Quaestio 1

⁋ Distinctionis. xlviii. questio vnica. QVeritur circa vltimam distinctionem huius primi: an voluntas diuina sit prima dlex obligans.

⁋ Respondetur affirmatiue ad questionem. probatio: quia sicut. ii. Metaxlphysice. cap. iii. dicit Philosophus non est processus in infinitum in causis efficientibus: sic non est processus in infinitum in legibus obligatorus. et x Metaph. in vnoduoque gene est dare primum quod est mensura aliorum. et maxime tale: sed voluntas creata non potest esse prima lex obligatoria: tum quia illa est derfectibilis: et per conseuens regulabilis per aliquam vo luntatem indefectibilem: tm quia non habet ex se potesta tem obligandi. ad Ro. xiii. non est partans nisi a deo.

⁋ Istud probatur per Atus. xxii. contra faustum: vbi dicit quod lex eterna est diuina mens seu voluntas ordiner naturalem seruari iubens: turbari vetans.

⁋ Insuper Anselmus prosologion. ii. id solum iustum quod vis: et iniustum quod non vis. Et primo cur deus homo. ca. viii. sufficere nobis debet ad rationem voluntas dei cum aliquid facit: set non videmus cur velit. voluntas namque dei nunquam est irrationabilis.

⁋ Item Hugo. i. de sacra parte. iiii ca. i. prima omnim causa est voluntas crea toris quae ex semetipsa iusta est: nec enim ideirco iuste voluit: quia futurum iustum fuit quod voluit: sed quia voluit dcirco iustum fuit. Cum ergo queritur quare iustum es quod iustum est: conuenientissime respondetur. quia secundum del volunta te est qui scta est a iusta est. cum autem queritur quare ista voluntas dei iulta est: hoc sanius respondetur quaniam prime cause nulla causa est.

⁋ Ex ista conclusione se quitur: quod nihil voluntati diuine repugnans est lex: quando repugnat prime legi obligatorie. sic nihil est verum quod repugnat voreflexione seclusa.

⁋ Secundo sequitur: quod quicquid est iustum iure fori est iustum iure poli: quia si non sit iustum iure poli non est iustu: sed coiter loque tes intelligunt aliquid esse iustum ture fori et non iustum sure poli quando coram homnibus aliquid proceditur: et per leges humanas repugnanter ad legem diuinam.

⁋ Tertio sequitur: quod secta Machometica et vetus testamentum sicut iudei seruant: et sic de talibus non sunt leges: sed er rores. patet. cum contrarientur legi diuine. An voluntas dei prae ceptiua vel prohibitiua sit solum lex: patet ex quaestionibus precedentibus.

⁋ Contra istam conclusionem argtur sic. inte lectus diuinus est prima lex obligatoria: ergo non voluntas eius.

⁋ Forte dices (et sic dicendum est) quod antecedens est fal sum: et ro quia non per hoc quod deus intelligit a fore a sor te: sortes est obligatus: sed per hoc quod deus vult sortem facere a.

⁋ Contra: sicut hec consequentia est bona: deus vult sortem obligari ad faciendum a: ergo sortes est obligat ad faciendum a: sic sequitur. deus intelligit sortem obliga riad a: ergo sortes obligatur ad a. ergo voluntas diuina non est magis prima lex obligatoria quam intellectus diuinus

⁋ Respondetur: quod vtraque illarum consequentiarum est bona protur obli gationem positam in atente: sed ista non valet. deus intelli git sortem facturum a: ergo sortes est obligatus ad faciendum a. si enim deus intelligit sortem peccaturum cras: non propterea sortes est obligatus peccare.

⁋ Sed circa hoc po no propositiones.

⁋ Prima est: intellectus diuinus est prima lex obligatoria. probatio: quia diuina voluntas est prima lex obligatoria: omnis autem voluntas diuina est intellectus diuinus: ergo intellectus diuinus est prima lex obligatoria. consequentia tenet in disamis. maior est conclusio. minor patet de intellectu et voluntate creata. ergo a fortio re de intellectu et voluntate diuina.

⁋ Secunda prpositio intellectus diuinus non est prima lex obligatoria inquantum intellectus: sed hoc dependet: quia identificatur cum essentia diuina. interdum tamen capitur lex pro signo legem ma nifestante: et sic iudicium intellectus nostri vel aliud conplexum vocale vel scriptum legem appellamus: sicut de voluntate signi dei dicimus.

⁋ Secundo arguitur: vel hom obligatur: quia sic dictatum est a sapientia diuina: et tunc intellectus est prima lex obligans: vel ideo quia deo placet solum: si secundum: nihil aliud erit dictu nisi sic volo sic iu beo sit pro ratione voluntas: sed hoc est irrtomnabile. voca mus enim sapientissimos legumlatores qui omnia moderantur ratione: et non proprio arbitrio. et Apulus ad Ephe. i. deus operatur omnia secundum consilium voluntatis sue. glo. Et doebter secundum suam voluntatem quae est ex ratione. sed secundum Philo. iii. Ethic. consilium praesupponit rationem praedictantem.

⁋ Insuper modus regendi et agendi maxie decens et honorabilis principam ti est attribuibilis deo: sed minus est decens regentem quod agat non ex ratione praedictante: quare hoc facit.

⁋ Respondetur: quia volitum est a voluntate diuina homo obligatur: et concedo quod nihil est bonum nisi quod placet deo. Et quand dicis vocamus sapientissimos legumlatores etc. hoc est verum in his quae obligantur et subiiciuntur legibus. secus est de prima lege inobligabili. Et ad illud apli dibiter: quod deus operatur secundum consilium et ex ratioe: quia rationabiliter vult. non ex ele ctione praesupponente discursum syllogismi practici ad alteram partem inquisitivum.

⁋ Ad vltimum doiter quod quicquid deus agit: rationabiliter agit: nec potest praeter rationem agere.

