Quaestio 1

QUAESTIO I. Utrum (a) prima causalitas respectu omnium causabilium de necessitate sit in tribus personis ?

August. 1. de. Trin. c. 4. et 5. Dionys. 2. de divinis nom. c. firmiler, de sum. trin. D. Thom. 1. p. q. 45. art. 6. ubi Cajet. et. alii. Henr. quodl. 6. q. 2. Richard. hic art. kg. o. D. Bonav. 2. d.16. dub. 1. litterz. Mayron. 2. d.1.q. 1. Argentin ibid. JEgid. part. 1. distinct. 1. Carthus. d. 1. g. 4. Vide Scot. 4. Met. q. 4. de primo princ. c. 3. in Theorem.8 & Non potest probari Deum actu, et quodl. 8. art. 1.

Circa creationem, in hoc secundo (ut dictum est in lectione, tractat Magister de Deo, quantum ad causalitatem ejus primariam, et hoc specialiter circa causalitatem triplicis cause, quam habet respectu creaturs.

Quaero primo circa hoc: Utrum prima causalitas respectu omnium causabilium, de necessitate sit in. tribus personis? Et intelligo respectu omnium causabilium in quocumque esse, et hoc de necessitate, ita quod non possit esse nisi sit in tribus personis.

Quod non, Richardus de Trin. lib. 3. eap. 16. Si fantum esset una persona, adhuc esset in ea plenitudo potente et. sapientiae; ergo posset producere omne possibile.

Item, actio est suppositi, ergo plurium suppositorum — plures actiones; igitur trium Dnersona- rum non potest esse una actio; igitur nec una potentia activa vel causalitas respectu omnium causabilium, quia cujus est potentia, ejus est actus, 1. de Somno et vigilia.

Praeterea sicut se habet principium operationis ad principium, ita operatio ad operationem. Hzc propositio patet in potentia sensitiva, intellectiva et volitiva et actibus earum, sed principium creationis est aliquid essentiale, quia commune tribus, et tale est prius, aliquo modo, notionali sive personali; igitur et actio actione.

SCHOLIUM.

Posita triplici ratione pro parte falsa, nunc arguit ad oppositum, et ponit sententiam Henrici, requiri ad creaturarum producti- onem, productiones ad intra praeedere tanquam rationes formales producendi, quia notitia in Patre est tantum simplex, sed in Filio est dispositiva ad opus. Item amor in Patre et Filio, est tantum simplicis complaceentiae, at in Spiritu sancto est affectativus ad opus; et quia ad producendum creaturas, non sufficiunt illi actus simplices, oportet in Deo antequam creet esse actus notionales. Pro hae in additione ponuntur tres rationes, sed contra eam adducit Scotus sex rationes claras.

Contra, personae divine plus conveniunt quam substantia, et virtus in creatura; sed ista non possunt separari in operatione, ergo nec ille. |

Item, bonitas Dei praesupponitur bonitati creatura; ergo productio productioni.

Hic dicit (b) Henricus, quodlibeto, 6. 4-2. tria per ordinem.

Primum est, quod licet tota notitia quae est in Filio, sit realiter in Patre, quia nihil cognoscit Filius, quod non cognoscat Pater, et amor, qui est in Spiritu sancto, sit in Patre et Filio, quia nihil amat Spiritus sanctus, quod non ament Pater et Filius; tamen notitia, quae est in Filio ut in Filio, habet quamdam rationem specialem, quam non habet ut est in Patre. Similiter amor, qui est in Spiritu sancto, ut in Spiritu sancto, habet quamdam rationem specialem, quam non habet, ut in Patre et Filio. Notitia enim ut in Patre, tantum habet rationem notitiie simplicis; in Filio autem habet rationem notitie dispositivie. Filius autem in divinis, nihil aliud est quam ars vel notitia declarativa eorum, quae Pater cognoscib in simplici intelligentia, et dispositiva et ordinativa eorum, quae producenda sunt, et modorum operandi. Amor etiam in Patre et Filio, habet rationem amoris simplicis complacentiae, sed in Spiritu sancto, habet rationem affectativi, et quasi impulsivi ad opus. Hzec autem distinctio notitiae et amoris in divinis, potest accipi secundum proportionem duplicis notitiae et amoris, quae percipiuntur in nobis. Nam artifex primo intuetur simpliciter et simplici intuitu formam operis. Secundo ordinat et disponit de faciendo, et modo faciendi, et haec est notitia dispositiva, qua concipitur ex priori. Similiter ex parte voluntatis, quando offertur artifici forma operis, complacet sibi primo simpliciter in ea. Secundo afficitur ex complacentia ad productionem ejus, et ex tali affectione dicitur amor affectativus, qui oritur ex primo. Sic imaginandum est secundum illum, in divinis, scilicet quod in Patre, est quasi notitia simplex, non dispositiva, de productione rei et modo producendi, sed in Filio est notitia habens rationem hujus notitie dispositiv:ze. Similiter in Patre et Filio est amor simplicis eomplacentis in rebus intellectis, sed in Spiritu sancto est amor habens rationem affectativam et inclinativam ad opus.

Secundum, quod dicit opinio ista, est quod ad hoc quod producatur effectus, non sufficit notitia simplex ex parte intellectus, sed requiritur notitia dispositiva, nec etiam sufficit volitio simplex ex parte voluntatis, sed requiritur amor vel volitio affectativa. Ex quo sequitur tertium, scilicet quod productio extrinseca creaturarum praesupponit in essentia divina istas personas, ut quasdam rationes formales essentiae per quas creature immediate producuntur, et praesupponit productiones, sicut. per quas istae rationes formales acquiruntur.

