Prologus

IN nomine domini Amen. Ioan. and. in nouella hic citat Ioan. Mo. cardinalem cum eo concurrentem summe laudandum. In eo quod post cardinalatum satis laborauerit ad scientiam in se augendam: quam et aliis in hoc libro communicauit: nulli dirigens opus suum: sed post dei inuocationem inchoauit: cum nullum elegantius exordium fieri possit: quia in verbo domini omnia facta sunt et sint quo factum est nihil. Iohan. i. Et recte quidem sancitum dicit Decius. supra in rubri. de constitu. col. prima.

¶ Quia in principio cuiuslibet operis in deo et et christo debet fundamentum fieri. Alias ibi nullum boni operis edificium edificari posse. c. Cum Paulus i. q. i. Io. Mo. in. c. quamquam de elec. i. Car. con. cli. Mulier volens dragmam vnam perditam: comprobat glo. pragma. in. c. licet in principio. in verbo canonicas. col. iii. de elec. et Arch. in probe. decreta. col. i.

¶ Idem censuit cesarea maiestas in auten. quomo. oportet epi. col. i. vbi inquit omnia recte geri si principium fiat decens et amabile deo. et in auten. de here. et falci. in rubri. vbi glo. inquit iustinianum opus suum laudabile deo tribuisse vt C. de offi. prefec. affri. l. in nomine domini. cum similibus: iuuat dictum apostoli ad collo. iii. Omne quodcunque facitis in verbo aut in opere omnia in nomine domini nostri iesu christi facite. Nam deus est causa prima Et omnis causa prima est maior et nobilior suo causato: cui conuenit illud. Et propter vnum quod vnumquodque tale et illud magis autem. multomagis. C. de sacro. san. eccle.

¶ Ideo quia iustissime deo honor debetur propter magnam gloriam suam l. ticia. §. seta. ff. de aut. et argen. lega. vbi extat sedes. Quod propter honorem dei augetur interpretatio. testamenti: et ibi Bar. Etiam timor. iuxta illud. Quia cum leo rugiet quis non timebit. Initium enim sapientie est timor domini. Hinc psal. Tu quis est qui enarras iusticias meas. Ideo exemplo patrum nostrorum ductus et eorum vestigis inherens non tamen vt Guil. Andega. thesaura. in. d. prohemio decreti: ibi igitur ego quae ad presens nomen meum reticeo propter detractores et inuidos ne vilipendent per inuidia istud opus. Ego Philippus Probus iuris potificii interpres minimus inuocata spiritus sancti gratia. vt fas perpetuo sanctaque iura loquar. Sozi. pater. Con. xlvii. in prin. Consiliis: et de cuius plenitudines secundum apostolum omnes accepimus. Fundandoque super lapide angulari do. Iesu christo domino nostro. de quo per Io. Moi. de electio. In. c. Fundamenta. Et in cuius nomine omne genum fiectitur celestium terrestrium et infernorum: ad philippenses. ii. c. quique dux sapientie et sapientum emendator in manu illius et nos et sermones nostri et sapientia omnis et operum scientie disciplina. sapientie. vii. ca. tremulo spirituatque titubanti manu progredior diffidens de incapacitate ingenioli non valentis cum me sciam tanto oneri penitus disparem et hanc suscipere prouinciam in tantumque pelagus pedem referre maxime dissuadeat quod Marcum anthonium hominem quidem ingeniosum dicere solitum ferunt se ideo nullam vnquam orationem scripsisse vt si aliquando opus esset quod a se non esse dictum posset id se negare dixisse: quo fit vt maximo oneri se suppositum intelligat: qui dicta sua scriptis demandat cum infinitis censoribus se submittat necesse sit tamen concedente altissimo genitore gratiarum qui dat cordi concipere veritatem / et cogitare equitatem: et lingue ornatum motum: dulcem melodiam et memoriam diu gratam de ipsius que larga benignitate atque misericordia confisus qui lix est vera que illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Io. ii. Qui sapientiam prestat paruulis et intellectum / teste psal atque melliflua largitate / que dat omnibus affluentibus et non improperat. c. que pio i. q. ii. quique os aperire iubet et se illud asserit impleturum psal. lxxx. Dilata os tuum et implebo illud. et hieron. super Iolem. Quod oris et apertio est in dei non hominis potestate: et in euangelio. Nolite cogitare quomodo aut quid loquamini dabitur enim vobis scilicet a spiritu sancto quid loquamini. Neque autem bis solis sed exemplo ipsorum omnibus qui vacant bonis operibus dictum intelligitur: vt non diffidant. de sua insufficientia sed de ipsius dei omnipotentia confidant: ei namque omnino nihil impossibile neque deserit vnque de se sperantes. Hac igitur vt (predixi) fiducia erectus cupiens ipsi non in toto: saltem tum in tanto ante tribunal christi iuxta sententiam ipsius de qua est recordatus appstolus. Reddere rationem vilicationis ad huius clarissimi viri doctrinam prout ipse trinus et vnus deus qui leuat nubes ab extremo terrae hier. li. c. ministrabit addere satagam vt exercendarum ingenii virium me causa induceret / manum porrigens calamo laborare mihi soli non curans sed omnibus exquirentibus veritatem. Eccle. c. xxxiiii. dicitur enim in. c. cum marte supra de cele. missa. in. § verum. Beati qui seminant super aquas id est super populos. Semen quippe satum in cartis perpetuo manet testatur quippe philosophus ii. methaphi. Etiam ex falsis commendabor: quia veritatis inuestigande viam et materiam prebui et aliis praeparaui vt etiam placet glo. Io. And. in data huius libri. et iuuat vt veritas sciatur. hinc prouer. xi. Qui abscondit frumenta maledicetur. in populis. Et ceca prudentia est nolle prodesse cum possis. Sapientia enim dando fit largior / retinendo minoratur / prior se faretur vocem audisse quamdiu istud tenueris aliud non habebis Io. Fab. C. de vete. iure. in fine.

¶ Dicit quippe Bal. in prohe. Gregoriano (quod sub silentio tamen) assumpsit Antho. corsetus in singularium suorum vestibulo. Quia quemadmodum triste est diuiti absque herede decedere: ita miserrimum habenti a summo deo aliqualem intellectus gratiam posteris suis id est studiosis nihil scriptum dimittere quo possint veluti heredes intellectus aliqualiter consolari. quod quamuis qui alicuius artis vel doctrine scientiam profitentur duo in primis memoria debeant querere. primum recte docere quo vix quicquam a deo vtile sibi et auditoribus inueniri aut esse potest / alterum est scribere et quod vigilando longo tempore didiscerint id elaboratum et perfectum in scriptis edere. Sed hoc vltimum semper vtilius esse existimaui presertim quia pluribus atque sepius communicari potest quod enim voce traditur soli auditores et vna tantum etate et eo solum tempore quo traditur intelligere possunt ac id sepenumero ex eorum memoria delet obliuio. Script. vero quae magis digesta esse solent donec reperiuntur omnes omnique tempore habere et legere possint. Et ideo licet tot in omnium scientiarum genere et praesertim in vtriusque iuris synodo ( vt in simili placet Sozi. Con. ccxxvi. in fine diligentissime. et Cy. in l. vnica. C. de sentem. que pro eo quod inter) vbi dicit vt etiam referre placet do. Pe. rebuffo in repe. d. l. vnice. col. ii. quod quando dinus decidebat aliquem questionem dicebatur adesse tota synodus legalis sapientie aut prudentia seu vt ita dicam vt a verbis Io. mo. hic nu. v. non discedatur prout in nu. vi. trito eloquio facultate scripserint vt iam mundum pene illuminauerint adhuc tamen inueniendis inuenta non obstant / testante seneca in. viii. epistola ad Lucillum Instar enim solis intellectus oritur occidit / vadit / et reddit / et nunquam moritur sed suis vicibus occultatur.

¶ Si qua idcirco in presentibus additamentis omissit occupatio aut minus bene tradidit imperfectio quam in me nec volo nec valeo excusare circumscriptis inuidine stimulis et detractionis mordacitate penitus relegata fraterna charitas cuius correctioni et supportationi me suppono et patienter substinere protestor / libere valeat emendare vt in simili placet Paridi de puteo in prohemio tractatus de syndi. in fine alleganti l. Claudius felix. ff. qui po. in pigno habe. Et vt cum iuris canonici lucerna loquar in data huius libri et que his scriptis sunt superflua defectuosa vel falsa: radenda corrigenda et supplenda se offerunt in quibus aliqualiter excusari mereor quia corrigi sum paratus.

¶ Excuset igitur more cassii erga sententiam sabini l. qualem. §. vlti. ff de arbitriis. Si vero ab emulis ipsis pro eorum vigilanti officio capi ista contigerit memores erimus doctrine preceptoris nostri in epistola ad Aunionen. in tractatum de peste et illius vestibulo ibi cum scirem eos solos reprehensione carere qui nihil scribunt et ante eum diuus Hiero. Is solus malignantium linguas euitat qui nihil scribit. Et etiam recordabimur eius quod perpulchre Martialis ait. Ecce rubet quidem patlt / stupet / ossitat / odit: hec volo nunc nobis carmina nostra placent. et eis vice nostra respondebit patronus et protector noster communis diuus ille Hieronymus in prologo esdre dicens. Sepe rodentes in publico detrahunt quod in angulis libenter legunt. quid enim aliud faciunt detrahentes nisi quod in pulucre sufflant et in oculos suos terram excitant vt vnde plus detractionis sufflant inde magis nihil veritatis videant. c. inter. xi. q. iii. sunt enim detrahentes seu vt aliis placet obtrectatores similes canibus qui cum homines non audeant mordere / lapides tamen ab eis lactatos dentibus apprehendunt. Sic detractores homines in eorum absentia lancinent quod presentes non audent.

¶ Et certe commendendus est qui plures oculos et plures aures habet secundum zenophontem Philosophum loquentem de Cyro rege personarum cui el illam laudem attribuit contra detractores.

¶ Rogo igitur quia ad hec vulnera que infliguntur ex lingua inter homines medicus pene nullus est. Et nemo tam pius innocensque transit huius curriculum volucre vite vt morsus hominum queat dicaces euitare reprobis bonos notare sunt solatia vana pessimorum. Rogo inque ne quis temere prius scripta mea damnet quam legerit atque perlegerit et maleuoli et ignarii facere solent: qui prius iudicant quam intelligant teste Boetio in topicis Nosti (inquit) oblatrantis morsus inuidie. Nosti quam facilime in difficillimis causis liuor iudicum ferat / quem teste Seneca de tramquillitate animi infelix inertia et omnes destrui cupiunt qui se prouehere non possunt. Opus enim ipsum recte animaduersum et examinatum quale sit ostendet. Nam cuncta legenti: forsitan occurret vacuas quod mulceat aures: peniteatque minus suscepti in fine laboris. Ac¬ cedat preterea ad campum illud Hieron. In preludio ad Esaiam prophetam. Ibi morsibus illorum presertim qui quod capere non possunt facile despuunt. Tales enim sunt sicut vulpes qui serasa dannant: cum illa attingere et comedere non possunt. Panor. in. c. fi. col. fi. supra ne cler. vel mo.