⁋ Sed contra istud argister. xiii. de tri. ca. x. Alius modus redimendi nos vel sanandi miserias nostras quam per filii dei incarnationem et passionem fuit deo possibilis: sed nullus fuit miserie nostre sanande conuenientior. ergo sequitur quod non ideo iste modus est conuenientior: quia deus magis voluit istum modum: sed contra

⁋ Insuper nisi sic: frustra quaererentpo ctores rationem aliquarum actionum diuinarum: sufficeret eum dicere quia deus vult. et esset vltimum et principale propoter quid non resolubile. consequens est contracommunem modum doctorum es quirunt: quia Magister di. viii. quaerit quare deus creauit virum ante mulierem dicens: quia voluit totaliter ex homie facere genus humanum. Et quaere voluit mulierem facere de costa viri: et quaere viri dormientis: et non vigilantis. et. d. xxiii quare prmisit hominem tentari quem praesciuit casurum

⁋ Respondetur: quod btuns Aug. vult opendere: quod ex apparem tibus nobis secundum notitias naturaliter acceptas. et secundum ip dicia coniter accepta ex naturis rerum nullus alius ap paret homin aptior ad excitandum homines ad dei dilectio nem et laudem. sed si deus alium ordiasset ille fuisset conueniens aet non iste: et ita dicatur ad siles auentates.

⁋ Ter tio arguister: stat dare duas leges oppositas humanas roabiles: ergo non requiritur harmonia legum humanarum ad divinam. consequentia ista tet: cum iste leges sint opposite: et homines debent inniti rationi cui subiiciuntur: alta autem istar legum humanarum est praeter ronem: antecedens patet: in vtroque regno britamnie primogenitus succedit in toto in immobilibus: sfecrur leges autem Cesareas: et Aristotelis politicas et aliarum regionum consuetudies non succedit in toto. iste le¬ ges repugnant: primogenitus succedit in toto: et nullus primogenitus succedit in toto. Idem patet: quia mulier succedit in regno in Scotia et Castella: hoc autem re ferunt esse vetitum per legem Salicam in Francia.

⁋ Re spondetur: concedendo antecedens de duabus legibus positiuis si cut vtrumque condictoriorum contingentium stat in compossibil tate cum necessario vel aliquo contingenti impertinenti: et nego quod aliquae illarum legum sit contra rationem: concedo tamen quod quaelibet illarum legum habet aliquam rationem rectam: hoc est qualiet illarum le gum habet motiuum vel motiua pro se: nec potest per legem diui nam vel hum anam penitus reprobari: quod sufficit ad lege pure positiva. Pritani considerarunt quod si antiquorum dominiorum esset partitio in multos fares coheredes tande¬, vna magna domus corrueret: vt contingit de magno flumine secante Mabyloniam in plures partes diuiso: sufficit autem eis quod primogenitus sit stipes totius dom ad quem ceteri fres et eorum liberi habeant recursum: sicut in aliquibus locis Flandrie vltimo genito prima portio confertur: quia magis eget auxilii. alicubi locorum dominia sunt maiora quam in Mritamnia: et pauciores sunt liberi. quapropter non ita cito extinguitur domus sicut in aliis partibus. et dato quod ita frequens esset generatio a equalia essent dominia: adhuc licita est lex de partici patione dominiorum reseruando primogenito potiorem partem: per hoc stabilietur cognomen: quia si primogenitus prodigo sua exponat reliqui suas partes prudenter conseruant: et sic sufficit quod pro vtraque lege sint rationes apparentes licet non concludentes cum voluntate supriorum vel suprioris.

⁋ Ecce in materia problematica vtraque pars susti netur rationabilis cum pro vtraque sint rationes: et motiua in oppositum praesent rationabilitr dilui: et hoc sufficit ad mate riam problematicam. Sic est in propoosito de legibus positi uis oppositis. Eodem modo dicatur de viro a muliere succedentibus in regno.

⁋ Si petas vtra istarum legum sit rationabilior. Non constat quae earum pius rationi innititur: forte quailiet opinantum suam partem rationabilior est putat sed sane illa est melior quaecunque fuerit quae pius equitati naturali appodiat. sile in istis positiuis legibus videmus: vnus domins habens solas filias legitimas anne ctit dominium proximo de cognomine cum facultate re gia: sic quod lex conis de successione filie non obtinet locum. hoc est rationabile: quia non aufertur a filia dominium habitum: sed qua si habendum: si non obstitisset dispensatio

⁋ Quarto argister. lex ista in Francia quod alienigene quamtacumque bona fortune collegerit in Sallia no hanti li beros rex succedit in toto videtur repugnare legi diuine: quia si legi nature aduersetur legi diuie repugnat Contra autem equitatem naturalem videtur: quod diues rex succedat i toto i laboribus iuste acquisitis a sorte impssore vel alio mechanico per improbu laborem manualem.

⁋ Non valet dicere: quis praet facile hatelitteras na turalitatis a rege: quas si quis non laborat acquirere: tunc ex sua negligentia proxie cognati vel agnati priuabum illis bonis: stat enim quod legem illam nesciat: nec tenetur illam scire: et dato quod eam sciat non peccat non acquirendo ltras: modo nemo sine culpa sua est preuandus bonis suis etiam bona eius vix exuperant impensas quas oportet facere in illarum litterarum acquisitione: et nescit homo quandiu viuet: no mo enim est ita senex quin putat viuere per vnum annum v referunt) et ita habet iustam cam non acquirendilteras: ne liateri cquisit: nihil opum heat sibiipsi in fine.

⁋ Dices: ipse r pruatur suisrebus: sed solum proximus heres qui numquaerat domns illarumrerum: vt de filia domini contingit: cuius dominium anectitur co gnomin pus filiam genitam.