Unde hse est conclusio hujus opinionis, quod productio extrinseca creaturarum praesupponit intrinsecam, sicut causam per quam habet formale principium productivum immediate. Sieut enim expresse vult Doctor iste, questione prenotata, sine Verbo et amore productis, actus essentiales notitie et amoris in divinis non essent perfecti et sufficientes ad producendum, perficiuntur autem per Verbum et amorem productum; et ideo isti duo termini producti, scilicet Verbum et Amor perfieientes actus essentiales intelligendi et volendi in tribus personis, sunt immediate rationes formales, et immediata principia producendi creaturas.

Pro ista opinione videtur idem Doctor ibidem innuere tres rationes. Prima est talis: Illud quod produeitur per cognitionem simplieis notitiae et amorem simplicis complacentiae, sicut per immediata principia producendi, producitur necessario necessitate naturalis determinationis ad producendum et modum producendi. Hoc patet, quia talis notitia et amor modo naturalise habent ad suum eflectum producendum, et ad unum determinatum modum producendi non minus quam calor ad calefaciendum. Unde et Philosophi, qui non posuerunt in Deo nisi talem notitiam et talem amorem, posuerunt mundum procedere necessario a Deo, necessitate naturalis determinationis ad producendum, et ad unum modum producendi tantum, ita quod non posset non producere, nec alio modo producere quam produxit, ut patet per Avicennam 9. Metaph. ergo ad hoc quod Deus produxerit mundum non de necessitate, oportet quod ipsum produxerit tanquam per immediata principia, non per coenitionem simplicis notitie et amorem simplicis complacentis, sed per notitiam dispositivam seu consiliativaam de producendo et modo producendi, et per volitionem electivam, et libere inclinativam in opus, quasi per actus supervenientes prioribus actibus pradictis; sed talis notitia dispositiva, et talis amor affectativus, sunt Verbum, et Spiritus sanctus in divinis; ergo mundus producitur per Verbum et amorem productum, sicut per immediata principia producendi ipsum.

Secunda ratio talis est: Sieut se habet forma naturalis ad producendum effectum suum natura-! liter, sic forma intellectualis et volitio concomitans ipsam ad producendum effectum intelligibiliter et artifielaliter; sed forma naturalis non est immediatum principium operis, secundum quod est perfectio ejus in quo est, sed solum inquantum induit respectum ad opus. Sed sapientia intellectualis essentialis et amor essentialis, non induit istum respectum, nisi ut sunt in Verbo et Amore produeto; igitur verbum, et amor productus in quocumque artifice, sunt immediatum. principium operandi artificialiter.

Ubi advertendum, secundum istum Doctorem, quod sapientia intellectualis ut essentialis, est quasi forma naturalis agentis, seeundum quod est perfectio ejus in quo est, sed ipsa sapientia, ut induit rationem verbi est quasi ipsa forma naturalis, ut habens respectum et ordinem ad effectum. Unde secundum ipsum, Verbum ex ipsa ratione verbi, habet respectum et ordinem ad ipsas res creandas, quod non habet sapientia essentialis inquantum hujusmodi.

Tertia ratio talis est: Sapientia speculativa et amor sibl correspondens, non sunt immediatum principium operandi, sed solum sapientia practica et amor sibi correspondens, ut patet in artifice rationali, quia notitia universalis, qua considerat operabile in universali, et secundum principia sua communia, non est sibi ratio operandi, sed notitia quaedam particularis accepta de universali. Sed sapientia in divinis ut est essentialis perfectio, est solum speculativa habens ut sic, ideas speculativas, et ut rationes cognoscendi tantum; sapientia vero personalis, qua Verbum est, non est tantum speculativa ad cognoscendum, sed practica continens in se ideas, ut sunt principia operandi; ergo Verbum, et amor sibi correspondens, sunt immediatum principium operandi et producendi in divinis. Confirmatur haec ratio per illud primae ad Corinth. 2. Predicamus Christum Dei virtutem et. Dei sapientiam; virtus autem habet rationem scientiae practices. Secundum hoc etiam dicitur Verbum potentia operativa Patris, inquantum scilicet habet rationem scientice practices.

Contra istud (c) primo videtur sequi, quod Pater formaliter non, creat; nihil enim formaliter agit quod non est in actu, secundum, illud quod est proxima ratio agendi; Pater autem non est formaliter in actu Verbo vel Spiritu sancto. Secundum autem istam positionem, Verbum et Spiritus sanctus sunt proxima ratio agendi et causandi, sicut intellectio et volitio sunt remote rationes causandi; igitur Pater non causat formaliter et proxime.

Et si dicas (d), quod omnes: creant, quia omnes habent unum, verbum intellectu suo communi, quo verbo perficitur intellectus. essentialis, licet istud verbum sit a Patre solo dicente vice omnium, et omnes habent unum amorem in voluntate communi, licet ille amor spiretur a Patre et Filio simul vice omnium trium.

Contra (e) istud sic arguo: quaero quomodo Pater habet istam notitiam genitam? Non formaliter, secundum Augustinum 7. de Trin. c. 1. quia secundum eum ibidem: Pater non est sapiens sapientia genita, sed habet sicut correlativum, scilicet ut producens habet productum. Sed sic habens non est in actu formaliter eo quod habet; ergo nec formaliter agit actione illa respectu cujus habitum sive illud quod habetur, non est formalis ratio agendi.

Videtur (f) etiam ultra sequi, quod Filius et Spiritus Sanctus non creent, quia communiter formalis ratio agendi non agit illa actione, respectu cujus dicitur formalis ratio agendi.

