Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
QUAESTIO XIV.
Octavo (a) iuxta hoc quaeritur an unitas addat aliquid ad ens et maxime an (b) aliquid accidentale, et gratia huius quaeratur idem de veritate et bonitate.
Et quod addatur videtur.
1. Partes accidentium sunt accidentia, quia nullum accidens potest constitui nisi ex accidentibus; sed numerus et omnis quantitas discreta est accidens; omnis autem unitas est pars constitutiva numeri, quia omnis unitas cum alia unitate constituit dualitatem et cum duabus ternarium et sic deinceps per ordinem; ergo omnis unitas est accidens.
2. Item, quod sequitur ad aliud et non intrat rationem, ipsius videtur esse accidens eius; sed unitas sequitur ens et non intrat rationem eius; ergo est accidens.
3. Item, ens est commune unitati et multitudini, quoniam dividitur in unum et multa, et multitudo opponitur unitati quae non opponitur enti; sed hoc non potest esse, nihil addit ad ens; ergo et cetera.
4 Item, si unitas nihil addit ad ens, ergo idem signficabitur per utrumque, et tunc idem erit dicere "ens est unum" quod "ens est ens", et ita est (c) sermo nugatorius. Tunc etiam ita potero significare per modum inhaerentiae et adiacentiae ens de unitate, sicut et unitatem de ente; sed haec sunt falsa; ergo et cetera.
5 Item, per solam divisionem continui unum efficitur multa et e contrario multa unum per solam continuationem; sed continuum est accidens et eius divisio; ergo id (d) quod ab eis est factum et constitutum.
6. Item, si unum nihil addit ad ens, tunc optime sequitur: "tantum ens est, ergo tantum unum est"; sed hoc est falsum; ergo et primum.
Quod etiam veritas et bonitas addant aliquid ad ens, etiam accidentale, videtur; quoniam ens secundum solam opinionem et apparentiam cadit sub ente, dividitur enim ens in ens (a) secundum rem et secundum opinionem; sed ens secundum opinionem non cadit sub vero, sed ei opponitur; ergo et cetera.
8. Item, enti nihil opponitur nisi contradictorie, falsum autem opponitur vero aut privative aut contrarie quarum utraque non videtur esse nisi inter accidentia; ergo et cetera. Ens etiam secundum opinionem quod opponitur enti vero, est accidens; accidens autem non potest opponi (b) nisi accidenti; ergo et cetera. Et idem potest argui de bono ex oppositione mali ad ipsum.
9. Item, nullum ens videtur referri ad aliud secundum suam substantiam, cum substantia uniuscuiusque sit ens absolutum; sed secundum veritatem et bonitatem referuntur entia ad intellectum et appetitum divinum et creatum; ergo et cetera.
10. Item, Boethius dicit, libro De hebdomadibus (1), quod si per impossibile intelligeremus Deum esse non bonum, tunc entia quidem essent entia colorata et quanta, non tamen essent bona; sed hoc est impossibile si bonum nihil addit ad ens et si id quod addit non est accidentale; ergo et cetera.
1. Contra: Ens comprehendit directe omnia quae cadunt infra ens; haec est enim una de causis quare ens non potest esse genus, quia nihil potest addere ad ens, sicut differentia addit ad genus; ergo nec ista aliquid addent.
2. Item, si aliquid addunt, illud additum oportet quod sit aliqua essentia, alias est nihil; et oportet quod per se sit ens, alias est per se non ens; et tunc eadem ratione addent ad essentiam suam rationem unitatis, bonitatis, veritatis et ad ens quod sunt et sic in infinitum.
3. Item, nobiliori enti et essentiae videntur nobiliores conditiones, entitatis magis per se inesse; sed rationes unitatis et aliae sunt nobilissimae conditiones entis; ergo videtur quod magis per se inhaerent (c) substantiae quam accidenti; sed si istae conditiones dicunt aliquid accidentale, illi accidenti magis per se inerunt (d) istae conditiones quam suo subiecto et habebunt huiusmodi accidentia principalius unitatem, veritatem, bonitatem quam ipsae substantiae.
