Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
QUAESTIO XIII.
Septimo quaeritur an universalia sint in individuis (b) suis secundum suam universalitatem an tantum in intellectu (c).
Et quod sic videtur.
1. Quaecunque sunt sibi similia in aliquo sibi assimilantur; sed amoto omni intellectu duo individua eiusdem speciei essent similia secundum speciem seu substantialiter; sed non essent sibi similia (d) in substantia vel natura propria (e), quoniam per illam a se invicem distinguuntur; ergo in natura communi; sed hoc non posset esse, nisi in quantum talis esset in eis; ergo et cetera.
2. Item, quandocunque res intelligitur aliter quam sit, falsus est intellectus; sed si in rebus non est universalitas, quandocunque res intelliguntur esse universales, res (f) intelliguntur aliter (g) quam sint (h); ergo intellectus sic intelligens esset falsus; hoc autem non est verum; ergo nec illud ex quo sequitur.
3. Item, illud quod competit alicui rei secundum rationem seu definitionem suam verissime sibi competit; sed rebus ipsis quibus intellectus attribuit universalitatem convenit secundum rationem suam non differre, sed esse unum et idem in pluribus; non enim iste (a), in quantum homo, differt ab illo, nec homo secundum rationem suam differt in hoc et in illo, immo est omnino una et eadem ratio hominis et humanitatis in hoc et in illo existentis; ergo verissime sibi convenit quod sit unum et idem in pluribus; sed hoc est esse universale; non enim est aliud universale quam (b) unum in pluribus (c) individuis vel inferioribus; ergo et cetera.
4. Item, si dicam "Sortes est, ergo Sortes est" nugatio est aut petitio principii aut habitudo convertibilitatis (d) seu totalis identitas et non alia; sed si (e) in rebus nihil est nisi individuum vel individuatum, omnes consequentiae ab inferioribus ad superiora (f) secundum rem et veritatem erunt tales; idem enim erit (g) "Sortes est (h), ergo homo est" quod "Sortes est, ergo Sortes est", si ita est (i) individuum le "homo" sicut le "Sortes". Et ita bene sequetur secundum rem "homo est, ergo Sortes est (k)", sicut si "Sortes est, ergo Sortes est", et ita cessabit omnis locus ab inferiori ad superius (l) et e contrario et omnes habitudines in eis fundatae; sed hoc videtur absurdum; ergo et cetera.
5. Item, secundum Augustinum (m), in Epistola ad Nebridium (1), alia est idea hominis et alia huius hominis (n); sed diversis ideis correspondent in re diversa ideata; non enim in ideis est diversitas nisi (o) ratione convocationis ideatorum; ergo secundum rem aliud erit homo et aliud hic homo; sed hoc non potest esse, si homo est quid individuum, quia homo individuus et hic homo idem sunt; ergo et cetera.
6. Item, Augustinus vult ibidem (2) quod omnes homines habent unam ideam, in quantum sunt homo, aliam vero et aliam, in quantum hic vel ille homo; sed non possunt habere unam ideam, nisi repraesentatum ab idea seu ideatum (p) sit in eis (q) unum et idem; ergo et cetera.
7. Item, cum praedico hominem de Sorte dicendo "Sortes est horno", aut praedico omnino idem aut diversum (r); si omnino idem (a), ergo eadem est praedicatio secundum rem "Sortes est homo" et "Sortes est hic homo"; si non (b) omnino idem, hoc non est, nisi differant sicut universale et particulare; ergo et cetera.
8. Item, universalia sunt ubique et semper secundum Aristotelem (1) et de eis solis est scientia secundum eundem (2) et ipsa sunt potissima (c) obiecta intellectus; sed hoc non est possibile, nisi secundum suam universalitatem sint in rebus; ergo et cetera.
9. Item, Aristoteles distinguit (3) primam substantiam et secundam; sed ista distinctio est fictitia, si secunda substantia nihil distinctum secundum rem ponit (d) a prima, et si in quantum secunda, est secundum rem nihil, sed solum in intellectu; ergo et cetera.
10. Item, quibus est assignare in re diversas proprietatates et effectus ipsa, in quantum talia, sunt vere in re; sed propriae passiones sequuntur naturas specificas et universales (e), ita quod non insunt (f) individuis nisi per illas, accidentia vero communia sequuntur individua nec insunt superioribus nisi per ipsa; ergo et cetera.
11. Item, secundum Aristotelem (g), XI Metaphysicae (4) sicut particularium sunt principia particularia, ita (h) universalium universalia; sed si nihil sunt in re nisi ut particulata, non habebunt (i) principia universalia, sed solum particularia; ergo et cetera.
12. Item, illud quod per aliud et non per se exit in esse differt realiter ab eo (k) quod per se exit in esse; sed universalia exeunt in esse per generationem particularium et non per se; per se enim sunt ingenerabilia (l) et incorruptibilia secundum Aristotelem (5) per individua autem moventur et generantur, quia secundum eundem (6) moventibus nobis moventur ea (m) quae in nobis sunt, nec secundum eundem (1) generatur homo, nisi quia generatur hic homo; ergo et cetera.
[Respondeo]
Ad quaestionem istam dicendum (c) quod circa eam sunt variae opiniones. Quidam enim volunt (d) quod universalia secundum universalitatem suam sint (e) in rebus distincta a suis individuis, ita quod sicut individuum habet suam propriam essentiam (f) individualem et (g) habet sua propria principia particularia, ita universalia habent suam essentiam universalem et sua principia universalia; voluntque (h) quod universalia sint in individuis non sicut forma in materia nec sicut accidens in subiecto nec sicut pars constitutiva in suo toto nec secundum aliquem modum essendi in (i) nisi solum secundum illum modum quo (k) superius est (l) in suo inferiori et (m) totum universale in sua parte subiectiva. Dicunt etiam quod individua et inferiora in suis universalibus sunt sibi substantialiter similia et solum (n) ita quod ipsa universalia sunt quaedam similitudo ipsorum individuorum; voluntque quod causentur a suis individuis seu inferioribus per quandam resultationem et quod corrumpantur ipsis corruptis, ita quod non possunt actu esse sine eis (o) aut nisi in eis.
Alii vero dicunt quod universalia habent quoddam esse habitudinale seu potentiale in se ipsis quod vocant esse essentiae et secundum hoc esse manent (p) ipsis individuis destructis, aliud vero (q) habent in suis individuis, quod vocant esse actuale; et secundum hoc esse non manent (a) individuis destructis nec secundum hoc esse habent universalitatem, immo sunt particulata et multiplicata (b) in suis individuis; secundum vero primum esse habent veram universalitatem sine aliqua individuatione.
