Articulus 2

Quaestio. Rimo ostendo quod humanitati christi non sit cultus latrie exhibendus. Glo. super illud verbum psal. Adorate scabellum pedum eius. Dicit quod caro christi a verbo dei assumpta sine impietate adoratur a nobis: et paucis interpositis subiungit: non illa dico adoratione: que latria est: que soli creatori debetur: sed illa que in dulia dignior est.

¶ Item minori minor debetur reuerentia: sed christus: inquantum homo minor est patre. Unde dicit Io. 14. Pater maior me est: ergo sibi inquantum homo non debetur illa maxima adoratio que per virtutem latrie exhibetur.

¶ Item cultus latrie debetur alicui ratione summi dominii: quod fundatur in summa potestate saptentia et bonitate: sed humanitas christi non habet summam potestatem: nec sapientiam: nec bonitatem: quia creatura est: ergo sibi cultus latrie non debetur.

Contra. Augu. de verbis domini Hhomelis e6 prope finem. Perfectam in christo humanitatem propterea adoro quod a diuinitate suscepta atque vnita deitati est: vt non alium atque alium: sed vnum eundemque deum et hominem dei filium esse confitear: ergo videtur quod humanitas christi adoranda est: illa eadem adoratione qua christus adoratur: illa autem est adoratio latrie.

¶ Item purpura qua rex indutus est: honoratur illo honore quo honoratur rex: vnde Augu. in Homelis praedicta circa finem. Cum rex purpura fuerit indutus periculum mortis incurrit: si eam simul cum rege adorare quis contempserit: ergo similiter: quamuis humanitas christi: si esset a verbo separata non deberet latria adorari: tamen videtur quod inquantum verbo est vnita vna adoratione: et eadem cum ipso verbo debeat adorari.

Respondeo quod cultum latrie exhiberi humanitati christi dupliciter potest intelligiaut ita quod exhibeatur ipsi humanitati propter se habendo aspectum ad eam tantum: et sic dico cum creatura sit non obstante hoc quod est vnita verbo non est licitum sibi cultum latrie exhiberi: autm ita quod sibi exhibeatur per verbum cum quo vna adoratione adoratur: et sic dico quod humanitati christi cul tus latrie debetur: vna enim adoratione et eadem adoratur suppositum et natura: ita quod natura per suppositum. Christus autem nomen persone est in duabus naturis secundum Damas. lib. 3. c. 3. et ideo vna et eadem adoratione adoratur christus et natura humana in ipso. Huic modo respondendi concordat Dam. lib. 3. cap. 8. Cuius auctoritatem adducit Magister in littera vbi dicitur sic. vnus est christus perfectus deus et homoperfectus quem adoramus cum patre et spiritu vna adoratione: cum incontaminata carne eius: non inadorabilem carnemdicentes. Adoratur enim in vna verbi hypostasi.

Ad primum dicendum: quo illa Glo. intelligenda est de adoratione: que exhibetur alicui primo: et propter se.

¶ Ad secundum cum dicitur quod minori minor debetur reuerentia etc. Dico quod verum est de reuerentia: que debetur alicui primo et per se: sic autem non debetur cultus latrie humanitati christi: sed primo et per se debetur verbo: et ex consequenti humanitati christi propter verbum: inquantum eius suppositum est.

¶ Ad tertium dicendum quod quamuis humanitas christi non habeat summum dominium tamen vna adoratione adoratur cum christo in quo est summum dominium: quia christus est nomen pesone in duabus naturis: vt dictum est.

Questio. II. SEcundo queritur vtrum imagini christi cultus latrie sit exhibendus Et videtur quod non. Exomd. 20. Non facies tibi sculptile: neque omnem similitudinem: que est in celo desuper: et que in terra deorsum: neque eorum que sunt in aquis sub terra non adorabis ea: neque coles.

¶ Item Damas. lib. 4. cap. 8. dicit quod impietas est figurare quod diuinum est: ergo si illicitum est figurare imaginem dei multo fortius illicitum est adorare.