4. Item, omne subiectum prius est naturaliter quam suum accidens, quoniam accidens originatur ab eo et dependet ab eo quantum ad esse et non e contrario; si ergo ista addunt aliquid accidentale; ergo omnia ilia quorum sunt et quibus addunt prius naturaliter erunt actu quam sint una, vera et bona.
5. Item, forma in quantum forma habet rationem perfectivi, unitivi (a) et constitutivi; non (b) enim per aliud quam per formam substantialem perficitur materia, nec per aliud constituitur ens in veritate suae speciei, nec per aliud (c) materia unitur quam per ipsam; sed bonum et ratio perfectivi idem sunt et sic de aliis.
6. Item, omnis effectus immediatus est similitudo suae causae per analogiam ad ipsam (d) se habens; participat enim analogice rationem suae essentiae; si ergo unum, verum et bonum sunt accidentia aut alia quaecunque originata ab ente, ergo erunt similitudo analoga ipsius; et ita ipsum habebit unitatem, veritatem et bonitatem causativas istorum et nobiliores quam ista.
7. Item, solum illud quod per se recipit aliquas formas per se informatur ab eis et solum per se denominatur ab eis; si ergo ista sunt accidentia seu qualitercunque aliquid (e) addentia, solum per se informabunt et denominabunt illud in quo per se recipientur; sed materia est solum per se receptiva formarum; forma enim non est receptiva vel passiva per se, formae enim non est forma; ergo materia esset solum per se (f) una, vera et bona, formae autem omnino per accidens.
8. Item, cum in corporalibus et extensis non sit dare formam sine extensione, unitas et veritas et bonitas corporum essent secundum hoc quaedam formae aut quaedam accidentia extensa.
9. Item, veritas est per se et primum obiectum intellectus et bonitas appetitus; sed entitas et quidditas entium est primum intelligibile et primum quod cadit in apprehensione, et esse est primum diligibile; ergo et cetera.
10. Item, ratio bonitatis, in quantum est distincta a veritate, apprehenditur ab intellectu, et unitas eodem modo; quoniam intellectus apprehendit distinctionem earum (a); appetitus etiam diligit ipsam rationem unitatis et veritatis (b), secundum quod distincte sibi praesentantur ab intellectu; immo et duae potentiae attingunt per se ad totum ens et ad omnes rationes entis (c); ergo una ratio penitus videtur esse idem quod altera. — Ad hoc etiam facit quod communiter dicitur quod illud est per se obiectum potentiarum quod per se movet eas (d); ergo illud quod per se generat speciem in intellectu et per se movet affectum erit in quantum tale veritas et bonitas; sed hoc potest omnis substantia et essentia per hoc quod est substantia vel (e) essentia; ergo et cetera.
11. Item, Augustinus, libro Soliloquiorum, definiens veritatem dicit (1) quod "veritas est id quod est"; sed definitio et definitum seu ratio et id cuius est ratio (f) penitus sunt idem; ergo et cetera.
12. Item, Augustinus, in Enchiridion, (2) et libro De libero arbitrio (3), et pluribus aliis locis (4), volens ostendere contra errorem Manichaeorum qui dicunt aliquod ens totaliter esse malum quod ipsum ens seu esse est per se bonum et (g) per se diligibile, ita quod malum eo ipso quod (h) dicit privationem boni dicit privationem ipsius esse, dicit in eisdem (i) libris quod entia, in quantum sunt, bona sunt (k) et quod, eo quo sunt, bona sunt. Et Dionysius, IV De divinis nominibus, ubi et vult (5) quod bonum et lumen intelligibile et pulchrum sint idem et quod bonitas sit ratio aliquo modo communior ente et comprehendens omnes participationes divinas quae sunt in entibus; ergo et cetera.
[Respondeo]
Circa quaestionem istam sunt variae opiniones, sicut circa illam de individuatione. Quidam enim volunt quod unum addat aliquid essentiale; quidam quod accidentale inter quos est Avicenna (1); quidam vero quod nihil addat secundum rem, sed solum secundum rationem; et horum quidam quod addat rationem negativam seu negationis tantum; alii vero quod positivam seu per modum positionis; et istorum quidam volunt quod unitas quae convertitur cum ente non sit idem cum ea quae est principium numeri; numerum enim dicunt causari a divisione continui, unde numerum, prout est species quantitatis, non ponunt nisi in corporalibus, et isti ponunt unitatem istam quae est principium numeri esse accidens, aliam vero quae convertitur cum ente dicunt nihil addere ad ens. - Summa igitur istarum diversitatum est: quod quidam ponunt quod addat; quidam quod nihil nisi solam rationem, in re tamen fundatam seu realem.
