Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
Librum II, Quaestio 17
Et quod sic videtur.
1. Impossibile enim est diversas essentias esse penitus idem cum una simplici essentia; sed potentiae materiae sunt plures, sicut et actus formales; quot enim modis dicitur unum correlativorum, tot modis et reliquum; essentia autem materiae est una; ergo impossibile est quod sint penitus idem cum ipsa. - Huic autem rationi videtur consentire Commentator, super XI Metaphysicae, super illa parte: "Et dubitandum est in hoc et dicendum ex quo non ente fiat generatio;" ait enim sic: "Non quodlibet ens fit ex qualibet potentia, sed unumquodque entium fit ex eo quod est in potentia id quod fit, id. est, ex potentia propria, ita quod numerus potentiarum sit sicut numerus specierum entium generabilium·" Et dixit hoc secundum Aristotelem, quia opinatur quod sit una secundum subiectum et multa secundum habilitates.
2. Item, quaelibet forma, maxime substantialis, attingit totam essentiam suae materiae et tamen non attingit totam potentiam eius, quoniam si totam potentiam attingeret, illa existente in ea, non esset possibilis ad aliquam aliam formam; sed si potentia esset penitus eadem cum essentia materiae: quandocunque unum totaliter attingeretur, et reliquum; ergo et cetera.
3. Item, nos videmus quod materia acquirit novas potentias vel impotentias, secundum quod diversimode disponitur a diversis formis, ut materia corporis humani per formam organizationis fit capax animae; unde et ab Aristotele naturalis potentia vel impotentia ponuntur in secunda specie qualitatis; sed hoc esset impossibile, si essent penitus eadem inter se; ergo et cetera.
[Respondeo]
Dicendum quod licet quidam dixerint quod potentia sit accidens materiae et ita quod addat aliquid secundum rem diversum ad ipsam, moti ex rationibus praedictis et etiam quia ubique sumpserunt pro primo principia quod ubicunque est diversitas rationum realium, semper est ibi diversitas essentialis, constat autem rationem potentiae et rationem essentiae ipsius materiae esse rationes diversas, et ita quod quaelibet earum est in materia secundum rem et non solum secundum modum intelligendi: credo tamen cum aliis quod penitus sint eadem secundum rem.
Si enim essent diversae, tunc potentia esset recepta in essentia materiae; recepta autem esse non posset, nisi materia haberet in se aliam potentiam per quam posset eam recipere, et sic iretur in infinitum. Oporteret etiam quod ipsa potentia esset quaedam forma, quia omne quod inhaeret materiae et quod determinat eam aliquo modo est forma materiae, unde et materia ordinatur ad omne quod in se recipit sicut ad suum actum, unde et prius erat possibilis ad recipiendum illud; non dicitur autem possibilis nisi respectu actus, et etiam quia omne accidens ponitur in genere formarum. Nec mirum, quia cum ens sufficienter dividatur in materiam et formam et aggregatum ex eis seu compositum, certum est autem quod nullum accidens est materia nec aggregatum ex materia et forma: ergo necesse est quod omne accidens sit forma. Nemo autem rationabiliter dicere potest quod potentia materiae sit forma, cum per eam non significemus nisi solum ordinem materiae ad formam. Et praeterea constat quod non posset esse forma substantialis, quia talis dat materiae esse substantiale actu determin11tum, quod nullo modo potest convenire ipsi potentiae; nec forma accidentalis esse potest nec etiam aliquo modo accidens, sicut in quaestione de materia substantiarum intellectualium est ostensum ex parte rationis ipsius accidentis et rationis subiecti seu suppositi et rationis ipsius potentiae et corporalis materiae et potentiarum animae. - Ratio igitur receptionis et inhaerentiae clamat ipsam potentiam non esse aliquid diversum ab essentia materiae.
Ostendit etiam hoc ipsa essentia materiae et ratio eius. Omnibus enim aliis amotis ipsa per se est sufficienter possibilis ad omnia quae in ea possunt esse; unde nullo modo potest intelligi nisi ut possibilis. Si autem potentia diceret aliquid ab ea diversum, potentiis amotis ipsa non esset possibilis ad aliquid et ita de se nullum haberet ordinem aut respectum ad suas formas possetque intelligi ut non possibilis et sic per consequens ut a nullo determinabilis; et ita sequeretur quod cum omne ens sit determinabile ab alio aut terminus seu determinatio eius, quod ipsa posset intelligi vere ut quoddam ens de se sufficienter determinatum. - Praeterea, ita se habet materia ad suam possibilitatem sicut forma ad suam actualitatem et ita immediate materia refertur ad formam sicut forma ad ipsam; sed actualitas ipsius formae non dicit aliud ab essentia eius, cum forma et actus sint idem. Et etiamsi diceret aliud, tunc essentia formae nullam haberet de se actualitatem seu actum. Ipsa etiam forma per suam essentiam refertur ad materiam, unde et per solam suam essentiam informat eam; ergo materia et sua possibilitas erunt omnino idem et materia per solam suam essentiam referetur ad formam. - Praeterea, definitio materiae est ens in potentia seu ens possibile; ergo possibilitas seu potentia est pars suae definitionis et ita ad minus est pars suae essentiae; sed non potest esse pars, quin sit idem penitus cum tota eius essentia, cum materia sit unum de primis principiis et ita non possit esse composita ex diversis principiis quorum unum sit genus, alterum vero differentia eius.
