Articulus 1

Questio. Rimo ostendo quod latria non sit virtus Aug. 10. libro de ciui. dei. ca. 1. Latria secundum consuetudinem qua locuti sunt qui nobis diuina eloquia condiderunt: autem semper: autm tanfrequenter: vt pene semper ea dicitur seruitus que pertinet ad colendum deum: sed secundum eudem 14 de trinitae. cap. I. Sapientia que secundum deum est: est verus et precipuus cultus dei: ergo cum sapientia sit donum: vt habetur Isa. xi. sequitur quod latria sit donum et non virtus.

¶ Item secundum philosophum. 2. ethi ca. 6. virtus est habitus bonus: sed latria est actus: quia latria est cultus dei. Colere autem deum actus est: ergo latria non est virtus.

¶ Item colere deum naturale est hominibus. Unde in lege nature et apud omnes homines colebatur deus: et ad huc colitur. Unde Aug. I. de doctrina christia. cap. 4. Omnes hic deum esse consentiunt quod ceteris rebus omnibus anteponunt: sed secundum philosophum. 2. ethi. cap. I. Uirtutes non insunt nobis ex natura: ergo latria: per quam deus colitur non est virtus.

Contra secundum philosophum. 2. ethi. cap. 5. Uirtus est habitus bonus qui habentem perficit: et opus eius bonum reddit: sed hec diffinitio latrie conuenit: quia per ipsam adoratur deus et colitur qui est actus bonus et perficiens operantem: ergo latria est virtus.

¶ Item illud per quod implemus diuinum preceptum virtus est: sed actus latrie: qui est adorare deum: vnum est de decem preceptis. Unde Saluator Matth. 4. Scriptum est. Dominum deum tuum adorabis: et illi soli seruies: ergo latria virtus est.

Respondeo quod latria sumi potest tripliciter: vno modo pro his que deo exhibentur ad reuerentiam et dominii sui recognitionem: sicut sunt sacrificia genuflexiones et similia. Alio modo pro ipsa exhibi tione. Alio modo pro habitu per quem predicti obsequii exhibitio prompte et faciliter elicitur.

¶ Primo modo non est virtus: sed materia virtutis

¶ Secundo modo est actus virtutis.

¶ Tertio modo virtus est que virtus quatuor nominibus appellatur. Dicitur. n. pietas propter deuotionis affectum: et theosebia id est domini cultus vel eusebia id est bonus cultus: quia per ipsam studiose obsequio dei intenditur. Illud enim colere dicitur homo cui intendit. Diciter est latria quod secundum Aug. 10. de ciui. ca. 1. nostri interpretati sunt seruitutem: inquantum per ipsam exhibetur deo obsequium ad recognitionem dominii in ipso et seruitutis in offerente. Quandoque etiam dem religio: imquamtum homo obligatur ad aliqua determinata opera ad cul tum dei exhibenda: et sic patet quod predicta nomina sibi conueniunt secundum rationes diuersas.

Ad primum in oppositum dicendum: quod ibi non accipitur sapientia: prout est donum: nec prout est intellectualis virtus: sed accipitur pro quadam sapida deuotione in affectu.

¶ Ad secundum dicendum: quod latria quandoque accipitur pro actu: quandoque pro habitum: vt in quone dictum est.

¶ Ad tertium dicendum: quod colere deum: prout est actus virtutis non est hominibus naturale: nisi inquantum in eis est aptitudo naturalis ad recipiendum virtutem: per quam colitur deus. Unde quamuis omnes aliquo modo deum colant: non tamen ab hominibus virtuose colitur.

Questio. II. SEcundo vtrum latria sit vrtus spectualis. Et videtur quod non. Aug. 19. de ciui. dei. ca. 23. Dicit quod deum per iustitiam et castitatem aliasque virtutes adoramus: ergo cum adoratio dei fit actus latrie. Latria enim nominat aliquam specialem virtutem.

