Quaestio 3

¶ Distinctionis. xx vii. Questio Tertia.

Tertio quero utrum verbum in diuinis dicatur essentialiter / et personaliter / seu notionaliter vel vtrum sit essentiale / an notionale.

¶ Uidetur quod essentiale / quia illud quod potest concludi per rationem naturalem de deo est essentiale. Nam personalia non possunt concludi de deo: sed verbum est huiusmodi: quia Augustinus octauo confessionum dicit ne inuenisse in litteris Platonis illud euangelii Io. primo. In principio erat verbum. etc.

¶ Secundo sic Augustinus quinto de trini. ca. 4o. dicit quod verbum est cum amore noticia / sed vtrumque istorum dicit quid essentiale ergo verbum.

¶ Tertio sic. Anselmus monologion dicit quod dicere summo spiritui idem est quod cogitando rem intueri / sed istud cogitare vel in tueri dicit quid essentiale. ergo etc.

¶ Quarto sic. verbum non est spirituale filii / quia tunc filius haberet duas proprietates quod est falsum: scilibet filiationem et verbum sunt enim due proprietates / quia non vbicunque est filius ibiest verbum / nec econuerso: ergo verbum est essentiale.

¶ Contra Augustinus. 19. de trinitate. c. 19. in illa summa trinitate sicut donum non dicitur nisi spiritus sanctus / ita verbum non dicitur nisi filius: ergo sicut donum est personale ita et verbum. in ista quaestione sic procedam.

¶ Primo inquiram vtrum verbum sit personale in diuins.

¶ Secundo vtrum verbum dicat respectum ad creaturam

¶ Tertio ( quia fit mentio hic de imagine) inquiram vtrum imago dicatur essentialiter vel personaliter.

¶ Quantum ad primum dicit vnus satis nouus quod verbum est in diuinis commune tribus / et dicitur essentialiter / et per consequens non est proprium alicui persone. Hoc probat primo sic. Uerbum non dicit nisi emanationem actus intelligendi ab intel ligente sed quelibet persona diuina intelligens est et habet intellectionem. ergo etc. Intellectio enim non emanat realiter in diuinis / et ita illa emanatio cum non sit nisi rationis potest esse communis tribus.

¶ Secundo sic. Dicere in diuinis conuenit tribus et est essentiale. Nam quelibet persona et dicit aliam personam de qua loquitur et etiam creaturam: ergo verbum quod est terminus est commune in diuinis sicut et dictum.

¶ Tertio sic. Si solus pater diceret in diuinis / et per consequens verbum esset proprium secunde persone sequeretur quod alie persone non dicerent vel loquerentur aliquid verbo / sed solus pater: quia verbo quod vnus homo format / alius non loquitur vt patet: sed hoc est falsum. ergo etc. Item esse verbum non est nisi esse repraesentatiuum seu expressiuum seu declaratiuum omnium: sed hoc non conuenit alicui in diuinis nisi ratione essentie alicuius relationis. ergo et cetera¬

¶ Secundo dicunt isti quod licet verbum absolute loquendo sic commune et essentiale in diuinis / tamen appropriatur filio et appropriate dicitur de ipso / sicut etiam sapientia sibi appropriatur / et bonitas spiritui sancto: licet sint communia et essentialia. quod ista opinio est contra rationem

¶ Sed diio et contra Augustinum et doctores coniter. Arguo igitur primo contra eam quod verdum sit quid notionale et proprium filio / sicut illud quod dicit emanationem realem ex memoria in diuinis vel ab alio per memoriam non est essentiale sed personale et proprium alicui persone / sed verbum est huiusmodi ( sicut dictum est supra ) quia verbum est aliquid emanans realiter a memoria vt a principio. ergo etc. Est enim verbum partus mentis realis nono de trinitate. ca. vltimo.

¶ Secundo sic. Uerbum dicere vel producere realiter non conuenit nisi patriet est quid notionale in diuinis vt patet / quia nec filio nec spiritui sancto / sicut nec generare: sed verbum est terminus productus. Producere ergo dicit aliquid notionale vel personale.

¶ Tertio sic per Augusti num. Sicut donum diuinis dicitur essentialiter vel personaliter. ita et verbum secundum Augustinum vbi supra / sed donum ( sicut dictum est distinctione de cima octaua dicitur personaliter de spiritu sancto tantum / et secundum Augustinum vbi supra. Patet in auctoritate allegata prius ad istam partem ergo etc.

¶ Quarto sic secundum Augustinum septimo de trinitate eo verbum quo filius: sed filius est quid personale vel notionale. ergo et cetera. ii primo quantum ad hoc / quod

¶ Dico igitut cum verbum dicat aliquid emanans realiter ab alio per modum intellectus vel memorie. Et hoc conueniat soli filio in diuinis. Dico quod verbum est proprium filio: quod patet ex ratione verbationis passiue cui correspondet verbatum ipsum et verbum.

