Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
Librum II, Quaestio 7
Primo (a) quaeritur utrum in aliquo ente (b) sint diversae rationes reales nullam habentes inter se differentiam realem.
1. Pluralitas et diversitas vel quaecunque distinctio non possunt alicui vel aliquibus realiter convenire, quin (d) ibi sit aliqua distinctio vel pluralitas essentiarum vel personarum; si in quocunque ponuntur diversae rationes reales, ibi eo ipso ponitur diversitas realiter aliquibus convenire; ergo et cetera.
2. Item, quaecunque res vel rationes (e) nullam habent inter (f) se penitus diversitatem realem (g), ipsae sunt necessario unius et eiusdem rationis omnino, cum idem (h) et diversum dividant totum ens per immediata et consimiliter unum et multa; si ergo huiusmodi rationes nullam habent inter se differentiam realem, ergo sunt omnino unius et eiusdem rationis et ita non sunt plures rationes, sed solum una ratio.
3. Item, istae rationes, in quantum sunt tales rationes (i) seu in quantum ponuntur (k) esse rationes diversae, aut dicunt aliquid aut nihil. Si aliquid, ergo ibi est dare aliqua plura et diversa, et ita (l) non solum erunt ibi rationes diversae, sed etiam essentiae diversae (m); si nihil, ergo de nihilo fit quaestio, et (n) quando dicitur quod ibi sunt plures rationes, non est (o) aliud dictu quam ibi sunt plura nihil.
4. Item, ratio in quantum ratio non (p) dicit aliud quam essentia (q), et si aliud diceret, tunc diceret omnino nihil; ergo impossibile est dare plures rationes reales, quin eo ipso dentur (r) plures essentiae.
5. Item, ratio et definitio idem sunt, et unius rei non potest esse nisi una definitio; ergo et cetera.
6. Item, impossibile est aliquam essentiam creatam aequari (a) divinae essentiae (b) in aliqua proprietate; sed si essentia creata potest habere realiter (c) plures rationes absque omni differentia, aequabitur (d) in hoc simplicitati et unitati divinae essentiae, cum hoc videatur solius divinae essentiae proprium; ergo et cetera.
7. Item, qua ratione possunt ibi esse duae rationes sine differentia reali, eadem ratione et infinitae secundum modum quo arguit Aristoteles (1) quod si plura corpora possunt esse in eodem loco (e), eadem, ratione et infinita; non enim per aliam rationem repugnat unitas essentiae (f) infinitis rationibus quam solis duabus; sed impossibile est infinitas rationes reales esse in aliqua essentia creata absque omni differentia reali, quia talis essentia esset infinitae simplicitatis et immensitatis ergo et cetera.
Ad quaestionem istam fuit quorundam (g) excogitatio potius quam opinio qui, propter varios modos defensionum (h) fidei et subtilitatum circumstantium articulos eius, varios modos in arduis difficultatibus absque assertione temeraria consueverunt excogitare; qui dicebant quod non solum in Deo, sed etiam (i) in rebus creatis videntur esse plures rationes reales absque omni differentia. Vocant autem rationem realem ad differentiam rationum quae in solis modis intelligendi consistunt, sicut est ratio universalitatis quam intellectus attribuit naturis rerum absque earum individuatione (k) apprehensis et sicut sunt (l) relationes secundum dici quae in neutro extremorum aut saltem in altero eorum nihil ponunt, ut laudari et amari passive accepta nihil ponunt in (m) ipso laudato et (a) amato. Ad differentiam igitur istarum vocant rationes reales illas (b) quarum veritas plenarie (c) est in re, ita quod ex modo intelligendi vario non attribuuntur (d) rebus, sed potius ex ipsa natura et veritate reali, ut verbi gratia rationale habet rationem entis et rationem formae et rationem talis formae per quam differt ab irrationali et habet in se rationem veri et boni et rationem partis; et omnes hae rationes essentialiter sibi competunt et in ipso esse naturaliter consistunt. — Quia autem iste modus excogitandi in diversis difficultatibus locum habet, utpote in divinis, in materia de ideis; et in materia de pluribus perfectionibus attributis divinae essentiae, utpote quomodo sit simul simplex et infinitis perfectionibus plena; et in materia de pluralitate personarum, originum (e) et relationum in essentia; et in materia de Dei (f) aeternitate, quomodo scilicet