¶ Item Aug. 12. de tri. ca. 14. dicit quod cultus dei non est nisi amor eius quo nunc desideramus eum videre: credimusque et speramus nos esse visuros: ergo latria comprehendit plures virtutes.

¶ Item specialis virtus speciealem habet materiam: sed latria non habet specialem materiam: quia eius materia videtur esse omneobsequium soli deo debitum: ergo non est virtus specialis: sed generalis.

Contra idolatria est specituale vitium: sed latria opponi tur idolatrie: ergo cum speciali vitio sopponi tur specialis virtus: latria est specialis virtus.

¶ Item generalis virtus non precipitur speciali precepto. Unde generalis iustitia quolibet precepto percipitur: sed latria precipitur speciali precepto scilicet per primum praeceptum prime tabule: vt patet Exo. 20. ergo est specialis virtus.

Respondeo quod latria est spatualis virtus secundum essentiam suam: quia respicit suum obiectum sub aliqua speciali ratione boni: obiectum enim eius est honor quo significatur in deo suum dominium: ita quod omnis honor qui per latriam deo exhibetur sub predicta ratione ei exhibetur: et quia in solo deo est summum dominium: inquantum ipse solus est orator: et cuiuslibet rei primus et principalis conseruator: ideo cultus qui per latriam exhibetur soli deo debetur: nec licitum est illud cultum alicui creature exhiberi.

¶ Ad primum in oppositum dicendum: quod sicut magnanimitas negociatur circa actus aliarum virtutum: inquantum intendit magnum in omni virtute: vt dicitur. 4. ethi. cap. 9. Ita dici potest quod latria potest respicere pro materiam actum virtutis cuiuslibet sub ratione aliqua speciali: inquantum scilicet per actum cuiuslibet virtutis intendit testisicari in deo summam excellentiam dominii. Et sic intelligi potest illud verbum Augustinuscilicet quod per omnes virtutes colitur deus vel potest dici quod ibi loqutur de cultu dei generaliter dicto: et sic quilibet actus directus in deum tamquam in finem quidam dei cultus dici potest.

¶ Ad secundum potest dici quod ibi vocat Aug. cultum dei quemlibet actum virtutis deum respicientem: non tantum: sicut sinem: sed est sicut immediatum obiectum. Talis autem cultus non est per latriam: sed per fidem spem et charitatem. Uel potest dici quod pro tanto dicitur deus coli fide spe et amore: quia fides ostendit illum cui exhibendus est cultus latrie: et per spem voluntas ad ipsum erigitur: et per charitatem ad ipsum afficitur: que tria requiruntur ad hoc quod cultus latrie deo exhibeatur.

¶ Ad tertium dicendum: quod quamuis materie latrie sint res multe: tamen sub vna ratione sunt obiectum ipsius latrie: que ratio in corpore quaestionis explicata est.

Quaestio III Ertio queritur vtrum latria sit virtus cardinalis. Et videtur quod non secundum philosophum. 2. ethi. cap. 6. Uirtus moralis est existens immediate quo ad nos determinata ratione: vt sapiens de terminabit. Medietas autem duarum malitiarum: huius quidem secundum abundantiam: huius autem secundum defectum: sed non potest esse superabundantia in colendo deum: ergo latria per quamcolitur deus non est moralis virtus: et ex consequenti nec cardina lis.

¶ Item illa virtus est theologica: que deum respicit pro fine: et pro immediato obiecto. Sed talis virtus est latria Obiectum enim eius videtur esse ipse deus sub ratione qua in ipso est summum dominium: ergo latria est virtus theologica.

¶ Item Aug. 10. de ciui. cap. 4 dicit quod deo sacrificamus hostiam humilitatis et laudis in ara cordis: igne feruide charitatis: et aliquibus interpositis sequitur. hic est dei cultus: hec vera religio: hec vera pietas: hec tantum deo debita seruitus. Cum ergo ista circumloquantur latriam: videtur quod latria sit idem quod charitas: et ex consequenti quod sit virtus theologica non cardinalis.

