Quaestio 8

⁋ Tunc enim mitti vel dari dicitur: cum ita in nobis est: vt faciat nos diligere deum.

⁋ Distinctionis decimeseptime quaestio. viii OCtauo circa hanc materiam queritur: an sit aliquis actus meritorius vel demeritorius ex natura rei.

⁋ Pro solutone que tant ion sstionis ponuntur propositiones Quarium x ⁋iege. Iflprima est negatiua: responsiua ad vnam rpartem questionis: scilicet quod nullus actus est meritorius ex natura rei.

⁋ Probatur stat quemli bet actum esse / et non esse meritorium: ergo nullus est meritorius ex natura rei. consequentia liquet: et probatur antecedens: quocumque enim actu oblato stat ipsum esse: a non esse in subiecto: ergo talis non est meritorius: cum nullus per illum mereatur.

⁋ Secunda propositio: nullus actus existens in voluntate est intrinsece meritorius. Probatio: quemlibet actum deus libere acceptat: quia est prima lex obligans acceptans vel deacceptans: sicui enim est status in causis efficientibus et finalibus: sic est status in prima lege obligatoria: et illa non est creata quoniam talis est defectibilis et obliquabilis: ergo voluntas dei est prima lex obligatoria que potest illum actum acceptare.

⁋ Secundo arguitur ad idem: si esset aliquis actus meritorius intrinsece / maxime esset dilectio dei super omnia pro loco a tempore qualitercumque volue ris: sed ille actus non est intrinsece bonus: ergo nullus est intrinsece bonus: consequentia tenet a tota conditionali cum destructione consequentis ad destructionem antecedentis. An tecedens autem patet: quia deus potest prohibere dilectio em dei: ergo facta illa prohibitione dilectio dei erit peccatum: ergo non erit meritoria intrinsece. Quod sit pec⁋ catum patet per Augustinum. xxii. contra faustum. peccatum est dictum factum vel concupitum contra legem dei.

⁋ Non autem valet dicere quod varietur actus propter praeceptu: cum ipsum non cadat in rationem obiecti et solum est circunstantia circunstans.

⁋ Dices forte quod iste actus est intrinsece bonus: diligo deum quia est a deo preceptum.

⁋ Contra. deus potest prohibere actum illum: et pos prohibitionem voluntas potest eum continuare in eadem entitate qua prius erat.

⁋ Insuper da essentiam actus quam volueris: conscientia potest dictare illum actum esse dimittendum sub pena peccati: quo facto continutio illius actus est mala: modo continuatio illius actus est actus continuatus. igitur. Si confugias ad dictamen prudentiale: idem dictamem quod nunc est prudentiale post erit erroneum: sicut scire erit errare.

⁋ Tertiam conclu sio. aliquis est actus qui non potest bene fieri a creatura rationali vtenti ratione: vel sic. aliquis est actus intrinsece malus sic quod non stat ipsum in intellectum vtem ti ratione bene fieri. probatio huius conclusionis: impossi bile est odium dei bene fieri in vtenti ratione. probatur hec conclusio per articulum Parisiem. inter posteriores. Sed distingues de potetia dei vel ordinata: et sic concedes: vel de potentia absoluta et sic negabis. vel dicetur quod odium dei in modo loquendi impor tat quod sit peccatum: et sic non potest bene fieri. secludem do tamen sua difformitatem illa qualitas potest bene fier a voluntate rationali.

⁋ Sic respondet quidam doctor ad articulum. hec responsio nulla est: quod probo: quia articulus Parisiem. fuit conditus in materia ancipiti: modo nulli dubium est: nec quouismodo dubitabatur a facultate an odium dei bene fieret de lege dei ordi nata: qualitercumque capiat legem ordinatam siue proscriptura manifestante nobis voluntatem dei siue pro illo quod eueniet siue euenit: tota enim scriptura clamat in oppositum. et palam est quod illud odium nunquam per cepit nec precipiet: sed quia dubium erat inter sapien tes an deus posset precipere odium sui damnauit partem affirmatiuam facultas: et iterum alia expositio si terminus odium includit peccatum non valet: costat quia si sic denon potest precipere: et ex illo dices quod deus non po test fallere inordinate: sed bene ordinate: patet secludi do illam difformitatem fallere potest simpliciter: hoc autem inferius reprobabitur tanquam alienum a sanctorum patrum capitibus.