⁋ Non vestr esse idem: quia per hoc suffi cient prouidetur filie per mtrimonium vel alr: alioquin domins et rex legem particularem constituentes peccant. modo hic prorio heredi nihil datur. etiam est rationabilior causa pro manu tenentia familie: quam mulier debet rationabiliter velle modo respublica gallica potest satis bene manuteneri sine bonis huius alienigene: et omnium illi similium

⁋ Non valet dicere: opes congeste in hoc regno non sunt auferende ab eo: sicut angli non sinunt mercatores vendentes merces in anglia tolsere pecuniam de patria.

⁋ hoc inquam non valem. ex illo enim sequitur quod nullus potest capere peculium castrense vel quasi ca strense: vel quocumque alio honesto officio cquisitum in gallia extra regnum. quod est contra ius gentium.

⁋ Quod di ces de anglis. dare inconueniens non est soluere. quia pecunia est ipsius mercatoris: quare enim non potest ipsam tollere et in suam patriam ferre. Ad hoc enim est in uentum numisma. v. ethi. Etiam datur ei equalens pecu nie: licet enim ei deferre merces anglie pro mereibus ductis ad angliam: et illarum mercium numisma est medium.

⁋ Non est idem penitus de litris naturalitatis ante quam quis adipiscatur benficium: cum multi sint idonei in regno. congruum videtur stabilire legem communes pro beneficiandis incolis regni: et voi opus est dispensatione contra illalegem a superiore dispensabitur.

⁋ Si petas an habentes bona diuitis defuncti clanculum praesent illa in scio rege conferre proximo heredi.

⁋ Eadem est responsio cum principali argumento.

⁋ Sed ahuc diceres: diues toto tempore sue vite est domins rerum suarum et potest illas con ferre in pios vsus vel heredibus naturalibus parum ve nihil relinquendo heredi ditissimo scilicet christianissimo regi: nec peccat. sicut peccat omnia bona prodige expo nens nihil relinquendo liberis cum eos alere teneat iure gentium: et patrum est theaurizare pro filiis. et non econtra secundum apostolum.

⁋ hoc totum non obstat. sta enim quod peste morbo ve repentino diues moriatur. hoc statutum (sien lex est lex multum rigorosa: quam impsentiarum nec reprobo nec approbo.

⁋ Quinto principaliter agrtu iuste innocens scitus esse talis a iudice condemnatur quando pro batur nocens per testes omni exceptione maiores: et tamen talis lex conuenit iuri diuino a nature quod innocens scitus esse talis condemnetur ad mortem. exodi. xxiii. non susci pies vocem mendacii: neque in iudicio plurimorum ac quiesces sententie: vt a vitate deuies. innocete e i stum non occides: et de re. iuris. ca. qui scan. vtilius scam at dalum nasci permittitur quam veritas deseratur. Quod set dare sententiam secundum allegata et probata patet. sffr de offi. pre. l. illicitas.. i et xi q. iii. ca. summopere et iii q. i. cap. iudicet. et patet extra de offi. iudi. ordi. cap. si sacerdos. et ca. i. eiusdem rubrice.

⁋ Ista quaestio est sabbatina et brocardica. Et pro parte positiua viden tur aliquae leges: et aliquae pro parte opposita. et antiqui conmentatores legum et canonum in hac parte tenuerunt contraria. vtraque pars opinione mea est probabilis Pri mo teneamus quod iudex debet iudicare secundum allegata et probata. patet per leges et canones inductas a multo plures adduci possunt. sed iste sufficiunt. nam si non tel.¬ neretur iudex concludere secundum allegata et probata vbi ar non potest refellere testes datur modus eneruandi leges quod est inconueniens. quacumque enim depositione testium irrefragabilium admissa posset iudex dicere scio op positum esse verum. scio istum esse innocentem. et sic erit ter giuersatio in lege: nec dabitur sententia iusta a iud, ce.

⁋ Insuper arguitur ad idem. videns aliquem se peierare in publico non decibet eum publice impeditur: quia diffamaret frerum secundum beatu Aug. et esset proditor criminis occulti: ergo iudeux pot cuilibet dicere in aute quod non de¬ ponat debet tamen iudicare secundum allegata et probata in foro exteriori.

⁋ Preterea exponit famam suam periculo perditionis et alios scandalizat si non iudi cet: ergo debet procedere secundum allegata et probata.

⁋ Quod famam suam exponat periculo patet. pius credetur istis duobus vel tribus quam ei soli. iuxta vrbum saluatoris: in ore duorum vel trium testium stat omne verbum.

⁋ Non valet quod dicunt alii quod est peccatum mortale condemnare innocentem ad mortem: et ad mutilationem membrorum. secus est in aliis penis pecuniariis vel causis ciuilibus

⁋ hoc inquam non valet: quia si iuste potest iudicare secundum allegata et probata in re modica potest etiam in re maiore.

⁋ Insuper potest esse crementum in pena pecuniaria quod quis mauult membrum amittere quam illam exol uere.

⁋ Non valet quod dicit hugo quod debet mittere cau sam iudici superiori: quia quando esset iudex supremus stat nodus argumenti. et potest cadere in preiudicium mittentis ne amittat iudicium: quia suprior dicet se ex terna vel quaterna missione esse in possessione iudicam di hominem illius communitatis.

⁋ Sed contra istam conclu sionem arguitur sic. nullus innocens est occidendus: titius est innocens: igitur non est occidendus.

⁋ Respon detur per propositiones.

⁋ Prima est aliquis innocens iuste damnatur a iudice ad mortem. probatur quia interdum probatur esse nocens: et non constat iudici de opposito. ex go iuste iudex eum condemnat.

⁋ Secunda propositio. innotens scitus esse talis iuste condemnatur ad morte. pro batur per probationem conclusionis contra quam obucimus. et sic maior argumenti est falsa. Illud exo. xxiii. intelligitur quando non probatur nocens. nec iudex proposie est causa sue mortis: sed potius illi qui eum iniuste accusant.

⁋ Secundo arguitur: quilibet faciens contra conscientiam propriam peccat. ad ro. xiiii. omne quod non est ex fide peccatum est sed conscientia iudicis murmurat quod iste occidatur ergo non est occidendus.