simul attingat praeterita, praesentia et futura; et in materia de voluntate, quomodo scilicet potuit velle quod non vult et e contrario; et in materia de Dei visibilitate, quomodo scilicet (g) Deus totus videatur a beatis et non totaliter et quomodo plus ab uno quam ab alio, et ita fere in omnibus materiis divinis. — In creatis vero (h) locum habet in materia de proprietatibus annexis enti, ut sunt individuatio, unum, verum, bonum et consimilia; et in materia de distinctione praedicamentorum, an scilicet necessario dicant semper essentias diversas, an aliquando sufficiat (i) quod dicant solum diversas rationes reales; et in materia de unitate vel (k) diversitate formarum, an scilicet ratio seu natura generis et ratio differentiae sint semper diversae formae vel essentiae formales; et in materia de speciebus accidentium, an videlicet essentiae eorum (l) sint semper compositae ex natura generis et ex natura differentiae vel universaliter sint quantum ad hoc simplices; et in materia de aevo, an scilicet possit ibi esse successio (m) absque innovatione; et in materia de motu, an scilicet motus sit idem quod forma quae per motum dicitur educi et an actio et passio sint idem vel diversa secundum rem; et in materia de natura et supposito et de essentia et esse, quomodo scilicet inter se differant et quomodo non; et de forma et eius inhaerentia, an scilicet eius inhaerentia vel informatio sit idem penitus cum ipsa vel non: et in materia de potentiis animae, an scilicet sint omnino eaedem inter se et cum essentia animae vel omnino diversae vel partim sint (a) partim non; et consimiliter in quaestione de potentia materiae, an scilicet potentiae eius sint omnino eaedem cum (b) ipsa; et in quaestione, an materia habeat diversas species et differentias vel sit eiusdem speciei et eadem numero in omnibus; et in materia de actibus intellectus et aliarum cognitivarum, an scilicet actus sit idem quod species vel non; et in materia de habitibus virtutum et gloriae, an scilicet idem habitus simplex possit secundum idem sui se extendere ad plura et pauciora (c), sicut a multis communiter dicitur quod per unam speciem gloriosam habentem in se vim plurium specierum videntur omnia quae videntur (d) in Verbo. — Habet etiam locum in omnibus operationibus seu effectibus Dei, ut in materia de creatione, an creatio passio sit idem quod creatura; et an conservatio sit idem quod creationis sive factionis continuatio seu reiteratio; et universaliter an dependentia qua omnis creatura dependet a creatore et tendentia quam habet (e) ad ipsum ut ad finem ultimum et similitudo qua ipsum imitantur addant aliquid super essentias creaturarum; et in materia de transubstantiatione, an scilicet conversio panis in corpus Christi addat aliquid realiter ad corpus Christi; et in materia de efficacia et (f) significatione sacramentorum, quid (g) scilicet sit actualis significatio et actualis virtus eorum. — Et consimiliter habet locum in materia de signis a beneplacito hominis institutis, an scilicet actualis significatio addat aliquid ad substantiam ipsorum signorum (h) vel non. — Et consimiliter habet locum in tota materia iuris, an scilicet iurisdictio regalis vel sacerdotalis vel iurisdictio cuiuscunque dominii vel proprietatis addat aliquid ad personas in quibus est huiusmodi iurisdictio vel ad res super quas habetur. — Habet etiam locum in materia de negationibus et privationibus quae quamvis de se et secundum se nihil ponant, sunt tamen aliquo modo realiter in propriis (i) substantiis; unde et videntur tenere locum medium inter rationes quae solum sunt in intellectu et inter rationes reales (k) quae dicunt aliquid positivum reale. Valet ergo (a) hic modus ad videndum quomodo istae negationes in suis substantiis realiter fundentur, quamvis nihil essentialiter diversum addant ab ipsa; unde in quaestione, an expulsio culpae praecedat naturaliter infusionem gratiae vel (b) e contrario vel an sint (e) penitus idem et naturaliter simul sola ratione differentia; et in quaestione, an generatio unius formae sit idem quod corruptio alterius et e contrario et an corruptio (d) prioris formae sit prior naturaliter generatione formae sequentis vel e contrario.