Tertii sunt qui volunt quod universalia nullam habeant universalitatem nisi solum in intellectu et secundum intellectum, ita quod nihil sit in rebus extra intellectum aliquo modo nisi particulare et individuatum; et isti negant omnia supradicta quae praedicti modi ponunt. Iste autem modus dicendi (c) solemnior est et communior et verior, prout credo.
Primus enim modus non videtur esse verus (d), quinque enim ponit impossibilia, prout credo. Quorum primum est quod universalitas sit in actu et hoc distincta ab essentia particularium; secundum vero est quod aliquid sit compositum ex principiis universalibus; tertium vero (e) quod huiusmodi universalia (f) sint in particularibus et hoc solum (g) illo modo essendi in quo (h) superiora dicuntur esse in inferioribus; quartum autem (i) quod universale hoc (k) sit similitudo individuorum in qua sibi (l) assimilentur; quintum vero quod generetur (m) ad generationem individuorum et hoc resultando ex eis et quod corrumpatur (n) ipsis corruptis.
Primum quidem est impossibile, ut (o) videtur. Si enim universale est in actu, oportet quod cadat sub generalibus divisionibus entis; quod enim non cadit sub generalibus divisionibus (p) entis nullo modo (q) est sub ente, quia membra divisionis sufficienter accepta convertuntur cum ente diviso. Inter alias autem divisiones entis hae dividunt ens generalissime acceptum (r): scilicet finitum et infinitum, causatum et non causatum (s), dependens et independens, aeternum et non aeternum, corruptibile et incorruptibile, simplex et compositum, vivens et non vivens, potentia et actus, operans et non operans seu potens (t) operari et non potens, spirituale et corporale seu extensum et non extensum, simpliciter et secundum quid, ens per se et ens in alio, substantia et accidens seu substantiale et accidentale, idem et diversum, unum et multa.
Oportet igitur quod universale, si est actu (a), sit finitum aut infinitum (b). Si autem (c) est finitum, tunc non est universale; quia universalis ratio est quod, quantum est de se, possit esse actu in infinitis nec est defectus a parte eius. Si autem habet essentiam finitam, habebit et potestatem existendi (d) in aliis et continendi ea finitam; et tunc in tot poterit esse actu quod simul cum illis non poterit esse in pluribus; cum etiam universale abstrahat ab hic et nunc et ab omni limitatione omnis individuationis; necessario erit simpliciter infinitum; et tamen isti qui hoc ponunt volunt alibi quod praeter solum Deum nihil possit esse infinitum in actu; et credo quod vere, sicut suo loco alibi est ostensum.
Erit etiam aeternum, quia (e) secundum rationem suam est abstractum ab omni tempore et ab omni (f) mensura durationis limitata, sive a parte ante (g) sive a parte post, et quia quantum erit (h) de se, posset esse in individuis (i) ab aeterno et praesentialiter attingere totam aeternitatem, quia per accidens omnino (k) respicit eius ratio prius et posterius nec est defectus a parte suae rationis quin habeat ista (l). Si autem non esset aeternum, nullo modo possent competere ista (m) sibi, et maxime secundum istos qui volunt alibi quod nihil praeter Deum possit esse aeternum et maxime sine successione; et credo quod vere, sicut alibi est ostensum ubi tam secundum istos quam secundum veritatem est probatum quod omne (n) tale est independens et increatum et omnino (o) incorruptibile.
Erit etiam universale simplex aut compositum; et quidem ex praemissis (p) conditionibus sequitur quod sit simplicissimum (q), quia nulli composito praemissae conditiones convenire (r) possunt. Tamen (s) secundum eos ipsa sunt composita; et hoc ipsum oportet quod ponant, quia universale quod est species constituitur ex genere et (t) differentiis et universale individuorum compositorum (u) habet intra se rationem universalem partium seu principiorum componentium ipsum individuum; unde universale substantiarum comprehendit materiam et formam universaliter accepta (a) et universale quantitatis vel continui (b) et discreti comprehendit necessario rationem partium illarum sine quibus non est intelligere continuum nec divisum nec divisibilitatem. Si autem in universalibus est dare compositionem per se et (c) secundum propriam rationem; ergo et dissolubilitatem erit dare in eis (d) secundum propriam rationem, et erit (e) ibi dare materiam infinitam informatam forma universali et infinita quae habebit omnem rationem per se convenientem materiae. Et ita conveniet ei quod per se sit mobilis a variis formis ad formas varias; et sic in universalibus per se et secundum se poterit esse motus, sicut et (f) in particularibus; et erit (g) dare in eis eandem naturam duplicatam (h), duas relationes oppositas respectu eiusdem habentem, nam animal (i) universale erit pars constitutiva hominis; et tunc erit in eo sicut pars constitutiva in suo toto et nihilominus erit ibi animal genus hominis, quod erit in homine solum sicut totum in parte subiectiva. Quomodo etiam idem animal universale erit simul pars hominis et asini simul contractum per plures differentias et cum hoc manens illimitatum? erit etiam dare in eis mutuas inclinationes et unibilitates et breviter omnia quae requiruntur ad huiusmodi compositiones.
Universale etiam (k) rerum vivarum sensitivarum et intellectualium habebit vitam universalem et intellectum et voluntatem etiam liberam, sapientiam et amorem universalem et omnes habitus et operationes et passiones universales, omnibus enim (l) istis est dare species et genera; et erit amor universalis in voluntate universali sicut in subiecto et operationes universales quae sunt species et genera operationum particularium, ut (m) intelligere et sentire, nutrire (n), generare, augere, movere qualitercunque specificate accepta erunt a potentiis universalibus sicut a principiis operativis.
Et ex omnibus istis sequitur quod vere erit ibi potentia et actus, licet ex divisione ipsa hoc ipsum necessario ponere cogantur (o); quia aut erunt actus purus aut potentia pura aut composita ex utroque.
Ex praemissis etiam sequitur quod erunt operantia et potentia (a) operari et tamen nihilominus ratione coguntur ponere contrarium; quia operationes et passiones, actus (b) et habitus non possunt esse nisi circa singularia et in singularibus; et e (c) contrario ubi est dare veritatem plenam et actualitatem formarum et materiarum, ibi est necessario dare potestatem agendi et patiendi.