¶ Igitur dico: Inuidus aut taceat nostri detractor honoris aut aliud melius (si sapit) edat opus. Si enim aliquid subtiliter vel acute dictum reperiatur id totum bonitati atque clementie domini nostri Iesu christi atque virginis eius matris attribuatur: neque enim qui plantat est aliquid neque qui rigat sed qui incrementum dat deus. c. secundum. xix. di. Item quis dicat si quid dicatur attendi debet. c. ego. ix. di. Adsit preterea pro clipeo nostro illud dauidicum sanctum dictamen. psal. cxix. Insequendo protectorem nostrum in. d. prolo. esdre domine libera animam meam a labiis iniquis: et a lingua dolosa. Et vt inquit splendidus ille poeta fran. petrarcha in prin. aphrice. de quo et eius obitu meminit car. con. lxxix. thema tale est. Sed iam est nos de somno surgere: vt ad rem ipsam descendamus non multis sed eficacibus vtendo Iason con. lxxvii. col. ii. volu. primo.

¶ Scire igitur vt testatur philosophus est rem per cauam cognoscere: primo phisicorum et primo posteriorum: et. c. intelligentia. supra de verbo. signifi. Roma. con. lxv. nu. vii. quod sumit initium / viso themate. Aliter autem in diffinitione sentit Archid. in c. quamuis. xxxviii. di. Quia scire est reddere rationem quam noueris. Nosse vero referre tantum que audieris. hinc Bald. in l. Non omnium. ff. de legibus. Quia scientia infert veritatem de necessitate. not. in l. paterfamilias. ff. de hered. insti. vbi idem Bald. in fi. ait quod tantum est dicere quando testis dicit se scire / quantum est dicere vera esse / allegat illud Io. pater noster qui es in celis. Facit ad idem quod notat Bald. in l. scire leges. ff. de leg. Quia scientia est infalibilis noticia veritatis. Angel. vero in autenti. de sancti. epi. in. §. clericos. col. ix. dicit quod scientia est perfecta rei noticia / sicut et veritas. §. i. in auten. de instru. cau. et fide. Et Bar. in l. admonendi. col. iii. nu. xvii. de iureiuram. ff. citat ad propositum quod scientia veritatis seu vera habetur duobus modis. Uno modo in rebus que sunt artis seu scientie alicuius per rationes et demonstrationes: et istud scire conuenit diffinitioni philosophi. Secundo modo ista scientia habetur in his que sunt facti / et tunc illud scire dicimur ad quod per sensum mouemur: et hec est scientia que in teste requiritur / non autem in iudice nisi in his que sunt actus permanentis vt fluxus fluminis Rodani prope menia ciuitatis Auinionen fluentis / et similia que habent esse permanens: pro quo vide que dico in. c. pia. in fine in verbo notario. de excem. Alio modo idem Bar. in l. cum et iudices. §. quod obseruari vltimo nota. ff. de iuretur. propter calumniam dan. diffinit / dicens quod scire est vehementer opinari: non tamen pro certo et proprie Iason in con. statim alleg. per glo. in l. si duo § pe. in verbo scire. ff. vti pos. et glo. in l. si paterfamilias. in verbo scit. vbi Bal. et imol. ff. de hered. insti. alexan. in l. i. ff. si cer. peta. et per ea que traduntur in l. ii. §. Idem labeo. ff. de aqua plu. arc. vbi glo. inquit quod scire proprie est veritatem visu perceptam in mente tenere. Et ista diffinitio glo. videtur assentire diffinitioni tradite per Bart. in d. l. prima. versicu. ad eius euidentiam. Quia scire est certitudinarie ex eo quod ipse vidit et suo sensu percepit: et tunc dicitur pro certo scire. c. inquisitionem vbi Antho. supra de elec. et ca. inquisitionem. supra de senten. excommunica. not. Iason in con. lxiiii. col. v. in causa caducitatis. vol. iii. Et hoc modo habetur veritas: pro quo vide Bal. in l. cum antiquioribus. iii q. de iur. deli. C. et in l. principales. § quod obseruari. col. i. C. de iureiur. propter cal. dando: vbi refert scientiam non esse nisi verorum: notatur in. d. l. si paterfami. et. ff. de acquir. heredi l. si is ad quem. et in l. cum quidem. § quod dicitur. et in l. pantonius. § rei perduelionis. eo. ti. Ex quo resultat verbum perpetuo notandum Quia testis credens dicere verum si dicit ralsum est periurus: quod firmatur per Feli. in. c. Firmiter credimus. col. i. Ubi videbis (vt ita dicam) pinguem et amplam remissionem. supra de summa trini. et fide catho. Bal. autem. in. c. cum contingat. supra de iuretur. sub aliis verbis diffinit dicens. quod scire est rem probabiliter cognoscere / puta per argumenta l. qui filium. §. fi. in fi. ibi argumenta. ff. ad trebel. tamen omnes communiter conueniunt cum verbis philosophi videlicet quod scire est per causas cognoscere. Et ideo non dicitur scire qui nescit rationem reddere quam nouerit vt voluit Bal. con. lxxxviii. in prin. vol. iiii. dum dicit. Sed quia superiores nostri scire quenquam arbitrati sunt: quod ratione optima demonstrassent. c. ego solis. ix. distin. nota in. d. l. non omnium. ff. de legi. vbi Bal. citat duplicem esse rationem directam et inflexam. directa est qua posita apparet veritas absque medio vt scio quia vidi. Inflexa vero est qua posita apparet veritas per subauditum vel adiunctum

¶ Et priusquam vlterius progrediar ad propositum premisse diffinitionis / scire / refero verbum relatum pex Neuiza in sua silua nup. carta mihi. ccxviii. col. iiii. Et quoniam per legem scriptam: impossibile est omnes casus comprehendere subintrat legis interpretatio que deducendo argumenta et rationes a legibus scriptis sicut alie scientie a suis principiis generat habitum scientificum aperiendo multas conclusiones et decidendo multa dubia ex virtute aliarum legum: et sic verificatur dictum philoso. Scire est rem per causas cognoscere. Quod etiam comprobant Barto. et Bal. in l. pupillus. ff. de acquiren. heredi. vbi etiam ange. imol. Alexan. et Iason. et idem Ang. in l. qui Rome. §. duo fratres. xiiii. col. ff de verbo. obli. Barba. in. c. clerici. v. col. supra de iudi. in proposito dicit Antho. de butrio in. c. nam concupiscentiam. col. ii. supra de constitutio. Quia ea dicimur scire / quando proprietatem et omnes effectus ipsius subiecti cognoscimus.

¶ Et quia de quolibet producto duplex habetur consideratio secundum Car. in prohemio gregoriano col. v. Ion in huiusmodi materie prosecutione necesse est videndum an teneatur quis scire vel non.

¶ Secundo quis dicatur scire.

¶ Tertio quis presumatur scire.

¶ Quarto qualiter dicemur scire.

¶ Quinto an scire et scire debere sint paria. Que omnia sic in partes diuisa nota patefient. Iuxta illud Senece facilius per partes in cognitionem totius adducimur. not. in prohemio institu. §. igitur. Huic dicto satis videtur astipulari philoso. ii. ethi. Circa vniuersalia sermones sunt faciliores: et circa particularia veriores. Areti. con. xiii. Particio nempe animum incitat / mentem preparat / et memoriam reformat. Io. And. in dicto prohemio grego. col. iii. qua vtitur imperator. § sed non vsque versiculo. sed nec in primis. insti. de lega. not. in l. i. in princi. de doli mali et met. excep. Idem prepo. in prohe. decreti col. ii. vbi dicit. Ex ordine scribendi / aut docendi facilius doctrina percipitur et retinetur § sed cum nos. in prohemio. ff. in l. ii. C. de veter. iur. enucle.

¶ Ordo enim vniuscuiusque rei est figura substantie: Inquit. Bal. in consilio cismatis quod posuit post rub. si quis alteri vel sibi. C. dico in. c. vbi. in prin. l. de elec. Facit illud vulgatum. Scire quid facias et nescire quo ordine facias teste Ambro. non est perfecte cognitionis. Facit etiam quod notat Io. Mo. in. c. cum in muitis l. de resc. ibi prouide quod de genere ad speciem declarando procedatur et idem mo. in. c. locupletari infra de reg. iur. ibi cum res diuisione fiat lucidior. Ne autem videamur satirice. inconstantie imitatores qui passim saltando et sine serie loquuntur vt vult tex. in prohemio digestorum §. primo ibi sed passim et quasi per satyram collectum vt in simili placet do. I. le. cirier parisien. in prefa. sui tracta. de iure primoge. vbi subdit quod ordo est modus eutium vnde memorialis cellula ex ordine vel spiritu colligatio efficatior redditur / et nexu quodam fauente difficilie soluitur.

¶ Idcirco ad prosecutionem primi membri veniendo. quero an quis teneatur scire vel non. Bal. in margari. dicit quod nullus scire tenetur: sed opinari. Tamen non suffragatur tex. per eum allegatus. Ideo dic quod multa tenemur scire.

¶ primo omnes constitutiones: quibus vniuersalis ecclesia regitur: et ipsas custodire aut obseruare etiam papa secundum Ioan. and. in nouel. in. c. primo circa medium de consti. hoc ii. Bal. autem in l. i. col. ii. ff de offi. prefec. vrb. dicit quod generalia principia oportet hominem scire: alias est sine intellectu. hinc Panor. in c. prudentiam. supra de offi. deleg. citat quod intellectus hominis sine scientia potest dici sine forma et potius dicitur esse ymago quam homo. Que autem concernunt fidem nostram an teneamur scire tractant doc. in rub. de summa trini. et fide catho. vbique. Et inter alios doctor gallus Io. fabri quondam gallie vt dicitur cancellarius in. l. prima col. fi. C. eo. ti. de summa trini. dicit quod si quis interrogetur de fide sufficit respondere quod credit sicut ecclesia romana. Nec habet explicite respondere de singulis articulis et hoc nisi esset rector vel prelatus Inno. et Hostien. in. c. primo. supra de summa trini. et fide catho.

¶ Quo ad secundum quis dicitur scire Specul. in ti. de teste. §. primo versiculo. Item quod si non prohibet / absoluit quem dici scire quod vidit et quod quis vidit testatur: iux ta illud Iohannis. c. iii. quod vidimus scimus et quod scimus testamur.