⁋ Respondetur. quod deponat conscientiam suam iudex.

⁋ Secundo sic. iudex sic pronuciet ego te condeno: vel te lex condemnat. modo hoc totu est verum cui vo iudex assentit. et sic non facit ontra. oscientiam. sed si habeat conscientiam erroneam tunc dices. ad hanc sententia iudex obligat: veu ad hunc actum: hic actus est peccatum: ergo ad peccatum iudex obligatur. quia ponatur quod locus et tempus concurrant in quo debet iudicare a non potest deponere conscientiam.

⁋ Respondebis concedendo con lusionem quod alquis ad peccatum obligatur ex stultitia sua: quia non deponit conscientiam.

⁋ Unde quidam doctor in fine pri mi sententiarum quaestione. xiiii. ponit hanc conclusionem Licet creatura rationalis non necessitatur aut obligatur ad peccandum: tamen ipsa obligatur ad faciendum aliquid in casu quod est sibi peccatum. Vel dices maior est falsa. id istum actum non obligatur. medietas eius quo ad intensionem sufficit: et similiter de sententia potest sub aliis verbis vel remissioribus pronunciari.

⁋ Sed ibi potest replicari: ad hunc actum vel similem vel aliquid huiumoi cum isto stat quod deus non obligat ad peccatum. nec ad peccatum deus obligat si homo prudenter se heat: sed homo ex sua stultitia ad hoc se inuoluit.

⁋ Tertio arguitur iii. q. vii. ca. postula tus domins dicitur quod non ante iudicandum est quam ad conscientiam nostra: reuertamur. et quid placeat deo siue displiceat debe nus discernere. et in ca. tunc. xi q. iii. tunc va est absolu tio praesident: cum interni sequitur arbitrium iudicis. ergo a contrario nec absolutio a multo minus condemnatio.

⁋ Item in ca. ummopere ibidem dicitur quod secundum quod in lege humana vel diuina constitutum est debet iudicare. et post non ex corde nostror sed praecepto diuino sniam condemnationis proferamus. et in cap. eterni de sen. et re. iudi. li. sexto. dicitur in ferendis sententiis pre oclis heat solum Movsen illius imitans exemplum: qui quaerelas populi tabernaculum ingressus ad dominim referebat: vt secundum eius imperium iudicaret.

⁋ Item in eodem ca. eterni dibster. si quis inquit Inno. quartus aut iu dex ecclesiasticus ordinarius aut delegatus fame sue prodigus et prorii per secutor honoris contra conscientiam et iusti tiam in grauamen alterius partis iu iudicio quicquam fecerit per gratiam vel per sordes ab executione officii per annum nouerit se suspensum: ad estimationem litis parti quam le erat nihilominus condemnandus. hic non dicit contra allegata. sed contra conscientiam et per sordes falsorum. Et. c. de iudi ciis quod iudices iurant omnino se se cum ver itate et legum obseruatione iudicium disposituros. et ft. de arbi. l. qua lem. vbi dieciter quod oimode dicatur quod sibi videtur.

⁋ Ad omnes istas leges diciter: quod intelliguntur nisi vbi quis probatur nocens per testes omni exceptione maiores.

⁋ Sed dices: sanctius est nocentem impunitum relinquare: quam innc centem condemnare. ster de penis. l absen. et ad hoc potest introduci Aristoteles in problematibus: sicut facimus in principio quarti.

⁋ Respondetur quod ceteris paribus: hoc est quando est tanta apparentia testium de innocentia sicut de nocentia: non debet aliquis condemnari.

⁋ Quarto arguister sic: Daniel rephendit iudices et populum. Danie. d quae processerunt secundum allegata et probata dicens. sic fatui filii israel no iudicantes: neque quod verum est cognoscentes: condemnastis filiam israel: et tamen senes deposuerunt Susannam rem habuisse cum iuuene: ergo iudex sciens verum non debet acdiescere sententie false testium.

⁋ Respondetur: quod testes erant refragabiles: quia male vite et tales cogniti / et Susanna magne fame inter omnes. Quod patet: quia ipsa talis existimabatur interius: qualis exterius: sed exterius putata est casta: quia postquam senes locuti sunt erubuerunt serui vehementer: quia numquam dictus fuit sermo huiusmodi de Susanna. prpoterea debebant diligentius examinare illos testes: sicut Daniel fecit separando eos ad partem. modo volumus dicere quod iudex debet in illo casu omni modo possibili quaerere modum refellendi testes: quod optime fit more Danielis separando eos ad partem: sed cum toto illo stat quod testes falsi ex hypocrisi appareant fide digni et inter se conueniant ante aduentum ad iudicium quod in nullo digladiabuntur: in nul lo inquam pertinente ad iudicium: et in illo casu posita est conclusio praefata.

⁋ Quinto argister. si conclusio esset vra sequeretur quod Pilatus non peccasset condemnando christum ad mortem. consequens est falsum. et contr vobum christi. Non haberes partantem aduersus me vllam / nisi tibi datum esset desuper. Propterea qui me tradidit tibi maius peccatum habet. volebat saluator dicere / quod Iudas et iudei quae tradiderut me tibi / maius peccat quam tum. quia illi ex inuidia et auari tia: tu autem timore huano. et consequentia patet. quia processit serunum allegata et probata.

