Table of Contents
Commentarius in libros Sententiarum
Liber 1
Praefatio
Prologus
Distinctio 1
Distinctio 2
Distinctio 3
Distinctio 4
Distinctio 5
Distinctio 6
Distinctio 7
Distinctio 8
Distinctio 9
Distinctio 10
Distinctio 11
Distinctio 12
Distinctio 13
Distinctio 14
Distinctio 15
Distinctio 16
Distinctio 17
Distinctio 18
Distinctio 19
Distinctio 20
Distinctio 21
Distinctio 22
Distinctio 23
Distinctio 24
Distinctio 25
Distinctio 26
Distinctio 27
Distinctio 28
Distinctio 29
Distinctio 30
Distinctio 31
Distinctio 32
Distinctio 33
Distinctio 34
Distinctio 35
Distinctio 36
Distinctio 37
Distinctio 38
Distinctio 39
Distinctio 40
Distinctio 41
Distinctio 42
Distinctio 43
Distinctio 44
Distinctio 45
Distinctio 46
Distinctio 47
Distinctio 48
Liber 2
Distinctio 1
Distinctio 2
Distinctio 3
Distinctiones 4-5
Distinctio 6
Distinctio 7
Distinctio 8
Distinctio 9
Distinctio 10
Distinctio 11
Distinctio 12
Distinctio 13
Distinctio 14
Distinctio 15
Distinctio 17
Distinctio 18
Distinctio 19
Distinctio 20
Distinctiones 21-22
Distinctio 23
Distinctio 24
Distinctio 25
Distinctiones 26-28
Distinctio 29
Distinctio 30
Distinctiones 31-32
Distinctio 33
Distinctio 34
Distinctio 35
Distinctio 36
Distinctio 37
Distinctio 38
Distinctio 39
Distinctiones 40-41
Distinctio 42
Distinctiones 43-44
Liber 3
Distinctio 1
Distinctio 2
Distinctio 3
Distinctio 4
Distinctio 5
Distinctio 6
Distinctio 7
Distinctio 8
Distinctio 9
Distinctio 10
Distinctio 11
Distinctio 12
Distinctio 13
Distinctio 14
Distinctio 15
Distinctio 16
Distinctio 17
Distinctio 18
Distinctio 19
Distinctio 20
Distinctio 21
Distinctio 22
Distinctio 23
Distinctio 24
Distinctio 25
Distinctio 26
Distinctio 27
Distinctiones 28-30
Distinctio 31
Distinctio 32
Distinctio 33
Distinctio 34
Distinctio 35
Distinctio 36
Distinctio 37
Distinctio 38
Distinctio 39
Distinctio 40
Liber 4
Distinctio 1
Distinctio 2
Distinctio 3
Distinctio 4
Distinctiones 5-6
Distinctio 7
Distinctio 8
Distinctio 9
Distinctio 10
Distinctio 11
Distinctio 12
Distinctio 13
Distinctio 14
Distinctio 15
Distinctio 16
Distinctio 17
Distinctiones 18-19
Distinctiones 20-21
Distinctio 22
Distinctio 23
Distinctio 24
Distinctio 25
Distinctio 26
Distinctio 27-29
Distinctio 30
Distinctiones 31-32
Distinctiones 33
Distinctiones 34-36
Distinctiones 37-39
Distinctiones 40-42
Distinctiones 43
Distinctiones 44
Distinctiones 45
Distinctiones 46
Distinctiones 47
Distinctiones 48
Distinctiones 49
Distinctiones 50
Quaestio 2
SEcundo quaero utrum ratio possibilitatis / et impossibilitatis creature / accipiantur ex parte creature / vel ex paste dei.
¶ Uidetur quod ratio possibilitatis vel impossibilitatis accipiatur ex parte creature Primo de ratione possibilitatis: quia ex parte eius quod est purus actus non potest accipi ratio possibilitatis vel impossibilitatis: sed deus est purus actus / ergo ex parte dei non accipitur ratio potentialis ergo ex parte creature.
¶ Secundo sic. Ex parte illius principaliter ratio possibilitatis sumitur quod secundum se est non necesse esse / non autem ex parte eius quod est necesse esse: sed deus est necesse esse / creatura vero non necesse esse. ergo etc.