¶ Scire etiam dicimur quod ab alio audiuimus. Idem spe. in titu. de cita. §. iiii. versicu. per viam. idem Ioan. de Immola. in. c. si sacerdos. nu. ii. supra de offi. dele. Hinc domi. in. c. de capitulis. x. di. dicit per illum. tex. et post eum Prepo. ibi. Quia quis dicitur pro certo scire quando est certificatus ab vno fide digno allegat. c. sicut pro certo. supra de symo. et Ad chi. in. c. in domo. de pe. di. iiii. pro quo est glo. notabilis in verbo actiones ibi et erat homo cui videbatur credendum l. titio fundus. ff. de conditio. et demon. que reputatur notabilis per Ang. in. §. i. insti. de suspec. tuto. Pro dicto. dimi. et prepo. allego tibi tex. in. c. vnico. supra de scruti. in ordifaci. et ibi do. Antho. de butrio circa prin. post glo. Quia qua videt electum a bonis videtur habere noticiam illius et ditali respondet quia audiuit ab aliis. c. hoc videtur. xxii. qu. v. Et super hoc potest fundari practica iuramenti quod prestatur in curia Romana pro his qui petunt sibi de epscopatibus et aliis dignitatibus per papam prouideri: qui oportet eos iurare tales promouendos idoneos fore prout sacre dictant xantiones. in quo iuramento multi deuiant a tramite veritatis: prout aliquando audiui de quod affirmante aliquem promonendum idoneum: qui tamen suspectissimus (vt ita dicam) de heresi: etiam apud omnepartium illarum erat: et valde diffamatus villicus ille: istud enim est iuramentum quod vulgus appellat iuramentum in fide parentum. Redeundo ad intentum. Archi. in. c. testes. ii. q. ix. citat quod licet non viderim Christum crucifixum tamen firmiter noui: et hoc credo: et scio pro certo: cum preindubitato hoc debeat haberi. Pro quo tex. in. c. Iulianus vi. q. iii. Accedat pro his dictum Bal. in l. filium. ff. de his qui sunt sui vel alie. iur. vbi describit quod si testis dicit. Scic. pro certo talem esse filium talis quod non loquitur incongrue. sed intelligitur de ea certitudine que haberi potest / qui pro certo sciri non potest: nisi solis coniecturis et vehementibus opinionibus: que consonantes veritati idem operantur quod certitudo. glo. not. in l. si quis extraneus. §. sciedum. ff de acqui. here. que est glo. fi. in fine approbata a Bar. Bal. Paul. Ang. et Moder. ibi ex qua colligunt quod vehemens opinio dicitur transire in scientiam: quia scire dicimur quod vehementer opinamur si vehemens opinio concurrat cum veritate: vt referunt ibi Bal. Imo. Ang. et Iason post Inno. in. c. caus. supra de iura. calum. et etiam Bal. ibi exclamat dicens quod multa sunt de quibus non potest haberi vera certitudo: tamen vehemens opinio iuncta veritati idem operatur quod certitudo ista possunt verificari per ea quae dicuntur in. c. afferte mihi gladium. supra de praesump.

¶ Et per hec reperio Pe. de Ancha. con. cccxcii. visis diligenter et variis consiliis: dicere quod in substituto casu quo masculus non nascatur potest haberi ista conditio pro impleta etiam abpartum: si ex vehementi coniectura fetus femineus sit in vte ro. Et postea hoc epparet exparte: quia operatur praecedens opinio matronarum quibus exprtis iura in facto carnalis copulfidem adhibent. c. fraternitatis. supra de frigi. et malefic. Similiter analiqua sit praegnans vel non l. i. ff. de ven. inspici. et medicis: et qui buscumque peritis in arte sua l. septimo mense. ff. de statu homi. Bar. in l. i. ff. si cer. peta l. si chorus. § his verbis de leg. i. ci. vt constitucretur l. distin l. si quis decurio. C. de fal. Neapo. deciccliii. nu. x. duo regii.

¶ Postremo in hoc membro dici quod quiscire dicitur id quod probare potest glo. in. c. sacerdos. in primo de peni. di. vi. vide qua dicit do. meus de ripa. in trac. de peste. carta clviii. versi. Insuper quero de quaestione / et quae dico in. c. ii. de constu. et pro reliquo dicit Lucas de penna. in l. fi. vt digni. ordo serne. li. xii. C. Quia scire dicimus quae in terris gignuntur ad vsus homins creatiomnia / homines autem causa homns fuisse generatos: vt ipsi inter se alii aliis prodesse possent. iuxta illud Cicero. no solum nobis nati sumus etc.

¶ Ad tertium membrum descendo quis praesumatur scire / dic quod quando agitur de commodo alicui: praesumitur sciens nisi probetur ignorans: ista fuit sententia car. in cle. vnica. §. fi. Nota. vii. de conces. praebem. quod ibidem Io. de imol. col. i. firmat dicens. Nota quod quando agitur de commodo alicuius impulcandum sibi videtur si non habeat noticiam eius quod est publicum et notum in loco in quo impetrauit ad commodum suum: et sic papafingit scientiam vbi non est ignorantia probabilis

¶ Sic dicimus in matrimonio carnali vbi non est. c. is quid supra de spon. Et ista est presumptio iuris et de iure in qua noadmittitur probatio in contrarium vt late per prepo. post alios in. d. c. is qui.

¶ Et aduerte quod hec praesumptio dicitur: magne importantie adeo quod operatur vt condemnatus ex presumptione iuris et de iure non potest appellare / quia habetur pro confesso. et conuicto. Quia confessus et conuictus non appellat. habes tex. in l. ii. quorum appel. non recip. C. Bal. in l. si hii qui. C. ad leg. iul. de adult. cuius doctrina. optime probatur in. d. l. si hii qui in fine iuncta dicta. l. ii. quorum appella. Ude feli. post alios in. c. quanto. de presunt hoc tamen non puto fore in hoc regno haberi pro viridi. obseruantia quia de qualibet appllatione curiesupreme parlamentorum volunt cognoscere.

¶ Et hanc presumptionem iuris et de iure possumus appellare presumptionem legum que dicitur liquidissima probatio. glo. in l. pe. C. de peri. tuto. quam ad hoc reputat singularem Imol. in l. quesitum. ff. de re. iudic. et in l. in tempus. § primo. et in l. si quis heres ita. ff. de heredi. institu. Bal. in ru. de presump. et in. d. l. pe. fely. in rub. supra de proba. consociam do tibi glo. in l. i. C. de testamen. mili. vbi ang. lu. do. et Alex.

¶ Possumus etiam appellare sententiam legis vt probatur. C. ad macedo l. fi in fi. et. C. arbi. tutel l. fi Alber. de gandino in. rub. de presump. ver. iuris et de iure: et non admittit probationem in contrarium

¶ Et redeundo ad principale intentum idem dicas in matrimonio spirituali vt in. c. vidua. supra de regu. vbi tex. Quia non tia que sponte se ingerit actibus professarum per hoc censetur professa licet sacramento firmare velit velamen sibimposuisse vt deponere posset. Et sic habes tex. ibi non tabi. secundum Panor. quod non semper in dependentibus a conscientia et ab animo alicuius statur iuramento illius

¶ Ex quo concludo quod huic fictioni scientie semper presumitur quacunque probatione adducta non obstante. Signante si in his praeiudicium vergat praeiudicium alterius vt resultat ex docPanor. ibi. Et dic quod in istis propriis factis non solum prosummitur quis scire illud: sed etiam illius circunstantias: quo multum iuuant ad comprobationem et liquidationem alicuius facti prout dicemus in. c. in fidei. de hereti.

¶ Et in hoc quod dicimus de nouicia videtur facere quod citat Domi. in con. cx. col. finali. Beatissime pater. Quia licet ecclesia non iudicet de occultis. c. vt nostrum. supra vt eccle. bene. et c. c. a nobis. el. ii. supra de sententia excommunica. cum ia milibus: quia illud verum quando non sunt adiuncta media per que sibi fiat fides de occulto et ita procedunt iura predicta: secus si sunt adiuncta media: vt in proposiito vel laminis impositione.

¶ Presumitur etiam quis scire io quod communiter aliis innotescit prepo. in. c. ad nostram. nu. xlv. de coniugio seruo. probatur in. c. i. supra de postu. praela. vbi glo. in verbo allegans / que iuncto tex. innuit subtilite quod quilibet de prouincia presumitur scire ea que publicefiunt in aliqua parte prouincie. iuxta illud Luce. xxiiii. c. ibi. Tu solus peregrinus es in Hiertilim et non cognouista quae facta sunt in illa his diebus. Pro hoc vide Domi. in con. c. xliiii. col. i. opponitur / vbi dicit quod omnes de regno presumur tur scire illa que notorie et publice fiunt in regno. c. illud supra de cler. excomunica. ministr. et. d. c. i. supra de postula. prelatorim Iason in co. cvii. col. fi. in primo volu. et latius in co. xlvi. col. iii. pro fisco. vo. iii. Imo nedum illi de regno sed vicinc. quanto et. c. quosdam. supra de presumptio. Facit glo. nota. in c. fi. xvi. distin. c. que allegat plura iura pro et contra que ibividetur prepositus concordare dicens huiusmodi regulam procedere in his que publice fiunt dummodo fiant in his locis in quibus publicatio debet fieri quod dicas non procedere in his qui habent iustam causam ignorantie: vt puta si sint absentes tempora publicationis idem si tunc tempounis erant graui infirmitate detenti. istud late firmat alex. in con. lxxxii. nu. xi. viso processu. volu. iii. aut furore vi in minori. annis constituti taliter quod ea non valebant intelligere. ista probat tex. c. fi. supra qui mstri. accu. po. Idem forte dicedum de mulic in quibus probabilis ignorantia melius quam in viris praesumitur cum eas non decet vagari. c. mulieres de iudi. hoc lib. not. in c. i. de statu regu. eo libro. Iason in con. liii. col. vi. quod incipia statuto ciuitatis. vol. iii.

¶ Pro praemissis vide rota in no. de cisio. ccccxliiii. extra rotam. et Io. de ana. con. lxxi. in fine visis et ponderatis et ibi ample videbis.

¶ Item precium seu valorem rei sue quis praesumitur scire. Speculator in titu. de emp. et vendi. §. nunc dicendum est de rescin. venditio. versi. quid si aliqis scienter. vbi Io. an. in addi. dicit quod quis scire debet vires merita et emolumenta praedii sui puta si possint ibi seminari linum canappa et simlia. idem de diuitiis et patrimonio ciuncti l. octau .ff. vn. cog. l. de tutorum. ff. de in integrum resti. mino. Bar. et moderniin l. i. ff. si cer. peta. ad idem quod notat Ludo. bolog. in addi. con. iii. Io. de ana. Quia quilibet praesumitur scire vixes supatrimonii l. quisquis. c. de rescin. vendi. not. in autem. sed cum testator. C. ad leg. fal. Tu tamen intellige id quod de valore rei dicimus secundum modificationem quam ponit Alex. con. i. volu. sexto¬

¶ Presumitur preterea quis scire illud quod tenetur inquirere: et si ignorantiam allegat aut probat velut affectatm illam non prodesse dico nisi prober diligentiam fecisse de sciendo apud eoapud quos certificari poterat. facit l. ria. C. de iur. et fa. igno. tex. est ad hoc rotundus in. d. cle. i. de conce. preben. ibi imputet enim quod sibi si hoc casu quo de ipsius comodo agitur id quod per se vel alium scire potucrit ignorauit. vbi glo. si dicit imputetur sibi qui scire potuit peritiores consulendo: ff. de bono. po. l. in bonorum quod vltra glo. firmo per ea quae tradunt Bar. Paul. Saly. Alex. et Iason post glo. in l. iuris ignorantia C. qui admitti ad bo. po. vbi dicunt quem posse consulere. pertiores nedum si periti sint inillo loco in quo quis est sed etia¬m in loco vicino alias dicitur negligens vt in simili dicitur de custode cacerum qui regulariter de iure non est diligens / si non tenet duos custodes ad seruandum carcerem l. fi. ff. de custo. reorum. Nam quam admodum rusticus tenetur causa tamen dico impulsiua) ire ad nemen ra vt sibi de ligno prouideat ita et ad peritos vt sibi consulat Pro his faciunt no. per Car. in repe. c. vt animarum de constitu. hoc li. col. ii. vbi dicit. Est enim quod eis imputetur quia potuerunt informa. ri alis non videtur excusabilis ignorantia. Sicut non excusat metus quem non praecedit culpa l. si mulier. ff. quod metus causa. vide Io. Mo. in. c. ignorantia. et ibi dico circa finem de regu. iur.