Praeterea, si potentia est aliud ab essentia materiae: aut est aliquid ab ea resultans, sicut calor dicitur resultare a forma ignis, aut est aliquid in ea concreatum aut est aliquid per formas in ea genitum. Primum esse non potest, quia materia non potest esse per se causa efficiens alicuius; omne autem quod resultat ab altero efficitur ab illo. Et posito quod posset esse causa efficiens eius, ad minus secundum aliud esset eius efficiens seu originans et secundum aliud esset eius subiectum recipiens; sed materia non posset secundum aliud et aliud originare suam potentiam et ei subici. - Secundum etiam esse non potest. Naturaliter enim primo oportet quod materia habeat esse substantiale quam accidentale, et maxime eum accidens seu esse accidentale fundetur in ipso esse substantiali; sed materia habet esse substantiale per solam formam substantialem; ergo ordine naturali aliqua forma substantialis praecedit necessario omnia accidentalia ipsius materiae; sed si potentia diceret aliquid concreatum ipsi materiae diversum ab ipsa, illud esset aut forma substantialis aut accidentalis. Nemo autem unquam posuit quod esset forma substantialis; si autem est accidentalis, praecessit forma substantialis, et ita praecessit potentia ad formam· substantialem. Et hoc ipsum sequitur, posito quod illud concreatum esset forma substantialis. Ergo ad positionem dicentium eam concreatam esse materiae semper sequitur potentiam praecessisse potentiam et etiam quod forma substantialis prius sit in materia quam ipsa potentia materiae, quod nullius sanae mentis dicet. - Tertium autem multo minus stare potest, tum quia materia non recipit suam potentialitatem a formis, tum quia ad hoc omnia praedicta inconvenientia sequuntur et etiam ampliora, sicut satis de se patet. -- Praeterea, si potentia ista non dicit essentiam materiae nec essentiam formae quaero cuiusmodi essentiam dicit; et specialiter quaero quomodo dicit talem essentiam quod per eam materia sit potens recipere et sustinere formas et sine ea nullo modo sit potens; et credo quod non poterit dari. Unde ipsa ratio potentiae, si bene pensetur, satis hoc ipsum clamat; non enim videtur quod possit dicere per se aliquam naturam aliam ab illa in qua fundatur.
Si autem aliquis dicat quod partim est eadem cum essentia materiae, partim diversa: contra hoc est, quia aut ideo dicitur partim diversa, quia aliquid addit diversum, aut quia licet nihil addat diversum, non tamen dicit totam essentiam materiae, sed solum aliquam partem eius. Primum autem stare non potest, quia ad additionem illius diversi sequuntur inconvenientia prius tacta et praeter hoc sequitur quod potentia materiae esset composita ex essentiis diversorum generum, scilicet ex essentia materiae et ex illo diverso quod addit ad eam; quod quantas absurditates continet satis patet. - Secundum etiam stare non potest, tum quia in essentia materiae non est dare talem compositionem, tum quia illa alia pars quae cum ipsa potentia constitueret materiam non esset potentia et ita, ut videtur, esset actus et sic materia esset composita ex potentia et actu.
[Solutio Obiectorum]
Ad primum igitur in contrarium dicendum quod materia non habet plures potentias passivas essentialiter inter se differentes, sed in essentia sua includuntur rationes plurium potentiarum absque omni diversitate reali; alias sequeretur quod potentiae actu infinitae essent in ea, quoniam tot essent in ea potentiae actu ad quot formas et figuras est possibilis; est autem possibilis ad infinitas formas et figuras tam secundum speciem quam secundum numerum. Et posset ex hoc trahi bona ratio ad principalem responsionem. Quamvis autem tot modis dicatur unum correlativorum quot modis et reliquum, non tamen propter hoc oportet quod secundum quod diversificatur unum, diversificetur reliquum. Alias, quot possunt esse mihi similia realiter in se diversa, tot habebo in me relationes similitudinum realiter diversas; et cum infinita possent mihi assimilari, tunc habebo infinitas. Secundum etiam numerum filiorum eiusdem hominis plurificabuntur et patres et secundum numerum linearum eiusdem circuli plurificabuntur centra: quod est manifeste falsum et impossibile. Et tamen verum est quod secundum plurificationem linearum plurificantur rationes respectuum ipsius circuli, absque omni tamen diversitate reali; alias haberet intra se infinita actu diversa. -- Si autem aliud sensit Averroes, non curo, quamvis verba eius satis possint ad hoc trahi. Sicut enim in Deo dicuntur esse plures rationes et tamen per hoc non intendimus significare aliquam pluralitatem essentialem, sic et in materia dicuntur esse plures potentiae propter hoc solum, quia ipsa est per suam essentiam possibilis ad plures formas absque omni diversitate reali, non intendentes per hoc significare nisi solam pluralitatem rationum realium. Et hoc forte voluit dicere, quando dixit quod est una secundum subiectum et plures secundum habilitates, hoc est, secundum modos se habendi quibus se habet per modum possibilis ad plures formas recipiendas. Et sic etiam potest exponi quod Aristoteles videtur dicere in III Physicorum, quod scilicet alia est potentia ad sanitatem vel dealbationem, alia ad aegritudinem vel denigrationem; alias contradiceret sibi ipsi in alio loco ubi ait quod una est potentia contrariorum; quamvis possit dici quod Commentator non loquitur de potentia remota, sed de potentia propinqua quae alio nomine dicitur potentia disposita; unde et praemisit quod quodlibet fit ex potentia propria; quid autem de ista sit sentiendum in tertio argumento tangetur.