⁋ Respondetur negando sequalam: nihil enim probarunt contra christum. Matthei. xxvi. Principes autem sacerdotum et ome consilium quaerebant falsum testimonum con Iesum: vt eum morti traderent e non inuenerunt cum multi falsi testes accessissent. et Matthe xxvii. Sciebat autem Pilatus quod propter inuidiam trade bant eum: dicebat. non muenio causam mortis in eo nnocens ego sum a sanguine huius iusti: vos vide ritis. propoterea accepta aqua lauit manus coram populo: proposuit eis insignem latronem Marrabbam existimans occasione illius liberare Christum: et postea flagellauit Christum vt verberibus eius tandem impudentie illorum satisfaceret: quia non licuit Romanis virum dannare non iuridice. Actuum xxv. sed quam primo clamorem populi et sacerdotum dicentium si eum dimiseris non es amicus cesaris. audiuit vidit se constitutum inter duo: vel incurrende indignationis iudeorum et in periculo perdendi officii: vel perdendi inocentis sciti esse talis: adhesit secundo a quae se debuit prolo gare. et propterea grauiter peccauit mortalitur: sed pr pter causas dictas peccatum eius diminuebatur a tanto: si non a toto. nihil enim profuit lauare manus: et prdere innocentem.

⁋ Sed tunc dices saltem ministri et carnifices eum occidentes non peccauerunt. et ratio est. quando lictor et mi nister dubitant innocentiam damnati ad mortem possunt eum occidere absque peccato. quod probo. quia nisi sic: oporte ret quod faceret nouam indaginem an ille sit nocens an inne cens: et sic eundum esset a capite ad pedes.

⁋ Pretea ferior transiens ad bellum cum superiore dubitans an bel lum sit iustum an non: excusatur: et non nisi: quia debet in casi dubio parere superiori. et hoc potest vallari per modoachos respectu abbatis: et istud patet. xi q. iii. ca. quid ergo

⁋ Respondetur quod est color in argumento ad excusandos sim plices iudeorum: etiam eos simplices qui christum torquabant Sed non obstante illo colore ponuntur propositiones sequam tes.

⁋ Prima est mister grauitur peccat occidendo aliquem propter preceptum superioris quem scit innocentem: et inc center condemnatum. patet quia constituitur inter duos supiorem quarum vnus non praecipit rationabiliter: nec rationabiliter praecipe potest et alter est superior inferioris et alterius supioris cui est obediendum. Et istud patet ex responsione petri et ioannis ad sacerdotes actuum. iiii. si iustum est in conspectu dei vos potius audire quam deum iudicate. ac si dicerent non potestis ita iudicare.

⁋ Secunda propositio. vbi inferior dubitat ar sententia superioris sit rationabilis: excusatur per obedien tiam illi parendo. hoc patet per probationes inter arguendum adductas.

⁋ Tertia propositio tortores occidentes chr stum eum occidendo peccabant. eodem modo et lictores martirum.

⁋ Et si dicas luce. xxiii. dicitur: pater dimitte illis quia nesciunt quid faciunt.

⁋ Respondet glossa marginalis. non pro eis orat qui per inuidiam et supbiam filium dei occiderunt: sed pro eis qui zelum dei habentes: sed non secundum scientiam non scierunt quid tecerunt. puto quod non est crededu quod omnes pec⁋ cabant in occisione christi: multis enim displicuit. vix enim audebant eum occidere in die festo sacerdotes timentes ne a pprosilo eriperetur ab eorum manibus propter miracul a patentia ab eo facta et celebrem famam quam de eo habebant. Eorum vnus Iosephus in bello Iudaico proptur excellentia vix audebat eum vocare verum homines.

⁋ Sed dices. i. ad corithiali. Si enim cognouissent numquam dunium qglie crucifixissent.

⁋ Doc intelligitur de multe simplicibus deceptis a legisperitis.

⁋ Vel si cognouissent eum esse deum: quia sacerdotes non putabant messia esse deus: non ei putabat se posse occidere deum. Vel sic. a principio per scripturas cognoscebant messiam venisse et omnia in eo impleta quae de me sia dicta fuerant secundum prophetiam iacob: viderunt idumeum alienigenam herodem regnantem: postea quia praedicauit contra eo rum vitia adueniente praua affectione corrumpebatur eorum iudicium.

⁋ Ecce: si quia doctum virum prosequatur inuidia quicquid ab illo dicitur tempore inuidentie capitur in peiorem partem: cui ante inueteratum odium in rebus grauibus credidit: et hoc tota die prae oculis videmus.

⁋ Sed si lictor sciat aliquem innocentem quae probatus est nocens in foro exteriori: dubium est quid agere debeat. Est bona apparentia quod potest procedere more iudicis si videat testes irrefragabiles et ad amussim examinatos.

⁋ Positio opposita potest defendi. et dicitur quod nec reperitur apud leges vel canones es presse quod homo debet procedere secundum allegata et probata quam do constat ei de opposito. Et ad ca. si sacerdos de offi ordi. dicitur quod illud non est ad propositum. quia illud loquitur de iudice qui scit aliquem culpabilem qui non est probat in fo¬ ro exteriori culpabilis de quie iudex debet tacere cum non potest probare peccatum alterius occultum tacendum est. Et quando ar guebatur. quilet potest tergiuersari non dando sententiam in iu dicio dicendo quod constat ei de opposito.

⁋ Respondetur negando consequentiam. set enim difficilius sit probare negatiuam quam affir matiuam: potest tamen probari negatiua probando quod ipse non interfuit: et ita de aliisque occurrere possunt.

⁋ Sexto principaliter arguitur sic. lex potestificia priuat hereticum bonis suis. ex de here. ca. vergentis. et ca. cum secundum eo ti. lib. vi. et tamen illa lex est contra ius nature et diuinum quod aliquis spolietur bonis suis vere possessis: igitur non requiritur con sonantia legis humane ad legem diuinam. probatio minoris. non enim sufficit priuare istum a bonis suis propter culpamvel quia peccat. quia tunc quilet peccator pardit dominium suarum rerum: quod est falsum. multi enim reges in grauissimis pec catis manserunt domini rerum suarpum. vt patet de achab idolo latrie dedito: et Salomone seducto per mulieres. et ita de hieroboam filio Nabath. de manasse filio exechie regi iuda. Nabuchodonosor. senmacherib et similibus qui adhucmanserunt reges. hoc patet de Saule quem dauid primi regum. xvii. vocauit regem: oro domine mi rex audi vba serui tui. Quod ante peccauerat grauiter patet. primi regum. xv. hoc quod dicitur illic pro eo quod obiecisti sermo nem domini abiecit te domins ne sis rex. et scidit domeins regnum israel a te hodie et dedit illud proximo meliori te. vbi ponitur praiteritum pro futuro propter prophetie certitudinem.