Contra. iustitia est virtus cardinalis: sed latria videtur reduci ad iustitiam: quia eius actus est alii reddere debitum: ergo est virtus cardinalis.

¶ Item latria religioiquedam est: sed vt habetur Iaco. 1. Religio munda et immaculata apud deum et patre hec est: visitare pupillos et viduas in tribulatione eorum: et immaculatum se custodire ab hoc seculo: sed hi non sunt actus alicuius virtutis theologice: ergo latria non est virtus theologica: sed cardinalis.

Respondeo quod latria non est virtus theologica: sed cardinalis: quia theologica virtus deum respicit: non tantum sicut sfinem: sed etiam sicut immediatum obiectum. Per fidem enim immediate credimiin deum: per spem immediate in ipso speramus: per charitatem immediate ipsum diligimus. Quamuis autem deus sit finis alicuius virtutis cardinalis mediatus: alicuius immediatus: tamen cuiuslibet virtutis cardinalis obiectum creatum est: ipsius autem latrie deus obiectum non est: sed aliquis creatus honor in deo summe dominium testisicans: istius tamen actus latrie deus immediatus finis est: quia illum honorem exhibet creatura per latriam ipsi deo immediate propter ipsum deum: ex quo sequitur quod non est virtus theologica: sed cardinalis magis preeminens inter cardinales virtutes.

Ad primum dicendum quod actus latrie in medietate consistit: sed illud medium debet accipi per comparationem ad rationem rectam: ita quod nec excedat iudicium rationis: nec ab eo deficiat: vnde si aliquis sacerdos vellet quolibet die dicere decem missas excederet indicium rationis: si nunquam vellet dicere missam deficeret ab eo: et secundum plures circumstantias possunt in actu latrie defectus: et superabundantia inueniri: per comparationem ad iudicium rationis.

¶ Ad secundum dicendum: quod minor falsa est: obiectum enim latrie: non est ipse deus: sed aliquis creatuslhonor quo in deo significatur summum dominium.

¶ Ad tertium dicendum quod charitate dicitur deus coli: quia imperat actum latrie: quo deus colitur: vel inquantum actus eius assumitur vt materia latrie: inquantum est diligendo ipsum propter se super omnia protestari in eo summum diuinum intendimus.

Quaestio IIII QUarto queritur vtrum latria sit aliqua pars vel species iustitie. Et videtur quod non. quia non est iustitia distributiua: nec iustitia commutatiua: quia secundum philosophum. 5 ethi. cap. 7. consistit in communicationibus ad alterum: sed in presenti vita non communicamus cum deo: quia dei non est cum hominibus conuersatio: ergo cum per latriam exhibeamus cultum non creature: sed deo: latria non potest esse iustitia commutatiua.

¶ Item omnis iustitia consistit in quadam equalitate ad alterum: vnde secundum philosophum. 5 ethico. cap. 6. Si iniustum inequalem iustum equale etc. ix. dicit quod si princeps est custos iusti: est custos equalis: sed deo non possumus equalia rependere: ergo cum per latriam exhibeamus deo cultum in latria non est ratio iustitie: vt videtur.

¶ Item per iustitiam redditur alii totum: quod ei debetur: sed per latriam non redditur deo totum quod ei debetur: quia secundum Aug. lib. 83. questionum. questione. 68 Nulla est natura que non debeat deo id quod est: sed per latriam non reddit homo deo se totum: ergo latria non est aliqua pars iustitie: vt videtur.

¶ Item philosophus. 5. ethicorum cap. xi. Non est iustitia proprie dicta inter seruum et dominum: nec inter patrem et filium: sed deus est noster dominus et pater: nos autem eius serui et filii: ergo non est aliqua iustitia inter nos et deum: cum ergo per latriam ordinemur ad deum: non ad creaturam: latria non est species: vel pars iustitie: vt videtur.