⁋ Aliam responsionem quidam dat quod ne finali sui primi dicens. Magis fuit ille articulus ad reprimendos elatos ne pias aures offenderent: quam propter eius falsitatem.

⁋ Ex illa solutione (si qua sit) sequitur quod pias aures offendit: et nobis est datus certus limes loquem di: nec sufficienter probatur illa vera: ergo illa omni modo est neganda.

⁋ hic relinquo probationem cuiu dam ad probandum quod impossibile est quod quis odiendo deum mereatur. quia si sic dicit possibile esset naturaliter quod quis simul diligeret et odiret deum: consequens est falsum: quia impossibile est naturaliter simul esse contraria in eodem. et consequentia patet: quia cum omnis actus meritorius procedat ex charitate: nulli actui meritorio est incompossibilis actus charitatis: cum est sermo de potentia dei absoluta: non oportet dicere naturaliter: nec est necesse actum meritorium procedere a charitate: quaeuis ita nunc sit secundum legem statutam.

⁋ Preterea secundum Augustinum primo de libero arbi trio cap. iii. adulterium non ideo malum est quia vetatur lege: sed ideo vetatur lege quia malum est. et glosa Augustini leuitici. xix: non facias furtum: non mentiaris quia iniustum erat mendacium: ideo est prohibitum: non quia prohibitum ideo iniustum: at hoc patet secundo Ethicorum: vbi dicit gentilis philosophus (vt habet an tiqua transiatio) non autensuscipit omnis operatio neque omnis anime passio medietatem: quaedam enim confestim no minata conuoluta sunt cum malitia sputa gaudium de malo inde argiropilus in noua transiatione ait. non autem omnis actus: nec omnis affectus suscipit me dictatem: sunt enim affectus non nulli qui continuo noine suo sunt cum prauitate connexi: vt maliuolentia / impu dentia / inuidentia / et actus identidem vt adulterium / furtum / homicidium. hec enim vniuersa talia ita dicuntur quia ipsa sunt praua: sed non exuperationes ipsorum atque defectiones. Circa igitur talia nullum est tempues recte agendi: sed semper delinquitur et iii. Ethicorum primo: sunt autem quedam ad que forsitam non licet quamquam esse compulsum: sed potius oportet summa perpessum mortem obire: ridicula namque videntur ea quae ad necen matris alemeonem euripidis compulerunt.

⁋ Sed fote dices: seclusa prohibitione extrinseca talia sunt ma la: sed tamen cum hoc stat quod ideo sunt mala quia prohibita per inspirationem internam: hoc est per legem scriptam in cordibus nostris. Et hoc habet propositum: quod natu raliter iudicamus illud esse malum quandium vtimur ratione secundum illud psalmiste. Signatum est super nos lumen vultus tui domine.

⁋ Sed ibi munerantur furtum et homicidium: et tamen illa in sensu diuiso possunt bene fieri. ergo eodem modo odium dei / blasphemia / ido lolatria / mendacium / et deceptio possunt bene fieri in creatura vtente ratione.

⁋ Respondetur: quod capere alienum inuito domino: hoc est illo qui habet dominium con tradicente: talis qualitas nunquam bene fit in creatura vtenti ratione. hebrei autem erga egyptios non habebant tales actus: ceperunt enim bona quae quodam fuerat egvptit rum: quia eorum dominium in hebreos transtulit supremus do minus: nec occidere homines auctoritate pro pria potest bene fleri: samson autem non occidit seipsum auctoritate propria: nec Abraham volebat occidere Isaac auctoritate propria: sed auctoritate diuina: sed homicio um ex modo loquendi hominum interdum capitur in bo nam partem pro bona volitione occidendi homines. Circa hoc non requiritur dispensatio diuina: meritorie enim et si ne culpa occidit lictor homines. alii termini ex vsu sanctorum difformitatem important: et ille qualitates nunquam bene fiunt a creatura capace rationis. vt mentiri fallere / colere idola et cetera id genus.

⁋ Preterea arguitur. dabiles sunt duo qui inequaliter peccant vbi tamen est equalis prohibitio extrinseca. patet de homicidio et furto: que prohibentur Exodi. xx. sub pena peccati mortalis: et tamen homicida pius pec⁋ cat: et hoc non nisi quia homicidium est peius ex natura actus quam furtum: non valet dicere quod homicidium est peiui quia magis punitur: prius autem est culpa quam ei respon deat pena.