¶ Item in cultu dei non sunt exhibenda: nisi ea que per diuinam legem determinantur: sed nec in veteri lege: nec in noua inuenimus determinatum quod deus in imaginibus adoretur: ergo imagini christi cultus latrie non debetur.

Contra ecclesia sancta hoc obseruat vt christus in sua imagine adoratione latrie adoretur.

¶ Item Aug. 3. de doctrina christia. cap 1. qui operatur aut veneratur signum diuinitus institutum: cuius vim significationemque intelligit non hoc veneratur quod videtur: et transit illud potius quo talia cuncta referenda sunt: ergo cultus qui exhibetur imagini christi refertur ad christum: et sic idem cultus latrie qui christo debetur: debetur etiam imagini christi.

Respondeo quod imago christi dupliciter potest considerari. Uno modo absolute secundum illud quod est. Alio modo in relatione ad christum scilicet sub ratione qua est imago eius. Primo modo non est imagini christi cultus latrie exhibendus nec aliquis cultus: sicut nec alii lapidi vel ligno. Secundo modo sibi est cultus latrie exhibendus: quia sic motus non sistit in imagine: sed fertur in illum cuius est imago. vnde Damas. libro 4. ca. 8. sic aite deiformis et magnus in diuinis basilius imaginis honor ad prototypum prouenit id est exemplar prototypum autem est quod imaginatur.

Ad primum in oppositum dicendum: quod in veteri le ge non erat licitum fieri imaginentriplici de causa: tum quia ipsa natura diuino non est figuralis: tum quia populus iudaicus pronus erat ad idolatriam propter exemplum aliarum gentium: tum quia aliqui idolatre estimabant quod ex viconstellationis sub qua fiebant imagines attribueretur ipsis imaginibus aliquid diuinum: post incarnationem vero licitum est fieri imaginem dei: quia et si non sit figuralis: inquantum deus: est tamen figurabilis: inquantum homo Fuit etiam et est expediens facere imaginem christiet sanctorum: quia sicut dicit Damas. lib. 4. c. 8. loquens de his que christus fecit pro nobis: quia non omnes nouerunt litteras: neque lectioni vacant: patres excogitauerunt velut quosdam triumphos in imaginibus hoc describere ad velocem memoriam: cui rationi potest alia superaddi scilicet quia magis mouent visa quam audita.

¶ Per predicta patet solutio ad secundum.

¶ Ad tertium dicendum: quod aliqua tradiderunt apostoli que scripta non sunt que diligenter obseruauit: et obseruat sanctam ecclesia. Unde Dam. lib. 4. c. 4 dicit de apostolis. Quod multa non scripta tradiderunt nobis.

¶ Preterea in veteri lege precepit dominus fieri imagines cherubin que obumbrarent propitiatorium: vt habetur Exo. 25. Narrat etiam Damas. libro 4. c. 8. ista quod fertur quod quedam hystoria dicit quod dominus Agaro gelisimorum ciuitatis regi qui pictorem miserat imaginem domini similiter picturare et figurare nequeunte pictore propter coruscantes a facie eius claritates ipsum vestimentum proprie speciei diuine et viuifice super imponens in vestimento illo sui ipsius imaginem abstersisse: et ita cupienti Agaro misisse: et post eodem. c. Accepimus Luc. euangelistam pinxisse dominum: et matrem eius.

Questio. III. Tertio queritur vtrum cultus latrie exhibendus sit cruci christi. Et videtur quod non: quia si adoretur latria: quia christus in ea fuit extensus secundum humanitatem pari ratione celum deberet adorari latria: quia est sedes dei secundum diuinitatem. Unde Isaie. 56. Hec dicit dominus caelum se des mea: et tamen celo non debetur cultus latrie.

¶ Item cruci non debetur cultus latrie secundum se: nec in relatione: quia imago christi non est: ergo nullo modo.

¶ Item cui debetur cultus latrie debet orari: sed crucem non debemus orare: orantem enim exaudire non potest. ergo nec adorare.

Contra. Damas. libro quarto. c. 3. Si amator diligibilis domus et lectulus et hortus: quantomagis que dei et saluatoris per que et saluati sumus adoramus: et typum pretiosi crucis.