¶ Ista etiam poteris substentare iuribus et rationibus anplioribus tactis per roma. con. 481. Presentis dubitationis. articulus: nu. vii. vbi etiam nu. iii. reperies restrictionem ad regulam videlicet quod ignorantia etiam presumitur in facto proprio quando est de longinquo pro quo extat doctrina Bar. in l. non fatet nu. vii. ff. de confesi. et ibi amplissime poteris videre. facit quod pernos dicitur in c. statumus nu. xxvilii. de confes. possumus addere. alium casum quem ponit Alex. con. i. col. i. in vi. volu. Ponderatis / his dum dicit. quod in dubio probata lesione vltra dimidiam iust precii praesumitur quod venditor ignorauerit iustum praecium. glo. et ibi Bar. in l. quisquis. C. de rescind. venden. cum aliis ibi per eum adductis.

¶ Item presumitur scire id quod inuestigando scire labo rat. c. vider. supra qui matri. accu. po. pone in doctore qui presum. tur scire ea quae sunt eius professionis iuxta illud Io. c. iii. Tues magr in Israel et hec ignoras.

¶ Item presumitur verisimiliter testatorem non ignorasse aliquos esse filios suos. argu. l. opinio in fine. ff. vnde cogna. late Alex. con. ccii. in prin. perspectis verbis vol. vi.

¶ Postremo presumitur quis scire ea. de quibus est pub. fama: glo. et doc. in l. si tutor petitus. C. de periculis tuto. et in l. i. in fi. ff. de iur. et fac. ignoAlex. latius con. 187. nu. xi. In hac causa vol. ii. Idem etidic quando extitit ad domum denunciatum. Ista est glo. no. in l. quinquagita.. de excu. tuto. Bar. in. d. l. si tutor in fi. C. de periricu. tuto. vbi etiam dicit praesumi scire quod publice scitur. Bal. in c. quoniam contra. §. i. supra vt lite. non conte. glo. in verbo publice in cle. id est de sepult. domi. in con. 75. in causa magistri Io. Quia ex publico proclamate inducitur praesumptio scientie et in simili ider Bar. in l. i. §. in pari. ff. de recep. arbitri. quod presumitur scire quia est notorium in contracta. sustantantur premissa per ea quae not. in auten. quo oportet epi. col. i. in fi. vbi Bar. inquit quod illud quod ponitur in poste siue porta ecclesie non potest quis ignorare. istud firmat Decius in con. clx. ver. sed tamen his non resistentibus: in canmonasterii. Idem dic de portis aliorum locorum publicorum vt legitur de albo pretoris in cuius locum succedit hodie palatium aposto. rota statim allegan. Et iste est modus procedem di in remana curia et legatione Auinion. prout vidi / trium annorum spacio durante quando proceditur per audientiam contra dictarum. Quia in materiis et causis beneficialibus prima citatione facta ad personam aut alias prout per glo. in. c. causam supra de dolo. et contuma. et reus non comparet tunc in quolibet tenmino fit citatio libellata. Et postquam termini substantiales et secundum stillum curie ro. requisiti sunt obseruati et processus est formatus tunc non obstante contumacia rei / diffinitur et iuris est prout vidi sepissime / et expertus sum et hmoni citatio nes per edita vocate quae tamen de facili in noticiam citati non veniunt no. Neapo. deci. 289 nu. 5. serenissimus exequuntur percursores pa. per affirxionem ipsarum in valuis ecclesiarum Auinio. sancti Peet palatii aposto. Et ibi dimittuntur per aliquas horas prout ample notatur per do. de rota in nouis deci. ccxxiii. vbi dicunt quod non sufficit affixio copie citationis nisi littera originalis affigatur cui pars credere tenetur et non copie. Que siin iudicio non faciat fidem multominus extra iudicium. c. i. et. ii de fide instru. no. in. c. cum in iure. supra de offi. de leg. Et postro mo dicunt vnum notandum idem do. de rota vbi. supra. Quia in his executio. oportet exequentem vt post citationem euulsam sigillatam loco illius relinquat copiam et tunc citatus nullam excusationem habere poterit quod tamen non fiebat tempore meo licet minus bene.

¶ Reliquum erit in proposito quod vicinus praesumitur scire facta vicini. Notat Alex. con. cxxxvii. in fi viso puncto vol. vii. vbi dicit id non procedere in actibus momentaneis prout dico in sequen. de consang. et coniunctis: vide quo ipse Alex. tradit con l. nu. xii. in causa et lite. vol. v. quod tamen itelb lige vt per nos dicitur in. c. i. circa finem de testi. quibus adde eundem Alex. con. lxxi. nu. viii. videretur vol. i

¶ Et hec est ratio sufficens in teste Iason in l. i. nu. xix. ff. si certum peta. Franci. de Are. in. c. cum causam. el. primo col. v. supra de testi. Bal. in l. data opera. c. qui accu. non po. vide l. si vicinis. C. de nup. not. Alex. con. lxxxii. col. iii. viso processu. vol. iii. et con. li. nu. 5. vol. i

¶ Uxorem etiam scire presumi dicimus quicquid vi¬ sciat glo. in l. aut qui alite. §. fheseuis. ff. quod vi aut clam: quam ibi sequmAlber. et in l. aduersus. C. de cri. expi. heredi.

¶ Presumit. et scire canomnicumortem sui praela. et quae in ecclesia sua aguntur. c. in loco. quam de praesump. do. meus in lib. interpre. c. eaum te. nu. lii. supra de res. Item piunctus factum coniuncti not. Ludo. Bolog. con. xiii. d. l. octaui. ff. vnde cog. verum quo ad iura sanguins etates / et similia non quo ad alia gesta. Bal. in l. quoniam sororem. C. de in. deli. et in l. i. C. de collu. deteg. refert Sozi. con. cliii. col. pe. pulchra. subtilis. et hec vera nisi tales fuerint absentes Decius comccciii. nu. vii. in casu occurrenti. dic etiam quo ad probationem furoris. Alex. con. iii. vol. vi.

¶ Ad quartum progredior vidilicet t quamiter dicimur scire: istud mebrum tangit Bar. in l. pupil. in prim. ff. de acquir. here. Et dicit quod scire dicimur: id quod per causam cognoscimus per examinationem factam cum nobis / vel cum alio. d. l. bonorum. ff. de bo. po. et istud scirenon cadit in pupillo et furioso.

¶ Aliud quippe est scire largo mido sumptum / quod cadit im pupillo / non in furioso. Nam scit pupil. lus: quod bonum est habere aliqid et malum non habere: et quaedam multa alia quae habentur sine ministerio et examine: hinc dicimus quid obligatio naturalis minime cadit in furioso secus in pupillaBar. in l. de his. nu. vi. ff de transac. vbi dicit quod scimus quando inspeximugoclis intellectus: et legimus oclis corpuis.

¶ Etiposset dici non cadere in ignaro etrudi: per id quod voluit Bal. sa l. i. § in initio. col. ii. ff de offi. praefec. vrbis. Ibi nec habeas promalo tu legista si vtor sermone aliquamiliur dialectico: quia generalia principia oporbet hominem scire / alias est sine intellectu / vt dicit psal. Nolite fieri sicut equus et mulus quibus non est intellectus: hoc tamennon quadrat pro ignaro. Facit quippe pro Io. mo. quo summus fuit dialecticus vt patet intuenti.

¶ Quo ad quintum. An scire: et scire debere sint paria: dic idem existimari debet re per ea quae not. in l. pe. ff. ad macedo. vbi glo. vnequaque iuribus fulcita. Simlis in l. quod te. ff. si cer. pe. quae dicit quod si no intellexi. si tamen debuit intelligere tenetur / et lata culpa potest ei imputari Alex. co. xxxiiii. post primum. Consideratis his: vol. vii. hinc Bal. in l. quicumque. Primo nota. C. de ser. fugi. Citat quod par est culpa scire / et scire debere: pro quo Car. post glo. in d. cle. l. de conce. praebem. et paris deputeo de syndica. versi. familiaris. et Ia co. de belloui. in practica in titulo de iiur. nu. xix. et de fur. et latro. nu. xii. Pet. de Ancha. in. c. i. nu. v. de consti. vbi dicit praesiptionem scientie promulgationis constitutionis induci duorum mensium lapsu: vt in autem. vt fac. no. consti. in primo quod tamen intelligit glo. infra c. Proposuisti. lxxxii. di. procedere in legibus / sed in canoicis constitutionibus post sex menses. Tu tamen dic idem in canonicis constitutionibus sicut in legibus cum non reperiatur correctum. c. i. supra de no. operis nuncia. Idcirco duobus mensibus elapsis ligantur etiam ignorantes constitu. cano. Et pro hoc membro adde videndum Do. meum de ripa ii. lib. respon. c. xii.

¶ Tu dic postremo in summa quod vita breuis / sensus hebes / negligentitorpor / inutilis occupatio / nos paucula scire permittunt. Et hec sufficiant pro hac prima additione in quo longior non ero. Cum intendam in his additionibus quam breuius potest procedere et attingere tantum ea quae rem ipsam medulitus concernunt / vt in simili dicit Ludo. bolog. in addi. ad co. prim. Io. de anania. in fine. Ad idem in additione secundi com. i prim. Et ent quia do. Io. ino. verbis breni. bus vsus est. Ideo non logioribus vtar nec prolixus ero egoPhilippus Probus iuris pontificii minimus interpres.