¶ Secundo dico quod verbum et verbatum / vel dictum et genitum et filius dicunt omnino eandem proprietatem filii que est filiatio vel generatio passiua vel verbatio vel dico quod omnia sunt idem totaliter indistinctum ex natura rei: sed solum secundum rationem et modum intelligendi vel significandi aliter / sicut paternitas / generetio actiua / dicere verbare / vel generare eandem proprietatem dicunt in patre.

¶ Tertio concludo ex hoc quod verbum non est appropriatum filio / sicut dicebant alii: sed magis proprium: quare etc.

¶ Ultimo quantum ad ista duo nomina que sunt filius et verbum. Dico quod differunt secundum rationem quia eadem persona vt est producta inesse substantiali per generationem in natura viuente a producente viuente eiusdem nature dicitur filius / sed vt producta in natura intellectuali subsistente per virtutem memorie ab aliquo eiusdem nature dicitur verdum in diuinis / licet ista non requirantur ad verbum in creaturis / quia verbum creatum persona dici non potest quia accidens est etr ergo aliorum dico quod ver¬

¶ Ad primum et bum non dicit emanatio nem secundum rationem sicut intellectum. Emanat in diuinis sicut accipiunt / sed sicut intellectio subsistens realiter producta emanat. Si tamen intellectio proprie posset aliquo modo dici realiter producta. Credo enim quod ista non sit formalis quod verbum sit intellectio producta / quia licet ista sit formalis quod verbum est productiuum / non tamen ista quod verbum vel filius est intellectio / sicut nec ista verbum est essentia vel voluntas / sed sunt identice: et tamen recipitur ista locutio communiter quod filius est intellectio notionalis vel producta: quia est intellectio identice / et cum hoc productus formaliter ab aliquo per memoriam / sicut intellectio verbi producitur / non est magna vis.

¶ Ad secundum dico quod dicere quod est realiter producere et habens terminum realiter productum non est essentiale sed tantum conuenit patri in diuinis. Quando dicis quelibet persona loquitur de alia et dicit aliam / et etiam creaturam. Dico quod ibi dicere accipitur improprie pro intelligere: que non sunt idem secundum quod dictum est supra.

¶ Ad tertium dico quod quelibet persona dicit verbo non tamen dicit verbum: sed solus pater dicit et format verbum in diuinis. Quando dicis quod solus formans verbum loquitur verbo et dicitur verbo: dicitur quod verum est effectiue vel productiue / sed si verbum posset loqui / loqueretur seipso. Non alio verbo et hoc formaliter. Similiter etiam audiens verbum potest aliquo modo loqui verbo approbando verbum / et aliquo modo obiectiue. Sic in proposito de filio et spiritu sancto. Aliter dicitur quod pater est ille qui so lus dicit et format verbum / et etiam dicit verbo principiatiue: sed non sibi soli format verbum / sed aliis Ita quod assimilatur alicui qui poneret idem verbum in ore trium / et illi tres vno verbo loquerentur. Aliter dico quod quelibet persona loquitur et dicit verbum accipiendo dicere communiter pro intelligere / et dicit verbo hoc est intelligit in verbo. Omienia enim nouit pater in seipso et omnia in filio obiectiue sicut dictum est fsupra. 19 de trinitate. Et similiter potest dici de spiritu sancto: sed solus pater dicit verbo eo modo quo dicetur infra. xxxii. dist.

¶ Ad vltimum dico quod maior est falsa sed esse verbum conuenit alicui quia realiter productum et expriessum ab aliquo vi memorie: non autem per rationem declaratiui vel representatiui sicut apparebit melius in secundo articulo questionis.

¶ Quantum ad secundum articulum Dico primo quod verbum in diuinis nullum dicit respectum pertinentem intrinsece ad personam verbi vel filii / nisi respectu solum ad patrem dicentem / quia est idem quod verbatio passiua vel filiatio: et per consequens nullum respectum rationis nec ad creaturam nec ad aliquid alid breuiter includit de suo principali significato / sicut probatum est etiam supra de dono quod non includit aliquem respectum ad creaturam tanquam proprietatem constitutiuam sui in esse personali: licet dissimile sit de dono et de verbo: quia donum principaliter et formaliter significat respectum rationis puta respectum donabilitatis: sed verbum principaliter et formaliter si gnificat respectum realem ad dicentem: qui est respectus realis constitutiuus persone filui et filiatio ipsa: sed connotat aliquem respectum rationis quem non connotat filius: et in hoc etiam distinguitur a filio.