¶ Tertio de impossibilitate videtur quod debet accipi ratio eius ex parte impossi bilis vel creature / quia omnis conditio imperfectionis vel priuationis debet accipi ex parte extremiimperfecti / non autem ex parte alicuius perfectissimiSed impossibilitas est huiusmodi. ergo et cetera¬
¶ Quarto sic. Si impossibilitas creature vel impossibilis acciperetur ex parte dei sequeretur quod acciperetur ex omnipotentia aliqua in deo / sicut si possibile acciperetur ex parte dei sequeretur quod ex potentia dei / sed in deo non est aliqua impotentia / ergo non accipitur ex parte dei principaliter sed ex parte impossibil.
¶ Contra ex eo principaliter accipitur ratio possibilis et impossibis: quia affirmatio et negatio ad idem reducuntur. Nam negatio ad affirmationem reducitur sed ratio possibilitatis accipitur ex parte dei / quia potentia passiua vel obiectiua ad actiuam reducitur. ergo et cetera. a primo ponam vnam
¶ Tertio quod deus potest in omne possibile / et per consequens in omne illud quod non implicat contradictionem.
¶ Quantum ad primum est vna opinio Henrici. 8. quoli. questione. 3. vbi dicit sic premittendo primo vnam distinctionem que est talis. Eorum que dicuntur de deo quedam dicunt perfectionem simpliciter / et hec primo dicuntur de deo / et attribuuntur sibi prusquam creature. Quedam non dicunt perfectionem simpliciter / nec aliquid positiuum ex suo conceptu formali in ipso deo: connotant tamen aliquid positiuum in creatura / vt dominum esse vel creatorem que cum dicantur de deo ex tempore non dicunt in deo aliquid reale positiuum / nec perfectionem simpliciter. Tertio dicuntur aliqua de deo quae nec dicunt aliquid positiuum seu perfectionem simpliciter / nec etiam connotant aliquid positiuum: sed solum priuatiue dicuntur et ista primo in creatura secundario in deo considerantur
¶ Secundo applicando ad propositum / sic quod potentia dei de qua est sermo non dicitur negatiue sed positi ue cuius oppositum negatiue vel priuatiue est ipsum impossibile potentia igitur excluso illo.
¶ Tertio eorum que non dicuntur nisi negatiue vel priuatiue potentia dicitur dupliciter / et considerari potest. Primo modo per comparationem ad obiectum respectu cuius est. Secundo modo per comparationem ad subiectum cuius est / vel cui conuenit. Primo modo non dicit perfectionem simpliciter. Secundo modo dicit perfectionem simpliciter. Ratio primi est quia deo non conuenit alquid quod est perfectio simpliciter secundum quod huiusmodi in comparatione ad creaturam. Tunc enim perfectio simpliciter non posset conuenire deo sine creatura / vel nisi per creaturam / quod est falsum.
¶ Tumd vltra dicit quod accipiendo prout dicit perfectionem simpliciter sic. Primo conuenit deo / et dicitur de ipso: secundario autem de creatura. Sed accipiendo potentiam vt non dicit perfectionem simpliciter sic primo conuenit creature non autem ipsi deo. Ita quod quia deus est potens loquendo de potentia primo modo: scilicet vt dicit perfectionem creatura est possibilis: sed quia creatura est possibilis potentia que non dicit perfectionem: cuiusmodi est potentia passiua vel obiectiua. Ideo deus dicitur potens denominatiue tali potentia: et iste est ordo secundum istum doctorem / quod primo est in deo potentia absolute secundum quam est potens et in se. Secundo creatura est possibilis absolute secundum potentiam absolutam vel passiuam absolute acceptam. Tertio est relatio realis creatura ad deum secundum potentiam illam passiuam ad diuinam potentiam actiuam. Quarto est relatio rationis dei vt potentis ad creaturam.
¶ De impotentia vero vel impossibilitate dicit quod quia dicitur priuatiue vel negatiue pure non potest de deo primo dici nec conuenire sibi primo: cum in deo nulla sit priuatio nec imperfectio / et ideo ratio impossibilitatis primo querenda est in creatura vel ex parte creature. Et tunc imagnatur quod primo est impotentia vel impossibilitas ad aliquid secundum se. Secundo est illa impotentia respectu primi agentis.