⁋ Rursus. si potest bene neri sequeretur quod potest esse tantum meritum odiendo deum quantum diligendo: consequens est falsum. igitur.

⁋ Contra secun dam conclusionem arguitur sic: aliquis actus est contingenter studiosus: puta actus ambulandi: fit determinate studiosus propter conformitatem ad alium actum: uero de illo actu: aut est necessario siudiosus. et sic pabetur propositum quod est aliquis actus voluntatis ne cessario studiosus: aut fit determinate studiosus per conformitatem ad alium actum studiosum contingen ter: et de illo querendum est sicut paius: et erit processus in infinitum: vel stabitur ad aliquem actum necessario studiosum.

⁋ Respondetur concedendo quod aliquis est actus contingenter studiosus: immo ita est quilibet. et actus ambulandi fit determinate studiosus quando imperatur ab actu elicito bono: actus exterior impe ratus denoinationem malitie vel bonitatis ab actu elicito accipit: sed non sequitur quod ille actus elicitus est ne cessario studiosus. si enim deus prohiberet sorti diligere eum in a hora: si sortes diligat eum in illatilla dilectio sin peccatum.

⁋ Sed dicit iste doctor in tertio quodlibe to: dato quod deus possit precipere sicut videtur sine con tradictione: tamen voluntas non potest pro tunc talem actum elicere: quia ex hoc ipso quod talem actum eliceret deum diligeret super omnia: et per consequens impleret preceptum diuinum: quia hoc est diligere deum sup omnia: diligere quicquid deus vult diligi: et ex hoc ipso quod ipse diligeret faceret contra preceptum diuinum et per consequens diligeret deum et non diligeret: faceret praeceptum et non faceret.

⁋ Non video quare voluntas non posset talem actum producere post prohibitionem cum influentia dei generali sicut nunc est de trant gressionibus preceptorum negatiuorum: et falsum est uod subiungit: immo nunc est adimplere praeceptum regulariter ad intentionem praecipientis: si enim diligeret con tra mouente conscientia: vel quando est dormiendum non meretur per illam dilectionem.

⁋ Secundo arguitur ex isto sequitur quod actus meritorius potest esse pecca tum. consequens est falsum: quia res non labitur de spe cie in speciem: consequentia tamen probatur: si deus praecipiat sorti diligere eum in prima mediate hore: et ei prohiberet eum diligere in secunda medietate hore: et sortes actum elicitum in prima medietate hore continuet per totam horam. Iam meritum est demeritum: sed hoc est inconueniens: licet enim admittatur quod veniale possit fieri mortale quattuor modis: tamen non admittitu ab eisdem quod eadem res sit primo venialis et poste a mor talis. a fortiori autem non est admittendum quod meritum erit pec catum mortale.

⁋ Respondetur concedendo quod meri tum erit peccatum mortale a non est lapsus de specie essentiali inspeciem essentialem: sed solum transitus in spe ciem accidetalem. quod enim actus sit primo bonus et postea malus dependet ab extrinseco: sicut iste dicit de actu imperato vt de transitum ad ecclesiam primo propter deum et postea propter vanam gloriam: sed de hoc tame non de bebat loqui: motus enim localis est ipsum mobile secundum ipsum: transire ad ecclesiam est homo transiens ad ecclesiam. Quod autem idem homo sit primo bonus et postea ma us non vertitur in dubium: sed de illo non est insistendum: nollem tamen dicere more aliquorum quod sit idem actus nu mero vel specie specialississima: quo primo volo ire ad ecclesiam propter deum: et secundo volo ire propter vanam gloriam: illorum enim obiectorum distinctio distinctionem speci ficam arguit in actibus: sed isti actus voloire ad ecclesiam primo potest esse bonus et postea malus: secundum quod ordinatur ad diuersos fines non actualiter relatos: nec hoc requiritur ad actum virtutis: et denique nec ad ipsam virtutem requiritur habere rectam rationen pro obiecto eius. Quis enim negabit istum actum esse bo num diligo sortem propter deum summe dilectum.