⁋ Pro solutioe dubitationis praesupponamus quod ille est he reticus qui est christianus tenens heresim cum pertinacia: si quis in fide paratus est corrigi non est hereticus. patet. xxiiii. q. iii. ca. dicit apostolus. et xxiiii. q. iii. prima. cap. hec est fides. hoc patet in cap. damnamus de summa triet fide catho. in vbo pertinaciter. Ille est pertinax qui deberet derelinquere suum iudicium vel acquirere iudicium secundum consilium sapientum et non facit.

⁋ heresis est dogma falsum fidei orthodore conrium. per phristianum intelligo baptisatu

⁋ Respondetur negado minore: nullo enim modo est contra legem nature: nec contra legem diuinam quod hereticus prardat dominium rerum suarum sed culpa non est caua per sehuius: sed consti tutio rationalis potestificis in odium criminis. dominium enim ciuile nullatenus fundatur in charitate: nec eam praesupponit nec canonicum nec euangelicum. et sic istud peccatum est solun causa per accidens. quia an constitutionem potestificis non priua batur hereticus suis bonis: et non est inconueniens quod aliquis propter culpam suam priuetur bonis suis propter constitutionem homins.

⁋ Sed contra istud arguitur sic. filius non peccat saltem non oportet. ergo iniuste priuatur hereditate paterna.

⁋ Respondetur negando praesuppositum. patet enim quia nihil habet: in nullo potest succedere heres: quae portio hereditatis debetur filio patris nihil habentis. sed nec est incon ueniens quod priuetur bonis habendis: sicut contingit in crimine lese maiestatis vt. C. ad le. maiestatis quisquam.

⁋ Preterea ponatur quod sortes antequam cadebat in heresim promisit dare platoni viginti pro aliquo opere ei exhibito. arguitur sic. de iure nature et diuino est satisfacere operario: merces detenta laborum est pecca tum clamans in celum. Ista lex est positiua humana: ergo debet alteri legi cedere. quod si concedas eodemmodo probabo quod danda sunt ista bona filiis: quia secundum ius na ture succedunt in aliqua portione assis. vtputa in sexcum ce sextanti quadranti vel in simili vncia secundum plurali tatem vel paucitatem heredum. et aliquorum bonorum ad eum spectantium habet dominium.

⁋ Ad secundum argumentum respondetur quod debet satisfacere loboranti bus in vinea vel in orto ante crimem commissum: et respul lica quae capit dominium bonorum huius heretici si sciat debet satisfacere iis qui laborarunt ante heresim: quibus tunc debebatur dominium solutionis. Sed non est idem de heredibus de nullo enim iure est eis conferre bona hereditaria: ni si aliqui manserint defuncti: modo ipse perdit per heresim omnia sua ac si in taxillis vel alia via illa perderet.

⁋ Secundo arguitur. hereticus perdit dominium rerum suarum: vel hoc est post heresim occultam commissam: et hoc non: quia tunc pari ratione potestifex desinet esse caput ec clesie: et sic incerta essent rerum dominia: et incerti essent potestifices. vel post sententiam diffinitivam. et hoc non: vt patet libro sexto cap. allegato cum secundum. cum maximus potestifex dicat cum secundum leges ciuiles nepharias natu re contrarias incestas nuptias contrahentes ex ipso sua rum rerum dominium perdant. et mulier humanam legem transgrediens (presertim parentibus suis non consentientipus) raptoris nuptiis eligens bona omnia que sibi per le gem venerant a raptore ac aliis consortibus raptus ipso iure amittat: certoque casu deferantur in fiscum. ac etiam illicitas species transuehens aut rerum vectarum professionem omittens ea rundem specierum et rerum proprietate hoc ipso priuetur: et fisco rerum ac specierum dictaru: proprietas acquiratur. Ecce istud caput dicit eo facto perdit dominium reru suarum.

⁋ hic est multiplex modus dicendi: aliquibus dicentibus quod homo rerum suarum padit dominium propter heresim occultam. et quod propter talem ho resim Papa desinit esse papa: et sic papa non potes errare in iis quae fidei sunt in sensu composito.

⁋ Aliis opi nantibus et propter heresim occultam quis non prardit dominium rerum suarum sed propter manifestam: sed illud est rationabilius.

⁋ Tertii dicunt quod nemo perdit dominium rerum suarum simpliciter quousque declaretur talis iuridice. et iura quae videntur dicere quod sic per factum publicum: intelligenda sunt quod tunc non est opus testimonio extrinseco: quia ex euidentia facti talis conuincetur. et istud est rationabilius ne fiant dissonantie inferiorum contra superiores qui sunt procliues in eos latrare.

⁋ Primus modus est irrationabilis vt inter arguendum dictum est propterincertitudinem dominiorum et superioratis: sied heresis occulta hoc operatur quod heretici non possunt alie nare illa bona a tempore commissi criminis: et alienatio non te net in qua cum manu inuenta fuerit. fiscus post sententiam illa sibi applicat. hoc patet dicto cap.o. confiscationes.

⁋ Sed dices: vel simpliciter desinunt esse domini illarum rerum suarum post heresim occultam vel non. si secundum / quare non possunt alienare res snas:

⁋ Respondetur: quod legissator iuste potest prohibere ne res suas alienet: sic sci licet quod alienatio non tenet dato quod res maneant.

⁋ Sed contra istud arguitur. argumentum de incertitudine non mouet: incertum est autem: an iste est baptisatus et per con sequens an est sacerdos et forte simoniacus in episco patu. ergo argumentum de incertitudine nullum.

⁋ Pretea papa quamprimum labitur in heresim occultam non est membrum ecclesie: ergo nec caput eiusdem.