Universale etiam hominum habebit corpus habens cor et cerebrum et ceteras partes cum perfecta organizatione et compositione partium sic ordinatarum (d) universaliter sicut in homine particulari particulariter; et illud corpus erit vere vegetatum, sensificatum, et (e) breviter, omnia habebit quaecunque corpori humano possunt attribui universaliter; unde habebit quantitates, continuitates, dilatationes, divisiones, diminutiones, aggregationes, rarefactiones, condensationes, asperitates, caliditates universales et breviter omnes corporales transmutationes et proprietates quorum particularia particulari corpori competere possunt; erit enim in huiusmodi universalibus compositio et aggregatio omnium praedicamentorum universaliter, sicut est in particularibus particulariter.
Erit etiam universale (f) ens simpliciter aut secundum quid, et quidem (g) ex praemissis (h) conditionibus sequitur quod sint entia perfectissima et (i) magis quam particularia, quanto maiorem ambitum essentiae et potentiae habent et quanto magis sunt abstracta a (k) conditionibus limitantibus et contrahentibus et ab omni mobilitate (l), motu et successione. Quaecunque etiam habent actum seu formam simpliciter et non secundum quid ipsa sunt simpliciter entia (m). Sed universalia sunt huiusmodi, quia (n) tota ratio formae et totius (o) speciei et omnes definitiones entium ita perfecte et simpliciter conveniunt universalibus sicut et particularibus, immo principalius convenient eis et magis per se et primo.
Et ex iis et (p) praemissis sequitur quod sint per se entia et non in (q) alio, saltem universalia substantiarum; cum enim materiae non competat esse in alio et ipsa per se habeant materiam universalem sibi propriam, cum etiam non vere sint substantiae, nisi sint per se entia et cum habeant omnia quae exiguntur (a) ad per se existendum (b), scilicet formam et materiam: non erit (c) dare quare non sint per se entia. Ex quo etiam non potest eis competere esse in alio nisi forte illo modo essendi in quo superius est in (d) inferiori: ergo irrefragabiliter (e) sequetur quod secundum omnes alios modos habeant per se et in se existere et (f) ita quod vere habeant rationem suppositi; quia non omnis modus essendi in aufert hanc rationem per se existendi, quia non esse in loco, sed solum esse in alio sicut pars in toto aut sicut accidens in subiecto, et ad (g) minus non aufert (h) esse in alio sicut totum in parte, sed potius, ut (i) videtur, concludit (k) quia suppositum quodammodo se habet tanquam totum ad ea quorum est suppositum; quamvis et (l) iste modus essendi in realiter (m) nihil ponat, sicut infra tangetur.
Erit etiam ipsis individuis (n) substantiale aut (o) accidentale; alias se habebit ad ea sicut una substantia ab eis quantum ad esse et essentiam distincta et separata. Essentiale autem non potest esse, quin aliquo modo faciat ad constitutionem et complementum essentiae particularis; quod esse-non potest (p), nisi esset particulare, quia particulare non constituitur nisi ex particularibus; et quomodocunque esset eis (q) essentiale, tunc individuum non haberet totam suam essentiam distinctam ab essentia universali nec omnia principia constituentia essentiam individui (r) essent distincta a principiis constituentibus (s) essentiam universalem. Accidentale autem esse non potest, quin amittat (t) rationem universalis; tum quia superiora essentialiter et in quid praedicantur de inferioribus nec possunt intelligi sine eis; et (u) quia accidens non habet maiorem ambitum (v) quam suum subiectum, unde non potest esse extra ipsum.
Erit etiam universale huiusmodi omnino idem cum suis individuis aut omnino diversum aut partim idem et partim diversum. Si autem est (a) omnino idem, tunc praedicta positio omnino (b) evacuatur. Si autem omnino (c) diversum, tunc universalia nihil facerent ad intellectum rerum individualium nec ad constitutionem earum (d) falsoque praedicabuntur de eis falsumque erit quod deflnitio hominis et huius hominis sit (e) eadem. Et tamen in dictis huius positionis includitur quod sint (f) omnino distinctae (g) aeque aut amplius quam accidens a subiecto aut quam essentia materiae ab essentia suae formae; ponit enim universalia habere (h) suam essentiam universalem et sua principia universalia (i) et essentiam individui singularem cum suis principiis; nec vult quod universalia intrent essentiam individui tanquam partes eius (k) constitutivae, immo potius quod ipsa causentur (l) et resultent ab ipsa (m) essentia individuali; et ita oportet quod distinguantur ab ea sicut effectus a sua causa. Ratio nihilominus ad hoc cogit quod si ponantur in actu, quod sint perfecte diversa a suis individuis; essentia enim et definitio aliqua habita universaliter et participata particulariter non est habita univoce sed analogice (n); sic autem se haberet universale ad suum singulare quod haberet rationem suae definitionis universaliter et secundum suum totum (o) ambitum et primo et per se, particulare autem particulariter et non secundum totum eius ambitum et secundario. Si etiam universale (p) est similitudo resultans ab individuis, tunc (q) different (r) analogice, modo tamen contrario (s); quia omnis similitudo resultans ab alio (t) participat rationem eius a quo resultat semiplene (u) et per posterius et omnino analogice, sicut alibi est ostensum. Et hoc vult Dionysius, libro De divinis nominibus, capitulo 2 (v) circa finem (1). Et tamen posito quod essent univoca; oporteret quod haberent iterum aliquod universale commune utrique et superius ad utrumque et resultans ex eis. Si autem est partim idem et partim diversum, hoc non potest esse nisi tribus modis: aut quia habet (x) totam essentiam individualem et ultra hoc aliquid addit; aut quia non dicit totam essentiam individualem sed aliquam partem eius, nihil tamen addendo; aut quia est compositum ex aliqua parte essentiae individui et ex aliquo alio addito quod non est de essentia individui. Et quidem (a) quantum ad illud quod habebit intra se de essentia individui, sive totam sive partem eius, semper habebimus propositum; quantum vero ad illud aliud quod erit alienum ab essentia individui nihil faciet ad intellectum vel scientiam eius nec ad constitutionem nec secundum illud poterit de (b) eo praedicari; et tamen certum est quod universalia nihil addunt ad essentiam individui secundum modum intelligendi nostrum (c), sed per hoc solum distinguuntur ab individuo quod non includunt in sua ratione conditiones individuales; non est (d) etiam possibile (e) in eis intelligere compositionem huiusmodi, sicut faciliter multis viis potest ostendi.