Et si (g) dicatur, quod Filius creat, et Spiritus sanctus creat, neufra tamen persona videtur proxime creare, quia neutra est in actu per alteram formaliter; et omne agens proxime per intellectum et voluntatem, est in actu, tam notitia quam volitione, necessariis ad talem actum.

Praeterea (h) secundo, quaero quid intelligis per sapientiam dispositivam vel daisponentem, et amorem affectantem ? Aut enim ista sunt appropriata Verbo et Spiritui sancto, aut sunt propria. Si appropriata; ergo secundum veritatem sunt communia tribus, et ita duae persona non sunt proximae rationes formales creandi, si sunt propria, cum dicunt respectum rationis ad creaturas, quia secundum ipsum, dispositio dicit respectum rationis ad disposita, ergo aliquis respectus rationis est proprius alieui persone divinae, quod est improbatum dist. 18. 1. libr. de dono, et dist. 21. primi de verbo.

Praeterea quod (i) dicit de ideis praetieis, quod non sunt in Patre, sed in Verbo, ac si una persona non sufficeret ad productionem, videtur esse contra Augustinum, 15. de Trin. eap. 13. Ideo Verbum hoc vere veritas est, quia quidquid est in ea scientia, de qua genitum est, et in. pso est, quod autem. in ea non est, nec in ipso est. Et paulo post: Novit omnia Deus in seipso, novit et in Filio. Et post: Omnia, quae sunt in eorum scientia, unusquisque eorum simul videt. Ex quibus et aliis verbis ibidem positis, videtur velle manifeste, quod nihil actualius est in Verbo quam in intellectu Patris, et per consequens non est ibi distinctius quam in intelligentia Patris.

Praeterea quod (k) dicitur ibi Verbum esse ad perficiendum intellectionem essentialem, videtur; falsum. Quia illud, quod est ratio agendi alicui actione non manente in agente, non perficitur illa aetione, sicut calidum inquantum calidum non perficitur calefactione, quas recipitur in passo, sed secundum istum intellectio essentialis est ratio gignendi Verbum, et ista gignitio non est actio formaliter immanens ipsi Patri, quia terminus gignitionis non est formaliter Patris; ergo intellectio essentialis (qusze est ratio gignendi Verbum, secundum eum) non perficitur Verbo producto.

Quod etiam dicit (I) de notitia, universali quod sit speculativa, improbatum est supra in prooemio primi de scientia Theologica, utrum sit speculativa vel practica, quia conclusiones practice resolvuntur in principia practica, et non in principia speculativa, sicut conclusiones speculativa in principia speculativa, et non in principia practica.

Quod etiam (m) dicit, quod ideo posuerunt Philosophi Deum necessario producere aliud a se, quia negaverunt ineo sapientiam praecedentem dispositivam vel disponentem et amorem affectantem esse productum, non videtur verum, quia volitio essentialis, sive ut in tribus, sive ut in Filio, sive ut in Patre, non est necessario alterius a se; nihil enim aliud a se vult voluntas divina necessario, etiamsi per impossibile non esset principium productum ad intra, quia tunc necessario dependeret ad creaturam, quod est inconveniens maximum.

SCHOLIUM.

Dividit quaestionem in tres articulos. Quoad primum docet quod causalitas respectu realiter existentium, necessario est in tribus personis. Primo, quia productio contingens supponit necessariam. Secundo, objectum secundarium supponit primarium; ergo intellectus et voluntas Dei sicut prius amant seu operantur circa essentiam, quam circa alia, prius producunt circa eamdem. Tertio habitudo natur: ad suppositum videtur esse intimior habitudine ad acetum seeundum. Explicat tres personas esse unum principium creaturae, sicut Pater et Filius sunt unum principium Spiritus sancti, et sicut Pater non potest producere Spiritum sanetum, donec producat Filium, sic Pater et Filius non possunt producere creaturam, donee producant Spiritum sanctum, cui communicant omnem suam fecunditatem, et ideo simul eum eis creat. de quo latius Doetor Quodl. 18. artic. 1.

Ad solutionem (n) quaestionis tria sunt videnda. Primo, quod prima causalitas respectu creaturarum est necessario in tribus personis divinis, et hoc respectu earum ut causatarum, quantum ad verum esse sive quantum ad esse simplicer.

Secundo propter illud, quod additum est in quaestione de causabilibus secundum quodcumque esse, videndum est de causalitate respectu omnium causabilium, quantum ad esse secundum quid, ut esse cognitum vel esse volitum.

Tertio, propter illud quod additur in quaestione (scilicet quod non possit aliter esse quam in tribus) videndum est si, per impossibile, poneretur una persona absoluta, utrum posset esse in ea perfecta causalitas respectu omnium eausabilium ?

Quantum (0o) ad primum dico, ! quod illa causalitas perfecta necessario est in tribus, quod probatur tripliciter.

Primo, quia principium duarum productionum, necessariae videli y cet et contingentis, necessario, est prius principium necessarie quam contingentis; non enim po-! test effectus necessarius praesupponere contingentem, sed bene ea contra. Sed aliquid in divinis est. prineipium productionis intrinseese quae est necessaria, et. aliquid est principium productionis extrinsece qua est contingens; igitur prius necessario est in Deo aliquod principium productionis necessarie et ad intra, quam in eo sit aliquod principium productionis contingentis et ad extra. In illo autem priori, completa productione ad intra, communicatur tribus personis omnis fecunditas, quae eis non repugnat, et per consequens communicatur eis illud quod est principium produetivum causationis ad extra, igitur in illo instanti, in quo est proximum principium in Deo ad produeendum aliud contingens ad extra, illud communicatur tribus.