Non modicum valet perscrutatio (e) modi praesentis, quia, inquam, in tot materiis locum habet. Idcirco qui vult istum modum plenius, videre, oportet eum in speciali attendere ad omnes materias praedictas; unde et ego sparsim (f) in qualibet istarum materiarum aliquid de isto modo tetigi seu recitavi. Et quamvis in nullo praedictorum locorum ipsum asseram aut asserere intendam, sed solum occasionem (g) dare animadvertendi an iste modus possit aliquid valere ad defensionem et explicationem subtilitatum nostrae fidei: non est tamen inutile recitare aliquas ratiunculas quae videntur facere pro ipso; posito enim quod modus iste sit falsus, eius tamen plenior inspectio multum iuvare poterit ad inspiciendum opinionem de hoc communem quam postea recitabo.
Primo ex istarum rationum factione et destructione seu ex earum ad ditione et separatione. Si enim inter se essentialiter differunt, impossibile est quod factio unius sit per se idem quod factio alterius aut quod destructio unius sit per se (h) destructio alterius. Posito autem (i) quod a Deo non fiat aliud nisi ratio unitatis et (k) veritatis et consimilium: eo ipso facta est aliqua essentia, alias nihil penitus esset factum. Et patentissimum est (l) cuivis intuenti (m) quod impossibile est fieri quamcunque huiusmodi rationum, quin eo ipso fiant omnes, ita quod factio unius est idem quod factio omnium aliarum (n) et destructio unius est destructio omnium; facere enim unitatem est facere bonitatem et veritatem (o) et entitatem, et consimiliter facere entitatem erit (p) facere praedicta et sic de aliis. Et idem est de ratione formae generali et absoluta et de ratione suae individuationis per quam est haec forma; facere enim naturam formae est idem quod facere eam individuam. Et breviter, detur quaecunque forma simplex, utpote differentia rationalis: facere eam est facere omnes rationes quae de ea essentialiter praedicantur. Quando enim fit rationalitas, fit ratio formae per quam differt a materia et ratio substantialis per quam differt ab accidente et (a) ratio talis formae per quam huiusmodi forma (b) differt ab irrationabilitate et ratio suae individuationis per quam differt (c) a quacunque alia rationalitate; et tamen in factione eius non est dare plures factiones integrantes unam totalem factionem eius. In factione etiam eius fit ratio entis per quam differt a non ente et ratio unius per quam differt a multo vel a non uno et ratio veri per quam differt a falso vel a non vero et sic de aliis: et tamen nemo dicet quod dare sibi rationem entis sit aliud quam dare sibi se ipsam; facere enim (d) relationes non est aliud quam facere illa in quibus fundantur, sicut suo loco plenius est (e) ostensum. — Praeterea, si huiusmodi rationes dicunt essentias diversas, tunc Deus poterit separare unam ab altera saltem dando consimilem, sicut potest separare formam a materia dando sibi aliam (f); ergo ab hac vel (g) illa forma posset tollere (h) suam individuationem et unitatem et (i) suam veritatem, ita quod illi eidem naturae (k) formali daret seu apponeret aliam individuationem et aliam veritatem; quod manifeste apparet impossibile.