Contra secundum philosophum 8. ethicorum. cap. vltimo. nullus aliquando retribuet secundum dignitatem diis et parentibus. Impotentiam autem famulans epitises videtur esse: ergo qui deo reddit honorem: quem potest iustus est: sed per latriam deo exhibemus honorem quem possumus: ergo latria: sicut pars vel species ad iustitiam reducitur.

¶ Item reddere debitum: est actus iustitie: sed vt habitum est supra per latriam exhibetur deo cultus debitus: ergo videtur quod latria est species: vel pars iustitie.

Respondeo quod latria est pars potentialis iustitie non tamen eius species: quia in speciebus saluatur plenarie ratio generis: sed in latria non saluatur plena ratio iustitie: quia secundum philosophum. 5 ethi. ca. 6. Iustitia consistit in quadam equalitate ad alterum per iustitiam: etiam redditur alteri debitum. Unde Aug. 19. de ci. ca. 21. dicit quod iustitia ea virtus est quae sua cuique distribuit. Uirtus ergo deficit a plena ratione iustitie secundum quod in anima est vna de quatuor virtutibus cardinalibus: aut quia in illo quod per ipsam alii redditur non saluatur plena ratio debiti: sed aliqua debiti participatio: aut quia per ipsam alteri equale non redditur: sed tamen redditur debitum secundum possibilitatem reddentis: quamuis autem honor quem per latriam deo exhibemus: sit ei debitus: tamen ipsi non exhibemus honorem: secundum quod dignus est: nec quantum ei debetur: sed per latriam exhibemus quantum possumus. Unde Sap. Eccls. 43. Benedicentes dominum exaltate illum quantum potestis maior est enim omni laude. patet ergo quod latria non est species iustitie: quia tamen per ipsam redditur debitum: quamuis non secundum equalitatem: sed secundum reddentis possibilitatem: ideo participat aliquam rationem iustitie: et ideo vt pers potentialis ad eam reducitur. Pars enim potentialis alicuius totius dicitur: in qua non saluatur tota ratio: et virtus totius: et tamen aliquam habet participationem rationis totius et suevrtutis. in oppositum dicendum: quod illud argumentum non UAd primum prius probat: nisi quod non reducitur ad iustitiam: sicut species ad genus: et hoc est verum: sed non concludit: quod non reducatur: sicut potentialis pars: quia quamuis non sit communicatio inter nos et deum: sicut est inter illos inter quos iudex secundum legem equalitatem constituit: tamen communicamus cum deo aliquo modo: inquantum ab ipso beneficia recipimus: et inquantum sibi honorem debitum secundum nostram possibilitatem exhibemus.

¶ Ex dictis patet solutio ad 2m.

¶ Ad 3m dicendum: quod illud quod sumus: non tantum semel deo debemus: secundum Ber. libro de diligendo. ca. 16. bis pro nobis nos debemus semel ratione creationis: et semel ratione redemptionis: et multotiens nos deo debemus: quia se pro nobis dedit: vnde planum est quod deo rependere equale non possumus: quapropter latria species iustitie non est: sed quia per ipsam debitum reddimus secundum quod possumus pars iustitie potentialis.

¶ Ad quartum dicendum: quod non plus concludit nisi quod in latria non saluatur plena ratio iustitie que est virtus cardinalis.

Questio. V QUinto queritur vtrum latria sit nobilior inter alias virtutes morales. Et videtur quod non. Saluator Luc. 14. Qui se humiliat exaltabitur. Cum ergo exaltationem attribuat humilitati: videtur quod inter virtutes morales humilitas sit nobilior virtus.

¶ Item Matth. xi. dicit Saluator. Discite a me: quia mitis sum et humilis corde. Cum ergo mititatem et humilitatem specialiter docuerit: videtur quod eas reputauerit nobiliores inter alias virtutes.