De bonitate autem et veritate fere eisdem modis diversificantur opinantes. Quidam enim volunt quod dicant relationes quasdam accidentales, ita quod unum dicat relationem ad primum efficiens, veritas ad summum exemplar, bonitas ad ultimum finem; et quod unitas dicat cum hoc modum essendi ipsius entis per respectum ad se, veritas per comparationem ad intellectum nostrum, bonitas per comparationem (a) ad affectum (b). Alii vero volunt quod dicant huiusmodi relationes, sed tamen volunt quod addant aliquid diversum realiter ad ens. Alii vero quod non dicant rationes respectuum, sed potius rationes absolutas super quas possint fundari tales respectus, sive secundum rem sive tantum secundum (c) intellectum, pro eo quod si dicerent relationes vel (d) rationes relativas, tunc prima et per se obiecta intelligentiae et voluntatis (e) essent purae relationes et solae; et (f) quia etiam secundum Aristotelem (2) scibile seu scitum non dicit relationem ad scientiam, etiam in quantum scibile, nisi secundum dici; id autem quod est scibile, secundum id quod est, nullo modo et eodem modo est (g) de diligibili seu dilecto (h), ratio igitur intelligibilis seu (i) scibilis et ratio ipsius appetibilis seu diligibilis, in quantum talia, dicunt relationes secundum dici solum; veritas vero et bonitas non dicunt ipsam rationem intelligibilitatis et appetibilitatis, sed id quod est diligibile et intelligibile (a) et id quod est quasi substratum istis relationibus; quoniam verum et bonum dicunt aliquid reale de re, amoto etiam omni intellectu; relationes vero praedictae nihil dicunt in quantum tales, nisi secundum intellectum; posito etiam per impossibile quod creatura esset Deo non existente aut absque hoc quod non esset facta a Deo: ita esset una, vera et bona sicut et ens et eo ipso quo et ens, ut isti dicunt. Et isti nituntur probare quod nihil addat essentiale realiter diversum consimilibus rationibus illis per quas probant hoc de individuatione, et quod nihil addat accidentale consimilibus rationibus illis per quas probant quod individuatio nihil tale addat. Qui autem volunt quod addat innituntur aliquibus rationibus tactis in opponendo et aliquibus rationibus consimilibus illis per quas probant idem de individuatione.
[Solutio Obiectorum]
Ad primum enim dicunt quod licet ens non sit genus, quaedam se habent ad eum ac si essent (b) eius species, et haec recipiunt directe praedicationem eius, quaedam vero quasi differentiae, et de ipsis praedicatur eo modo quo subiectum de accidente aut sicut genus de differentia, scilicet in concretione. Prima vocantur genera et species entium et principia constitutiva eorum, secunda vero sunt unitas, veritas, bonitas et consimilia. Et ista proprie secundum eos non praedicantur de ente in abstracto, nec ens de eis. Ista autem non possunt habere naturam differentiae, ut dicunt: tum quia non dicunt principia constitutiva entium, quia tunc praecederent intellectum eorum, nunc autem videmus quod unitas cuiuslibet entis consequitur ipsum; tum etiam quia tantum ambitura habent quantum et ens, nulla autem differentia tantum ambitum habet quantum suum genus, saltem in potentia. Et ideo, ut dicunt, potius se habent ad ens tanquam propriae passiones eius consequentes ipsum universaliter et convertibiliter in suis suppositis (c).
Ad secundum dicunt quod illud quod addunt non est proprie essentia, sed aliquid eius; unde essentia (a) non cadit in ratione eius nisi oblique, sicut nec subiectum in ratione accidentis. Illi tamen qui volunt quod illud quod addit non sit alterius generis, nescio an (b) consimiliter responderent vel forte quod essentia bene posset praedicari de eis, licet aliquid addant ad eam; quia illud quod addit est forte quoddam complementum essentiae habens (c) intra se totam rationem essentiae (d); sicut et potentiis animae videtur adesse tota substantia animae.