¶ Secundo dico quod verbum habet aliquem respectum rationis ad intra puta respectum declaratiui vel manifestatiui ipsius patris vt a quo est per generationem suiipsius vt qui est a patre: vel vt productiui a patre per generationem / et isti duo respectus rationis sunt sibi proprii: li cet non sint de conceptu quidditatiuo eius / habent enim esse ibi specialiter vt patet ex modo procedendi et nulli alii vt videtur / licet enim patri conueniat esse declaratiuum sui vt a quo est filius / et filii vt qui est ab ipso Non tamen sunt idem respectus cum predictis / alium respectum rationis habet ad essentiam vt declarati uum eius inquantum ipsa vel per ipsam formaliter est deus / et iste forte est sibi proprius non ratione huius quod est esse deum: sed ratione huius quod est ipsum verbuesse deum. Alium respectum declaratiui habet ad spiritum sanctum vt ad productum ab ipso / et iste non est sibi proprius sed communis tribus: tamen appropatur sibi propter suum specialem modum procedendi per modum noticie ex memoria cuius est procedere vt manifestationem vt declaratiuam vel representati uam: et secundum etiam verbum non proprie sed appropste diciturars respectu creaturarum. Ars inquam patris producta quae etiam pater est ars / vnde ipse est ars de arte / appro riate tamen: secundum quem modum loquitur Augustinus sexto de trinitate vltimo capitulo vbi dicit quod verbum est ars omnipotentis dei plena rationibus omnium viuentium. Unde etiam Augustinus vigesima que stione quarta vbi dicit quod logos grece melius per factum interpretatur quam per rationem / vt significetur non solum ad patrem respectus: sed etiam ad ea que per verba facta sunt operatiua potentia: eo modo quo noticia dicitur potentia operatiua. Ex quo habecquod verbum connotat talem respectum sibi appropriatum ad creaturas. Nota tamen circa auctoritatem predictam Augustini vbi loquitur de arte quod accipiendo artem absolute est communis tribus personis / sed appropriatur filio. Sed ars producta communis est filio et spiritui sancto / et addhuc appropriatur filio sed ars sic producta scilicet per memoriam iam est proprium filio sicut ars improducta personaliter sub¬ sistens est proprium patris. Et ars producta per voluntatem est proprium spiritui sancto.

¶ Quantum ad tertium articulum. Premitto primo quod in deo imago vno modo dicitur id ad cuius similitudinem vel imitationem dicitur aliquid produci. Alio modo dicitur imagoillud quod producitur in idemptitate nature secundum grecos. Sed plus requiritur secundum latinos quia requiritur quod non solum simile vel idem in natura producatur / sed cum hoc quod per modum similis / et per modum nature: hoc est premissum.

¶ Secundo dico quod imago primo conuenit tribus personis diuinis / et est nomen non notionale vel personale / sed commune / et isto modo dictum est genesis primo. Facia mus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et Augustinus hoc ponit de fide ad petrum. Secundo modo planum est quod non conuenit patri imagoquia non est productus: sed secundum grecos conuenit filio et spiritui sancto / quia producuntur in identitate nature et similis in natura producente. Secundum latinos autem non conuenit spiritui sancto / sed tantum filio quia producitur inidemptitate nature / et per modum: nature et similis. Non autem spiritus sauctus quantum ad vltimam conditionem / et ideo filius solus legitur imago. Ex quo patet quod imago secundo modo acceptaest nomen personale soli filio conueniens secundum latino vnde et Augustinus septimo de trinitate dicit eo verbum quod filius et imago.

¶ Ultimo dico quod quantum ad hoc quod imago sic accepta de suo principali et formali significato dicit similitudinem producti per modum nature ad producens / et iste est respectus rationis nec est proprietas constitutiua persone filii: sed connotat ipsam magis. Ex quo patet etiam expositio dicti Augustini quod non omnino similiter eodem filius est verbum et imago sed est verbum proprietate principaliter importata per verbum / sed imago est non pro prietate qua est verbum / sed proprietate connectan te illam verbi proprietatem inquantum importatur per imaginem / quia principale significatum verbi et filii est connotatum imaginis. Sic etiam exponitur dictum Augustini septimo de trinitate quod imago dicitur ad aliud sicut verbum vel econuerso: et hoc de verbo et imagine sic sit dictum.

¶ Ad primum principale / quod verbum dicatur essentialiter dico quod ratio naturalis non potest attingere ad verbum proprie dictum in diuinis quod est verbum subsistens realiter productum. Nec etiam hoc potest negare stando in sus rectitudine sed debet stare neutra. Quando dicis de Augustino de libris Platonicorum dico sicut dixi supra Augustinus videtur sentire quod hoc habuit Plato per reuelationem cum esset virgo. Aliter dicitur quod intellexerunt hoc platonici de verbo improprie dicto prout quecumque intellectio dicitur verbum.

¶ Ad secundum quod verbum non est quecum que noticia / seu qualiscumque seu qualitercumque: sed pro ducta et per productionem realem a memoria.

¶ Ad tertium de Anselmo dico quod accipit ibi dicere large pro intelligere vel cognoscere. Sic non respondet sibi verbum sed intellectum vel dictum / et sic dicere est commune et essentiale. Sed dicere acceptum pro producere ad intra per vim memorie est proprium patri: et sic correspondet sibi verbum.

¶ Ad qua in dico quod verbum et filius dicunt eandem proprietatem realem sicut dictum est supra et in diuinis vbicumque inuenitur vnum et aliud: differunt tamen secundum rationem sicut dictum est: et differunt etiam in communi accipiendo verbum et filium / sicut arguitur uel saltem in creaturis / quia numquam verbum creatum potest dici filius nec econuerso. quaere etc.