¶ Item infra eodem. c. Adorandum signum christi: vbi enim vtique fuerit signum: illic et ipse erit.

Respondeo quod ine et tadem crut in qua epristus pependit: dupliciter potest considerari: vel secundum se: inquantum est res quedam absolute: et sic sibi non debetur cultus latrie: sed tamen est veneranda: sicut pretiose reliquie: propter contactum sanctissimo rum christi membrorum: et propter multa beneficia: que per mortem christi in cruce nobis sunt collata. Unde Damas. lib. 4. c. 3. Omnibus est mirabilior pretiosa eius crux. Per nullum enim aliud mors euacuata est: primi parentis peccatum solutum est infernus depredatum est: resurrectio donata est: virtus nobis ad contemnendum presentia: et ipsam mortem tributa est: porte paradisi aperte sunt.

¶ Uel potest considerari in relatione: scilicet inquantum est representatio christi crucifixi: et sic eadem adoratione adoratur: qua ipse christus existens: quia adorationon sistit in cruce: sed refertur a christum. Cruces autem que de alia materia fiunt: vt de auro: vel argento: vel aliis lignis adorande sunt: inquantum crucifixum representant. Unde nulla veneratio eis debetur: nisi ratione figure: ratione cuius est crucifixi signum. Unde Damas. libo 4. c. 3. Postquam dixit adoramus typum pretiose crucis immediate subiungit: et sic ex alia materia facta est: non materiam honorantes: absit: sed typum: vt christi symbolum id est uotam: et aliquibus interpositis postea subdit: materia ex qua typus crucis consistit: et si aurum: et pretiosi lapides fierent post tepri si contigerit dissolutionem non adoranda

Ad primum in oppositum dicendum: quod non est simile de celo: et cruce: quia celum representat deum secundum generalem modum: quo omnis creatura representat creatorem. Crux autem representat christum crucifixum secundum specialem modum. Est enim specialissimum memoriale passionis Iesu christi.

¶ Ad secundum dicendum: quod quamuis crux non sit imago christi: tamen est quedam representatio specialis ipsius: et passionis sue. Unde et si non sit imago: tamen signum eius est. Unde saluator Matth. 24. Apparebit signum filii hominis: quod quedam glosa ibidem. et Damas. libro 4. c. 3. exponunt de signo crucis.

¶ Ad tertium dicendum: quod sicut adoramus christum crucifixum in adorando crucem: ita oramus christum in orando crucem. Unde cum dicimus: o crux aue spes vnica: hoc passionis tempore: auge piis iustitiam etc. Hec verba referuntur ad christum cuius crux est speciale signum.

Quaestio IIII. QUarto queritur vtrum cultus latrie sit exhibendus matri christi. Et videtur quod sic. Cruci debetur cultus latrie: quia est speciale signum christi: sed specialius signum christi est eius mater: quam ipsa crux. ergo multo fortius debetur cultus latriematri christi.

¶ Item expressior et nobilior est imago a deo nobis impressa: quam imago per hominem facta: si ergo imagini christi per hominem facte: et debetur cultus latrie: propter christi representationem: multo fortius debetur imagini a deo impresse. ergo matri sue: et cuilibet rationali creature debetur cultus latrie.

¶ Item vt habetur Gensem. 18 de Abraham. Apparuerunt tres viri stantes prope eum: quos cum vidisset: occurrit in occursum eorum de ostio tabernaculi sui: et adorauit in terra: sed illa fuit adoratio latrie: quia secundum glosam ibidem: in illis adorauit deum. ergo multo fortius matri christi debet exhiberi cultus latrie in illa filium adorando.

Contra non est eiusdem alium adorare: adoratione latrie: et adorari: sed beata virgo adorauit filium suum adoratione latrie. ergo beate virgini talis adoratio non debetur.