¶ Cause autem sunt. iiii. Bal. in prohemio grego. in versi. Rer. pacifi. col. pe. et fi. Qui reassumit verba do. Io. car. hic latiori. stillo examinanda dicens quod cause finalis et efficiens dominr cause fiendi / quia sunt cause exteriores quae post factum non requiruntur ad esse: vt edificaui domum vt esset mihi refugium l. plerique. ff. de in ius vocam. licet postea non habitem domum. Domus similiest causa efficiens suis terminis contenta / licet sit actu transiens / contenta dici potest / quia consistit ex partibus integralibus / et pariete et solo quae sunt partes domus. Quiescit enim homo cum consummauit. Et licet operans moriatur tamen perdurat operatum ponendo naturalia et spitualia exempla. Naturalia quide / nam magna edificia generosi sunt / et magnifici constructoris indicia: vt l. i. de praedi. naui. li. xi. C. Spiualia quidem in baptismo ponit in quo causa finalis est salus homins et anime. Et causa efficies est deus et baptismus. Causa materialis / est aqua: Formalis verba hec. Ego te baptizo in nomine patris et filii et spussncti amen. c. i. supra de bap. vbi Panor. dicit quod quando verba sunt de substantiavel fora substantiali alicuius actus / omissio alicuius verbi vitiat actum totum / cui dicto assistit Bal. vbi. supra dicens quod ista verba praepitiosterari non debent. Secus si verba non forent de substantia / sed de solemnitate vt cathecismum vel salis impositio aut vt ctio et siflia. Et sic instar horum in legalibus et canomnicis libris Repriri similite dicimus praedictas quatuor causs. Prma sua dicitur efficiens quae tripartitur / prima est causa causarum id est ens entium: aut natura naturans siue deus a quo omnia bona effluunt qui per ora potificum Romanorum et Impatorum iura promulgat. viii. di. c. qua iure / et c. i. de constitu. supra vbi Car. et Cal. de quo dicimus quod omnim entium est summum et prim quod est causa causans et non cau satum / qui fecit et non fit / eternus a nullo dependens / nec procedens Reliqua autem sunt causata et dependentia a deo qui est creator omnim visibilium rerum. car. in d. prohe. gre. col. v. Secunda est princeps conditor iurium et ista est imediata quae debet esse certa cum ille de cui principatu dubitatur non possit legem codere vt ptidicto prohe. Et hec secunda principaliter non debet attendi sed prim quae est proxina Alia vero remota pro quo Pet. de ancha. con. xxvi. infi. quod in iure semper debet inspici causa proxima non remota. l. si quis nec causam. ff. si certum pet. et l. si mulier in principio ff. rerum amo. no. in. c. de cetero. supra de homicidio. not. Neapol. deci. cxxvii. Io. de imol. con. 139 nu. §. praefatus / con. cxl. in. fine quod intellige vt per Aret. in con. vi. et con. 14. col. 4

¶ Finalis dicitur cuius causa agitur et quod prius et quod posterius est. ii. Phisicorum. inde progrediendo / causa finalis secundum auicenam in sua metaphisica est prior aliis causis causalitate et anim apprehensione. et sic est causa aliarum causarum ex intentione agentis quia ex causa finali propter quam agimus denominamus opationes. c. voluntate de senten. excommuni. supra Et hec causa finalis dicitur colligi ex prohemio legis / statuti vel dispotionis / Bar. in l. fi de hered. insti. ff. et in l. i. in prin. ad macedo. ff. dico in Rub. de regul. iur. et ab ea quilibet effectus ampliatur et restringitur l. cum pater. § dulcissimis. de lega. ii. et. l. si is qui. ff. de acqu. po. Maria. Sozi. con. clxv. col. iii. visis. Idem Sozi. con. ccxxvii. col. ii. praestnus consultatio ibi causa finalis dicitur in vnaquaque dispositione et significat principale intentum. Bar. in l. ii. ff. de dona. Et attende quod si dictio maxime iungatur cum verbis importantibus causam finalem tunc habundat seu stat protaxatiua. Io. andr. et ant. de butrio in. c. ad abolendam. supra de filiis presbytero. quod postolum Alex. co. lxxvii. col. fi visis dubita. vol. iii. quem vide in co. cxvii. nu. 3 visis. supra vol. i. vbi dicit quod causa finalis dicitur esse illa de cuius radice emanat obligatio l. damus. ff de con. indeb. Bar. in l. demonstratio. §. i. q. vi. ff. de condi. et de mon. et Bal. in l. i. C. de fal. causa adiecta legato. et de causa / et finali / et impulsiua. vide Ioh. mo. infra in. c. cupientes de elec. Paul. de castro con. 314. col. 2. super eo in prima. ate: et Ioh. mo. in. c. statuta de here. vbi dico.

¶ Causa finalis huius operis est publicum bonum pax et concordia quae aliquisunt synonima aliquando omnino diuersa. Item est quaedam causa finalis improprie dicta quae impulsiua dicitur vt pote quia homines studem quidem vt ditentur quorum finis est auaritia. Alii vero vt scian quod prosequitur hostien. in prin. summe qua tamen cessante non cessat effectus. c. ex parte. supra de conuer. comuniug. Notatur in. c. post translationem: de renuncia. supra Alia est proprie dicta qua cessante cessat dispositio. c. cum cessante. supra de appel. Intellige quam nulle reliquie huius cause remaneant alias ipsa causa cessante non cessat effectus. di. in rila decet: de regul. iur. hoc lib. et ibi. do. boerii.

¶ Et quia quando res est producta querimus de materiali causa et formali / ideo dic quod causa materialis diduplex. Facta videlicet et infecta / facta quippe vt dubia decisa / et decretales diuersis voluinibus sparse. Infecta vero. dominr questiones non solute nec decise et sub dubio remanentes ac sub hac dictione forte response sub quo sepe respondent periti glo. post tex. In auten. quo. oportet epi. in. §. semel autem cola. i.

¶ Reliquum est in puncto vltra quae praediximus Quia cause finales sunt et dominr quae coherent ipsi dispositioni et qua(inspecta iuris dispositione) inducunt et artant ad ita disponendum l. i. et ita ibi no. Bar. C. de fal. causa adiec. leg. Bar. in l. de monstratio falsa. rsi. iii. quero / de effectu cause. ff. de conditio. et demo. et in d. l. damus. ff. de condi. indeb. imol. in l. ii. §. fi. ff. de donatio. et in d. c. post translationem. supra de renuncia. tradit Maria. Sozi. con. clix. col. vi. in praesenti.

¶ Formalia operis causa est: continuatus processus et ordo a principio vsque ad finem cum ipse ordo quoda modo det naturam rei et conseruent. eam in esse vt ff. de vulga. et pupil. substi l. moribus. § prius: vbi areti. Alex. et iason dicunt quod peruersio ordinis necessarii vnius rei ad semetipsam et sic ordinis productionis vitiat actum / alias non reguilr. dicit enim Bal. in prohemio fforum in prin. Quod ordo est principia mediis / et media suis finbus ingens / facit quod praedixi post Ambro. Scire quid facias et nescire quo ordine facias non est perfecte cognitionis. P. Probus.

¶ Nam ethica hec deriuatio placet Io. cal. in. d. prohemic. grego. col. ix. versi. Dicitur autem ethica. et car. col. vi. ac Ioh.¬ and. ibi. col. v.

¶ Et latuis prosequendo materiam quam hic per Ioh. mo. faciliorique stilo / dic secundum predictos / fore scientiam Sapientiam / artem / vertutes / phisicam / et multa vocabula habitus denotantia quae sunt in intellectu quae possunt sub hoc termino philosophia poni et ab eo comprehendi. Et insequendo doctri nam iurisconsulti in l. i. ff. si cer. peta. Quia ad cognitionem specierum debet praecedere cognitio generis. Dico igitur quod philosophia in genere est studium sapientie / capiendo sapientiam pro¬ omi scibili et hoc respectu in philosophia seu scientia generalisumpta diuiditur in principalem et organicam seu ministerialem. de organi. cal. dicit quod dicitur loica id est ronalis siue sermocinalis sceentia a logos quod est sermo vbi ratio quae nobiscum naescitur maxins naturalis: quia viuere sub rone est viuere homins: Bal. con. ccxviii. col. ii. petita venia. parte. ii. et omnem legem humanam anece. dit. car. in prin. d. prohe. Bal. in l. Nemo. C. de sentem. et in om. in. ibi porro ratio natural non circumscribitur loco / quoniam ipsa cum huano genere nata est a prin. insti. de rem di. §. si quis. Idem dicito dimorte quae inest nobis a natura testis est Cicero. mortem nobis natura proposuit: refert Barba. con. 82 sub nu. vii. vol. iiii. et dicit Uege. in prohe. 4 li. de re mili. quod nomen reip.¬ peperit communis vtilitas cui vnusquisque nascitur. ff. de ven. in bos. mit l. i. §. generalit. Est ei rtio sicut organum seu instrumenti ad omnem scientiam practicam vel speculatiua / cum nemo de rebus duenienter disserere possit nisi prius recte et veraciter ratione cognoscatur d. c. intelligentia. supra et hoc docet ista phinc. pars. Aut est loquendi et sic est grammatica quae docet congrue quantum ad litteram et vocem exprimere conceptum mentis: et sub hac in cluditur poetria cum sit eiusdem qualitatis aut veritate inquiren. et sic est dialectica quae vertitur et docet modum inquirendi et discernendi verum a falso. Aut persuadendum queque ad ydonea et sic est rhethorica quae id docet: Merito nunc possumus dicere organicam et ministerialem idem fore cum ministerialis secundum Car. dicatur illa quae ordinat homines ad aliam scientiam. Principalis aue dicitur illa quam propterse dicimus. Que diuiditur secundum predictos in practicam et speculatiuam. Prima est de constitutis a natura. Secunda quae a voluntate procedunt. Et finis speculatiue est veritatis cognitio et finis practice est opus: speculatiue secutiud fubdiuiditur quia alia est de diuinis vt metaphisica: et theologia. Alia de humanis et tunc habet sub se duas scinas scilicet phisicaus naturalem distinctam i plures libros. Item mathematicam / etiam subdiuiditur in quatuor scientias quae quadriuiales appellatur seu quatuor liberales artes scilicet in arithmeticam quae tractat de numero qui dicitur suum subiectum secundum Io. mo. hic in geometriam quatractat de mensuratione siue spacio. In musica quae de proportione soni discernit. Et in astrologiam qui tractat de astrorum motu. Et de his in praesentiarum non est nostrum scire. Practica autem tractat de inuisibilibus visibilium causis vt est phisica siue natu. philosophia quae tractat de motu siue ente mobili.. metaphisica tracta de inuisibilibus inuisibilium essentiis / scilicet de ente secundum quod est ens. Sm prout considerat ipsum deum et ipsius essentiam ac triuitatem angelos substantiam separatos theologia vel diuina scientia nuncupatur.

¶ Postremo dico quod practica diuiditur in actiuam sub qua continentur scientie morales: et factiuam sub qua continentur mecanice vel factiue: quia in omnibus factum est principale / et est differentia inter istas / quia actiua est de actibus voluntariis. Cum actio dicatur in operatione manente in suo agente sicut em currere: egere: bane bibere ne anima remaneat in sicco / et his peactis nublum opus ad extra remanet. Factiua autem dicitur de factionibus humanis / aut dicitur secundum Car. quando operatio tendit ad opus exterius vt domificatio / quia post opus completum aliquid exterius remanet / scilicet ipsa domus.