Ad tertium dicunt quod secundum aliquem modum accidentia aliqua possunt habere aliquam rationem maiorem unitatis, veritatis, bonitatis quam sua subiecta, sicut caritas plus de ratione bonitatis et habitus intellectus plus de ratione veritatis. Praeterea dicunt quod cum ista accidentia sint potius istorum subiectorum quam sui, quod magis attribuunt suas rationes denominative suis subiectis quam sibi. Licet 4 capitulo, De divinis nominibus, Dionisyus dicat (1) quod denominationes subiectorum insunt formis a quibus descendunt altiori modo quam ipsis et magis per analogiam quam per univocationem, dans ibi exemplum de delectatione et tristitia: isti tamen dicunt pro tanto contrarium, quia accidentia potius sunt subiectorum quam sui ipsorum, secundum ultimum modum tamen respondendi.
Ad quartum dicunt quod prima propositio (e) non est vera nisi de accidentibus quae sequuntur esse subiecti; quia secundum eos quaedam sunt accidentia quae sic sequuntur essentiam subiectorum quod non sequuntur esse eorum, sicut ipsummet esse quod secundum multos eorum est accidens. Si autem dicatur quod ista non solum sequuntur essentiam, sed etiam ipsum esse; tunc dicunt quod non est inconveniens, si natura praecedant ea, sicut et videntur praecedere intellectu (f); esset tamen inconveniens, si praecederent tempore vel mensura.
Ad quintum dicunt quod forma habet illas rationes non per identitatem, sed sicut subiectum habet proprias passiones et quod illi effectus competunt illi per se, aut quia facit eas per passiones quae per se sibi competunt, aut quia illi effectus non sunt aliud quam unitas, veritas, bonitas causatae a formis entium.
Ad sextum dicunt quod ilia propositio habet locum in causis efficientibus, non in causis formaliter originantibus; dicunt enim quod originari ab aliquo ut a forma non est omnino idem quod fieri ab aliquo ut a causa efficiente.
Ad septimum dicunt quod non est inconveniens formam unam (a) ab alia informari et denominari, licet hoc magis primo et per se competat materiae; dicunt etiam quod totum compositum potest denominari ab unitate recepta in materia sua, forma autem denominabitur ab eadem sicut (b) causa a suo effectu, denominatur enim agens a sua actione et a suo effectu.
Ad nonum dicunt quod ens est primum obiectum materiale, sed veritas primum obiectum formale (c); ens enim secundum eos est illud quod primo apprehenditur, sed veritas illud per quod apprehenditur seu ratio apprehensibilitatis eius. Et idem dicunt de bonitate respectu appetitus.
Ad decimum dicunt quod veritas non tantum est ratio movens ad apprehendendum se, sed etiam ad apprehendendum omnes proprietates entis, et ideo licet distinctio (d) earum inter se apprehendatur ab intellectu, hoc tamen est, ut dicunt, per eandem rationem, scilicet per rationem veritatis. Et idem est de bonitate respectu appetitus. — Ad id autem quod additur quod essentia entium potest generare sui speciem et ita per se et primo movere intellectum; dicunt quod sicut quantum non movet visum nisi sub ratione colorati, sic nec essentia nisi sub ratione veri. Et tamen quantum dicitur per se movere (e) visum, licet non primo; nec dicitur esse materiale obiectum visus sicut Sortes, quia istud est obiectum materiale per accidens et non per se, quoniam Sortes non est subiectum primum et immediatum coloris, sicut ens est veritatis.
Ad undecimum dicunt quod definitio Augustini potius est materialis quam formalis et tamen valde bona, quia propriae passiones habent definiri per sua subiecta et definitio debet dari per priora; et ita est hic.