Respondeo quod cultus latrie non est exhibendus matri christi. Ipsi enim cum sit persona quedam debetur aliqua adoratio per se: et cum sit pura creatura: sibi deberi non potest adoratio latrie. Unde illud verbi Damasceni libro quarto. ca 8. dicentis quod honor qui est ad beatam virginem ad deum qui est ex ipsa incarnatus redditur: intelligendum est de reductione non sicut ad obiectum: sed sicut ad finem: quia tamen inter creaturas est excellentissima: debetur sibi maximus honor: qui licite potest exhiberi creature. Unde de sibi debetur maximus honor hyperdulie: idest honor dulie maioris.

Ad primum in oppositum dicendum: quod matri christi: cum sit nobilis persona debetur magnus honor secundum se. Unde magis offert se per modum rei venerabilis secundum se: quam per modum signi: sed crux magis offert se per modum signi ducentis in crucifixum: et ideo crux et crucifixus vna adoratione odorantur.

¶ Ad secundum dicendum: quod imago dei in homine: cum sit valde nobilis creatura magis offert se per modum rei: quam per modum signi: et ideo honor qui defertur ei: non sic refertur ad ipsum deum: sicut honor qui defertur rei: cui veneratio non debetur: nisi inquantum offert. se per modum signi. Et ideo non vult deus: quod exhibeatur sue imagini in creatura rationali: cultus latrie: sicut sue imagini artificiali.

¶ Ad tertium dicendum: quod corpora illorum angelorum: non erant naturalia: sed artificialia: tres personas intrinitate representantia: quod intelligens abraham trinitatem adorauit in illis: sicut in artificiali signo: et secundum hunc modum dicendi non adorauit angelos qui illa corpora assumpserunt: Uel potest dici quod illi angeli ex diuina institutione et speciali precepto trinitatem representabant: et ideo adorari potuerunt: non sicut quedam creature intellectuales absolute: sed sicut trinitatem representantes: sicut angelus mediante quo deus moisi loquebatur in persona dei loquebatur. Unde dicebat: Ego sum deus abraham: deus isaac: deus Iacob: vt habetur exo. 3. vnde in ipso deum moyses adorabat.

Quaestio V QUinto queritur vtrum secundum aliquos corporales ritus cultus latrie debeat exhiberi. Et videtur quod non: Ioan. 4. spiritus est deus: et eos qui adorant in spiritu et veritate oportet: non ergo requiruntur corporales ritus.

¶ Item adoratioincludere videtur orationem vel saltem ab oratione nomen eius tractum est. Sed oratio non requirit aliquos corporales ritus. Sed tota in actu interiori consistit. Unde apost. prima ad Cor. 14. orabo spiritu: orabo et mente: ergo nec adoratio requirit aliquos corporales ritus.

¶ Item Auic. 6 naturalium lib. 5. c. 7. loquens de virtutibus anime dicit. Uerissime scimus quod harum virtutum altera impedit alteram. Cum ergo circa corporales ritus occupetur virtus sensitiua: videtur quod per illos ritus impediatur in sua operatione virtus inteliectiua. ergo videtur quod in adorando deum: nocuum est exhibere corporales ritus.

¶ Item adoratio latrie non requirit determinatum locum. Unde Ioan. 4 venit hora: quando neque in monte hoc: neque hierosoiymis adorabitis patrem. In veteri etiam testamento adorabatur ad aquilonem. Ostium enim tabernaculi erat ad orientem: vt trahi potest ex his que habentur Exo. 26. Modo autem adoramus ad orientem. ergo a simili videtur quod non requirat aliquos corporales ritus.

Contra sancta ecclesia obseruat quod deus per corporales ritus adoretur: et in locis ad orationem deputatis.

¶ Item Isa. 56. domus mea domus orationis vocabitur. Si ergo sunt loca deputata ad orationem: videtur etiam quod debeant deputari ad adorationem. ergo a simili: et aliqui corporales ritus.