¶ Sic ergo secundum ipsum ratio possibilitatis oritur et accipitur principaliter ex parte dei / sicut praedictum est: sed impossibilitatis ratio oritur ex parte ipsius impossibilis. Et ideo dicitur quod deus hoc non potest facere / quia hoc non potest ieri vel est impossibile fieri: sed econuerso dicitur quod hoc potest fieri / quia deus potest hoc facere. Uerum est tamen quod idem doctor. 8. quoli. dicit oppositum primi dicti plane / scilicet quod impossibilitas est in creatura seu quod aliquid est impossibile / quia deus non potest illud facere vnde vel retractat primum dictum vel sibi contradicit. hec est positio.
¶ Quod autem possibilitas creature principaliter accipiatur ex parte ipsius dei / et potentie divine actiue que est omnipotentia. Probatur primo sic. Illius possibilitas principaliter accipitur ex parte dei quod non est possibile aliqua poteutia vel possibilitate intrinseca: sed tantum denominatur possibile denimatione extrinseca ex potentia dei actiua: sed hec est creatura / quia ex se non est ens formaliter et intrinsece ita quod ex se formaliter habet non entitatem / non autem possibilitatem: sed tantum denominatiue a diuina potentia. ergo etc.
¶ Secundo sic. Ab illo principaliter sumitur esse producibile vel possibile ex quo sumitur esse productum vt patet: quia cuius est potentia vel aliquid vt producibile eius est actus et aliquid vt productum: sed ex parte divine potentie accipitur esse producibile / quod dicitur relatiue ad productiuum vel potens producere. ergo etc.
¶ Tertio sic. Ab illo accipitur ratio possibilis quod in se realiter habet potentiam. sicut ab illo sumitur denominatio dextri vel sinistri in columna quod in se realiter habet rationem dextri et sinistri / puta ex animali. Sed deus in se realiter habet potentiam non autem creatura
¶ Quod autem impossibilitas et ratio eius accipiantur ex parte creature vel impossibilis et non ex parte ipsius dei. Probatur primo sic. Impossibilitas est summa nichileitas / quia impossibile non solum est nichil et non ens / sed etiam sibirepugnat esse / ergo ex parte illius cui secundum se conuenit esse vel debet accipi impotentialitas: sed hec est creatura / seu impossibile ipsum: non autem deus ergo etc.
¶ Secundo sic ex parte eius quod est purum esse non debet accipi aliqua non entitas vel impossibilitas / sed deus est purum esse. ergo etc.
¶ Tertio sic et est superius tactum / ex parte illius non debet accipi possibile in quo nulla est potentia / sed in deo nulla est impotentia. ergo etc. hec est positio.
¶ Contra iua bia videtur continere ) Arguo primo sic. Dicit enim positio ista quod ratio possibilitatis in creatura est omnipotentia in deo. Contra Ista potentia per quam res habet esse possibile primo¬ aut est intellectus diuinus / aut voluntas / aut poten tia tertia executiua si ponatur non potest dicere quod illa sit voluntas / quia illa non est prima potentia / et sic non potest dare esse primo alicui possibile nec potentia executiua tertia. Tum quia non est eam dare vt puto. Tum quia etiam si daretur / tamen ipsa sequitur voluntatem ergo illa est intellectus / ergo per intellectum habet res primo esse possibile. Sed intellectus non dicitur nec est formaliter omnipotentia in deo / ergo non peromnipotentiam dei habet primo res possibile esse possibile secundum Auicennam. Nam sicut dicit ipse. 4. nethaphisice. Agens non potest aliquid agere nisi illud sit in se possibile / sed omnipotentia non est principium damdi esse nisi in re / et effectu per productionem realem: ergo non per omnipotentiam primo habet res esse possibile.
¶ Secundo sic potest argui contra eum quia ipse dicit alibi quod res est possibilis et in esse quidditatiuo per hoc quod est a deo exemplata vel etiam ydeata. Sed hoc pertinet ad intellectum / saltem secundum eum: ergo per intellectum est primo res possibilis: ergo non peromnipotentiam.