Secundo potest ad (l) hoc argui ex earum mutua convenientia. Impossibile est enim aliquas essentias sic differre quin in aliquo communi (m) conveniant, et manifeste apparet quod conveniunt in ente vel entitate; entitas enim vel quidditas non denominative sed directe praedicatur de omnibus. Si ergo huiusmodi rationes dicunt semper diversas essentias, tunc sequuntur ad minus duo inconvenientia. Quorum primum est quod omnes (n) erunt compositae ex diversis essentiis, scilicet ex eo in quo conveniunt et ex eo in quo differunt; et iterum ilia in quibus differunt erunt eadem ratione composita, quia non possunt esse ita diversa quin in aliquo conveniant, et sic in infinitum. Secundum est quod simul erunt eaedem et diversae et simul erunt ens et non ens; si enim unitas dicit essentiam diversam ab essentia cuius est unitas, tunc sequitur quod ilia essentia diversa quam addit sit omnino eadem cum ratione ipsius unitatis; aut oportebit dare quod ipsa ratio unitatis non sit aliqua essentia et ita quod sit purum (a) non ens. Quomodocunque etiam ponatur quod ipsa non sit per se et directe aliqua essentia, semper sequitur quod non addit (b) aliquam diversam essentiam ad illam principalem essentiam in qua fundatur et cuius ipsa est unitas; si autem non addit diversam essentiam, impossibile est quod differat ab ea realiter seu essentialiter (c). Consimilia autem (d) argumenta possunt formari ex omnibus aliis in quibus communiter conveniunt.
Tertio potest argui ex earum generalitate. Si enim omnes huiusmodi rationes dicunt essentias diversas: tunc ratio materiae et ratio formae et ratio substantiae et ratio entis et ratio quantitatis (e) et qualitatis (f) generalissime acceptae dicerent (g) diversas essentias ab omnibus aliis rationibus quae cum eis in rebus simul coexistunt. Si autem hoc ita est, tunc multa sequuntur inconvenientia: erit enim dare unam primam formam et unam primam substantiam communem corporalibus et spiritualibus et vivis, et non vivis, quae de se non erit spiritualis aut corporalis nec erit actus vitalis vel (h) non vitalis nec de se erit quanta nec non(i) quanta. — Tunc etiam sequetur (k) quod in corporalibus sit aliqua prima forma quae non est corporalis nec extensa (l) et quod in angelis est una prima forma quae non est spiritualis nec simplex nec actus vitae; formae etiam (m) corporalitatis vel spiritualitatis quae postea sibi addentur non poterunt(n) facere quod ipsa secundum suam essentiam sit spiritualis vel corporalis; sed sicut homo qui non est albus per suam essentiam dicitur albus (o) per accidens sibi adiunctum, sic erit quasi in proposito. — Tunc etiam sequetur (p) quod erit una essentia quantitatis et qualitatis quae de se non erit aliqua specialis quantitas vel qualitas, ita quod in (q) omni corpore (r) vel superficie erit realiter quaedam forma quantitatis quae secundum suam essentiam non erit lata vel longa nec (a) profunda nec erit unum nec multa; et in quolibet habitu scientiae et in qualibet specie qualitatis erit quaedam generalis essentia qualitatis essentialiter distincta ab omnibus differentiis eius quae (b) secundum se nullam habebit determinationem qualitativam (c), ita quod per se non possit esse (d) aut dici talis vel talis qualitas: unde eius essentia non erit simplex nec extensa nec spiritualis nec corporalis, et idem erit de omnibus praedicamentis. — Tunc etiam sequetur quod ens erit vere genus ad omnia (e) praedicamenta; dicet enim quandam essentiam realiter inclusam in eis et realiter distinctam ab illis rationibus per quas praedicamenta inter se differunt et (f) per quas ratio entis est limitata in eis. — Tunc etiam sequetur quod omnis materia habeat suam essentiam compositam ex materia et forma, quia ratio materiae absolute sumpta erit essentialiter differens a ratione suae individuationis; et ita