Respondeo quod cultus latrie exhiberi debet secundum aliquos corporales ritus: et hoc prepter proximorum edificationem qui nos iudicare fidem habere non possunt nisi per nostros actus exteriores: quia interiora non vident: et propter deuotionis interioris excitationem: quia enim anima nostra est corporis forma: ideo gestus corporis exteriores excitant motus anime interiores. et etiam quia a deo tenemus animam: et corpus de vtroque sibi debemus obsequium ad pleni dominii in deo super totum hominem recognitionem. Unde deum adorare per aliquos actus exteriores debemus: non tantum de congruitate: sed etiam de necessitate loco et tempore. Sed sicut corpus est propter animam: et viuificatur ab ea: ita cultus: qui consistit in actus corporalibus ordinatur ad illum: qui consistit interiori actu anime: et a deo acceptatur propter cultum anime interiorem. determinatio autem loci non est per comparationem ad actus interiores: nec per comparationem ad omnes actus exteriores: quia sunt aliqui ad quos non est necessarius: cuiusmodi sunt manuum iunctio: genuflexio: corporum prostratio: quamuis ad hoc vnus locus magis sit congruus: quam alius propter loci consecrationem ex qua spiritualem deuotionem concipiunt orantes: vt magis exanudiantur: sicut patet per orationem Salomonis. 3. Re. c. 8. et etiam propter sanctitatis signa que sunt in locis illis: et quia plures in illis locis orant: et oratio per consortium plurium orantium centeris paribus magis est exaudibilis: cui concordat illud verbum saluatoris Matth. 18 Ubi sunt duo: vel tres in nomine meo ibi sum ego in medio eorum. Respectu tamen oblationis sacramenti altaris necessarius est determinatus locus pro pter statutum ecclesie: sic intelligendo quod sacerdos aliter faciens mortaliter peccaret: quamnis in quocumque loco diceret verba debita super materiam debitam: cum intentione faciendi quod facit ecclesia in rei veritate consecraret.

Ad primum in oppositum dicendum: quod ille quiper aliquos corporales actus adorat procedentes ex spirituali deuotione: et ad interiorem cultum ordinatos dicitur adorare in spiritu: et veritate.

¶ Ad secundum dicendum: quod debemus orare principaliter memte: et secundario ore: et etiam quadam corporis humilita te propter consimiles rationes que dicte sunt de adoratione in corpore quaestionis: sed oratio vocalis laudabilis est propter mentalem: et ad ipsam ordinatur. Et propter hoc dicit apostolus: Orabo spiritu: orabo et mente.

¶ Ad tertium cum dicitur: quod anime virium alia impedit aliam etc. Dico quod verum est: quando actus vnius non ordinatur ad actum alterius: vel quando vna excessiue: et improportionaliter in suo actu nimis intenditur. oratio autem vocalis debet procedere a mentali: et referri ad mentalem: nec ita excessiue debet homo intendere vocibus corporis: vt minuatur deuotio mentis. Unde saluator Matth. 6. Orantes nolite multum loqui: sicut ethnici faciunt. Putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur.

¶ Ad quartum dicedum: quod illud verbum saluatoris ad litteram intelligitur de cessa tione adorationis secundum ritum iudeorum adorantium in hie rusalem: et secundum ritum samaritanorum adorantium in monte garizi. Adorationis autem iudeorum ad occidentem est ratio litteralis et mystica. Literalis est: quia in tabernaculo non erant fenestre: et ideo introitus erat versus orientem vt sol in suo ortu refulgeret in tabernaculo. Mystica est: quia in hoc significabatur: quia lex mosayca: quantum ad ritum obseruantiarum que erant figura veritatis implende per christum: iret ad occasum veniente veritatis impletione: nunc autem adoramus ad orientem propter motum celi: qui inci pit ab oriente: et propter paradisum terrestrem qui est in oriente: et quia sicut dicit Damas. libro 4. c. 4. licet dominus crucifixus ad occidentem respiciebat: et ita adoramus ad ipsum respicientes: tamen assumptus ad orientem: sursum fere batur: et ita ipsum apostoli adorauerunt. Cui concordat psal. Dominus ascendit super caelum celi ad orientem: et etiam quia ab oriente primo apparebit aduentus eius ad iudicium. Unde Matth. 24. Sicut fulgur exit ab oriente: et apparet vsque in occidentem: ita erit aduentus filii hominis.