Erit etiam universale simul unum et multa et etiam quodlibet individuum eius; erunt enim multi homines et multae humanitates in homine singulari et erit hic homo et praeter hoc erit homo; et secundum quodlibet istorum habebit aliam et aliam humanitatem et animalitatem et corporeitatem et aliam substantiam; homo etiam universalis habebit animalitatem partem sui, et ultra hoc erit aliud animal quod erit totum universale et ad ipsum et ad asinum; et fere omnia inconvenientia quae ostendit Aristoteles (1) sequi de universalibus seu ideis videntur sequi ad positionem istam.
Secundum etiam, scilicet quod universale sit compositum (f) ex principiis universalibus, ex prioribus divisionibus entis et specialiter ex ilia de simplici et composito apparet esse inconveniens; et hoc ipsum posset ostendi ex divisione unius et multi.
Tertium autem, hoc scilicet quod universalia sint in particularibus, et hoc solo illo modo essendi in quo superiora dicuntur esse in inferioribus, licet ex praemissis satis apparere possit impossibile, nihilominus tamen sequitur quod infinitum erit in finito; et cum ratio universalis non sit maior in omnibus individuis simul acceptis quam in uno solo — ita enim perfecte est tota ratio hominis in homine isto sicut in omnibus simul, nihil enim additur ad rationem eius per hoc quod est in hoc et in illo, nec ambitus suae existentiae actualis qua actu existit in pluribus includitur in ratione eius, sed solum potestas existendi quam totam habet, ubicunque (a) sit —: oportet quod quicquid est eius contineatur perfecte et totaliter a quolibet individuo suo, ita quod sicut Deus totus est ubique, sic et ipsa sit (b) in suis individuis. Si etiam tota essentia universalis et totum quicquid est eius non esset in (c) hoc individuo, tunc aliquid de ipso universali deesset huic individuo; cum etiam universale de se sit abstractum ab hic et nunc, videtur quod non solum extendat se ad existendum in hoc vel in illo, sed (d) etiam erit in omnibus rebus; et ita humanitas esset in terra et in omnibus quae in terra sunt et in caelo et in omnibus caelestibus; licet enim possit dici quod non potest esse nisi in suis individuis nisi solum per accidens, quia alia loca non conveniunt ei nisi per sua individua: tamen qui considerat rationem universalis essentiae et naturae videbit ibi esse magnitudinem infinitam necessario attingentem omnia et impossibilem circumcludi a quocunque finito.
Item quomodo illud quod est in me potest omnino idem esse in uno (e) alio qui nullam habet ad me contiguationem? erit enim unum et idem universale ut existens in hoc omnino distinctum et separatum a se ipso existente (f) in alio; nullam enim rem ponimus posse esse in pluribus rebus aut (g) in pluribus partibus loci, nisi ilia habeant inter se aliquam contiguationem aut aliquam coniunctionem contiguationi aequivalentem, sicut est in spiritualibus. — Item, omne quod vere est in aliquo oportet quod aliquo modo adhaereat (h) ei sive inhaerendo sive solum assistendo. Nullum autem istorum potest dari huic modo essendi in. Universale enim nulli parti sui individui assistit vel inhaeret et ita per consequens nec toti; non enim totum dicit ita aliud a suis partibus aut habet aliquam potentiam receptivam aliam a potentia partium quod aliquid possit ei (i) assistere vel inhaerere, ita quod nullo modo assistat vel inhaereat alicui partium suarum nec omnibus in simul aggregatis; universale enim hominis non poterit esse in manu vel in capite nec in anima nec in corpore nec in ambobus insimul acceptis; quia tunc aut totum esset in corpore aut totum esset in anima aut una pars eius in corpore et alia in anima. — Si etiam universale non inhaeret suis inferioribus, sed solum assistit eis: tunc ipsum est vere in se ipso existens, ita perfecte habens existentiam substantialem distinctam a suo individuo sicut locatum a loco et etiam perfectius; quia ista saltem in recipiendo se mutuo aliquid patiuntur. — Item, illud quod nullo modo inhaeret alteri ut subiecto aut ut materiae aut saltem ut patienti habet necessario in se ipso existentiam absolutam.
Quartum autem, hoc scilicet quod universale sit similitudo suorum individuorum in qua sibi invicem assimilentur, aut (a) videtur nihil dictu aut impossibilia implicare. Secundum istos enim unum individuum non assimilatur alteri in sua essentia individuali nec secundum eam; ergo ex hoc solum sunt sibi similia, quia unum et idem universale est in eis; et hoc magis deberet dici identitas vere realis quam sunt sibi eadem in aliquo quod vere est in hoc et in illo idem numero eo modo saltem quo Deus dicitur esse in hoc et in illo idem numero. — Praeterea, cum res non assimilentur (b) sibi nisi in formis suis aut in materia, et (c) universale non sit forma nec materia individui nec aliquid inhaerens ei: non video quomodo in eo et per eum individua possint dici sibi similia. Non enim una creatura est alteri similis per hoc quia idem angelus vel Deus est in eis, nisi forte dicatur quod universale est forma universalis sui individui. Sed hoc nihil est dictu; sumitur enim hic nomen formae aequivoce, ita quod nomini formae in hoc loco nullum est dare intellectum proprium qui faciat ad propositum; non enim in materia universali erit vere forma informans et perficiens materiam particularem nec aliquod individuum erit vere materia informata a suo universali nec erit constitutum per ipsum in aliquo formali actu essendi. Et si esset, tunc ex ipso et suo universali constitueretur quaedam tertia natura, sicut vere constituitur ex materia et forma; tunc etiam universale vere inhaereret (d) individuo suo, sicut forma vere inhaeret materiae suae, et (e) adaequaretur eidem, sicut forma adaequatur suae materiae.
Item, quaecunque assimilantur sibi in tertio prius oportet quod ipsa assimilentur et sint similia illi tertio; alias non sibi assimilantur in illo; ergo quodlibet individuorum erit simile suo universali et per eandem rationem erunt similia in tertio et sic in infinitum. — Item, si individua sunt sibi similia in suo universali, tunc posito quod per divinam virtutem impediatur quod ab individuis non generetur aliquod universale — quod, si est per resultationem ab eis, nullus sani intellectus negabit Deum posse hoc facere —; tunc, inquam, non essent individua eiusdem speciei sibi substantialiter similia nec eiusdem speciei, nec iste homo et ille posset tunc dici homo aut animal, ita quod homo simul et eodem modo de utroque praedicaretur. Cum etiam intellectus possit intelligere quodcunque sine illo a quo nullo modo dependet et sine illo quod non intrat essentiam eius; tunc intellectus posset intelligere omnia individua eiusdem speciei sine suis universalibus secundum suas proprias essentias individuales; et tunc secundum hanc intelligentiam non intelligeret ea sibi esse similia nec aliquam unam rationem intelligeret in eis: unde non intelligeret tunc unam rationem humanitatis in duobus hominibus. Quod unusquisque secum diligenter pertractans, sicut credo, inveniet esse falsum.