oportebit quod una sit in altera tanquam in subiecto et (g) sicut actus in suo possibili; et consimiliter ilia simplicitas quae est essentialis materiae angelorum et divisibilitas (h) quae est essentialis materiae corporali erunt quasi quaedam formae superadditae ad essentiam materiae communem. — Praeterea, cum omnis forma substantialis (i) quae per se est ab omnibus aliis formis distincta sit actus de se determinatus (k) ad esse et de se potens materiam determinare ad esse: tunc sequitur quod poterit esse saltem per Dei miraculum aliqua substantia composita ex sola prima et (l) absolutissima ratione materiae et ex sola prima ratione formae, ita quod illa substantia non erit spiritualis vel corporalis; nec eiusC(m) forma poterit dici talis vel talis forma; non enim habebit in se aliquam rationem nisi solum rationem formae et rationem substantialis; nec eius materia poterit dici talis (n) vel talis materia aut haec vel illa; non enim habebit in se rationem huius vel (o) illius vel talis vel talis, sed (p) solum rationem (q) materiae. — Sequetur etiam quod Deus poterit facere aliquod corpus nullam habens rationem corporeitatis specialem, sed solum formam corporeitatis absque aliqua alia ratione sibi annexa; et consimile sequetur de substantia spirituali et sic de aliis. — Indeterminabilitas igitur quam de se habent huiusmodi generales rationes in rebus essentialiter et realiter existentes videtur clamare quod non dicant essentias distinctas ab aliis rationibus cum quibus determinantur ad esse.
Quarto potest argui ex earum naturali consequentia (a). Certum est enim quod una necessario sequetur (b) ad alteram; unde ad positionem (c) entitatis sequitur necessario positio unitatis et veritatis et ad positionem scientiae sequitur necessario positio multiplicium relationum eius, scilicet ad subiectum et ad obiectum et ad suum actum et ad suum contrarium et ad esse sibi consimile. Si igitur istae rationes consequentes sunt essentialiter diversae a primis, oportebit necessario quod originentur et causentur ab eis; non enim erit (d) dare aliam causam huius consequentiae sic (e) necessariae, non enim poterit dici quod consequantur (f) ad primas, sicut ad positionem materiae sequitur positio formae et e contrario; istae enim sese consequuntur, quia una est alteri causa existendi (g); materia enim est causa materialis existentiae ipsi formae et forma est causa formalis existentiae ipsi materiae. Haec autem non possunt dari in (h) proposito, quia tunc rationes consequentes essent (i) formae substantiales praecedentium et primae (k) essent materiae sequentium; si autem secundae causarentur et fiant (l) a primis; ergo omnis essentia creata est causa efficiens suae unitatis et veritatis et omnis habitus erit causa efficiens suorum respectuum; quae manifeste videntur (m) impossibilia.
Quinto potest argui ex earum finitate. Si enim omnes huiusmodi rationes sunt inter se diversae per essentiam, tunc necessario erunt in qualibet re infinitae essentiae non solum diversorum generum sed etiam eiusdem speciei; nam si unitas habet essentiam diversam ab essentia rei cuius est, tunc iterum in ipsa unitate erit dare tot essentias quot rationes; et sic in ea ratio suae essentiae erit diversa iterum per essentiam a ratione suae unitatis, et sic in infinitum, et ita erunt ibi infinitae unitates et veritates et sic do aliis. Simile etiam potest argui de omnibus rationibus relativis, sicut in suis locis satis est tactum; quia si relatio habet essentiam differentem a subiecto in quo immediate fundatur, tunc iterum in ipsa erit dare respectum inhaerentiae ad subiectum praeter illum quem habebat ad exterius extremum seu obiectum. Et iterum si quaelibet illarum habet diversas essentias (a), iterum dividetur (b) in essentias et (c) respectus inhaerentiae (d), et sic in infinitum.