¶ Et dicit Cal. quod factio proprie est perfectio forme patientis et non agentis: sicut sonatio est roralis perfectio sonati. Ph. Probus. Qui in his additamentis scientie non eloquentie operam daturus est insequendo doctrinam iurisconsul. in l. ii. § post hos. ff. de orig. iuris / cui astipulatur dictum Senece infirmus non quarit medicum eloquentem sed curare scientem. Et illud at qui de eloquentia contendunt quod satius essen iudiciale genus aggredi cui adde lucam de penna in l. i. col. iiii. de lib. stud. vrb. Ro. lib. xi. C. ad idem vulgare. Quid enim prodest integritas eloquentis quam non sequitur intellectus audientis. Probus

¶ Carens economica. Tamen hodie dicit in propositoIoh. de Londr. in breviario in rubrica de legiti. tut. C. qui libet dico beianus vult regere et magistrari. Probus

¶ Medicus. Adde videndum Alex. in con. xv. col. fi viso processu: vol. primo: et Bal. in Rub. C. manda. Probus

¶ Bonifacius cuius tempore Ioh. mo. Cardi. (Rota in no. deci 339 Si illegitimus) et glosus monarcha iuris fuit ad viuente dicto Bonifacio de amo domini millesimo ducentesimo nonagesimo octauo / decretalem seu cle. dudum de sepul. glosauit vt placet feliciei thurici cantori In tract. de pleba. et religio. mendican. col. iii. Preterea. Archid. hic. et ioham. And. dicunt. Quod priusquam iste bonifacius foret assumptus et vocaretur ad summum dignitatis culmen vit delicet ad papatum / Benedictus appellabatur / quod erat nomen dulce et gloriosum et plusquam bonum nescitur tamen prima fronte quo spiritu mutatum sit in hoc nomen Bonifacius nisi forsitam dicamus ex eo quod sibi ipsi procurauerit bonum fieri per renunciationem celestini quin¬ ti / quem priusquam renunciaret commouit vt verisimiliter fatendum est ) fieri constitutionem de consilio Cardinalii quod romanus pontifex papatui libere posset renunciare. cuius constitutionis tenor habetur infra. de renuncia. c. primo que per eundem Bonifacium innouata reperitur. dicit tamen collectarius Io. and. tenere quod non potuit. Sec Lauren. contra de consensu tamen cardinalium In. c. licet. de elec. Nu. 3 quem quidem Bonifaci aliqui aiunt intrassa pontificatum vt vulpes: regnasse vt leo: et obitum petiisse vt canis Bal. in. ti. de natura feudi. in visib. feudorum col. i ibi crearunt Bonifacium. viii. qui depingitur vulpes in introitu: leo in accubitu: et canis in occasu suo / prout testantur cronice quibus venit credendum Panor. fely. e. alii post glo. in. c. inter dielctos. supra de fide instrumentorum Et neuiza in sylua nupt. car. 170. col. prima / dicit quod post illius Bonifacii mortem / contra eius memoriam fuit processum de heresi secundum alber. in Rub. de heret. C. col. 1. et pe. Ista tamen dinus in prohe. regularum huius libro non citat: sed. dicit Bonifacium ipsum lucem mundi: regulam morum ecclesie doctorem / et iuris illuminatorem.

¶ Non enim possumus dicere quod fuerit mutatum eius nomen quia turpe: vt in sergio qui secundum ArchidiaIoh. and. et alios communiter. Primo vocabatur os porciOccasione cuius mutato nomine hoc / appellatus fuit sergius. refert archidia. ipse hic. Suadent enim quedam rationes quare hec mutatio in pontificibus maximis fiat. Et multi multa senserunt. Citat abbas antiq. in. d. prohe. Gregor. paulo post principium. Quod omnis christi actio nostra est instructio. ii. q. i. c. deus omnipotens. et de electione. c. significasti. supra hinc ipse dominus in promotione beati Petri cuius vicem gerit Romanus pontifexc. per venerabilem. supra qui filii sint legiti. Cum similibus mutauit eidem Petro nomen cum primo vocaretur simon et postea Petrus vocatus est. xxi. di. In nouo testamento Et cum abbate conuenit Archi. hic. et Bonifacius in prohemio cle. nu. 17. qui in hoc aliam scribit sententiam: quod omnis creatura statim quod nata est subditur potestatidei et vicarii eius. Ita quod solus vicarius dei est ille qua preest omnibus creaturis et nulli creato subest: Unde cum aliquis assumitur ad talem vicariatum constat quod ipse de subdito efficitur dominus omnium: quia remanet idem homo specie et numero sicut prius: et hoc tempore assum. ptionis considerato est dominus omnium et tempore minoriconsiderato subditus erat: quo habuerat nomen: iustum est vt istud corpus quod modo preest omnibus amplius non vocetur nomine antiquo quo appellabatur dum suberat sed nouum nomen habeat sicut de nouo omnium dominus est effectus.

¶ Petrus de Ancha. dicit quod inuentum fuit in veteri testamento gene. c. xvii. in prin. vbi deus promouens Abraham mutauit illi nomen dicens. Eris pater multarum gentium. Nec vltra vocabitur nomen tuum Abram sed appellaberis Abraam / quia patrem multarum gentium constitui te. His duabus rationibus assentit Ioh. cal. in d. prohe. et Car. col. 4. dicens. A curialibus percepisse quod electus in papam voluntarie per seipsum sumit sibi nomen quod sibi placet. Collec. tamen et Ioh. Cal. adducunt vrgentiorem rationem et ceteris vt auribus et mente persuadetur prestantiorem. Quia licet electus in papam esse verus homo ad perfectionem / tamen demonstratur quod non sit homo purus sed christi vicarius factus in terris. xxii. di. c. primo. et Ioh. and. hic in glo. Bonifacius. latius dico in verbo interiectio admirantis hoc prohe.

¶ Preterea ad propositum dicit Anto. de butrio in d. prohemiocol. iii. vnum notabile verbum quod monachi ex consuetudine mutant nomen / maxime quando est turpe vel non est nomen sancti prout alias vidi in contingentia facti in quodam monacho qui ante professionem vocabatur Hercules / et in emissione professionis vocatus fuit benedictus maxime cum profiteretur regulam diui benedicti sic assumpsit quod Bonifacius repudiauit.

¶ Legi enim aliquando ipsum Bonifacium alias scripsisse Philippo regi Francorum sub bulla verbis sequentibus contexta

¶ Bonifacius episcopus seruus seruorum dei Philippo Francorum regi. Deum time: et mandata eius obseraa. scire te volumus quod in spiritualibus et temporalibus nobis subes beneficiorum et prebendarum ad te collatio nulla spectat. Et si aliquorum vaccantium custodiam habeas: fructus eorum successoribus reserues. Et si que contulisti collationes tales. irritas esse decernimus. Et quantum de facto processerunt Reuocamus aliud credentes hereticos reputamus. Datum Lateranem. Non. Decemb. Pontificatus nostri. An i. Rex auautem Philippus vt sequitur. respondit.

¶ Philippus dei gra¬ tia Francorum rex. Bonifacio se gerenti pro pontifice maximo salutem modicam aut nullam. Sciat tua maxima fatuitas in tenporalibus nos alicui non subesse. Aliquarum ecclesiarum prebendarum collationem ad nos iure regio pertinere. Et fructus eorum vacatione durante nostros facere. Collationes. hactenus a nobis factas et in posterum faciendas fore validas et illarum vigore possessores / contra omnes nos virilite tueri: secus autem credentes fatuos et dementes reputamus. datum et c. De his vide aufrerium in repeti. cle. vt clericorum de officio ordi. et que dico in proposito in. c. ii. in verbo concessiona papali. de preben. vbi sustinebo partes pape quo ad spiritualia et reuocationem preuilegiorum. Laicis super conferendis beneficiis ecclesiasticis concessorum.

¶ Sed vt redeam vnde digressus sum. Quero vtrum istud nomen mutatum dicatur. proprium aut nomen dignitatis quidam dicere arbitrati sunt quod est nomen dignitatis cum tantum imponatur quandocreatur pontifex maximus et sic videtur impositum intuitudignitatis / istud tamen est falsum vt patet intuenti. Nam mutatio nominis que fit quando quis promouetur ad papatum fit loco sui proprii nominis quod habet ante papatum vnde Bonifacius. viii. vt dictum est vocabatur benedictus. Inno. iiii. Simbaldus / et greg. x. theobaldus: et sic patet quod per impositionem illius nominis perdit primum proprium non men. Et nunquam vocatur primo nomine sed tantum / nomina mutato. Illudque nomen mutatum assumit locum proprii nominis ergo proprium nomen pape dicitur illud quod assumit tenpore promotionis. Istud verificatur amplioribus modo /et ratione quasi naturali. Nam postquam papa ad pontificatum assumitur et mutat nomen / nunquam vocat se vel ab aliis vocat tur primo nomine sed nomine mutato. Et si diceremus quod nomen mutatum esset nomen dignitatis et non proprium sequeretur inconueniens: quia nunquam esset dare casum quod concessio facta per papam concerneret eius personam: quia si diceret Bonifacius etc. Concedimus tibi ad placitum nostrum vt in. c. sigratiose. infra de res. talis concessio nunquam expiraret imo transiret ad successores ex quo esset nomen dignitatis. d. c. sli. gratiose quod est falsum.

¶ Reliquum absurdum. Quia nunquam haberemus dispositionem que concerneret propriam personam. Ita tenuit lapus in. d. c. si gratiose. et post eum domi. con. xciii. col. pe. et sic succederet illud vulgatu l. Ratas. C. de rescin. vi. diti. Quia dato vno inconuenienti multa contingunt. Alia iu ra pro hoc vulgari adduco in. c. i. nu. 2. de cler. egro. et istud fuit dictum Philoso. primo phisicorum.

¶ Suadent enim duo rationes mutationem nominis: secundum doctores hic et vbique Principalior enim dicitur et peremptoria et sic concludens / quando adest turpe nomen dummodo non fiat in dominorum et creditorum fraudem prout prediximus de sergio olim os porci vocato: igitur summum est bonum et pulchrum obtinere nomen: quod ipse ego Philippus Probus ex opido diui benedictia saltu Biturie diocesis ortus / satis michi possum persuadere arg. etiam dicti steph. Bertrandi con. cccxvi. in prin. viso processu. 3. parte: vbi de seipso loquens dicit / viso processu inten probum pauperem tamen / ac desolatum et propterea compassione dignum Stephanum Bertrandi. etc. In proposito: citatur caius iuriscosultus in l. si in facti. §. in dada pecunia. ff. ad trebet. Ibi nichilenim mali est: honesti homins nomen assumere. Nec enim in formosis et turpibus hominbus hanc conditionem exigit pretor vbi Accur. qui videtur gloriari de nomine quasi dicat quod accursius dictus est quia occurrit et succurrit contra tenebras iuris ciuilis vbi. Bar. in fine et vlpianus iuriscon. in l. i. ff. de censi. ibi. vnde est michi origo nobilis. hinc. Io. andiin. c. cum secundum apostolin. supra de praeben. qua domina milantiana eius vxor. dicebat quod si pulchra nomina licet vendita praetio cariori venderentur: illa emeret vt sibi imponerentur / citat etiam Anto. de butrio in prohemio grego. col. ii. versi. ad libitum / et paris de puteo in prohe. practice. car. l. dicit quod bonum et vtile est habere. bonum nomen vbi quedam additio referens Bal. in l. si cum dote§. maritus. ff. solu. ma. Quia si vidua sit pulchra et non possit. permanere cum heredibus nisi cum sinistra suspitione / talis conditio tamquam turpis remittitur. Item Bal. in l. i. col. ii. C. de legi. Quia habere malum nomen et malam famam est turpe. d. §. in danda. iuxta illud vulgatum crudelis est qui negligit fama. c. nolo. xxii. q. i. per quod Guil. de mo. lau. in. c. fi infra de procur. citat famen multum custodiendam. et Iaco. de bellouisu in prac. in rub. de probatio. nega. Nu. 22. quod bona fama multum valet. glo. in verbo testimonium in. §. Sancimus. in auten. quomo. opor. epi. col. prima. facit l. Iusta. ff. de manumis. vindio vbi glo. dicit quod honor et vita pari passum ambulant: hinc Barba. in cle. gratie col. iii. de Res. Quod homo bone fame dicitur habere dignitatem. Car. in cle. exiui. §. ceterum. dicit curandum de bono nomine. Fely. in dicto prohemiocol. 6. Nu. 30 citat. Imponenda pulchra nomina filiis / quod ex malo nomine sepe oritursuspitio sinistra. Io. and. et scri. bentes in. c. grauis. supra de depo. et doc. in Rub. solu. matri. ff quod ex bono nomine quis presumitur bonus / et econera et induxit optimam presumptionem. Ideo imputandum est ei qui confidit de habente turpe nomen / puta Belial vt dicitur in. d. c. grauis vel mascaro. c. per inquisitionem. supra de elec. quia presumitur fuisse acquisitum ab aliquo euentus secundum Car. in. d. c. Cum secundum. supra de preben. col. i. Et propterea quandoque tales ab aliquibus euitantur in contractibus vt aliquando compertum est.