¶ Tertio dubium est de hoc quod dicit quod impossibilitas accipitur ex parte impossibilis / et non ex parte ipsius dei. Contra in causis praecisis si affirmatio est causa affirmationis et negatio causa negationis / sicut si esse hominem est causa essendirisibilem / non esse hominem est causa vel ratio inferendi non esse risibilem / et econuerso si negatio est causa negationis et affirmatio affirmationis. Ista enim propositio vera est in causis precisis. Si ergo deus non potest quia / creatura est impossibilis vel non possibilis cre atura est possibilis quia deus potest / sequitur quod sit impossibilis quia deus non potest. Secundo sic. Negatio omnis ad aliquam actionem necessario reducitur que est principalis. Et ex qua debet accipi principaliter ratio eius / sed ratio impossibilitatis est negatio quedam vel saltem negationem includit: ergo reducitur ad actionem aliquam. Et illa non est nisi ad affirmationem de possibilitate vel potentia: cum ergo possibilitas accipiatur ex diuina potentia videtur etiam quod impossibilitas ex ipsa principaliter accipiatur et ad ipsam principaliter reducatur
¶ Tertio quia dicit oppositum in octauo quolibeto vbi reducit impossibilitatem creature ad negationem potentie in deo. Contra quia si alicui repugnat esse ergo prius dicetur aliquid impossibile in se quam in operatione ad quodlibet aliud: ergo deus non potest aliquid facere quia ipsum est impossibile in se non econuerso. Secundo sic contradictoria sunt repugnantia et contradictoria etiam si per impossibile deus non esset Sed impossibile simpliciter includit duo contradictoria / ergo impossibile simpliciter est impossibile etiam si deus non esset / non igitur quia deus non potest in aliquid impossibile sed magis est econuerso. Preterea etiam quia in ista questione dicit quod quia creatura refertur ad deum secundum potentiam passiuam ideo deus ad ipsam Alibi autem dicit totum contrarium quod quia deus refertur ad creaturam / ideo creatura ad ipsum. Preterea quod potentia actiua vel passiua dicantur absolute sicut dicit hic videtur contrarius sibi quia ponit quod potentia anime quecumque siue actiua siue passiua dicit respectum / ideo dimitto istum modum. eius in prima parte dico
¶ Ad rationes ad primam quod si ipsa aliquid concludit / et etiam alie due pro me concludit / quia concludunt quod originaliter accipitur ratio possibilis ex parte ipsius dei vel alicuius potentie sue / non tamenex omnipotentia primo. Si autem aliquid videantur conclude re contra me soluo ad primam quando dicitur in minori quod creatura ex se formaliter non est possibilis / sed tamen donominatione extrinseca ab omnipotentia diuina / dico quod falsum est et probo. Tum quia ex se forma liter non implicat contradictionem. Tum quia sibiexse formaliter non repugnat esse. Tum quia esse formaliter non est impossibilis / alioquin nunquam ab aliquo esset possibilis / nec posset esse. Tum quia possibile et differentia entis formaliter conuenit enti non solum denominatione extrinseca. quare etc. Quando dicis est ex se non ens potest dici quod non est falsum licet sit ens non a se vel ex se. Si enim creatura ex se formaliter esset non ens non posset esse ab eterno nec existens nec exeplata. Uel posset dici quod ex se formaliter / non tamen primo modo dicendi per se / sed secundario est non ens in actu: sed cum hoc stat quod sit ens in potentia et possibilis sicut patet.
¶ Ad secundum dico quod si esse producibile est esse possibile maior est vera: sed non credo. puto enim quod in creatura esse possibile praecedat esse producibile / et quod esse possibile accipiatur ab intellectu diuino sed esse producibile ab omnipotentia productiua. Si autem sint idem / tunc dico quod maior est vera / et ambo tam esse producibile quam possibile accipiuntur ab intelle ctu / licet esse productum ab omnipotentia. quare etc.
¶ Ad tertium dico bene quod ratio possibilis originaliter accipitur ab illo quod in se habet potentiam rationalem / sicut etiam potentia in exemplo / et ita ex deo accipitur potestas in creatura. quare etc.
¶ Ad quar tum dico quod est de impossibilitate quod ex parte illius se tenet impossibilitas formaliter cui conuenit nichileitas. Sed nichil obest quin accipiatur nichileitas originaliter a deo cui non conuenit nichileitas: vnde et tota die dicimus quod aliquod ens anichilare potest.
¶ Ad tertium dico quod maior est falsa. Nam impossibilitas licet accipiatur ex parte dei: non tamen ex aliqua eius impotentia / vel non potentia: sed magis ex potentia eius per accidens tamen sicut dicetur infra. Nec est simile de possibile quod accipitur ab aliqua potentia / sicut etiam ipsi dicunt quod vnum accipitur ex vno / vel ex parte vnius / et alterum ex parte alterius: et est melior ratio ad hoc quia negatio ad affirmationem reducitur non ad negationem primo praecipue in causis non praecisis. Hec de primo articulo.