Ad secundum dicendum quod licet tota essentia materiae attingatur aliquo modo a qualibet forma, non tamen attingitur secundum omnes rationes suas nec secundum omnes suos res pectus attingitur; ergo tota secundum aliquam unam rationem et respectum; et tunc secundum illum modum attingitur totum illud reale quod ponunt ipsae potentiae. Simpliciter tamen non dicuntur attingi omnes potentiae eius, quia potentiae nominant rationes et respectus ipsius materiae secundum quas ipsa potest diversimode attingi et non attingi; et est simile huius, quando dicimus quod intellectus attingit totam essentiam Dei seu alicuius alterius simplicis obiecti et tamen non omnes rationes eius.
Ad tertium dicendum quod materia non acquirit novas potentias passivas simpliciter, sed ex hoc solum dicitur eas acquirere, quia potentia quam per essentiam suam habet non est ordinata ad omnes formas, nisi prius alias formas in se habeat. Sicut enim soli non acquiritur aliqua potentia activa et tamen non potest agere per suam potentiam in remotiora, nisi prius agat in propinquiora: sic suo modo est de recipiendo in proposito, sicut si dicerem quod non possint recipi centum, nisi prius secundum naturam recipiantur triginta. Dicitur ergo potentia acquiri, non quia aliqua essentia potentiae passivae acquiratur, sed solum quia ipsi potentiae prius in materia existenti novus ordo et nova formalis habitudo ad aliquam formam recipiendam datur; quantum autem ad hanc formalem habitudinem vel formalem ineptitudinem potest verificari illud de naturali potentia et impotentia, quod scilicet sint in praedicamento qualitatis. Hoc tamen dico, quando forma seu dispositio habilitans est accidentalis, sicut est durities vel mollities et quando est ad actum accidentalem, sicut est divisio partium cerae vel coniunctio vel sicut est infirmari vel sanari et consimilia. Quando autem forma habilitans est substantialis, sicut est organizatio, tunc talis potentia et quantum ad id quod dicit materiale et quantum ad id quod dicit formale est in genere substantiae, et maxime quando forma ad quam habilitatur est substantialis, sicut est anima ad quam materia corporalis per formam organizationis ordinatur. Sic autem sumendo potentiam, ut scilicet non solum significet ipsam essentiam potentiae passivae, sed etiam ipsum ordinem seu dispositionem formalem, verum est quod plurificantur potentiae propinquae et quod species entium generantur ex potentia propria et non ex qualibet; sic etiam aliquando potentiae contrariorum sunt contrariae; quae quidem sunt vera non ratione essentiae materialis quam potentia dicit, sed solum ratione illius formalis per quod potentia potest fieri propinqua et propria et disposita et per quam potest contrariae dispositioni esse contraria.
Et per hoc patet ad quartum Si autem ultra hoc aliquis obiciat quod adveniente forma ad quam prius materia erat in potentia destruitur ipsa potentia, essentia materiae remanente, quia modo non est in potentia ad formam, sed potius habet eam actu, quod fieri non posset, si potentia esset penitus eadem cum essentia materiae: dicendum quod essentia potentiae quam ante adventum formae habebat tota remanet post adventum formae, sed solum ordo et habitudo eius variatur, quia prius ordinabatur ad formam ut ad absentem, modo vero ut ad praesentem, unde et materia habet adhuc in se potentiam in qua ipsa forma est recepta et fundata. Quando vero dicimus quod materia est potentia ad talem formam, intendimus significare ordinem distantiae quo se habet ad formam ut absentem. Qui ordo si dicit tale quid quod realiter tolli possit: constat quod est aliquid formale; si vero supra ordinem quem potentia materiae habet ad formam iam praesentem non dicit nisi solam negationem ipsius formae et praesentiae eius: tum per adventum formae huius potentiae sola negatio tollitur; et quidem praeter dispositiones contrarias quae ante adventum formae corrumpuntur reliquae dispositiones formales quae ad formae ipsius receptionem disponebant non videntur tolli per adventum formae, sed potius conservari et compleri.