Item, prius (p) naturaliter est primum objectum praesens poten- tiae respicienti tale objectum ut primum, quam secundarium objectum sit praesens. Et hoc maxi.me verum est, quando solum primum objectum ex natura rei, et ex se est objectum, et secundarium objectum non ex se est objectum illius potentis, sed fit per actum istius potentiae in tali esse, hoc modo: primum objectum intellectus diviniet voluntatis divinae, est sola essentia divina, et. omnia alia sunt tantum secundaria objecla et producta aliquo modo in tali esse objecti per acetum intellectus divini; prius igitur naturaliter est. essentia divina praesens intellectui suo (ut primum objectum) quam aliquid aliud. Sed intellectus divinus habens essentiam ut objectum sibi praesens, non tantum est potentia operativa circa illud, sed etiam potentia productivae notitie adaequate illi intellecLui, ut principio productivo, et illi essentiae cujus est. ut objecti; igitur tunc est productiva Verbi infiniti, et per consequens Verbi ceniti in natura divina. Similiter, voluntas habens essentiam illam actu intellectam ut objectum sibi prseessens, non tantum est potentia operativa, qua scilicet formaliter habens eam amet ipsum objectum, sed etiam potentia productiva amoris adaequati infiniti, et per consequens person spirate in natura divina. Prius ergo naturaliter quam intellectus et voluntas divina habeant vel respiciant aliquod aliud objeetum secundarium, habetur completa ratio productionis personarum divinarum intrinseca- rum, et per consequens ille persona prius producuntur, quam aliquod aliud objectum praesentetur, et per consequens multo magis prius quam aliquod aliud objectum causetur.

Praeterea tertio (q) habitudo nature ad suppositum, prior est habitudine ejus ad actum secundum, quia agere praesupponit esse, et habitudo naturae ad suppositum. pertinet ad esse. Et formaliter talis habitudo naturae ad suppositum est essentialis et in quid, illa autem habitudo, quae est naturae ad agere non videtur ita essentialis; natura igitur divina, prius habet esse in illis personis quam sit principium productionis extrinsecae.

Prima ratio, si concludat prioritatem aliquam, non tamen quod productio contingens necessario preoexigat necessariam, quia ista proprietas non est propter. dependentiam contingentis ad necessariam, sed propter principium quo contingens, quod est commune utrique.

Similiter secunda ratio accipit, quod intellectus habens essentiam divinam praesentem, prius quam objectum secundariwm, est ratio gignendi: hoc sic est verum, quod, ut est ratio gignendi, non requiritur objectum secundarium, tamen. ita. diceretur e converso, quod objectum secundarium, licet. praeexigat objectum primwm esse praesens potentiae, non tamen praeexigit quod eo praesente secunda persona gignatur, vel prima persona gignat, quia in una persona ipsum praesens sufficit ad. praesentationem secundarii.

Similiter ad. tertium, actio praesupponit naturam in aliquo supposito, non tamen necessario in multis vel non in aliquo, quando natura est agens.

Sic igitur iste rationes concludunt, sicut. exponitur in tertio articulo, non quod ex ratione harum productionum sit ordo, et ideo illa ad extra non proprie dicitur praesupponere vel praezigere intrinsecam, sed ordo est ex fundamento communi, cui intrinseca est immediatior, et ideo prior.

Secundo quantum ad istum artieulum videndum est, quae sit ratio hujus.

Dico, quod ratio hujus non est, sicut positio prima innuebat, scilicet quod Verbum, et Spiritus sanctus sint rationes formales proxime creandi, vel quod aliquo modo ceompleant - causalitatem Patris, imo eadem causalitas et eque perfecta est in Patre sicut in tribus. Ista ergo primitas talis est in tribus personis respectu creatura, qualis est dicta dist. 19. primi lib. in Patre et Filio, respectu Spiritus sancti. Non enim hoc ponitur ibi quasi imperfectior fecunditas sit in una persona quam in duabus, sed quia prius communicatur fecunditas illa Filio quam Spiritus sanctus spiretur, et tunc in illo instanti originis quo Pater producit Spiritum sanctum, iila fecunditas qua producitur, est in Patre et Filio; ex hoc sequitur quod tunc producitur Spiritus sanctus a duobus in quibus est illa una fecunditas.

Ita hic prius naturaliter communicatur natura divina tribus suppositis divinis, secundum rationes istas prius positas quam creatura possit immediate pro- duci, et ideo in illo primo instanti, in quo creatura est immediate produecibilis, causalitas illa una est in tribus personis respectu creaturarum producendarum. Et hee est sententia Augustini 5. de Trin. cap. 14. quod sicut Pater et Filius ad Spiritum sanctum sunt unum principium, sic omnes tres sunt unum principium creaturze ad ipsam. producendam.

SCHOLIUM.

Quoad secundum articulum de esse secundum quid seu diminuto, id e t, esse cognito vel volito creaturarum, an sit a tribus. Seotus antequam respondeat, ostendit, si (ut Henrieus voluit) essent in intellectu Patris ide: praectiez,, ante productionem ad intra, sequeretur triplex absurdum. Primum, quod Spiritus sanctus esset amor creaturae, et sic creatura esset necessaria, vel Spiritus sanetus contingens. Secundum, Verbum gigneretur de Verbo. Tertium, daretur relatio realis personae divin: ad Deum, contra dicta 1. d. 30. q. 2. Quod vero tales idez non sint necessariae in Deo ad intelligendum creaturas, solide probat Doctor 1. d. 35. quodque non intelligantur creature ante Verbum productum habet 1. d. 1. q. 2. et d. 10. ad ult. et quodl. 14. 8 Hic intelligendum, et Quodl. 8. art. 3. et 1. d. 12. ad ultim.