¶ Quantum ad secundum ar ticulum ostendam primo que est ratio possibilis / et que est ratio impossibilis. Secundo ostendam quod ratio possibilis est formaliter in creatura / et sic ex ipsa debet ac cipi / et a parte dei originaliter. Tertio quod esse in effectu similiter. Quarto quod ratio impossibilis similiter.
¶ De primo dico quod per rationem possibilis non intelligo nisi aliquid cui non repugnat esse / vel quod non implicat contradictionem vt fiat. Ex quo patet statim ratio impossibilis quod ratio eius est quod sibi repugnat esse / vel ipsum fieri vel poni inesse implicat contradictionem per istum modum / quia impossibile non est aliquod ens vnum / nec in re nec in conceptu / vt homo vel asinus / sed est duo contradictoria que implicant simul. Et ideo nichil est quia duo contradictoria simul sunt nichil / nec sunt aliquid vnum. Unde impossibile non est affirmatio tantum / vt homo: nec negatiotantum vt non homo / sed affirmatio et negatio / vel potius includens vtrumque simul / et patet quod illud est nichil et sic nichil est quod sibi repugnat esse aliquid / sicut et aliquid vnum.
¶ Nota hic dubium. Uidetur enim quod impossibile non includat contradictionem vel contradictoria: quia negatio possibilis est impossibilis: non possibile euim et impossibile equipollent et tamen non includunt contradictionem / quia non includit affirmationem eo quod se tota est negatio / sipossibile est affirmatio / et opponitur se tota possibile sicut negatio affirmationi. Unum autem vniopponitur / nec affirmatio contradictorie opponitur vel affirmationi nec aliquid includens ipsam. Similiter etiam quia affirmatio est possibilis / et quia non includit contradictionem / et tamen non est possibilis: quare etc. Quere solutionem.
¶ Et posset solui quia licet non includat contraditionem inquantum negatio includit tamen contradictionem ipsam poni in effectu / et in re / quia includit ipsam esse affirmationem et aliquid positiuum / et per se inteligitur poni vel esse possibilis concomitatiue autem non potest poni: quia negatio possibilis vniuersaliter accipi non potest concomitari nec conuenire aliquid possibile. Et potest poni exemplum aliquo modo de respectu rationis / qui licet in se non includat contradictionem / quia est effectus positiuus ratioais / et se toto / tamen ipsum poni in re / et extra in effectu includit contradictionem / quia includit ipsum esse ens rationis et non esse ens rationis: quia reale.
¶ Hoc premisso dico quod ratio possibilis vel possibilitatis seu esse possibile accipitur primo originaliter a parte ipsius dei sicut a causa vel quasicausa. Sed dico quod formaliter ex creatura. Potentia enim passiua vel obiectiua non potest accipi originaliter ex parte illius quod originatur sed magis ex parte originantis / quia nichil originat seipsum / vt sic / nec etiam originare potest / nec est originabile a seipso: sed creatura originabilis est. Deus autem originans est / ergo ex parte creature non potest accipi originaliter sua possibilitas sed magis ex parte dei. Quod autem in intellectu diuino accipiatur patet / quia primum esse creature quod est esse possi bile debet accipi ex forma potentia potentie caderesuper creaturam: sed hec est intellectus vt patet. ergo etc. Dico igitur quod esse intellectum creature sicut per oblectum secundarium tamen intellectionis est suum esse possibile / et sicut habet esse intellectum per intellectum mediante intellectione: ita etiam esse possibile.
¶ Contra impossibile habet esse intellectum ergo habet esse possibile. Secundo quia esse volitum produci in futurum videtur esse possibile per hoc quod est per voluntatem. ergo etc.
¶ Ad primum dico quod impossibile non est intellectum a deo sicut per se obiectum / nec primarium nec secundarium: sed per accidens / et de talibus non valet quod sint possibilia. Ad secundum dico quod esse volitum produci pro tempore aliquo vel instanti non esse possibile sed magis esse fiendum creature: quod presuponit suum possibile esse. Et dico bene quod creatura non est fienda nisi per voluntatem / et illud esse fieudum non est nisi esse factum per fieri / pro tali inesse vel tempore pro quo determinatur fiendum.