⁋ Respondetur ne gando antecedens: multo enim maior est certitudo in assumpto quam in casu nostro: facile ab extrinseco ostendi potest an quis est baptisatus: an quis adeptus est episcopatum simoniace. et simonia non impedit quin quis sit episco pus vt patet in. xxv. distinct. iiii. hic autem heresis occulta nulli alteri ab heretico potest patere naturaliter Ad aliud nego quod papa hereticus occultus non es menbrum ecclesie. et vnitur cum aliis membris in signo fidei: licet non in vnione charitatis quod non requiritur ad summum pontificatum.

⁋ Sed dices si ista dominia non fundantur in fide vel in charitate: gentiles sunt vere reges in suis regnis: et per consequens Christiani male agum tapientes ab eis eorum regna: cum capiant alienum inuito domino.

⁋ Respondetur. quod multiplices sunt infideles. aliqui sunt possidentes terras nostras: vt agareni. et de illis non est color in argumento. cum illi teneant alio num. Vel loqueris de getilibus qui nihil in terris non stris habent: sed iustis titulis acquisierunt regna a pri lecessoribus puta iure hereditario: mrimonio emptione vel donatione: et distinguo de illis. vel illi impediunt predicatores praedicare vbu dei subditis: et impediunt plan tationem religionis Christiane. et tunc terre sunt remouende ab eis. impediunt gloriam dei et sunt inutiles reipublice. vel si non impediant fidem catholicam in eis plantari nolunt tamen esse christiani: adhuc possunt mutari be suo regno e christiani poni in eorum loco dam do eis aliquid inter christianos. Tertio arguitur seque etur quod infideles essent liberioris conditionis quam fideles. quia propter heresim non desinunt esse domini re rum suarum: secus est de christianis. sed hoc est inconueniens igitur.

⁋ Pretea vel ille qui intendit alienare sua bona antequam incidat in heresim pertinacem prardit dominium rerum suarum vel non. si primum. Contra adhuc non est he reticus. si secundum. Contra committit fraudem contra legem.

⁋ Ad tertium nego consequentiam: sicut bon regens indisciplinabiles dereliquit incompositos: quos diligit arguens. prime ad corinthios. v. Quid ad me de his quae foris sunt: secundum vbum comici: licentia dete riores sumus.

⁋ Ad illud respondetur secundum nuda vrobalegis talis non perdit. et antequam sit hereticus dat sua bona: videtur quod datio teneat. sed si quis labatur in he resim occultam: et postea resspiscat non est necesse face re conscientiam de possessione bonorum suorum. et se cundum indulgentiam potest postea illa alienare.

⁋ Sed contra istud arguitur. C.eo. ti. l. manicheos et. licognouimus filii non priuantur bonis suis. ergo male di ctum est.

⁋ Respondetur quando canones et leges contra dicunt. et potissimum in materia spectante ad fidem vel de peccato standum est in canonibus relictis legibus: le ges non dedignantur imitari canones. de no. ope. num ci. intelleximus. et istud patet. x. distinc. per totum.

⁋ Sed contra istud arguitur sequeretur quod modus arguend non valet: imperator in iure cesareo hoc statuit. ergo hoc est faciendum vel hoc est seruandum. et per consequens non est efficax argumentum arguendo ex legibus. sicut auge scribens adhieronymum dicebat. si vna propositio sacricanonis est falsa quid soliditatis erit in sacro canonet sic in proposito.

⁋ Respondetur quod sunt multe vocate leges in corpore iuris iuri diuino a canonico repugnantes. et per conseques non sunt leges.

⁋ Secundum leges filius vnius germani potest copulari matrimonio cum filia alterius germani. vt in iusti. de rapod. inter. et. C. de nuptiis le. nemini. secundum canones tales debent pe nitus seperari. de consangui. et affi. capi. non debet. xxxv q. iii. progeniem.

⁋ Secundum leges damnatur homo qua apprehensam in adulterio tenet vxorem. C. de adul. l crimen. et. l cast. sed secundum deum et iura canonici posset eam tenere: potissimum cum ipsa vult ab adulte rio recedere. iii. q. i. obauditur.

⁋ Secundum leges in multis casibus licet vxorem repudiare. et matrimonium rite contractum dissoluere. xxvii. q. ii. sunt qui dicunt. et. d. x sed hoc obuiat iuri diuino. matth. xix.

⁋ Secundum leges in longissimo tempore possessor malefidei prescribit. quod bene est vetitum de regulis iuris li. vi. possessor male fidei.

⁋ Concedo quod hec consequentia sine addito nihil valet quia csupponit in antecedente ad hoc quod sit illatio quod lex diui na nec canonica sit in oppositum.

⁋ Si dicas. ergo ad bene inferendum oportet considerare legem diuinam et cano nicam.

⁋ Conceditur. sed quia rare sunt leges heteroclite cesaree admittimus modum arguendi simpliciter. quia erant condite a sapientibus nisi osendatur in lumine natural vel in iure pontificio vel ex constitutione patrie non ha bere locum. Lex enim diuina hanc praeminentiam habet super ceteras leges quod nihil falsitatis in eo continetur nec suspectiones de falso in sensu intellectum a spiritu sancto secundu illud psalmiste psal. xviii. Lex domini immaculata: eloquia domini eloquia casta: argentum igne examinatum terre pur- gatum septuplum. psal. xi. et ignitum eloquium tuum vehemen ter. psalmo. xxviii.

⁋ Septimo principaliter arguitur secundum leges emens agros in quibus est thesaurus absconditus potest totum tenere sibiipsi. vt patet per pa rabolam saluatoris matthei. xiii. e tamen hoc est contra equitatem naturalem: cum capit alienum inuito domino nullo dato precio.