⁋ Insuper commentitium est dicere ad actum esse bonum requiri circunstantias loci et temporis et sic de aliis: sed de his nunc transeo.

⁋ Ex isto pataet quod actus bonus manens in voluntate non est essentialiter et intrinsece talis. Quod dicunt veniale potest quadriphariam fieri mor tale: non tamen admittentes eundem actum successiue esse venialem e mortalem est repugnantia: et dissute loquuntur: vt alias patebit.

⁋ Sed contra istud arguitur. ecundum Augustinum secundo de libero arbitrio. capitu. xxxiii. virtutes iustitia prudentia et fortitudo a temperantia sunt summa bona: necistis aliquis male vtitur: quia recta ratione male vti nemo potest. Et idem patet per Aristotelem in quinto libro ethicorum capitulo primo vbi inquit: virtutibus nemo male vtitur. sed stat aliquem ha bitum esse genitum ex actibus laudabilibus: et ille inclinat suapte natura in actus consimiles actibus a quibus emer sit: ergo non stat tales actus esse in voluntate malos: quioa si sic virtus inclinet ad vicium.

⁋ Respondetur quod ad habitum esse virtutem non sufficit ipsum fuisse genitum er actibus bonis: sed cum hoc requiritur quod per se inclinet in actus laudabiles: modo stat quod virtus sit genita ex acti bus bonis: et postea manens in eadem specie habitus inclinet in actus malos: vt nunc habitus temperantie me inclinat ad comedendum in meridie conformiter ad dicta men prudentiale: sed si deus prohiberet mihi comedere toto isto die: ille habitus inclinaret me ad comedendum eadem hora: et illa comestio est mala.

⁋ Non enim valet dicere: inclinat conformiter ad dictame prudentia le: et nunc est prudentia.

⁋ Tum primo: quia dictamen prudentiale incipit esse erroneum: heri enim erat dictamen pru dentiale comedere hora duodecima: et eius iudicium prudentia: hodie ex hypothesi est error et imprudentia.

⁋ Tum secundo. temperantia est habitus voluntatis incli nans naturaliter ad comedendum in meridie. et istud potest contingere naturalitur de assueto ientari hora octa ua conformiter ad dictamen prudentiale ante quadrage simam: quod male fieret in quadragesima. sicut enim non incouenit propositionem de vo in falsum et contra migrare: sic prudentia in imprudentiam et contramigrat.

⁋ Ad formam argumenti conceditur quod virtutibus nemo male vtifelicitiue seum effectiuse: vittus enim nunquam inclinat effectiue in vicium: non debes habere pro inconuenienti virtute abitum in vicium transire plusquam de actu dicimus.

⁋ Tertio arguitur. aliquis actus est ex natura sua alio melior. patet de actibus iustitie et fortitudinis: qui prestant actibus temperantie et eutrapelie. ergo aliquis actus ex natura sua est bonus. patet consequentia ab exponibili copu latiue ad alteram exponentem eius.

⁋ Insuper: sicut se habet falsitas ad primam et summam vitatem: sic malitia ad primam bonitatem: sed aliquid est ita falsum quod non potest ita esse sicut per illam significatur nec potest verificari per primam veritatem: ergo aliquid est ita bonum quod non potest fieri quod sit malum.

⁋ Respondetur licet antecedens sit verum secundum legem instituta: et secundum talem naturam: tamen vterque illorum potest esse non bonus: immo malus deo deacceptante et prohibente.

⁋ Ad aliud dicitur quod non est simile: quia falsitas et veritas attenduntur an ita est er parte rei sicut per propositionesignificatur vel non ita est: inter quae non est dare medium: bo nitas autem: respicit diuinam acceptationem.

⁋ Contra ter tiam conclusionem sic arguitur: probando quod odium dei patest bene fieri: et hoc sic: quicquid deus potest facere cum causa secunda deus pott facere se solo: odium dei deus potest facere mediante causa secunda: ergo odium dei deus potest facere se solo: maior est certa: et minor probatur per psalmistam: odio oderunt me gratis aet ascendit fumus eorum qui te oderunt semper

⁋ Sed huic respondetur concedendo quod odium dei deus potest facere se solo extra subiectum.