¶ Secundo quantum ad hoc dico quod possibilitas creature est ex seipsa formaliter et accipienda est ex parte rei vel creature. Cuius ratio est differentia etiam accipienda est formaliter ex parte entis cuius est differentia: sed possibile et actuale esse in potentia vel in actu sunt differentie entis creati / vel creati entis citra deum. ergo posst bile vel possibilitas formaliter debet accipi ex creatura et in creatura. Item quia creature secundum se non repugnat esse: ergo secundum se et formaliter est possibilis / et vniformiter potest probari intelligibilis qui vellet hoc tenere. Sed quid est istud esse possibile in creatura secundum quid et esse intellectum in actu sicut obiectum per se / licet secundarium vel non repugnantia ad esse. Dico quod accipiendo esse possibile pro differentia entis / istud esse possibile non est nisi esse intellectum alicuius non tenentis esse cui non repugnat esse / et includit ista duo vel saltem dicit vnum istorum concomitante alio / et creatura licet sit actu intellecta tamen possi bilis est ad esse actum. Si autem accipiatur possibile vt est pars entis / et vt distinguitur contra necesse esse / tunc non video quod dicat nisi creaturam ipsam vt hominem vel asinum / et sic etiam licet actu intellecta est possibilis etiam quando est in actu quid quid opponitur possibili vt est differentia entis. circa istam questionem quod qui pone¶
¶ ota ret possibilia vel possibiles creaturas distincte formaliter representari per diuinam essentiam ante intellectionem ipsam actualiter forte poneret quod possibile vel possibilitas accipitur ex diuina essentia representante / ita quod esset possible et per se representatum tanquam obiectum secundarium extrinsecum est esse possibile / nec est aliquod esse pro ductum per aliquam potentiam / sicut nec esse representatum impossibile vt ab eadem acciperetur per accidens sicut dicitur in presenti questione respectu intellectus / ita esse impossibile non representatum per se idem essent / et hoc forte posset probabiliter sustineri.
¶ Quantum ad tertium dico quod eo dem modo probari potest quod esse in actu originaliter accipitur a parte dei et causaliter non autem a parte creature potentia saltem vt stat sub actu productiuo accipitur esse in actu non est primum esse creatura / et ideo dimitto.
¶ Quantum ad quartum dico quod ratio impossibilitatis accipitur originaliter a parte dei / non ex aliqua eius impotentia vel non potentia / sed magis ex potentia eius que est intellectus et formaliter ex ipso impossibili cui formaliter conuenit / eo modo quo impossibili potest aliquid formaliter conuenire. Hoc patet de primo quia dictum est supra impossibile est includens comtradictionem ex suis terminis: sicut esse asinum / et non asinum / hominem et non hominem / sicut chimera includit esse leonem / et non esse leonem parteeo prima. et cetera. Hyrcoceruus includit esse hyncum et non hyrcum. Ista autem negatio que includitur in impossibili presupponit aliquam affirmationem cuius predicatum et subiectum sunt duopositiua / vel due quidditates repugnantes et incompossibiles in eodem / sicut esse hominem et caprum homo est caper vel hyreus est ceruus: et per consequens non est hyrcus. Modo planum est quod possibilitas illarum quidditatum reducitur originaliter ad intellectum diuinum: ergo et ratio impossibilitatis per accidens / non autem ad aliquam impotentiam vel non potentiam in deo sicut dicunt alii. Ex quo patet quod formaliter impossibilitas accipienda est in impossibili et ex parte impossibilis / quia nichil est formaliter im possibile in deo / cum sit summum necesse esse. Et hec de secundo articulo.