Sexto potest argui ex modo intelligibilitatis earum. Videmus enim quod multae earum sunt partes rationis et intellectus aliarum, ut ratio entis est pars rationis omnium aliarum non solum per modum subiecti sed etiam per modum communis praedicati, et relatio pars est rationis (e) omnium habituum et actuum et passionum materiae et formae et positionis et ubi; sic (f) enim in ratione habituum cadit eius relatio ad obiectum quod sine hac apprehendi non (g) potest, et in relatione actionis sic cadit relatio eius ad agens et etiam ad patiens quod sine hac apprehendi non potest; et sic de aliis. Unde huiusmodi relationes manifeste videntur eis (h) esse consubstantiales, satis plus quam forma sit consubstantialis materiae suae.
Septimo potest argui ex omnium praedictarum materiarum et difficultatum speciali et propria veritate. Si enim posset constare (i) quod sine isto modo non possunt vitari specialia inconvenientia uniuscuiusque earum, per istum autem non solum possunt vitari, sed etiam multa difficilia in eis faciliter explicari: tunc ex quolibet praedictorum malorum possent sumi specialia argumenta ad probationem istius, et ideo rationes speciales quae ad hoc possent adduci (k) non possunt plene tangi nisi in specialibus materiis in quibus etiam istae generales viae arguendi possunt plenius explicari. Qui igitur vult illa videre, ea (l) quae de hoc recitavi in specialibus materiis intueatur.
Ad primum enim dicunt quod sicut in Deo est Vveritas plurium rationum, non tamen est ibi pluralitas earum seu non sunt ibi sub pluralitate, sic est et (a) in proposito; unde non debet dici quod distinctio et diversitas huiusmodi rationum sit realiter in ipsis rebus, sed solum ipsae rationes seu Veritas earum; neganda igitur est minor praedicti argumenti.
Ad secundum dicunt quod maior est falsa, nisi per unitatem rationis intelligatur solum unitas essentiae; si autem per unitatem rationis significetur limitatio essentiae ad veritatem et continentiam (b) unius solius rationis specialis, sic est falsa. Quando autem dicitur quod idem et diversum dividunt (c) totum ens et ideo oportet quod istae rationes sint realiter una ratio vel diversae: respondent quod consequens non sequitur ex antecedente, sed bene sequitur ex ipso quod istae rationes sint (d) necessario idem ens (e) vel diversum seu unum ens vel plura; quamquam si per le (f) "diversae rationes" non significetur (g) diversitas realis, sed solum exclusio limitationis ad unam solam rationem et ambitus veritatis aequivalentis diversis, bene potest concedis quod hoc modo sint ibi rationes diversae.
Ad tertium dicunt quod istae rationes in quantum tales rationes (h) dicunt aliquid, quia unaquaeque dicit eandem essentiam, non tamen secundum totam plenitudinem essentiae, sed solum secundum quod, est contentiva (i) huius vel illius rationis. — Quod autem infertur quod si rationes in quantum tales dicunt aliquid, ergo dicere diversas rationes est idem quod dicere diversa aliqua et hoc iterum est idem quod dicere diversas essentias: respondent quod verum esset, si per nomen diversitatis intenderent significare diversitatem realem, nunc autem per hoc non intendunt significare nisi solum aequivalentiam seu praevalentiam diversitatis realis; intendunt etiam per hoc significare quod una ratio non significat essentiam totaliter, unde ipsa secundum quod significatur per unam, non signiflcatur per aliam; et hoc solum volumus significare per modum diversitatis, quia per hoc ita (k) pariunt diversos intellectus et diversas consequentias (l) sicut si essent (m) realiter diversae.
Ad quartum dicunt quod quamvis quaelibet ratio dicat essentiam, nulla tamen earum eam dicit totaliter, quia nulla earum (a) dicit eam secundum quod est contentiva (b) aliarum rationum, nisi forte quando una ratio est pars alterius rationis; et ideo ad pluralitatem rationum non sequitur pluralitas essentiae, et maxime cum per pluralitatem rationum non intendant significare aliquam pluralitatem realem (c) sed solum aequivalentiam eius.