Quantum ad (r) secundum articulum principalem, videtur quod PD si in intellectu Patris sint ides practiese, sicut est argutum contra opinionem:primam; ergo Verbum est genitum de creatura, ut est idea in intellectu Patris; quod etiam confirmatur per Augustinum 15. de Trinit. cap. 14: Natum est de omnibus his, quae sunt in scientia Patris.

(s) Sed contra istud arguitur, quia tunc Spiritus sanctus non spiratur tantum ut amor essentia divinae, sed ut amor omnis amabilis intellecti, et ita ex vi productionis sua esset amor creature, sicut essentiae divina; vel ergo Deus necessario amaret creaturas, vel Spiritus sanctus non necessarilo produceretur, quorum utrumque est falsum.

(t) Item, non tantum Pater novit creaturas formaliter, sed etiam novit Filium formaliter; igitur si de omnibus ut notis Patri gignitur Verbum, de Verbo ut noto Patri veignitur Verbum, et ita Verbum eignitur de Verbo.

Item. Verbum gignitur actu memoriae paterne, non intelligentiae, ex distinct. secunda primi lib. quest. 7. in memoria autem paterna, ut praecedit quasi intelligentiam, lapis non habet esse intelligi-s bile. Non enim est prius intelligibile quam intellectum, sed tantum essentia divina prius est actu intelligibilis, et ipsa quasi facit omnia alia intellecta, mec prius intelligibilia quam intellecta, quia tunc secundum aliquam distinctionem pracederent intelligere, quod est falsum; igitur tantum sunt virtualiter in. memoria, quia essentia est ibi formaliter.

Si dicatur, quod ipsa prius relucent ut intelligibilia quam actu. intelligantur, hoc negandum est de relucere actu, solummodo verum est de virtualiter relucere, quia essentia divina actu relucet.

Item lapis in esse intelligibili vel intellecto, non est formaliter ex se necesse esse, quia tunc in illo esse, non esset objectum secundarium, sed primum, quia Deus; igitur productum ab ipso, ut sic, non esset formaliter ex se necesse esse.

Item, intellectus divinus vilesceret, si moveretur a lapide; igitur similiter si gignatur ab illo notitia in ipso.

(u) Item, nulla relatio realis alicujus personae divine videtur esse ad aliquid aliud extra ipsam, ut ad creaturam, ex dist. 30. primi. Sed geniti ad illud de quo gignitur, si est distinctum realiter, est relatio realis; ergo Verbum non est zcenitum de lapide ut noto Patri.

SCHOLIUM.

Hic ponit duo instantia nature, per comparationem objecti ad inteilectum et voluntatem divinam. Ut enim eomparatur essentia divina ad illas potentias, est primum instans, in quo ille potentis? operantur et produeunt, et sic completur origo ad intra. Seeundum instans est, ut comparantur illae potenti? ad creaturas, in quo est originati? creaturarum. Aliter ponit signa nature 1. d. 5. q. 2. etd. 7. ibi enim considerat essentiam ut communicabilem in primo signo; in secundo signo, ut communiceatam personis; in tertio, ut dantem esse creaturis. Sed hie ponit signa ex comparatione objecti primarii et secundarii, ad intellectum et voluntatem. Explicat duos ordines originis, Scilicet ad intra et ad extra, et quomodo Pater prius origine producit lapidem in esse intellecto quam Filius.

Quantum (a) ad hoc igitur dico sic, quod duo ordines possunt 1intelligi in divinis, scilicet ordo natura et ordo originis, qui sunt alterius rationis; et in quocumque eradu unius ordinis, potest totus alius ordo assignari.

Exemplum in creatura, ubi est ordo natura, ordo originis, et ordo durationis, qui sunt alterius et alterius rationis, et. totus unus ordo potest assignari in uno gradu alterius ordinis. Accipiatur enim unum instans durationis, in illo instanti possunt assignari omnia ordinata secundum originem et naturam. Accipiatur etiam unum instans naturae, in eo possunt assignari omnia ordinata secundum originem. (b) Simpliciter tamen in divinis ordo nature primus est, ita quod simpliciter procedendo in primo instanti naturee, debet assignari totus primus ordo originis; et si in secundo instanti naturae assignetur ordo oricinis, non est primus ordo oricinis, sed secundus, quod intelligo Se

Ordo naturas accipitur, comparando objecta ad intellectum et voluntatem divinam, quia comparando essentiam suam ad intellectum et voluntatem ejus, quae est primum objectum intellectus sui et voluntatis suae, est primum instans naturae; et comparando alia objecta, quae sunt secundaria ad intellectum et voluntatem divinam, quae non sunt ex se objecta, sed producta per intellectum et voluntatem in esse objecti, est secundum instans naturae.

In primo (c) igitur instanti natura, stando in illo, habetur persona perfecta, habens memoriam perfectam essentiae divinae, id est, habens intellectum, cui essentia divina est prasens in ratione objeceti actu intelligibilis; et ista persona, ista memoria essentia divina, potest formaliter operari, et formaliter producere, sicut dietum est in primo libro, et prius aliquo modo intelligitur ista persona operari ista memoria quam producere, et in illo priori intelligitur ista persona in se perfecta, et vere beata in actu intellectus, intelligendo essentiam. divinam sicut objectum suum. Eadem etiam persona producendo ista memoria, producit notitiam adaequatam huie obiecto, et cum hoc objectum sit infinitum, producit personam formaliter infinitam per se subsistentem. Illi autem persons communicatur voluntas ut actus primus, non habens adhuc terminum adaequatum productum; ista una voluntate persona prima et secunda operantur circa essentiam divinam tanquam objectum, amando eam infinite, et tunc sunt in se perfectse, et vere beate in essentia divina. Prater hoc autem ista eadem voluntate una in eis, isiee persone producunt amorem adaequatum huie objecto cognito sub ratione amabilis, et ita produeunt amorem infinitum, et ita spirant personam divinam, quia nihil est formaliter infinitum nisi quod per identitatem est Deus.