¶ Quantum ad tertium articulum dico quod deus potest in omne illud quod non implicat contradictionem / quia deus potest in omnepossibile sicut dictum est supra: sed omne possibile est esse non implicans contradictionem ex terminivt dictum est ergo etc. Ex quo statim concludo quod deus omnem entitatem certam absolutam essentia liter distinctam ab alia non includentem aliam intrinsece potest facere sine alia et conseruare. Unde dico quod potest facere materiam sine forma et econuerso. Secundo dico quod quodlibet subiectum sine quodlibet accidente absoluto et econuerso. Tertio quod quamlibet partem absolutam et essentialem alicuius sine alia parte / et sine toto / et sine alia parte. Uerumtamen dico quod non potest facere totum sine partibus. Nam totum per se vnum vcompositum sul stantiale distinguitur essentialiter ex parte sua / puta materia vel forma: tamen includit intrinsece partes suas. Sed dico quod illud est de relatione. Dico enim quod licet possit facere fundamentum et terminum relationis / qui est actus sine tali relatione / sicut duoalba sine similitudine / non tamen econuerso potest facere relationem talem sine fundamento et termino. Et ratio huius est quia implicat contradictionem manifestam: quia relatio essentialiter est habitudo huius ad hoc. Sed si fundamentum et terminus non essent non esset habitudo huius ad hoc vel ens: propter quod et Augustinus septimo de trinstate. Dicit quod si nichil est ad se nichil est ad aliud ita quod contradictionem implicat quod sit ad aliud verelatioseu respectus quicunque / et non sit aliquod absolutum fundamentum vel terminus Hoc patet etiam quia relatio accidentalis per respectus habet relationem realem in actu et sibi coessentialem ad suum fundamentum vel subiectum. Patet quia ad ipsum habet respectum realem inherentie quia est accidens: sed patet quod coessentialiter sibiquia si esset accidens esset processus in infinitum. Tertio concludo ex predictis quod intellectio potest esse sine intelligente et amor sine amante / et sine obiecto creato: quia omnia ista sunt absoluta / et possunt hec virtute diuina fieri eo ipso quod essentialiter sunt ad se / et non ad aliud creatum Quarto concludo quod motus non potest esse sine nobili virtute diuina nec mutatio sine mutabili / nec etiam mutante quia secundum me motus est respetus essentialiter et etiam mutatio / et si est passio planum est quod est in passo sicut in subiectum ad ipsum agens vel mouens siue mutans sicut ad terminum / si est actio est in agente ad motum vel mutatum / sicut ad terminum.
¶ Dices contra hoc quia deus potest continuare vel conseruare aliquam mutationem vel montum siue mouente proximo a quo sint inchoati motus vel mutatio. Secundo quia eundem motum numero quem potest facere / vel inchoare cum mouente proximo potest immediate per ipsum / quia quicquid potest mediante causa secunda potest immediate.
¶ Ad primum respondeo quod deus non posset continuare nec conseruare eandem mutationem / quia illa est instantanea / nec potest conseruari vel durare / nec etiam partem eandem motus que erat a mouente proximo / quia et iam conseruari non potest eo ipso quia non est permanens / sed successiua. Et dato quod posset ista conseruare. Dico sine mouente vel mutante proximo vt agente vel coagente: non tamen sine ipso vt terminante tales repectus / et tunc positio est contra me. Eodem modo ad secundum sicut dictum est ad primum vtimo modo. hec de tertio articulo nisi quod etiam apparet ex predictis quod non potest facere vnam relationem oppositam sine opposita sibi mutua quia sunt simul natura et intellectione.
¶ Ad primum principale dico quod ex parteleius quod est purus actus potest ac¬ percipi originaliter ratio potentialitatis nec formaliter.
¶ Ad tertium de impossibilitate / dico quod concludit quod ex parte impossibilis debet accipi formaliter / sed originaliter bene ex deo / sicut et alie conditiones priuatiue vel negatiue que accipiuntur a deo. in quas potest deus saltem per accidens ratione aliquarum actionum quarum sunt vel quibus opponuntur.
¶ Ad quartum superius est responsum / quod licet in deo nulla sit impoteutia / tamen originaliter ab ipso potest accipi ratio impossibilitatis ratione alicuius potentie sue / per accidens tamen vt dictum est. quare et cetera¬
¶ Obiicitur contra predicta quod ex ipsis sequitur proprium subiectum posse esse sine propria passione / et tunc non est scientia proprie passionis de subiecto.
¶ Secundo etiam sequitur hominem posse esse sine quantitate / cum tamen quantitas ponatur in diffinitione anime: quia corpus organicum. et cetera.
¶ Ad primum dico quod scientia non est / de actuali inherentia proprie actiuitatis absoluti vel etiam relatiui ad subiectum. Sed de aptitudinaliinesse / sic quod semper inest actualiter: licet possit non inesse virtute diuina.
¶ Ad secundum dico quod totus idest homo per se primo non est subiectum quamtitatis: sed corpus ipsum: modo deus potest facere corpus sine quantitate / corpus / substantiam vel partem hominis. Aliter dicitur quod organicum accipitur non pro quanto / sed pro habente partes diuersas etiam etherogeneas. Ideo homo potest esse sine quantitate.
On this page