Quintum vero, hoc scilicet quod generetur a suis individuis et hoc resultando ex eis et (a) quod corrumpatur ipsis corruptis, ostendit consummationem omnis impossibilitatis et contradictionis. Omne enim quod de novo generatur et exit (b) in esse prius non erat et maxime quando ipsa essentia generatur, sicut est in iis quae generantur per resultationem. Homo igitur universalis non erat in alio homine, ex quo de novo est generatus ex isto homine. — Forte dicetur quod ex nullo individuorum suorum generatur simpliciter, sed solum generatur in hoc. Sed hoc nihil est, quia generatio principalius respicit ipsum genitum quam locum suae generationis seu quam alias circumstantias eius; quod enim secundum se non generatur nullo modo generatur in hoc; non enim additio huius quod dico « in hoc » est additio distrahens vel diminuens a veritate generationis. Si etiam ipsum universale secundum se non generatur: tunc ipsum dici « generari in hoc » non erit aliud nisi quod adgeneratur sibi haec conditio quae est in hoc aut quia ipsum individuum efficitur sibi de novo praesens; per nullum autem istorum posset dici resultare a suis individuis nec esse similitudo eorum. Et idem sequitur de corruptione, contrario tamen modo; quia quod (a) corruptum est et maxime secundum essentiam suam ipsum est vere non ens; et ita corrupto uno homine annihilaretur simpliciter totus universalis homo.
Item, nullus effectus potest esse latioris ambitus et altioris quam sua causa, maxime illi qui secundum essentiam et esse sunt a sua causa, sicut sunt similitudines resultantes. Ex particulari igitur non resultabit nisi similitudo particularis. — Item, omnis similitudo resultans est aliqua forma facta in certo patiente et subiecto (b); non enim aliquid potest fieri ab agente creato nisi in certo patiente et subiecto. Erit ergo materia universalis, et omne universale vere forma, vere inhaerens et informans patiens in quo est recepta et illi patienti erit accidentalis, quia nulla forma substantialis potest exire per resultationem ab agente creato, sicut alibi est probatum, quamvis sit similitudo formae substantialis; quia per illam non poterit subsistere in actu subiectum eam recipiens. — Item, illud a quo resultat similitudo est vere causa efficiens eius; et ita materia erit causa efficiens suae similitudinis. — Item, impossibile est quod ab agente creato generetur substantia secundum materiam suam et formam et hoc non (c) de aliquo; hoc enim esset vere creatio, sicut alibi est probatum. Secundum hoc autem ex individuis generabuntur substantiae universales tam secundum materiam suam quam secundum formam et non de aliquo materiali. — Item, nullum agens, in quantum agens, est patiens; sed totum individuum secundum omne quod habet particulare est generans universalia; ergo non poterunt esse in ipso, saltem in quantum ex eo resultant. — Item, impossibile est unum et idem secundum totam suam essentiam generari uno et eodem modo (d) et immediate a pluribus causis non sibi invicem coordinatis nec in eodem tempore existentibus; sed secundum hoc tota essentia universalium generabitur uno et eodem modo et immediate a quolibet suorum individuorum etiam non simul existentium.
Item, nulla essentia creata potest habere plures substantificationes nec plura esse et ita nec plura supposita; secundum hoc autem una et eadem essentia universalis hoc habebit, quia in quolibet individuorum suorum habebit aliud esse et aliam substantificationem et (a) aliud suppositum. — Item, nullum agens creatum secundum unam et eamdem virtutem potest agere duos effectus immediatos omnino diversorum generum; sed secundum (b) hoc eadem lux et idem calor et quaelibet virtus activa particularis habebit effectus immediatos diversorum generum, scilicet similitudinem universalem et similitudinem (c) particularem per quam movent res particulares. — Item, nihil generat aliquid secundum illud quod est sibi dissimile et quasi oppositum; ergo (d) individualis essentia non generabit universalitatem secundum aliquid individuale. — Item, individuum magis est distinctum ab alio individuo quam idem seu simile; ergo magis debet generare dissimile quam simile; et cum per suam essentiam singularem nullo modo sit simile alteri individuo secundum istos: tunc secundum eam potius debebit generare universale dissimile quam simile. — Item, sicut ab isto et illo homine resultabit species, scilicet homo universalis: ita a specie hominis et asini resultabit genus, scilicet universale animal et ab illo suum genus et sic usque ad supremum; et ita Sortes erit homo per humanitatem individualem et ultra hoc erit homo universalis per humanitatem universalem et habebit intra se tres animalitates, scilicet individualem et animalitatem quae est pars hominis universalis et animalitatem quae resultabit ab homine universali, et habebit tot substantias quot sunt genera et species in praedicamento substantiae. — Haec et (e) alia inconvenientia videntur implicari in hac positione; quae si vere implicantur, haec positio non solum est falsa, sed et omnium principiorum metaphysicalium fere destructiva et naturalium et multa implicans fidei catholicae contraria.