Ad duodecimum dicunt quod sicut haec est vera "homo, in quantum homo, est risibilis (f)" et tamen humanitas non est risibilitas; sic et ista "entia, in quantum sunt, bona sunt"; et tamen non propter hoc oportet quod entitas sit bonitas. Quod autem dicitur quod (a) malitia, pro quanto est privatio boni, pro tanto est privatio entitatis: dicunt quod hoc non est verum per identitatem, sed per concomitantiam (b); quia privatio boni inseparabiliter concomitatur privationem entis et e contrario. Ad illud autem Dionysii dicunt quod bonum et pulchrum et lumen intelligibile seu verum non (c) sunt idem formaliter, sed subiecto.
Illi vero qui volunt quod nihil addant realiter diversum ad primum quod est contra eos dicunt quod numerus non est accidens nisi sicut unitas ipsum constituens; unitates (d) enim accidentium erunt accidentia, sed non ipsorum accidentium quorum (e) sunt unitates, sicut et omne accidens sibi ipsi est essentiale.
Quod autem ab Aristotele (1) et aliis philosophis dicitur esse accidens et in praedicamento quantitatis: dicunt quod distinctio praedicamentorum non fuit facta secundum diversitatem essentialem nec secundum solam diversitatem intellectus seu modi intelligendi, sed secundum diversitatem rationum realium; relatio enim ponitur pro praedicamento, quae tamen videtur esse essentialis secundum eos actioni et passioni et qualitatibus primae speciei et secundae et materiae et formae et parti et toti et praedicamento positionis et situs et ubi et quando et omni accidenti videtur essentiale referri ad suum subiectum. Quorum rationes alibi recitavi. Haec autem distinctio conveniens (f) esse potuit secundum modum logicalem qui plus considerat rationes rerum et intentiones quam res; et ideo rationes quae secundum modum intelligendi habebant se ad alias per modum accidentium convenienter potuerunt ponere inter praedicamenta accidentium. Aut si hoc non movit (g) eos, dicunt quod Aristoteles fuit deceptus arguens ex pluralitate rationum realium diversitatem essentialem, quam deceptionem dicunt fuisse in multis antiquis philosophis. Aut in proposito forte magis fuit causa: quia posuerunt numerum causari tantum ex divisione continui; non enim in substantiis separatis posuerunt numerum qui ab eis ponitur species quantitatis, sed solum multitudinem quae cum uno dividit ens; continuum autem posuerunt esse accidens, et ita unitatem quae est per continuitatem dixerunt esse accidens et per consequens numerum ex talibus unitatibus constitutum. Et hanc sententiam videtur (a) Aristoteles innuere in III Physicorum suorum (1).
Dicunt autem isti quod si hoc tenuerunt, quod in hoc videntur notanter fuisse decepti; quia si numerus est accidens, tunc oportet quod sit aliqua una forma habens aliquod unum subiectum numerus autem non potest poni esse una forma, quia cum plures habeat partes ad hoc quod ex eis efficeretur unum, oporteret quod ad se invicem unirentur (b) partes autem numeri, etiam in quantum partes eius, magis sunt a se invicem discretae quam unitae et etiam si essent unitae, tunc unio earum et unitas ex hac unione consurgens essent aliae unitates ab eis et alterius rationis. — Oporteret etiam quod aut una unitatum constituentium numerum esset materialis alteri, ita quod vere reciperet eam intra se et vere informaretur ab (d) ipsa; aut quod (e) ambae essent materiales respectu alicuius formae tertiae unientis eas; aut quod essent in eadem materia; quorum nullum videtur esse, intelligibile. — Oporteret etiam quod unitates constituentes numerum haberent rationem partis respectu sui generis et nullo modo rationem totius; partes enim alicuius formae non habent rationem formae totalis, quamdiu sunt partes illius formae, sicut nec partes substantiae rationem substantiae seu suppositi, quamdiu sunt partes alicuius suppositi; et tunc unitas non haberet (f) rationem formae totalis respectu entium quae per eam sunt unum; et tunc perfectius et venius tres homines dicerentur unum quam quilibet eorum, quamdiu essent sub tali numero aggregati.