Stando (d) igitur praecise in primo instanti nature, comparando essentiam divinam ad intellectum et voluntatem, habetur totus ordo originis primus, quia scilicet dus persone perfecte originantur; et tota perfectio divinarum personarum ad intra in intellectu divino et voluntate habetur in primo instanti naturae, ut sunt potentiae operativa circa illam essentiam, quia tota perfectio simplicitercujustibet persons, est in intelligendo et volendo essentiam divinam, quia in intelligendo et volendo eam sunt beatae formaliter; hoc ergo quantum ad primum instans natura.

Sequitur secundum (e) instans natura,in quo comparatur intellectus et voluntas divina ad aliud objectum secundarium. Et quia in illo instanti objectum illud non est ex se actu intelligibile. sed fit actu intelligibile per intellectum, ideo non habet esse in memoria divina ut. memoria est, sed producitur actu intelligenti, in tali esse objecti. Sicut in nobis intentiones secundae producuntur per intellectum, et non sunt in memoria ut memoria est; et sive poneretur quod haberent esse per memoriam, sive quod producerentur per intelligentiam in esse cognito, saltem prius natura quam habeant esse in memoria vel in intelligentia, tam memoria quam intelligentia est in tribus personis, et ita inquantum memoria vel intelligentia est in istis tribus personis, erit ratio producendi ista in esse.

Non igitur Verbum prima productione producitur de. lapide, ut est in memoria Patris, quia vel lapis non habet ese in memoria Patris, ut memoria est principium producendi Verbum, vel si habet esse in memoria, non tamen prius naturaliter quam ipsa intelligatur in tribus; et ita potest probari, quod prima causalitas, respectu causabilium in esse cognito, necessario sit in tribus personis, sicut fuit probatum in secunda ratione ad primum articulum, qua aeque valet ad istum articulum.

De hoc quod dicit, producitur actu intelligentiae, dubium est, saltem non est ut formaliter intelligibile nisi actu intelligentiae, licet ibi producatur quasi actione memoriae, non intelligentiae.

Exemplum de secundis intentionibus, forte non est simile, quia. comparatio objecti facta per intellectum. videtur esse intellectus conferentis ut cause, non sic objectum absolutum objicitur intellectui virtute alterius objecti excellentis existen- tis in. memoria. Non enim fi intentio secunda actu intellecta virtute. rei relucentis in memoria, sicut hic lapis fit intellectus virtute essenticae divine in ejus memoria relucentis. Tolle enim actum comparativum, ponendo tantummodo absolutos quoscumque, lapis erit notus; intentio autem secunda sine actu comparativo nunquam erit.

Similiter intentio secunda fit per. intelligentiam in vero esse suo et. non in esse cognitio, ideo prius est quam in cognitione, quia cognoscitur actu reflexo. Lapis autem non fit i» suo esse misi tantum diminuto, ideo prius cognoscitur actu etiam recto quam sit. De hoc dist. 10. primi libri, quod memoria non tantum est principium notitiae objecti. relucentis in ipsa formaliter, sed etiam virtualiter, et ita illud primo est formaliter in notitia producta vel quasi.

In secundo tamen (f) instanti naturae, potest assignari quidam ordo originis, quia prius origine Pater intelligit lapidem quam Filius, quia Pater intelligit a se, Filius non a se, sed hoc habet a Patre, et Spiritus sanctus a Patre et, Filio.

Sed iste secundus ordo originis, non est originatio simpliciter, qua scilicet personae divinae producuntur in esse nature divine simpliciter, sed est quasi originatio secundum quid, sive consequens personas jam productas.

Exemplum hujus in creaturis: si sit origo Socratis a Platone per se secundum humanitatem, ordo originis in istis, in habendo humanitatem, est primus ordo originis simpliciter. Ordo autem eorum in habendo risibilitatem, est alius ordo originis quasi secundum quid, quia sicut in primo instanti naturs Soerates habet humanitatem a Platone, ita in secundo habet risibilitatem ab eo, et si prius naturaliter ambo haberent humanitatem quam risibilitas produceretur, ambo causarent simul risibilitatem, et tamen quod hoc causarent, unus haberet ab alio.

Ita dico in proposito, (g) quod Verbum esse notitiam infinitam cenitam, est ipsum esse infinitam notitiam infinitae essentize, et hoc est per originationem ipsius a Patre in primo instanti nature; sed Verbum esse notitiam lapidis, vel habere notitiam lapidis a Patre eignente, hoc est quasi originare Verbum secundum quid, sive secundum aliquid adveniens Verbo enti simpliciter. Hoc enim non est ipsum gigni simpliciter sub ratione persone divino, quia nec sub ratione notitie simpliciter infinite, et formaliter infinitae essentiae ut objecti per se. Licet enim concomitanter notitia illa infinita, quae est infinitae essent, ut objecti per se, sit notitia lapidis,quatenus tamen est lapidis, non habet a lapide formaliter intinitatem, et sicut dictum est de producto in esse intellecto, consimiliter dici potest de esse volito.