Secunda etiam positio consimilia implicare videtur. Si enim universalia extra sua (f) individua habent aliquod esse secundum quod et fuerunt antea et manent postea: secundum hoc esse nihil sunt de essentia individuorum nec praedicantur de eis nec aliquid valent ad cognitionem et constitutionem eorum, immo erunt omnino aliae essentiae nihil spectantes ad ista individua nec cum eis aliquam univocationem habentia nec aliquo modo aliquid quod sit in (g) individuis poterit esse idem cum illis universalibus quae sunt extra individua in illo esse habitudinali. — Illud etiam esse habitudinale aut est aliquid creatum aut non et aut fundatur in aliquo ente creato aut non et aut sunt de ilia potentia seu de illo esse habitudinali educibilia in actum aut non et aut sunt infinita et aeterna aut non: et quamcunque partem divisionum istarum concesseris, inconvenientia magna sequuntur (a), sicut pertractanti faciliter patere potest, Et idem est (b) de aliis divisionibus superius nominatis. — Si etiam non sunt in actu, sed solum in potentia, tunc per tale esse non poterit veraciter dici homo esse animal omnibus individuis destructis, sed tantum hominem posse esse animal; et tamen (c) ratio huius positionis potissima fuit verificatio propositionum necessariarum, ut istius « homo est animal » et consimilium quae videntur esse verae omnibus individuis destructis sicut et ipsis existentibus et verificatio habitudinum generis ad speciem et superiorum ad inferiora super quibus fundantur consequentiae scientiae. Et tamen si ipsa non sunt actu, sed solum in potentia (d): tunc nec habitudines eorum et consequentiae erunt, actu, sed solum in potentia, nec propter talem existentiam poterunt esse causa et materia scientiarum in actu, sed solum in potentia. Et si propter hoc esse essent verae propositiones praedictae et habitudines, si Deus destrueret illud esse aut si non creasset — quod nullus catholicus nec sani intellectus negabit Deum posse —: tunc non essent verae (e) huiusmodi propositiones et habitudines nec intellectus earum. Cum etiam Deus posset facere individua non faciendo universalia in illo esse potentiali: tunc de individuis nulla talis praedicatio nec habitudo nec scientia esset vera, quamvis rationes ipsae quantum valeant in respondendo ad articula tangetur. Responsiones autem quae contra istam positionem (f) possunt fieri non amplius pertracto, quia ex (g) rationibus factis ad alteram positionem potest patere via et modus deductionis earum.
[Solutio Obiectorum]
Ad primum igitur dicendum quod prima propositio est falsa. Non enim aliqua sibi assimilantur in aliquo tertio, nisi (a) illud tertium accipias secundum intellectum tantum aut per (b) modum exemplaris eo modo quo omnia ideata ab eadem idea possunt dici sibi esse similia in illa. — Quod autem dicitur post, quod individua non sunt sibi similia in natura propria; si sit sensus quod non assimilantur sibi in ea tanquam in alio tertio communiter ab eis participata, vera est. Sed similitudo non exigit tale tertium, immo potius contrarium. Unde individua possunt dici sibi similia in natura propria, quia natura propria (c) unius est talis qualis alterius, et amplius non exigitur ad rationem similitudinis; non enim exigitur quod similia participent aliquid idem secundum rem, sed quod unum participet vel sit tale (d) quale alteram est aut quale participat. Illud ergo in quo sunt similia potest et debet esse distinctum realiter in eis, sed tamen non difforme seu dissimile, sed (e) uniforme et simile. — Quodsi dicatur quod omne simile est simile alteri per aliquid quod participat et ita, si essentia unius est similis alteri, aliquid participat in quo est ei similis et sic in infinitum, si illud per quod sunt similia non debet esse idem in utroque secundum rem, sed (f) solum simile: dicendum quod non omne simile est simile per aliquid participatum, immo omnes formae sibi similes sunt sibi similes per se ipsas. Quod ex hoc apparet: quia ipsis solis intellectis, ita quod nihil aliud ab intellectu apprehendatur intelligentur sibi esse similes et uniformes; et omni alia similitudine seu essentia ab eis divina virtute vel per intellectum amota seu circumscripta, adhuc essent sibi similes et secundum rem et secundum intellectum et eiusdem speciei.
Ad secundum dicendum quod quando res intelliguntur esse universales secundum modum intelligendi solum, res non intelliguntur aliter quam sint; sed bene intelligerentur aliter quam sint, si intelligerentur habere universalitatem, prout sunt extra intellectum; hoc autem intellectus non facit. Ut autem hoc clarius eluceat, sciendum quod intellectus non solum potest distinguere inter ea quae sunt subiecto, tempore et loco distincta, sed et inter ea quae sunt inseparabilia, et non solum inter ista, sed etiam inter duas rationes quae in re nullam habent distinctionem, licet utraque veraciter sit in re; sicut in Deo distinguit rationem intellectus a ratione voluntatis et in Patre (a) rationem productivam Filii a ratione productiva Spiritus Sancti. Sive igitur individuatio et individuantia sint inseparabilia ab essentia individuata, sive omnino sint eadem, diversas tamen rationes eiusdem rei dicentia: intellectus poterit distinguere inter rationem essentiae et inter rationem individuationis suae; non quod intelligat unum esse sine altero aut posse esse, sed per hoc quod intelliget unum non esse aliud aut unam rationem non esse aliam, licet sint eadem res, et per hoc quod intelliget unum non intelligendo aliud. Inter diversas enim rationes, quamvis sint idem secundum rem, potest cadere ordo secundum intellectum, sicut inter (b) rationem entis et substantiae et sicut in Deo inter rationem intellectus et voluntatis; unum enim cadit prius in intellectu quam reliquum, quia voluntas intelligitur se habere per additionem ad intellectum et per posterius; et talium primum potest intelligi ab intellectu absque hoc quod aliud apprehendatur. Sic autem se habet ratio individuationis ad rationem essentiae, sive sit eadem realiter cum ea sive differens. Et ideo ratio essentiae potest intelligi absolute non cointelligendo suam individuationem nec cointelligendo aliquem respectum eius ad hoc individuum vel ad hic et nunc. Et in tali ratione sic intellecta intellectus non apprehendit aliquam distinctionem et ideo, cum pluribus attribuit eam secundum hunc modum intelligendi, videtur unum et idem attributum esse pluribus, licet bene videat intellectus quod non propter hoc aliquid unum secundum (c) rem et veritatem est attributum pluribus. Et ideo vere potest eam dicere ut unam et indifferentem, in quantum est sic intellecta, et unitate tali quae non est aliud quam privatio distinctionis et individuationis in apprehensione eius seu privatio distinctionis et individuationis in ipsa respectu talis actus et talis modi intelligendi; intelligitur enim non (d) cointellecta distinctione et individuatione quam habet in re (e). Dicere autem eam sic unam et dicere eam universalem idem sunt omnino. Ex hoc autem non sequitur quod res secundum veritatem sit universalis aut quod intellectus intelligat eam realiter esse universalem, sed solum quod intelligat eam (a) esse universalem prout est sic intellecta et prout est intellectui tali modo obiecta. Unde etiam ex hoc non sequetur quod in intellectu sit aliqua vera universalitas, sed solum quod aliquid repraesentetur quasi universale (b) ab actu et specie intellectuali quasi universale et hoc modo dicto.