Unum etiam subiectum non potest dari numero, quoniam omnis numerus, in quantum talis, requirit plura entia et exigit ea, in quantum plura, non in quantum unum. Nec in huiusmodi subiectis est dare aliquam potentiam receptivam unam numero per quam et in qua reciperent formam numeralem, et si haberent, ilia potius diceretur numerata et forma numerali denominata quam huiusmodi entia (a). Et idem erit de quacumque una ratione subiectiva per quam ei subiciantur. — Nec valet secundum istos quod ab aliquibus dicitur, scilicet quod huiusmodi entia numerata sunt unum subiectum in tali accidente; quia subiectum prius naturaliter oportet habere unitatem. per quam subiciatur ut (b) unum tali accidenti quam quod ex hoc dicatur esse unum, quia habet tale accidens, scilicet numerum; oportet enim (c) dari subiecto (d) unam existentiam a qua et in qua accidens recipiat suam unam existentiam, et non e contrario. — Mirabile etiam erit, ut dicunt isti, quomodo ista dicentur esse unum in eo quod habent numerum seu in eo quod sunt numerata, cum secundum rem videatur ibi (e) esse oppositio in adiecto. — Item, si forma numeralis est in eis, aut tota est in quolibet aut una pars eius in uno et alia in alio; una enim forma non potest per aliam viam esse tota in aliquibus (f) simul aggregatis. Si autem tota est in quolibet, ergo quilibet est plures et plures habens unitates. Si autem una pars in uno et alia in alio, tunc partes sunt in diversis subiectis et ad se invicem nullo modo unitae. — Et est mirabile, ut isti dicunt, quomodo partes formales in diversis entibus existentes constituent unam essentiam et unam formam, unam, inquam, numero, non solum specie, et quomodo tres unitates numerales constituent (g) unam unitatem individualem et unam numero, utpote unitatem istius ternarii vel illius, et maxime quomodo ex solo concursu plurium hominurn vel (h) plurium entium in uno loco generabitur una forma numeralis in eis; oportebit enim sibi dare causam efficientem, et cum sit forma dependens a suo subiecto et non solum delata super ipsum, sicut sunt primae influentiae, oportebit quod educatur de potentia materiae et tunc oportebit etiam quod per motum ipsius materiae.
Non etiam est maior ratio quare ex divisione continui resultet talis forma quam ex discretione facta per formas substantiales, cum ita (i) sint diversae et separatae a se invicem unitates continui divisi sicut et unitates duorum entium quas habent per suas formas substantiales, et maxime cum continuum divisum sit factum duo entia, quod non potest esse factum, nisi unitas quae consequitur ens sit multiplicata; quaelibet enim pars alicuius continui divisi est facta de novo unum ens et unum suppositum substantiae, quod non potuit fieri nisi per formam substantialem aliam et aliam." Ita igitur, ut dicunt isti, est numerus in aliis rebus qui non est aliud quam multitudo unitatum sicut et in (a) corporalibus vel continuis; et ita fit numerus in corporalibus et unitatibus (b) consequentibus ens sicut et in spiritualibus. — Non etiam valet, ut dicunt, quod ab aliquibus dicitur quod ultima unitas est constitutiva numeri et quod se habet ad alias sicut ultima differentia ad priores formas; quia ultima forma vel differentia non est eiusdem rationis et ambitus cum prioribus, unitas autem est eiusdem speciei cum alia unitate; tum quia frequenter contingit et potest contingere quod simul tempore et natura tria concurrant in unum, ut quando tria simul creantur, et tunc nulla (c) illarum trium unitatum erit secundum rem ultima (d) respectu alterius. — Si autem dicatur quod numerus est aliquid in anima, hoc secundum istos non iuvat eos, sed potius destruit; quia secundum hoc numerus non erit vere quantitas nec species quantitatis nec vere accidens rerum numeratarum ex earum unitatibus constitutum. — Dicunt igitur isti quod numerus et multitudo veraciter est in rebus et non solum in intellectu; sed tamen non est aliquid unum in rebus, sed vere plura et vere plures unitates, in intellectu tamen seu secundum intellectum habet quandam rationem unitatis. — Sic igitur respondent ad primum.
Ad secundum dicunt quod etsi (e) omne quod realiter sequitur ad aliud non intrans rationem eius secundum rem sit accidens eius, non tamen illud quod sequitur ad aliud tantum secundum modum intelligendi et quod intrat alterius (f) rationem secundum rem seu secundum identitatem realem, etsi non secundum propriam rationem. Sic autem, ut dicunt, se habet unitas ad ens: si enim in una ratione entis posset ab intellectu nostro comprehendi omnis ratio per identitatem realem, ilia ratio haberet rationem entis et unitatis aequaliter.
