i. ca. v. de monstris in celo visis. pro quibus in bonum conuerti orabant deum vt auerte ret iram suam a populo. Unde cometa non sempersignificat mortem principis: sed accidit quando moriatur circa eius appari tionem. sed tunc solum sercat mortem princi pis. quando apparet speciali dei iussu in morte princi pis. vt dicit Guil. et predicti doctores. etc.

¶ Item aliqua de influentia celorum quo ad corpus humanum require vbi Corpus. §. v. et se.