Ad tertium dicendum quod aliud est dicere quod humanitati et consimilibus conveniat secundum rationem suam non differre in pluribus et aliud quod per eam non convenit ei differre in pluribus; sicut quamvis per humanitatem non conveniat mihi esse album, non tamen propter hoc per humanitatem convenit mihi non esse album aut esse non album (c); quia si sic, tunc nunquam posset aliquis homo esse albus. Minor igitur praedictae rationis est falsa, nisi forte dicatur quod convenit ei non differre, prout est sic intellecta. Non est etiam verum quod una et eadem ratio humanitatis secundum rem sit in hoc et in illo, sed solum secundum intellectum, et hoc non nisi modo praedicto. — Quod autem supposui quod secundum talem rationem non conveniat sibi differre, non ex hoc praeiudicatur illi opinioni quae vult rationem individuationis omnino esse idem realiter cum ilia, quia tunc diversis viis potest utrumque verificari, quod scilicet secundum se non conveniat sibi differre et quod secundum se conveniat ei; sicut et utraque istarum diversis rationibus vera est, ista scilicet « intelligere Dei, in quantum intelligere, est suum amare » et eius opposita, haec scilicet, « intelligere Dei, in quantum intelligere, non est suum amare » (d), sicut alibi est ostensum. Posito etiam quod secundum se non conveniat ei differre, non propter hoc sequitur quod ipsa non sit vere differens, sed solum quod differentia quam habet non convenit ei per talem rationem, sed si convenit ei, convenit ei per aliam.
Ad quartum dicendum quod sicut intellectus distinguit inter duas rationes quae secundum rem non habent inter se diversitatem realem seu essentialem et sicut duae tales rationes possunt habere inter se ordinem prioritatis et posterioritatis per respectum ad intellectum quem non habent in re; ita et possunt ex tali modo intelligendi consimiles praedicationes, consequentiae et habitudines formari. Unde in Deo secundum modum intelligendi non sequitur « est ens, ergo est sapiens », sicut sequitur « est sapiens, ergo est ens », ratio enim sapientiae se habet ad rationem entis per modum addentis et contrahentis et ita per modum inferioris et posterioris. In nobis etiam nullus sani intellectus dicet quod sapientia secundum rem addat aliquid ad rationem essentiae (a), quia sic in ea esset compositio essentiae et sapientiae et in illo etiam quod adderetur; quia ipsum haberet rationem essentiae et ultra hoc rationem specialis essentiae, utpote talis vel talis, et sic esset processus in infinitum. Et idem est in omnibus aliis accidentibus et rebus. Et tamen intellectus intelligit rationem sapientiae et cuiuslibet specialis essentiae se habere per modum additionis inferioris et posterioris ad rationem essentiae communiter et absolute acceptae.^ Unde non (b) sequitur, « istud est essentia, ergo est sapientia », et sic de aliis. Quamvis igitur in re non sint tales habitudines, est tamen ibi aliquid unde intellectus potest eas formare et intelligere; quia in re est pluralitas rationum quae etsi secundum se non habeant differentiam neque ordinem et ita nec realem habitudinem, habent tamen per respectum ad intellectum, hoc est dictu: etsi in se non habeant, aptae natae sunt sic intelligi, in tali scilicet habitudine et in tali ordine. Sunt igitur in rebus tales habitudines, ad minus secundum aptitudinem intelligibilitatis; quamvis aliquando, ubi est realis diversitas, sint secundum veritatem et plenam actualitatem. Non igitur erit in talibus nugatio, quia nugatio non fit ex identitate significati realis, sed ex identitate rationis significatae; alias omnes praedicationes de Deo factae essent nugatoriae. Sortes autem et Sortes non solum habent idem significatum secundum rem, sed etiam secundum rationem, quod non habent Sortes et homo. Non etiam erit ibi habitudo convertibilitatis secundum modum nitelligendi et secundum aptitudinem intelligibilitatis, quamquam, prout sunt in re, essent omnino idem et convertibilia, sicut ex supradictis patet; et ideo non oportet quod cessent loci et habitudines inferiorum ad superiora et e contrario.
Et per hoc patet ad septimum. Licet enim cum dico « Sortes est homo », praedicem omnino idem secundum rem, non tamen omnino idem secundum rationem; et ideo non oportet quod eadem sit praedicatio « Sortes est homo » et « Sortes est hic homo », quia praedicatio plus respicit rationem quam realem identitatem; et quamquam esset eadem praedicatio, quantum ad rem, nihilominus tamen esset diversa secundum rationem. Si autem individuatio non realiter differt ab essentia individuata, tunc facilius patet quod dicitur.
Ad quintum dicendum quod si noster intellectus potest distinguere et distincte apprehendere diversas rationes in una simplici essentia per omnimodam indifferentiam comprehensas, multo magis hoc potest divinus intellectus; et ideo alia potest esse idea hominis et huius hominis, ita tamen quod non intelligas eas sic distinctas sicut ideam hominis et lapidis. Sed sicut in intellectu nostro (a) ratio sapientiae se habet per additionem ad rationem entis seu essentiae: sic idea huius hominis ad ideam hominis; addit enim ad (b) ideam hominis rationem individuationis per quam iste homo et iste. Et ideo una est idea hominis et omnium hominum, in quantum homo; alia tamen et alia ipsorum, in quantum isti et individui, quamquam non totaliter alia et alia, sed solum quantum ad rationes individuationum additas ad rationem hominis. Nec intelligo per hoc quod in Deo sit alietas idearum secundum rem, sed solum eo modo quo (c) in eo ratio sapientiae dicitur alia a ratione amoris. — Ad id etiam quod dicitur quod in ideis non ponitur diversitas nisi ratione diversitatis convocatorum seu ideatorum: si loquaris de diversitate reali, non est verum; quia res antequam essent, nullam habebant (d) diversitatem realem, nec divinum intelligere et velle haberent diversas rationes respectu eiusdem, obiecti creati. Sufficit igitur in ideatis diversitas intelligibilis et diversitas rationis ad alietatem idearum, quia etiam in nobis ad diversificationem habituum et potentiarum sufficit frequenter diversitas solius rationis obiectivae; sicut apparet, quando intelligimus et amamus Deum, cum in obiecto divino nulla sit diversitas realis.
Ad octavum dicendum quod eo modo quo universale dicitur esse unum in pluribus dicitur esse (e) ubique et semper, quia accipitur ab intellectu ratio eius, non cointellecta individuatione (f) nec conditionibus individualibus quae sunt hic et nunc. Et ideo ipsum, in quantum est sic intellectum, intelligitur ut potens esse ubique et semper, non tamen propter hoc intelligitur (a) quod ita sit secundum rem. Potest autem de eis esse scientia, quamvis non sit actu; quia ad existentiam scientiae non exigitur necessario quod ipsum scitum sit actu; alias Deus non habuisset scientiam rerum, antequam essent, nec multarum quae nunquam erunt nec fuerunt. Sed sufficit quod ipsa scita sint repraesentabilia a scientia per modum entis. Non tamen simpliciter concedo quod de eis solum sit scientia.