Ad quintum dicunt quod si definitio sumatur secundum modum logicum qui sequitur modum nostri intellectus potius quam modum ipsius rei, tunc minor est falsa, quia sic, sicut possumus rem diversimode intelligere, sic et diversimode definire. Si tamen daretur una ratio includens in se totam plenitudinem essentiae et omnes modos intelligibilitatis eius, talis ratio non posset (d) plurificari; nihilominus tamen haberet intra (e) se plures rationes partiales, quia continet (f) in se omnes rationes rei; de sola autem tali potest verificari quod unius (g) rei non est nisi unica definitio, quamvis tali definitioni non conveniret omnino ars definitionum quae datur ab Aristotele, VI Topicorum (1).
Ad sextum dicunt quod in multis convenit creatura cum creatore, et tamen non propter hoc aequatur ipsa creatori, etiam in iis in quibus convenit cum Deo (h). Convenit enim ipsa cum creatore in entitate, veritate (i), bonitate et consimilibus; quia tamen non habet entitatem simplicem et infinitam et imparticipatam et independentem et invariabilem, non aequatur ei sed potius analogatur. Sic autem est in proposito; duplici enim ex causa potest patere quod licet in hoc conveniat cum Deo, non tamen in hoc ei aequatur: primo, quia huiusmodi rationes, prout sunt in creatura, habent (k) conditiones defectivas et tales quae non possunt competere nisi creaturae, sunt enim annihilabiles et de nihilo factae et sunt finitae; unde ex eis, non potest constitui aliquid (l) infinitum; et sic de aliis conditionibus defectivis. Secundo, quia rationes illae quae in creatura possunt esse idem non sunt tales quae per se possint (m) esse in actu, non enim per se sine aliis rationibus sumptae dicunt entitatem sufficienter actualem ad hoc ut per se sine aliis possint actu existere; unde omnes insimul acceptae non dicunt plus quam unam integram actualitatem necessariam essentiae creaturae (a) ad hoc ut possit existere actu; in Deo autem est ultra hoc dare veritatem quarundam nobilissimarum et actualissimarum perfectionum, ut est perfectissima sapientia et intellectus et perfectissima voluntas et amor et ut sunt perfectissimae proprietates personales, et tamen istae sunt in eo omnino idipsum. Quare autem hoc non possit esse in creatura, in quaestione de unitate formarum et (b) in quaestione de identitate potentiarum animae et in quaestione "an omnia videantur in Deo per unam simplicem speciem" est ostensum.
Ad septimum dicunt quod ille modus arguendi non valet, nisi quando causa, quae repugnat infinitati, aequaliter et eodem modo repugnat dualitati et cuicunque pluralitati et quando (c) coexistentia infinitorum non includit in se maiorem repugnantiam quam coexistentia (d) duorum vel trium. Hoc autem non est dare in proposito, quia coexistentia infinitarum rationum repugnat limitationi creaturae, non autem coexistentia (e) duarum vel trium.
Communis autem opinio quae Avicennam (1) et philosophos (f) sequi videtur tenet quod ubi (g)est dare plures rationes reales, ibi est dare aliquo modo plures essentias. Probationes autem C) ad hoc adducere non videntur curasse, quia hoc pro primo principio videntur fere ubique supposuisse; unde nec de hoc quaestionem fecerunt, sed utuntur isto (i) tanquam primo principio ad probandum quod unitas seu Veritas differt realiter ab ente; et sic (k) de multis aliis rationibus supra positis. — Sciendum tamen est (l) quod haec opinio a diversis et magnis diversimode tenetur. Quidam enim volunt quod omnes huiusmodi rationes sint accidentales substantiae in qua fundantur; et propterea (a) potentias animae dicunt esse accidentia eius et esse dicunt esse accidens essentiae et unitatem et veritatem et sic de aliis. Alii vero volunt quod aliquae earum sint accidentales, aliquas vero volunt esse consubstantiales; non tamen pro eo quod sint constitutivae rei(b), sed quia sic sequuntur essentiam rei quod non transeunt in aliud genus, et ita volunt de essentia et esse, unitate et veritate et de creatione passiva et de potentiis animae. et sic (c) de multis consimilibus.
On this page