¶ Item philosophus. 5 ethi. ca. 3. dicit quod praeclarissima virtus videtur esse iustitia: et neque hesperus: neque lucifer est ita admirabilis: ergo videtur quod iustitia nobilior sit intervirtutes morales.

¶ Item philosophus. 4. ethic. cap. 9. dicit quod videtur magnanimitas vt ornatus quidam esse virtutum: sed illa vtus moralis que ornatus est aliarum virtutum moralium nobilior est inter eas: ergo magnanimitas nobilior est inter virtutes morales.

¶ Item illa virtus que operatur quod magnum est in quaecumque virtute: et per quam homo est maximis dignus inter virtutes morales nobilior est: sed magnanimitas est huiusmodi: secundum enim philosophum. 4. ethi. ca. 8. Magnanimus est maximis dignus: et ipsius videtur esse quod in vnaquaque virtute magnum: ergo magnanimitas nobilior est inter virtutes morales.

¶ Item nobilior est virtus principalis quam illa que reducit ad eam: sicut pars potentialis illius: sed latria reducitur ad iustitiam: sicut pars potentialis ad principalem virtutem: vt in praecedenti quaestione dictum est: ergo iustitia nobilior est quam latria.

¶ Itiem quanto obsequium est magis debitum debito necessitatis: tanto est minus gratum et laudabile. Unde Apostolus I ad Corin. 9. si euangelizauero non est mihi glburia: necessitas enim mihiincumbit: sed actus illius virtutis: quo deo debitus cultus exhibetur: maxime debitus est debito necessitatis: ergo minime est laudabilis et gratus: et ex consequenti virtus latrie a quae elicitur:

Contra. actus latrie precipitur per primum praeceptum prime tabule: vt habetur Exo. 20. implicite: sed primum preceptum prime tabule nobilius est inter alia praecepta: cum ergo nobiliori precepto praecipiatur actus nobilioris virtutis: videtur quod latria inter virtutes morales nobilior sit.

¶ Item nobilior est ordo hominis ad finem quam ad ea: que sunt ad finem: quia ex ordine hominis ad finem: dependet ordo suus ad ea que sunt ad finem: sed per alias virtutes morales homo ordinatur immediate vel ad se ipsum: vel ad proximum qui sunt res ad finem: per latriam autem homo ordinatur immediate ad deum: sicut ad finem: ergo latria inter virtutes morales nobilior est.

Respondeo quod latria inter virtutes morales no bilior est: in his que sunt ad finem maxime attenditur bonitas ex debito ordine ipsorum ad finem: quamuis autem virtutum moralium deus non sit obctet: tamen earum omnium finis est. Latria autem inter virtutes morales magis de propinquo respicit deum: sicut finem: inquantum actus eius est circa ea: que directe et immediate ordinantur ad diuinum horem: ergo inter alias melior et nobilior est.

Ad primum in oppositum dicendum: quod Saluator exaltationem attribuit humilitati: non quia inter virtutes morales sit nobilior: sed per quandam appropriationem: quia enim per humilitatem contemnitur sublimatio terrena: ideo humilitati promittitur exaltatio perpetua.

¶ Ad secundum dicendum: quod Saluator ibi non commendauit mititatem et humilitatem: quia nobiliores essent inter alias virtutes morales: sed quia tendentes ad perfectionem vite ab istis incipe re debent: quia per mititatem excluditur crudelitas: per humilitatem superbia: que duo vitia maxime praecludunt viam ad vite perfectionem. Uel potest dici quod ideo tunc specialiter recommendauit predictas virtutes: quia illi quibus loquebatur: magis proni erant ad superbiam et crudelitatem: quam ad vitia aliis virtutibus moralibus opposita: et huic concordat quod ante predicta verba reprehenderat eos de crudelitate et superbia.