Ad nonum dicendum quod Aristoteles in praedicamentis sicut et in omnibus logicalibus multa tradit modo logicali et intentionali sen secundum modum intelligendi et loquendi plus quam modo reali et metaphysicali. Et secundum hunc modum conveniens est distinctio primae substantiae et secundae; quia secunda fundamentum intelligibilitatis habet in re, complementum in intelligentis intentione, sicut est divisio entis in universale et particulare. Et ideo neutra earum est fictitia, immo vera quantum ad modum secundum quem datur.
Ad decimum dicendum quod argumentum hoc fere tantum est contra illos qui ponunt quod individuatio addat ad essentiam speciei individuatam quam (b) contra illos qui ponunt quod nihil addat realiter differens; quia illi qui ponunt quod addat non ponunt quod addat tale quod possit esse causa omnium accidentium communium, quia cum accidentia communia in pluribus individuis et diversarum specierum inveniantur, oportet quod in eis habeant causam communem seu eiusdem rationis. Materia etiam per hoc quod est haec et individua non potest poni causa (c) essentiae specificae seu quidditatis accidentium communium, etiam posito quod hoc posset esse, in quantum materia. Dicendum igitur quod propriae passiones quae sunt in hoc individuo sunt individuales, sicut et accidentia communia quae sunt in eo; et ideo oportet utramque habere causas individuas quas credo esse diversas naturas formales et diversos informandi modos. Accidentia autem quae vere sunt communia oriuntur, ut credo, a vario informandi modo, propria vero ab ipsis naturis formalibus; quamvis omnia accidentia quae respectu aliquorum subiectorum sunt communia respectu aliquorum aliorum fortassis sint propria, ut album respectu hominis vel animalis est commune, respectu alicuius complexionis seu mixtionis elementalis (a) fortassis est proprium. Nec tamen dico quod sit necesse quod diversae passiones sint a diversis naturis, quia hoc aliquibus non placet. Sed hoc habet alibi discuti; non enim est contra propositum, sive sic sit sive sic.
Ad undecimum dicendum quod non credo quod Aristoteles velit (b) dicere quod universalium sint principia universalia nisi eo modo quo esse ponuntur. Unde voluit dicere quod sicut accipimus naturas sensibilium aliquando universaliter, aliquando particulariter: sic proportionaliter debemus accipere principia eorum; quia non minoris latitudinis sunt in rebus principia eorum quam res ab eis constitutae et ideo non minoris ambitus debent esse quantum ad intellectum.
Ad duodecimum dicendum quod universalia secundum quod sunt in intellectu pro tanto exeunt a particularibus, quia ab eis fit ista abstractio; alias autem falsum est quod per ea exeant in esse nec per aliquid aliud. — Quod autem dicitur quod per se sunt ingenerabilia et incorruptibilia: eo modo est intelligendum et non aliter quo et dicuntur ubique esse et semper. — Quando autem dixit Aristoteles quod non generatur homo, nisi quia generatur hic homo: non fuit eius intentio quod generatio hominis esset alia a generatione huius hominis (c) vel quod posterior esset ilia aut causata (d) ab ea; sed hoc solum intendit quod non est aliud dictu secundum rem generari hominem quam generari hunc hominem. Non enim secundum eum generatur homo universalis, sed solum homo particularis. Generari autem hunc hominem est vere generari (e) hominem, quia hic homo vere est homo, sicut et vere est hic seu iste. — Quod autem dicit Aristoteles quod moventibus nobis moventur ea quae in nobis sunt: non ex hoc supponit universalia esse. Sed posito quod essent, sicut Plato ponebat (1), adhuc mobilia essent. Quod erat contra opinionem Platonis. Aliquando enim Aristoteles (2) arguit simpliciter contra propositionem universalium, aliquando vero ex datis a tenentibus positionem illam; et hic modus est eius alibi frequens. — Ad illud autem quod pro forti ratione assumitur (f) de veritate propositionum necessariarum quae sic semper sunt verae quod non possunt non esse verae, ut homo est animal et consimiles, et cum in eis praedicetur aliqua existentia praedicati in subiecto et aliqua habitudo quodam modo actualis oportet, ut videtur, ad hoc quod sint verae quod subsit veritas huiusmodi existentiae et habitudinis in re: sed ad hoc, inquam, dicendum quod si haec ratio bona esset, non solum sequeretur quod universalia et habitudines et existentiae eorum essent in potentia, sed quod essent verae in actu, sicut supra fuit tactum. Dicendum igitur quod istae propositiones eo modo quo semper verae dicuntur aut non praedicant actualem inhaerentiam seu cohaerentiam vel concomitantiam aut praedicant eam cum praesuppositione existentiae subiecti, ita quod secundum primum modum est sensus « homo est animal », id est, homo non potest esse quin animal sit et quin ipsum sit animal; secundum vero alium modum sensus est « homo est animal », id est, posito quod homo sit seu si homo est, ipse vere est animal. Et hoc sufficit ad significandum mutuam identitatem et inseparabilitatis necessitatem quam habent in rebus, quando sunt actu aut sine qua nunquam esse possunt in actu vel in re. Uterque autem istorum modorum in idem redit. Propositiones autem huiusmodi non sunt verae, nisi quando sunt; sed ideo dicuntur semper verae, quod nunquam possunt concipi vel formari, quin tunc sint verae. Ad earum tamen veritatem non exigitur quod aliqua veritas realis sit in re, sicut nec ad veritatem intellectus, sicut alibi est ostensum. — Si autem aliquis (a) vellet omnino quod istae propositiones aliter quam secundum dictos modos significent (b) existentiam praedicati de subiecto (c), ipse exprimat, si potest, quis est ille modus et sub qua divisione entis cadat et quomodo se habeat ad res particulares. Nescio enim quid sit dictu quod homo in esse essentiae sit animal nec cuiusmodi homo sit ille et cuiusmodi animal aut quomodo esse animal (d) non concludit esse simpliciter plus quam esse album, nisi sumantur propositiones modis praedictis. Sequitur enim: homo est albus, ergo, homo est; ex propositionibus tamen illis secundum modum accipiendi communem non sequitur: homo est animal, ergo homo est; et tamen si simpliciter fiat huiusmodi praedicatio, simpliciter sequitur et perfecte.