Intellige, quod. prius origine non. tantum. dicit a se vel non ab alio, sed a quo alterum. Licet igitur Pater. intelligit lapidem a se, si tamen inquantum. intelligens lapidem, non sit a quo est Verbum, nec simpliciter, nec. ut. intelligens. lapidem, Pater non est prior origine perfecte Filio, inquantum intelligens. lapidem. Hoc suppositum non videtur verum, quia essentia ut in Filio, non minus est perfecta ratio intelligendi omnia quam in PaIre; igitur si Pater ipsa sola novit omni, similiter est de Filio.

Item, si essentia potest. Filio esse ratio cognoscendi omnia; igitur est. Tunc ultra, licet scientia lapidis in Patre, posset esse ratio scientiae lapidis in. Filio, tamen essentia quasi provenit lapidem intellectum a Patre, quia efficacius movet.

Item, lapis formaliter notus. tantum est in intelligentia Patris, illa autem non est ratio gignendi.

Item, illud Augustini decimoquinto de Trinit. capit. 1^. exponitur de his omnibus, supple virtualiter, quia de essentia quae est virtualiter omnia illa.

Et si arguatur (h) contra istud, quia Pater prius origine producit lapidem in esse cognito quam Filius illum producat; igitur vel Filius non producit illum, vel idem bis producitur, vel saltem produceretur postquam intelligitur esse productum, praeintelligitur enim in illo priorioriginis esse productum a Patre.

(i) Respondeo, Pater producit lapidem prius origine quam Filius, hoc est a se, et Filius non a se, et tamen Filius eadem productione producit lapidem, et in eodem instanti naturz; et tamen in eodem instanti naturae possunt assignari omnes gradus ordinis originis, et ideo non sequitur, quod sit bis productus nisi prius naturaliter, et in priori instanti naturae produceretur a Patre quam a Filio, quod nonest verum. Nam in illo instanti nature, in quo Pater producit lapidem in tali esse, Filius habet eamdem naturam, et per consequens omnem fecunditatem productivam, quae sibi non repuenat, et ita virtutem producendi lapidem, et ante illud instans, ordine nature non praeintelligitur lapis productus in esse cognito.

Et si dicas: (Kk) saltem prius origine praeintelligitur productus a Patre quam a Filio; igitur non potest produci a posteriori origine, igitur nec a Filio, quia Filius non potest producere Filium, quia ante originem vis generativa, ut in Patre habet terminum adsquatum sibi.

Respondeo (l) et dico, quod non est ita in originatione secundum quid, sicut in originatione simpliciter. Originatio enim simpliciter ponit originatum in esse simpliciter, et ideo quod in esse reali praecedit originationem simpliciter, praecedit et originatum simpliciter, et ideo non potest esse ab ipso orivcjinato, et inde est quod Verbum non potest producere aliud Verbum. Sed in originatione secundum quid, originans non producit originatum in aliquo esse simpliciter, et ideo potest stare cum hoc quod productio ejus praecedat sic aliquod originatum, quod tamen simpliciternon praecedat illud originatum.

Sed hoc non videtur sufficere, quia semper videtur dubium, quomodo Verbum potest producere lapidem in esse cognito, et quomodo lapis possit produci a Verbo, cum prius origine producatur a Patre in tali esse, et tamen Verbum non potest producere Verbum; igitur nec lapidem in esse cognito, si ista sit ratio ibi. quare Verbum non potest producere Verbum, quae ponitur communiter, scilicet. quia praeintelligitur jam terminus adaequatus illius virtutis vel vis generativse, ut in Patre.

Respondeo, (m) ista propositio: Omnis potentia praehabens origine terminum adaequatum, antequam sit in alio, est illi principium producendi, non est vera, nisi addatur, quod habens illud principium communicatum, non possit esse realiter ante terminum illum, vel nisi addatur, quod ab illo habente illud principium, ille terminus non est secundo producibilis. Ita est in productione simpliciter, quod Verbum habens memoriam eamdem eum Patre, non potest esse prius realiter quam Verbum simpliciter sit productum, nec etiam est aliquod Verbum producibile a Verbo habente memoriam illam, non sic autem est in productione creaturarum in esse intelligibili.

Sed ista responsio (n) destruit positionem quamdam, quae ponitur a multis dist. 1. primi lib. quae ponit, quod Filius non potest generare; non enim illa est tota ratio, quia scilicet. memoria ut in Patre, habet terminum adsquatum, sed oportet addere, quod habet terminum adzquatum illi principio, non producibilem ab eo, cui communicatur tale principium, quia si esset producibile ab eo eui coramunicatur tale principium, tunc communicaretur ei tale principium in ratione principii ad producendum, et ita eo posset producere.

Quaerendo autem ultra, quare Verbo habenti eamdem memoriam cum Patre, non communicatur ipsa memoria in ratione principii productivi, videtur quod oporteat probare per aliud quam per terminum adaequatum rationi illius principii, ut in Patre.

SCHOLIUM.

Quoad tertium articulum, ostendit, etsi per impossibile non esset productio ad intra, adhuc posse esse productionem ad extra, quia quando duo effectus ordinantur inter se, major est utriusque dependentia a causa quam alterius ab altero, et ideo, ablata dependentia hae posset stare dependentia illarum.Cum ergo productum ad int:a, et productum ad extra, habeant inter se ordinem et esse a producente, si per impossibile, alterum non esset alterum, posset esse et dependere a suo producente.

Quantum (a) ad tertium articulum, intellieendum est quod in creaturis, si comparetur causa ad duos effectus ordinatos, essentialior est ejus comparatio ad effectum utrumque quam unius effectus ad alterum; propter dependentiam enim eorum ad causam eamdem, ordinate dependent ad invicem, et non e converso; propter dependentiam unius ad alterum, dependent ordinate ad causam eamdem; igitur si per impossibile destruatur ibi ordo effectuum inter se ordinatorum, non propter hoc adhuc est negandus ordo et dependentia utriusque ad causam, quia propter minus impossibile, non est concedendum majus impossibile, nec propter minus necessarium, est negandum majus necessarium.