Ad tertium dicunt quod ens est eo modo comune unitati et multitudini sicut et unum est eis commune, et non aliter; non enim multitudo dicitur ens, nisi sicut dicitur una, nec multa dicuntur proprie ens sed entia; et sicut dicuntur entia, sic dicuntur plura seu plures unitates habentia, et ut sic liceat loqui, sic dicuntur una (a) sicut et entia. Multitudo etiam non opponitur illi unitati quae est pars eius nisi sicut totum suae parti, relative scilicet. Prout autem unitas sumitur per se cum exclusione multitudinis, se habet ad multitudinem secundum habitudinem disparatam seu disparationis, quam aliqui vocant habitudinem contrarietatis quae in quolibet extremo includit privationem alterius extremi; licet improprie hic sumatur contrarietas nec disparatio hic sumatur secundum speciem, sed potius quasi numeralis, eo modo quo unum individuum est ab altero (b) disparatum, quod usitatius (c) discretio nominatur.
Ad quartum dicunt quod licet unitas non addat aliam rem ad ens, addit tamen aliam rationem ad rationem entis; et ideo dicere "ens est unum" non est idem secundum rationem quod dicere "ens est ens", nec ita sermo nugatorius. Quia autem res in qua fundantur huiusmodi rationes prius (d) apta nata est intelligi secundum rationem entis quam secundum rationem unitatis, seu intellectus prius aptus natus est intelligere unam quam alteram, quia una implicat aliam in sua ratione et non e contrario: ideo unitas magis (e) potest significari per modum inhaerentiae et adiacentiae ad ens quam e contrario; sicut et in Deo sapientia respectu substantiae potius quam (f) e contrario et voluntas in eo potest significari posterior intellectu potius quam e contrario.
Ad quintum dicunt quod si (g) continuum est omnino accidens, tunc per solani divisionem continui unum non efficitur multa, immo oportet quod ibi flat divisio formae substantialis et materiae.
Ad sextum dicunt quod quia ens (h) secundum rationem suam non ita opponitur multitudini sicut unum nec unum ita non enti sicut ens; ideo dictio (i) exclusiva addita enti secundum communem usum loquendi qui plus sequitur diversitatem rationum quam rerum non excludit nisi non ens, addita vero uni non excludit nisi multitudinem; licet in uno sensu haec propositio "tantum unum est" possit esse vera et haec propositio "tantum ens est" possit esse falsa; quia si li (k) "unum" significet absolute formam unitatis, sic (l) est
Potest etiam dici quod ens secundum opinionem non est aliud realiter quam ipsa opinio; et opinio huiusmodi opponitur opinioni, non autem ipsis obiectis.
Ad nonum dicunt quod licet substantia non referatur ad aliud secundum rationem essentiae vel substantiae, refertur (a) tamen secundum substantiam; essentiale est enim, ut dicunt, unicuique substantiae referri ad creatorem et materiae ad formam. Quod autem pro ratione affertur, quod unumquodque secundum suam substantiam est absolutum (b): dicunt quod utraque istarum est vera, et quod secundum suam substantiam sit absolutum et quod sit relatum; quia potest considerari absolute et in relatione ad aliud (c), pro eo quod non secundum omnem rationem suam est absoluta nec secundum omnem relata. Aliqui tamen simpliciter negant quod creatura habeat esse absolutum ab omni relatione nisi solum ab aliquibus, utpote a relatione inhaerentiae accidentalis vel (d) a relatione essendi in alio ut in supposito et ab aliis consimilibus quae repugnant substantiae. Non etiam concedunt quod secundum veritatem et bonitatem referantur res realiter ad intellectum et appetitum, sed solum secundum rationem intelligibilitatis et appetibilitatis; quae tamen non dicunt relationes secundum rem, sed solum secundum dici.
