CAPUT II.

Dubitabit autem fortasse aliquis, si aliquid patiatur ab odore, hoc est, ab odoris simplici specie, quod impossibile est habere olfactum, aut a colore sive a coloris simplicis specie, quod videre non potest. Similiter autem eadem ratio dubitationis est in aliis: si enim quod est olfactus activum ad actum est, odor, et relative dicuntur ad invicem proprium activum et proprium passivum, tunc posito uno ponitur alterum, et destructo uno necesse est alterum destrui: igitur in quo est odor sicut in proprio passivo, necesse est habere olfactum: sicut sequi videtur quod nihil habens olfactum modo praedicto, patiatur ab odore. Eadem autem ratio in aliis sensibus: quia sicut saepe diximus, non quaelibet passiva vel recipiunt actus activorum quo rumlibet: sed actus sensibilium recipiunt quaedam passiva secundum quod harmonice sunt sensitiva eorum.

Similiter autem hoc idem manifestum est etiam, sicut lumen enim, et tenebra, odor, sonus, et aliae simplices species sensibiles secundum quod hujusmodi, nihil omnino agunt in corpora non habentia sensus actione speciei tantum: sed si agunt in ipsa, hoc erit actione non speciei, sed materiae: sicut quando dicitur quod tonitruus scindit lignum, non agit ad scissuram ligni videlicet soni species simplex, sed potius aer per motum quo movetur qui est causa sonandi. Et per causam eamdem multum sonantia scindunt turres et muros, quia aer continuus usque ad auditum movetur: quoniam defert sonum, et cum est in muris, commovet muros: et ideo etiam acuti soni dentes laedunt commovendo eosdem. Licet autem ita sit de speciebus sensuum qui sunt per medium distans, tamen tangibilia et sapores videntur agere alterando in ea quae nullum habent sensum et quae sunt inanimata. Si enim illa dicerentur non agere quae sunt inanimata, tunc non possunt aliqua inveniri a quibus inanimata et animata alterentur.

Si autem conceditur quod a sensibus tactus et gustus patiuntur inanimata, quaeramus utrumne etiam a sensibus aliorum sensuum trium patiantur inanimata ? Sed dicendum utique quod non omne passivum est ab odore suo et colore, secundum quod sunt intentiones sensibiles: quia etiamsi media eorum patiantur ab intentionibus sensibilibus, tamen media sunt indeterminata, et non manent in eis tanquam formae permanentes istae intentiones: et ideo non vere et physice patiuntur ab eis, sed transeunt per ea ad sensus et feruntur per ea sicut aliquid patientia secundum quid et non simpliciter.

Sed tunc quaeritur: quia si odorare est etiam pati aliquid a specie, tunc una ratione patitur medium, quod est corpus inanimatum, et sensus a specie sensibili: et tunc secundum eadem patiuntur et alterantur animata et inanimata. Cujus contrarium in libro de Coelo et Mundo nos determinavimus. Et ad hoc dicimus, quod odorare non est absolute pati aliquid a sensibili percepto, sed potius odorare est sentire et judicare odorem, quod est secunda sensus perfectio: et non est tantum pati, sed operari aliquid: et hoc modo sensibile ad operationem sensus non agit in id quod est animatum. Est igitur totius hujus quaestionis solutio sive determinatio, quod sensibile dupliciter accipitur, formaliter scilicet, et materialiter, hoc est sensibile in eo quod est sensibile, et hoc est quod agit ad operationem sensus et secundum hoc non agit nisi in corpus animatum anima sensibili. Sic sensus et sensatum sunt correlativa, quae posita se ponunt, et perempta se perimunt. Si autem accipiatur id quod est sensibile in quocumque sensu: tunc illud agit alterando etiam corpora non animata: et hoc modo sensus et sensatum correlationem adinvicem non habent: et hoc modo quaecumque alterant animata, alterant etiam inanimata.