¶ Et hec fuit vnade causis immutandi nomen pape. Ait. car. ibi / dicens vlterius in hoc vt in ceteris teneri commendare quod honestum nomen sibi imposuerunt vt diceretur Franciscus quod et si non fuerit antiquis temporibus vsitatum / modernis. tamen precipue apud italicos est celebre / ob eaum forte causam quia gloriosus confessor beatus Franciscus hoc nomine appellatus sit. Cuius etiam nominis varie ethimologie in commendationem eiusdem facte assignantur. Quarum tamen due precipue videntur: vna quod Franciscus a frangendis erroribus dictus est: Altera quod Francit cus quia francus et nullis subiectus voluptatibus aut vitiis. In proposito dicit do. meus Franciscus de Ripa. in c. primo nu. 92 supra de Iud. a doctore suo Francisco de aretio audiuisse. Iure merito Franciscum nominari quia suo ingenio ius F rancum fecit a morsibus cauillantium. det cuius laudibus vide que amplissime recorda: ur Neuiza in silua nup. Carta mihi. ccvi. versiculo amplia tertio / per quod pparet permissum fore se gloriari de quadam virtute obtenta prout dicit idem Car. vbi. supra. ibi. Quibus in rebus sihuius nominis significationem impleuero re ipsa quamvocabulo iuste potero gloriari. Dic decentius laudare maxime apud incognitos. Nam proconsuli in sui commendationem transmittit prouincialibus litteras / priusiu prouinciam ingrediatur l. obseruare. §. antequam. ff. d. officio procon. Et apud didonem se etiam extollebat eneat dicendo. Sum pius eneas raptosque ex hoste penates: Classe veho mecum fama super ethera notas. Sic etiam dicas licere se pro veritate laudare: sicut faciebat paulus qui vt infideles ad fidem catholicam traheret / palam dicebat se habere spiritum sanctum. c. sic enim. xxviii. q. i. Sic nos edocuit dominus Iesus christus dum dicebat sancti estote quia ego dominus vester sanctus sum. c. tenere. xxxi. di. et ibi. glo. prima quam Archi. et domi. ibi approbant adducendo illud psal. Custodi animam meam quo niam sanctus sium: quod verum secundum prepo. ibi. post bellame. Ex causa non directe et principaliter causa vani tatis et glorie. Sed indirecte et ad aliquem bonum effectum consequendum: vt puta vel ad se excusandum super contrariis forte impositis vel ad inducendum alios ad similia operandim: quia prelati et doctores ecclesie docere instruere. et hortari / debent verbo pariter et exemplo. pro hoc vide ample do. cha. in cathalogo suo in prima parte: consideratione quinquagesima nona. et io. and. in. c. nisi de renuncia. iiii. col. doc. in id est prima. C. de no. codice compo. et latius perio. and. in data huius libri. vi.

¶ Ad principale intentum do. meus vbi. supra refert laso. in l. prima col. v. ff. si cer. pet. et fely. in. c. ex parte. col. xviii. supra de resc. versiculo de diuersorum. Quod inno. quartus habuit significatum in hoc nomine quia fuit pater et organum inuocentis veritatis in si mma referendo etiem Car. vbi. supra. in. d. c. cum secundi. m dicere quod non posset esse maior paupertas quam de pulchris nominibi. sgra facere inopiam: quem tamen non legi dicere hec in specie sub tanti patris et domini mei reuerentia dixerim. Sufficit tamen michi illius auctoris tas in hoc / licet non habeam alterius authoritatem nec legem per ea que voluit Iason in l. prima nu. 40. ff. sicertu im petatur. poest Ang. in l. si idem. in primo not. per llliasm tex. in verlo sabino. ff. de iurisu. omnilam iudi. vbi dicit. Quaed in diffinitione dubii vbi lex deficit: sufficit allegare auctoritatem maiorum. Idem lason in l. illam. C. de colla. et in l. prima. ff. si cert. petatur (vt supra dixi) et dicenin. c. super eo. de hereti. Isti d sentit Sozinis. co. cxcvui. in fine. Primo aspectu: dum dicit non probatur lege aui aliqua auctoritate maiorum nostrorum. Ad idem io. de ananis con. xxviii. col. ii. visis et ponderatis etc. Ude apud Alex. cou. li. nu. 6. cum dicatur vol. iiii. et. Con. lv. Nu. 48 prospectis eo. vol. Facit in simili quia od citat cepo. in. con. suis cri. con. xviii. col. vi. Statutum vincentie quod quando dicitur in l. nemo. c. de sen. et inter. om. iud. quod exemplis non est iudicandum procedit quando res in contrarium est certa quia tunc non licet propter auctoritatem exempli a¬ veritate recedere vt ibi. Sed vbi res est dubia tunc est licitum sequi auctoritatem doctorum vel iudicum vt dicitur de labeone et trebatio secundum bal. Saly. et Raph. in d. l. nemo et benedicit quando lex deficit alias secus: quia doc. etiam glo. non est credendum quando aliquam legem non allegat Bal. in l. res publica. C. ex quibus cau. ma. Item cuicunque doctori licet magno non debemus credere nisi suum dictum probet per antenticam scripturam. c. ego solus. ix di. ita notat Archi. per illum tex. in c. nolite. xi. q. iii. meminit Iason con. xvi. col. pe. vol. 1. et. latius co. 39 col. vi. eo. uol. Iohannes.

¶ Adde preterea Quod nominis similitudo inducit affectiouem. tex. habes in l. cum filius. §. Pater cum filia ibi. In honorem nominis mei. de leg. ii. 5. d. l. facta. §. in danda if. ad trebel. Decius con. cclxxxiii. col. 2. in casu proposito / allegat vltra premssa l. hoc iure. §. finali. ff. de dona. vt in simili dicitur de sexuno. Pe. de Ancharano con. 339 col. iiii. Pro maiori etc. Et vltra premissa de bono et pulchro nomine vide Guil. Benedic. in repeti. c. Raynutius carta michi nona. in versiculo. supra de testa. Quod quisque de bono habendo nomine diligenter laborare et curare debet cum multo melius sit nomen habere bonum quam diuitias multas Prouer. xxii. Quod patenter ostendit Publius scipio vir il. e insignis romanus consul: de quo refert valei ius libro. iii. ti. de fiducia sui. c. cccx. Quod cum fratrem suum de bene gestis obtrectatum deffenderet dixit. Cum affricam potestati vestre subiecerim nichil ex ea quod meum diceretur preter cognomen retuli hinc saly. in l. prima in prin. C. de summa tri. per illum textum parentes exhortatur pulchra nomina et honesta liberis imponere. et non turpia que quodammodo infamiam portant. Probus