Ad decimum dicunt quod Boethius aliter videtur accepisse rationem boni quam communiter a sanctis et ab aliis accipiatur; videtur enim in praedicto libro bonitatem enti attribuere, ita quod idcirco dicatur bonum, quia est a bono principio factum et ad optimum finem ordinatum, scilicet ad Deum. Sancti autem bonum vocant idem quod perfectum vel perfectivum (e). Et secundum ilium modum accipiendi dicunt quod verum est quod dicit Boethius, secundum vero alium quod dicit Augustinus et Dionysius. Et hic modus, ut dicunt, est magis proprius et magis verus omnis enim communiter intellectus (f) dicet quod si per impossibile ens creatum esset sine Deo, quod quantum haberet de perfectione et entitate, tantum et de bonitate. Praeterea dicunt quod dictum Boethii tantum est contra alios quantum est contra eos; licet enim alii velint quod bonitas addat ad ens aliquid realiter diversum, volunt tamen omnes communiter quod tam bonitas quam unitas et veritas sint ita in separabiles ab ente quod nec Deus (g) posset eas separare ab eo nec ipsum ab eis.
Hae igitur sunt diversitates opinantium. — Quid autem hic sit veritatis meliorum iudicio derelinquo; si tamen aliquam haberem tenere, illam quae ponit quod aliquid addat tenerem, quia solemnior et communior est, licet neutram ob materiae profunditatem scirem sustinere ad plenum.
Quicquid tamen sit de (a) lis, illud saltem amplius credo esse (b) verum, scilicet quod ratio unius secundum rem dicat aliquid positivum quam quod tantummodo negativum. Et idem credo de ratione simplicis. Licet enim a nobis (c) describantur per quasdam negationes, nihilominus tamen per illas intendimus circumloqui illud positivum quod realiter dicunt (d). Si enim dicerent tantum rationem negativam, non comprehenderent secundum rationem sui nominis tantam perfectionem et nobilitatem quantam dicunt. Maxima enim perfectio est esse complete unum (e) et simplex; significant enim aut perfectionem identitatis aut rationem perfectae adhaesionis componentium ad se invicem aut rationem indistantis mansionis in se ipso aut aliquid aequivalens. — Nec valet contra hoc quod cum multitudo dicatur positive, quod oportet quod unitas quae ei opponitur dicat privationem (f) ipsius; quia et in contrarie oppositis seu (g) disparatis et in relative oppositis unumquodque oppositorum implicat negationem sui oppositi respectu subiecti quod denominat (h); et tamen utrumque praeter hoc dicit aliquid positivum; sic autem est de multitudine et unitate ei opposita relative uno modo et alio modo disparate.
Ratio autem veri, prout credo, dicit rationem cuiusdam confirmativae affirmationis. Unde quando dicimus "iste lapis est verus lapis" aut "hoc est verum aurum", per appositionem veri intendimus confirmare id quod per aurum affirmative significaveramus et per ipsum affirmationem factam quasi ingeminare; ut sit quasi sensus "hoc est verum aurum", id est, "vere ita est quod hoc est aurum". Aut potius verum non plus addit ad ens quam reale; ens enim est commune ad ens secundum solam apparentiam et opinionem et ad ens reale seu ad ens secundum rem; et per verum intendimus specificare ens ad ens secundum rem, sicut et per hoc quod dico "per se" specificamus ens ad genus substantiae. Bonum autem, ut dictum est, dicit rationem perfecti vel perfectivi. Et forte haec est causa quare verum magis dicitur obiectum intellectus quam bonum et e contrario respectu voluntatis; quia ad intellectum spectat affirmare realia et negare non realia et rem, prout est, apprehendere ad hoc quod sit verus, appetitus autem quaerit perfici a suo obiecto seu in suo obiecto. Aut fortassis ideo factum est, quia proprietas est habitus et actus intellectualis potentiae quod sit verus vel falsus, voluntatis vero quod sit bonus vel malus. Et quia (a) rationes proprias potentiarum attribuimus et appropriamus obiectis frequenter; ideo intellectus dicitur habere veritatem pro obiecto; quia tunc apprehendit quidditatem entium quae est verum (b) eius obiectum, quando apprehendit vere; etsi enim apprehendat vere non entia, hoc non potest sine apprehensione entis et nisi per ipsum.