⁋ Respondetur quod thesaurus proprie es res mobilis abscodita ab ignotis dominis tempore vetustiori hoc patet. le. vnica. c. de thesau. secus si esset pecunia murata. iam proprie non vocatur thesaurus. Et ad for mam argumenti concedo quod aliquis licite potest emere agrum vt habeat thesaurum: secundum parabolam saluatoris matthei. xiii. ratio: nullus erat duns illius thesauri: li cetillius thesauri aliquis erat domins. prior pars quae nostro instituto sufficit patet. l. nunquam. c. thesaurus. ster. de acqi. rerum. do. modo regula generalis est quod in nullius potestate est id occubanti conceditur iusti. de re diui de rere igitur bo stie. intentio ementis est emere illos agros: et cum thesau rus non est in possessione domini qui possederat: agrum de iure naturali capit thesaurum. nec tenetur aliquid redde re antiquo domino.

⁋ Sed contra istud arguitur iusti. de re. diui. o. thesauros dicit diuus iustinianus. si quis in alie no loco non data ad hoc opera: sed fortuito casu inue nerit: dimidium domino soli concessit diuus Adrianus. et di midium inuentori. vbi accursius in glosa non data ad hoc opera alias totum reddere domino teneretur.

⁋ Responde¬ tur. imperator non est contra nostram solutionem: immo ex presse pro nobis thesauros quos quis in loco suo inuenerit diuus Adrianus naturalem equitatem secutus eis concessit qui eos inuenerint. modo iste inuenit thesaurum in loco proprio.

⁋ Dctauo arguitur. si alluuio pat latim de agris meis raserit longa intercapedine tenporis nihil mihi soli relinquit et secundum iura perdo dominium meorum agrorum in illo casu: no modo per ius ciuile: sed per ius gentiu. vt patet de insti. de re diui. ot. quod per alluuionem. sed istud est contra equitatem naturalem inuito domino tollere mea.

⁋ Respondetur negando quod illa lex sit iniqua poterant ponere impedimentum resistendo aque: et si non ponatur mee negligentie imputabitur. Et quia occulta est ablatio a flumine congruum est propter certitudinem dominiorum quod ager meus ablatus accrescat dominio v cini. alioquin essent iurgia in partitione dominiorum. sed est vbi vis fluminis aliquam partem de praedio meo eraserit: et vicino predio appulerit adhuc praedium manet meum: et arbores eiusdem si non egerint radices in fun do vicini.

⁋ Nono arguitur. aliqua est lex humana capiens bona in naufragio: et illa obuiat equitati naturali: quia afflicto non est danda afflictio. Quod talis sit lex experimento nouerunt naufragi in occeano britannico (et vt referunt) gallico: domini vicini certant an illa bona spectant ad eos vel ad regem.

⁋ Respondetur illa est lex iniqua: et non lex contra equitatem naturalem / fideles mercatores laborantes pro republica et seipsis afflictos iactur a rerum suarum spoliare eorum bonis. Et iam dato quod eiiciantur causa nauis alleuiande. hoc patet st. ad lrho. de Iac. l. que alleuiandi. et hoc est verum nisi haberentur pro derelictis. et hoc potest constare ex quam titate rei: vel quia nemo inquirit: nec tales res possunt vsucapi: quia in eis deficit titulus pro derelicto. vt in l. si quis merces. ster. pro derelicto. Sed quis aliquid reperiens post crebram procl: mationem quis est verus domens potest dare pauperibus: et si ipse sit pauper potest sibiipsi applicare.

⁋ Decimo arguitur. de iure naturali est quod nullius est id occupanti concedatur: ergo meuius capiens feram letaliter vulneratam a titio efficitur domeins illius fere: sed hoc est inconueniens: quia titius erat causa captionis illius fere. immo hac via tenebo feram captam rete tuo: et in agro tuo teprohibente: quod videtur inconueniens.

⁋ Respondetur: concedendo quod meuius est domins fere capte. istud patet in insti. de re. diui. o. illud quesitum est. illud quesitum est an si fe ra bestia ita vulnerata sit vt capi posset / statim tua esse intelligatur: et quibusdam placuit statim esse tuameo vsque tuam videri donec eam prsequeris: si desinas persequi: desinere esse tuam: et rursus fieri occupantis. Alii putauerunt non aliter tuam esse quam si ceperis: sed posteriorem sententiam nos confirmamus: quia multa accidere solent vt eam non capias: a hoc clarum est. etiam capiens feram in laqueo tuo efficitur illius dominus. l si in laqueum. ster. de acqui. re. do. et hoc est verum de fera siue in agro meo siue in alieno. efficior dominus apum de nouo venientum in ortum tuum: sicut in ortum meum: et auium repertarum in orto tuo sicut in med etiam dato quod prohibeas mihi ingressum in ortum tuum. Oppositum tamen tenet glo. et allegat. o. plane ru. de qua loquimur. sed on. ille non est pro eo bene dicit ille. ot. si preuideris ingredientem fundum poteris eum probibere iure ne ingrediatur. sed nihil dicit an capiens ipsam sit dominus rei. Et istud etiam probatur. ster. de acqui. re. do. et in ea. ru. apum a per glosam in. l diuus. sitr. de ser. rusti. praedi. sed capiens tenebitur actione inluriarum. Coquor hic de fera que in nullius potestate est: non loquor de cuniculis et feris inclusis in cuniculario tuo vt in stouhal a tunyngam: fere ille sunt do mini loci cum ab eo includantur et ire et redire solent. secus est de domesticis bestiis quam manent prioris domini. dato quod conspectum eius aufugerint: et difficilis it earum prosecutio.

⁋ Ex isto patet quod missilia iacta in vulgus primi occupatis fiunt: et peccat capiens a primo capiente inuite. sed si fortior prosternet debiliorem ante acquisitionem male quidem agit: sed efficitur dominus rei. eInas.

⁋ Impressum est rursum hoc opus Parisiis sub recognitione et impensis Iodoci Sadii Ascensii ad Idus Octobris Anni redemptionis humane. M. D. e e x. Deo gratie.