¶ Interiectio admiranis. Adde in proposito de papanon vt lutheranis sed vt christi fidelibus moram gerem. videlicet quod papa ipse noii sit deus nec ho sed participans de vtroque ratione dignitatis. Quia vicarius christi in terris. vel aliter dicit ur sec. ind. im glo. iin prohemio clemen admirabilis. quia vices dei in terris gerit. c. quanto. et ibi. glo. supra de tra. ula. prela. et. c. primo. supra vt eccle. benefi. sine diminut. confe. ideo est dictum ab Ino. in. c. vit. supra de tranila. prela. quod christi et pape vnum est consistorium. Barba. com. xxiii. i. volu. versiculo capio quartam. Inde vulgare stupomundi qui maxima rerum: nec deus es / nec homo / quasi nen ter es. inter vtrumque: habet nempe plura nomina designata per I. and. Archi. et Do. in. c. primo de constitu. i. et Car. in con. cciii. col. fi. Quod in exordio continet Clemens septi mus vbi dicitur quod aliquando dicitur romnus vel romane ecclesie episcopus. Aliquando vrbis Rome archiepiscopus. Aliquando papa vrbis Rome. Aliquando patriar. cha. Aliquando simoliciter episcopus. Aliquando vicarius beati Petri. Aliquado rector vniuersalis ecclesie. et nonnun. su dicitur preses vt in hoc prohe. ibi regiminipresidentes quia ipsi regimini sancte matris ecclesie preidet. Et dicitur preses quia ab eo presidium legitimum postulatur l. denunciamus.. de his qui ad eccle. confu. vel quia iuris presidia eius officio et cura ac solicitudine. impenduntur / vel quia eius subditis debet esse presidio potissime que concernunt fidem nostram / vt in simili in autem. de his que ingredi. ad appel. in § hec nos. versiculo vnde nos. col. v. ibi dare possib. le presidium cupientes / his quiper quendam fortune circunuentionem leduntur. Sicur enim muri sunt presidia ciuitatum qui confirmant securitatem habitantibus in eia de. expen. Lud l. vna. li. xi. C. facit. xliii. di. c. sit rector. vide lucam de penna in l. ii. ne quis liber inuitus ac libro. xi. Item vicarius enim dei est / notat Ioan. mo. in. c. ne aliqui. de hereti. et ibi dico cui nos redimus in recognitionem domini et honoris illa que ille nobis donat ad vsum et stipendium laboris. iuxta illud paralipo. i. c. vlti. Que de manu tua accepimus dedimus tibi. Barba. in tractatu de prestam. cardi. in prima parte. q. ii. nu. xiiii. citat / quod mundus dictur perrochia pape iuxta illud euag. lii. fiet vnum ouile et vnus pastor et iste mundus dicitur ese intencclum et infernum. xxiii. q. iiii. c. hec autem. ipsi enim pape nemo ponnidicere cur ita facis Iason in consil. cxlv. col. iii. beatissimus. papa quem vide ibi vo. i. et Bal. in l. fi. col. ii.. senten. re. non posse quia sufficit pro ratione voluntas l. prima de constituprincipum. pro hoc habes glo. in. c. quanto. in verbo vicem deisupra de tramla. praela. quae tamen inepte loquitur de papa. Nam texin. c. quamuis. de peni. di. iii. in quo illa glo. sumit fundamenti non loquitur de papa sed de deo ibi quis tamen audeat dicere deorefert. do. Bru. in repe. c. licet. de vitanda in ver. ix. obstat tex. supra de ele. vbi et id cprobat in ver. 4 quod papa dicens quod quando ipe. et papa deuiat a fide tunc desinit esse gapa / et sic caput ecclesie glo. fi. in fi. in. c. si papa. xl. di. et incipit esse minor quolibet catholico: allegat glo. in. c. Acatius. xxiiii. q. i. prohoc adduco quod voluit Ang. in l. est receptum. ff. de iurisud omnium iudi. Quod superior per delictum amittit nerum et mixtimperium et remanet tanque priuatus quod tamen aliquum non admittunt quod ex eo socius in iurisdictione. possit puntre socium delinquentem Bal. et communiter doc. in l. fi ff. de re. di. idem Baldus. in l. cetera. §. si duobus. de leg. i. Paulus in dicta l. est receptum. quando autem desinat papa vide que latius tradit Iason in con. xcv. col. vii. vol. iiii. quem vide in col. antep. pro peminentia pape Ad illud thima redeundo potest quippe papa mutare quadrata rotur. dis. hostien in. c. Cum venissent. supra de iudi. refert Barba. con. xxiii. in princi. v. dubii quod incipit Scripsit propheta. prepo. in. c. Nulli dubium. xii. q. v. col. iii. idem prepo. in c. per principalem. ix. q. iii. col. pe. vbi etiam refert quod ipse papa est omnia et supra oia in spiritualibus. Bal. in l. Bar. barius ad finem. ff de offi. preto. in l. ii. C. de seruitu. et aqua. in. q. vi. Potestas enim pape intelligitur vt omnia possit claue non errante. Bal. post glo. et ibi Imol. et alii supra de iuret. in. c. quanto. Io. and. in. c. A nobis. el. ii. supra de senten. excommuni. Sunt enim claues due: vna auctoritatis et potestatis: alidiscretiois: et ideo fuit Petro dictum: pasce oues meas: non autem fuit dictum: disperge. Et cum christus dixisset apostolis vt laxarent rhetia soli. petro. inquit. duc in altum. lu. v. c. Item soli petro dixit vt piscaretur hamo Math. xvii.. quam preeminens iurisdictio designa tur. xxiiii. q. i. non tur. batur. Item Io. i. tum vocaberis cephas. Papa est viuus fons iusticier. gans tenebras sicut ventus. Curtius. conxx. in fine vbi subilit quod in papa sunt tria que in mentibus haminum concurrere presumuntur. Bona voluntas. Modi congruitas. Et concessa potestas. Pro premissis attende ad Bal. in l. fi. col. i. C. sententiam rescindi non posse dum dicit Quod princeps legitime electus est in terris deus / maxime papa: sed non legitime electus est diabolus in terris. et apostata. lxxix. distin. si quis. Et ideo non habet claues. celi sed inferni.

¶ Papa dicitur prelatus prelatorum. Io. Mo. in. c. periculoso nu. v. de statu regula. Nec mirum secundum eundem Io. Mo. in. c. in generali l. de sententia excommuni. quia papa debet habere pedes plumbeos non plumeos. et est quasi immobilis stabilisque manens dans cuncta moue. ri. facit quod citat do. decius in l. Nemo potest mutare. ff. de regul. iur. Quod in principe tanque in fonte iusticia debet. esse constans voluntas. Et principibus conuenit illud verbum. Semel locutus est deus et quod scripsi scripsi. Et ideo princeps debet habere vnum calamum et vnam linguam et non plures vnde debet esse imobilis sicut lapis angularis et sicut polus in celo. Idem. Decius con. ccclxxxix. in causa.

¶ Dicitur autem pater patrum vt hic per Io. Mo. qui cum omni prelato in omni iurisdictione et potestate concurrit dicoin. c. primo in verficulo tertium quesitum. de constitu. qua bus adde Bal. in prohemio grego. Ex quibus verificatum dictum Baldi citatum in. d. l. Barbarius in similibus verbis. ff. de offi. pretox. Quo de papa est omnia et supra omnia in spiritualibus teste bernardo in libro de contemplationibus ad eugenium / hoc possumus comprobare / quia rex pretexparticulares thesaurarios vult habere vnum cui magis confidit super omnes thesaurarios et per cuius manum umnia transeant pro vt in simili legitur Actuum. ca. vili. ibi qui erat super omnes gazas eius. Idem legito in veter: testamento de Ioseph quem Pharao rex constituit domiumdomus sue et principem omnis possessionis. Sic dicamus. de echristo Ihesu nostro crucifixo qui super omnes thesaurarios suos regni celorum voluit vnum principem esse et vniuersalem thesaurarium qui haberet plenam dispensationem. totius thesauri iuxtaiflud.

¶ Quis putas est fidelis disperlator et prudens quem constituit dominus super familiam suam. Amen dico vobis constituet eum super omnia bonasua. Quorum primus dicitur Petrus cui sibi dictum est duc in altum et cui ex hoc preeminentia resultat singularis. Traxit enim rethe dum dicitur per euangelium. Ascendit ergo petrus et traxit rethe. vbi Gregonius in homelia. Quod ideo dicitur singulari ter ascendere et rethe cum piscibus trahere quia ipsi a domino ecclesia specialiter dicitur prout est commissa iuxta illud. Pasce ouens meas Et tu es petrus. et super hanc petrani: edificabo ecclesiam meam et porge inferi non premualebunt aduersus eam et tibi dabo claues. regni celorum Ex quibus verbis etiam resultat quod petro prmus fuit datus pontificatus tamen ecclesi testatur Anacle tus. xxi. distinct. in nouo. Non immerito primus vbique in sa¬ cra pagina legitur quod inuat argu. abordine littere. glo. in. c. quorundam. in verbo. predicatorum infra. de electio. hoc libro quam dicit notandam panor. in. c. sedes. de resc. vide prohoc tex. et Panor. in. c. nicolao. supra de appellatio. et Io. adr. in. c. iohannes supra de testamentis.

¶ Per hec ideo non mires ris si Innocentius in. c. cum ad monasterium. supra de statu mo. nachorum. in prin. dicerit. Quod in his que sunt iuris. positiui papa pro velle dispensat / de quo diem festum facit et solennem Anthonius in. c. i. supra de constitu. nonx que sunt in ris diuini et naturalis vt ibi per eum et sic intellige. c. cuncta per mundum. ix. q. iii. Pape enim deus dedit potestatem eorum que sunt super terram. ecclesiasti. xvii. c. Et in hoc dicit prepo. in. c. cum ad verum. xvi. distin. col. iiii. Quod pas pa est successor primi hominis ade antonomatice enim et tipice formauit dei filius ad imaginem et similitudinem papam vicarium suum. Gen. i. c. Uere enim papa christum representat in terris vt qui videt eum oculo contemplatiuo et fideli videt et christum. Et hac ratione possumus dicere quod papa non potest sibi parem vel superiorem constituere quia secundum philosophum. Stantibus terminis discreti uis nullum inferius potest esse id quod est superius. Ista sunt verba aurea Baldi in preludio feudorum. versicu. ex pedita diffinitione feudi. circa finem. prima col. quia maior est authoritas in seipso quam in eo cui committit eandem. refert curtius Con. lxv. nu. xlviii. seriola narratione

¶ Factura est dei quam nemo vnquam dissoluere potest prout Gamaliel iudeis de christo et suis operibus respondit Actuum. v. c. Si inquit ex hominibus est concilium / hoc opus dissolueretur. Si vero ex deo est non poteritis dissoluere

¶ Item a papa omnis spiritualis iurisdictio proeedit sicut dicimus de imperatore respectu temporalis deriuari velut ab vno. fonte riuuli multi: et a sole multi radii: et ab vna arbore: multi rami. horum tamen omnium vnitas seruatur in origine. xiiii. q. i. c. loquitur. vnde seneca in personam Neronis loquens: ita dicit. Ego ex omnibus mortalibus placui electus / quia sum qui in terris deorum vice fungor / vt te necisque arbiter gentibus qualem quisque sortem statum ve habuit / habeat in mea potestate. Et quod cuique mortalium fortuna dare velit meo ore pronunciat / quas nationes funditus excidi quas transportari quibus libertatem. dari / quibus quas reges mancipium fieri quorumque capite regi circundari decus oporteat / que ruant vrbes qui oriantur mei iurisdictio est. Hec in principio libri de Clomen. ad neronem refert Petrus de Anchara. Con. ccex. col. iii. quod exorditur. Tres domini magnifici. Ista equidem et maiora audacter possumus dicere de Clemente septimo pontifice maximo quem deus nobis hoc tempore tepestuoso diuinitus tribuit vt fluctuanti iam petri nauicule ob lutherianam obstinatam insaniam de optimo ductors ac rectore consuleret ne procellis amplius iactetur.

¶ Eloquentia de qua per Lucam de pen. in l. i. col. iiii. de liber. studen. vrb. Rome libro. xi. C. Probus

¶ Uide praetterea pro themate quae cogerit Alber. brunus. com. primo. col. v. Quod papa et princeps ex certa scientia supra ius: contra ius: et extra ius: omnia possunt et quando aliquid faciunt nemo potest eis dicere cur ita faciunt quod videtur non de potestate ordinaria sed potius de absolutam secundum quam possunt tollere omnia iura. Et ideo supremus princeps et papa est omnia et super omnia secundum Bal. in. c. primo quali do. proprie. feudo priue. et de eo scribitur tum solus et nullus tecum potens. super omnes potentes.

¶ Uide que late in proposito tradit Maria. Sozi. con. xiii. col. iiii. et sequen. Presens consultatio. et Petrus de Anchara. con. ccclxxxiii. reuocatur in dubium / quia ibi multa dicit de potestate pape quo ad facultatem dispensandi circa matrimonia. et con. ccccix. viso et diligenter. Et dominus St ephanus Bertrandi con. clxv. Si in beneficialibus parte secunda vbi tractat de potestate pape super abla atione beneficiorum et conci. ccclx. Spectabilis. in prima. parte. P. Probus.

¶ Pater patrum idem dicit Iohan. mo. in. c. si eo in prin. vbi dixi. de cler. Barba. con. primo. col. xvii. volu. primo. et con. xxiii. in versicu. capio quartam dubitationem eo. volii. pro quo subdit illud psal. Omnia subiecisti sub pedibus eius. et illud. Minuisti eum paulominus ab angelis. hinb est quod potestas eius nullis regulis coartatur. Bald. in. c. primo. si de inuesti. inter do. et vassa. lis oriatur. Item si sipater patrum sequitur quod est pater omnium: ideo facere contra eum et contra imperatorem vel regem Francie qui in suo regno dicitur imperator / est facere contra ius nanturale Calca. con. ii. nu. xxx. Probus