¶ Ad tertium dicunt aliqui quod ibi loquitur de iustitia generali: que est omnis virtus. Unde parum post verba predicta subdit philosophus. Iustitia autem simul omnis virtus est: et secndum hoc illa iustitia: de qua ibi loqutur: includeret latriam: sed hec solutio non valet: nec est secundum mentem philosophi: ibi enim loqutur de iustitia legali: que est virtus ab aliis distincta per essentiam: que pro tanto dicitur simul omnis virtus: quia actus omnium virtutum moralium ordinat et refert ad bonum communitatis.

¶ Dicendum ergo ad argumentum quod iustitia legalis ibi dicitur esse preclarissima virtus: non simpliciter: sed inter virtutes morales immediate ordinantes hominem ad seipsum vel ad proximum. Latria autem vt dictum est: immediate ordinat hominem in deum: sicut in finem: inquantum actus eius immediate ordinatur ad honorem diuinum. Unde nec ad suum actum interiorem mouetur per legalem iustitiam: sed per virtutes theologicas: que propiquiores sunt deo que non tantum ipsum respiciunt: sicut finem: sed etiam sicut obiectum.

¶ Ad quartum dicendum: quod non dicitur magnanimitas esse ornatus virtutum: quia sit nobilior omnibus aliis virtutibus. Sed quia alias virtutes morales praesupponit: et eis superueniens per magna facta earum claritatem ostendit: et earum auget bonitatem: vnde philosophus. 4. ethi. c. 9. postquam dixit magnamitatem ornatum esse virtutum immediate subiungit: quia maio res ipsas facit: et non sit sine illis: et propter hoc difficile secundum veritatem magnanimum esse: non enim possibile sine virtute omni.

¶ Ad quintum dicendum: quod magnanimus dicitur maximis dignus: non ratione virtutis magnanimitatis tantum: sed propter alias virtutes: quas presupponit: nec intelligendum quod sit dignus maximis simpliciter: sed maximis honoribus testificantibus magnitudinem in homine virtuoso: bonor autem circa quem est actus latrie testificatur summum dominium esse in deo: quod magis est: magnanimitas etiam tendit ad illud quod magnum est in actu cuiuscumque virtutis: inquantum in illa magnitudo est honor debitus homini virtuoso. Latria autem intendit magnitudinem in actu cuiuscunque virtutis: inquantum in illa magnitudine est honor testificans summum dominium in deo: et sic sub nobiliori ratione actus aliarum virtutum assumitur quandoque vt materiam latrie quam magnanimitatis.

¶ Ad sextum cum dicitur quod nobilior est virtus principalis quam illa que reducitur ad eam: sicut pars potentialis etc. Dico quod non est verum in proposito. Laus enim virtutis magis consistit in actu voluntatis interiori quam in possibilitate operantis. La tria autem per comparationem ad actum voluntatis interiorem: non reducitur ad iustitiam: sicut pars possibilis illius: quia homo per latriam optat deo reddere equale si possibile esset: vnde quantum ad actum voluntatis interiorem: non deficit ab equalitate iustitie: sed quantum ad possibilitatem operantis: qui non potest deo reddere equale et ideo secundum comparationem illam reducitur ad iustitiam: sicut pars possibilis illius.

¶ Ad septimum cum dicitur quod quanto obsequium est magis debitum tanto minus est laudabile etc. Dico quod non oportet hoc esse verum respectu diuersorum. Laudabilius enim est deo reddere obsequium debitum quam hoin facere obsequium: ad quod faciendum faciens non tenetur. Uel potest dici etiam quod respectu eius propotio veritatem non habet: nisi inquantum obsequium non debitum debito necessitatis: includit etiam obsequium debitum: quod patet Laudabilius enim est reddere homini quinque ad que red denda homo tenetur: nullam gratiam superaddendo quam facere modicam gratiam et debitum magnum non reddere: quamuis vtrumque simul laudabilius sit: debitum ergo necessitatis: et si non importet gratiam supererogationis: non tamen tollit laudabilitatem virtutis: quia in reddendo obsequium ad quod reddens tenetur mouetur voluntas libere non coacte.