⁋ Sed con tra hoc replicat doctor tenens oppositum a hoc sic: accepta illa maiori apponit minorem scilicet compo situm ex anima et illo actu est effectus producibilis a causa secunda: immo magis per se terminat productio nem quam forma secundum Aristotelem septimo a octauo Metaphysices.

⁋ Insuper omnem formam na tam informare aliquod subiectum deum potest ponere in illud subiectum et virtus finita potest illam cau sare in subiecto: ergo a virtus infinita poterit.

⁋ In super: deum illam producere se solo extra subiectum continetur duo supernaturalia et miracula: creare illam totaliter in subiecto non continet nisi vnum illorum.

⁋ Iste replice non mouent.

⁋ Ad primum argumentum concedo minorem et conclusionem. non sequitur quod potest causare odium dei se solo: quia potest causare illam animam: et illam qualitatem extra subiectum.

⁋ Ad secundum distingo antecedens: vel vo luntate coagente et sic conceditur: vel totaliter e sic negatur.

⁋ Ad tertium consequentia est nulla: infinita miracula deus potest producere: sed istud producere totaliter dedecet deum.

⁋ Forte dices: quando voluntas odit deum deus partialiter odium illud. producit: non videtur maius inconueniens quod produ- cat totaliter illud odium: et quod suppleat causalitatem voluntatis etiam actu manente in ipsa voluntate.

⁋ Non valet confugere ad hoc quod non dicatur odium queritur que qualis eritus et an mouet voluntatem ad nolle deum esse vel deum bene esse: vt de alio odio contingit.

⁋ Respondetur concedendo quod odium dei par tialiter producit deus: quia enim omnem entitatem partialiter producit: peccatum et odium dei partialiter causat: alioquin non fieret in rerum natura: sed non potest causare in voluntate odium dei se solo: si immutet voluntatem tendendo in obiectum voluntas iam illud odium causat.

⁋ Sed dato modo aliorum quo voluntas potest tendere in oliquod obiectum per actum suum absque hoc quod voluntas efficientiam habeat respectu illius actus (vt solent aliqui dicere de beatitudine et pena damnatorum) nego adhuc quod deus potest totaliter illam qualitatem se solo producere in voluntatem: istud autem non arguit creaturam ma¬ ioris potentie quam deum: sicut sortem peccare et deum non posse peccare: quia si sic / deus potest totaliter fallere decipere et ita de talibus: quod sancti abhorrent.

⁋ Quo fit quod licet odium dei deus potest producere se sc lo: tamen impossibile est deo producere odium eius se solo.

⁋ Secundo arguitur principaliter: sit a pruatio al cuius boni: puta b. tunc b existente in creatura ratio nali deus potest ipsum auferre et annihilare sine cui pa precedenti in ista creatura rationali: deus etiam potest creaturam rationalem creare in puris naturali bus sine omni charitate: ergo sine b: et ita priuatio ipsius b non esset illi nature peccatum.

⁋ Item deus potest totaliter causare habitum odii dei in voluntate: ergo et actum.

⁋ Preterea potest causare actum odiendi in dementem vel nouiter baptisatum vel in soniantem: et potest illum actum conseruare quo ad ille vtatur ra tione inclusiue.

⁋ Ad primum ipsum non probat aliud nisi quod deus potest non imputare creature rationali omissionem: quod concedimus.

⁋ Ad secundam dicitur quod nec pobat antecedens: nec pobat consequentiam: nec pobat antecedens tertii argumenti: quod nego.

⁋ Tertio ar guitur deus non necessitatur prohibere a actum vel reprobare et detestari b ens positiuum tan quam iniustum: cum b actus non sit essentialiter ex natura sua neces sario iustus.

⁋ Preterea in libera potestate dei est quod b sit maius vel minus malum: igitur quod sit simpliciter. malum: consequentia patet: quia si esset essentialiter malum esset certe malitie alicuius. Atecens pobatur: quia potest reprobare et detestari et odireb magis vel minus: sicut et approbare magis vel minus dbonum actum contrarium: quia potest prohibere pro certo loco a specialiter.

⁋ Ad ter tium conceditur quod ille actus potest esse extra subiectum totaliter productus a deo: et omni modo bene fit: sed semper detestatur deus ipsum odium dei / blasphemiam mendacium / et deceptionem / secus est de actu iusto: nunc secundum legem qui accidentaliter in suo subiecto est iustus quia hoc pendet ex acceptatione vel de acceptatione divina.