Exemplum, si ponatur ignem habere istos duos effectus ordinatos, scilicet calefacere et ignire, si essentialius se habeat ignis ad utrumque quam ignire ad calefacere, quamvis ignire praesupponat calefacere, si ponatur per impossibile ignem non posse calefacere, non propter hoc negandum est ipsum posse ignire, et ideo obligans seipsum ad tenendum antecedens, non est oblicatus ad tenendum consequens. Non enim teneret ista consequentia, si ignis non possit calefacere; igitur nec ignire, nisi per hanc propositionem affirmativam intellectam: potens ignire, potest calefacere, quae destruitur ex positione, ubi ponitur perfecta ratio ipsius ignis. Nam posse ignire, potest stare cum opposito ejus, quod est calefacere, et ita illud quod est immediatius igni, quam sit calefacere, quod est ignire, potest stare cum opposito ejus quod est calefacere, quia cum non calefacere ponitur stare ignire, et ita illa positio destruit talem consequentiam, quia destruit illam propositionem per quam tenet talis consequentia.

Ita ad propositum applicando, potest dici quod aliquid est in Deo principium productionis intrinseee, et aliquid in eo est principium productionis extrinseez, ita quod iste productiones ordinata sunt ad idem principium, et quodammodo magis necessarius est ordo utriusque productionis ad causam quam alterius ad alteram. Si igitur per impossibile ponatur aliquod principium non esse principium productionis prioris, quod ponitur ponendo unam personam esse absolutam, et negando productionem intrinsecam, non propter hoc videtur esse negandum illud principium productionis extrinsecae, quia adhue haec posito, habetur tota ratio principii productionis extrinsecae, et tantummodo negatur ille ordo productionis ad productionem, qui non stat, sed destruitur per positum.

Et ideo si arguatur, (b) ista persona non potest producere intra, igitur nec extra, neganda esset, consequentia ab obligato ad antecedens. Non enim illa consequentia tenet, nisi per hanc propositionem, potentia ad aliquid producendum extra praesupponit productionem intra, qua destruitur per hypothesim, et ideo videtur quod causalitas per- fecta ex sui ratione, inquantum scilicet, dicit. comparationem ad productum extra vel 8d productionem exitrinsecam, non requirat habitudinem ad productionem intrinsecam, licet idem fundamentum necessario sit ratio et causa utriusque productionis intrinseca ct extrinseco, et prius intrinsecs quam extrinseca.

Ex hoc videtur (c) quod Philosophi non posuerunt habitudinem In eis, licet enim viderent necessariam habitudinem creationis vel productionis extrinsecae ad efficiens vel producens, non tamen viderunt necessariam habitudinem creationis vel productionis extrinsecae ad productionem intrinsecam; et ideo licet negarent illam productionem intrinsecam, concederent illam productionem extrinsecam.

Ad quaestionem (d) igitur principalem, patet quod necessitate causalitas perfecta respectu causabiium extra est in tribus, et hoc respectu omnium causabilium in quocumque esse causabili, sive simpliciter sive secundum quid, Ita quod non posset non esse in tribus. Tamen, si per impossibile esset una persona absoluta, consequenter esset dicendum quod in illa persona absoluta simpliciter, esset talis causalitas perfecta, et ita causalitas perfecta ex ratione istius termini, non videtur necessario includere quod ipsa sit in tribus, sicut nec ex ratione istius termini, includit rationem productionis ad intra, licet illa in re necessario praesupponatur sibi, sicut nec posse ignire ex ratione sui, necessario includit posse calefacere, licet in re praesupponatur.

Ad argumenta (e) principalia. Ad Richardum patet, quod con-, cludit pro tertio articulo qusstionis.

(b Ad secundum dictum est in! simili distinct. 19. primi lib. ubi dictum est, quomodo Pater et Filius sunt unum principium Spiritus sancti; et melius quoad propositum dist. 4. primi lib. ubi dictum est de veritate hujus Deus est Pater et Filius et Spiritus sanctus, et tactum est supra distinct. 20. primi lib. de potentia, quomodo est eadem in tribus personis.

(g) Ad tertium dico, quod licet aliquod essentiale sit principium productionis alicujus ad extra, non tamen est principium statim applicabile ad acetum, nisi ut intelligitur in tribus, quia sicut dictum est distinct. 12. primi, illud quod: est principium activum ordinatorum, non intelligitur esse in potentia proxima ad actum remotum, nisi ut est sub actu priori. Sicut. anima nunquam intelligitur; esse in potentia proxima ad' actum — volendi, nisi ut est actu intelligens, quia quando est! in potentia proxima volendi aliquid, actu intelligit illud, quia nihil est volitum nisi cognitum; et ita licet: quodlibet essentiale ad se praecedat aliquo modo notionale, tamen non oportet omne essentiale sub omni respectu ad extra, posse praecedere quodcumque notionale.

Ad primum argumentum in oppositum dico, quod personae divi- s na necessario conveniunt in omni operatione ad extra plus quam substantia et virtus, quia persona divina unam operationem habent, qua sunt simpliciter unus operator; tamen si per impossibile illa virtus esset in una persona absoluta, nihil perfectionis deesset sibi quin perfecte posset producere omne producibile.

Ad secundum dico, quod procedit de facto, quod productio praesupponit productionem, non iamen ut formaliter causam suam sub ratione qua est productio, sed quia principium immediatius comparatur ad unam productionem quam ad aliam.