⁋ Ad aliud quicquid sit de aentecedente: cons quentia est nulla: et licet non nihil difficultatis argumen tum pre se ferre videtur: cum malitia actus est finita et vna circunstantia potest diminuere aliquod de malitia: et alie circunstantie vel due tantundem: ergo tota malitia diminuetur ab actu: tamen hec difficultas venit ab extrinseco: et potest formari contra aduersarium nunc de lege de actu malo: circunstantia bona diminuit aliquid de malitia illius actus: et tota malitia est finita: secunda circunstantia tantum diminuit quantum prima: vel saltem due tantundem diminuent: ergo tandem tota malitia huius actus euanescet.

⁋ Respondeat aduersarius ad for mam calculationis illius sicut ipsum oportebit: et eius responsio suum argumentum diluet. Sed pro nunc dicitur quod si malitia proueniens a circunstantiis totaliter diminuatur manet malitiam intrinseca actus qui identificatur cum actu citra rectum latum in tale obiectum.

⁋ Quarto arguitur: sit b huiusmodi actus: tunc sic. nullus actus est / ita indifferens quin possit fieri peior quam sit b. igitur b potest esse non malus: antecedens patet: quia potest nouiter prohiberi: et post prohibitio nem elici cum tot e tantis circunstantiis aggrauanti bus quod excedat b actum elicitum a sorte: consequentia patet: quia malitia non est magis essentialis ipsi b quam in differentia ipsic. nec minus essentialiter ex se est cindifferens quam bmalus et iniustus.

⁋ Preterea hoc maxie vide- tur de actionibus que iure nature et dictamine rationis naturalis per se note apparent prohibite: vt sunt actiones que sunt homicidia / furta / adulteria etc. sed de potentia dei absoluta talia possunt esse non peccata. patet per Mernardum de precepto e dispensatione cap. iiii. non occides / non furtum facies / non mechaberis et reliqua illius tabule precepta: et si nullam prorsus dispensationem admittant: deus tamen horum quod volue rit quando voluerit soluet: sicut cum ab hebreis egyptios spoliari fecit: et prophetam cum muliere fornicaria miiceri precepit: quorum alterum graue furti facimus: aliud flagitii turpitudo reputaretur: si non excusasset vtrumque auctoritas imperantis.

⁋ Ad quartum responde tur negando quod b habebit tale malitiam inatam: po test tamen prohiberi sub pena maioris pene infligende: non nego quin pro odio dei potest nulla pena inligi alia a pena contracta: etiam concedo quod bpotest esse non malus extra subiectum.

⁋ Sed forte dices: odiu: dei potest bene fieri: sed omne illud potest bene fier non modo in esse entitatiue: sed etiam cum tali denoinatione a deo Qua potest bene fieri patet: quia nunc bene fit a deo.

⁋ Pro illo a similibus ponuntur propositio nes.

⁋ Prima. odium dei non necessario est malum

⁋ Secunda propositio: odium dei totaliter potest be ne fieri.

⁋ Tertia propositio: odium dei manens odium dei potest totaliter bene fieri.

⁋ Quarto propositio. odiu dei bene fit.

⁋ Quinta. idem odium dei simulma le fit.

⁋ Probatur prima propositio: odium dei non neeessario est: ergo non necessario est malum: consequentia tenet a superiori distributo ad inferius: et ex opposito consequentis ad oppositum antecedentis.

⁋ Secunda propositio patet: quando creatur extra subiectum: et hoc verificat. tertiam propositionem que est modalis diuisa: in qua manens odium dei ponitur a parte subiecti.

⁋ Quarta propositio patet. odium dei fit a duabus causis scilicet a dec et creatura: et a deo bene fit: et a creatura male fit: et ex hoc verificatur quinta propositio. Non sequitur quod idem actus elicitus sit bonus et malus moraliter. Ex quo sequitur quod odium dei aliqua causa facit que non odit deum. patet de deo: odium creaturam denoinat odientem: quia illi formaliter inheret: et per ipsum tendit in obicctum ipsum detestando: non sto in talibus nunc an deus odiat odium dei quia ex illo non sequitur quod deus odiat deum.

⁋ hic queritur si charitas seper irituslanctus essticum ipsa augeatur a minuatur in homine.