Quaestio 1

¶ Distinctionis quadragesimesecunde. Questio Prima.

CIrca distinctionem quadragesimam secundam. Quero primo vtrum deum esse omnipotentem possit demonstrari ratione naturali.

¶ Uidetur primo quod sic. quia ratione naturali potest ostendi quod in tota vniuersi tate entium est vnum ens simpliciter primum / quod est cau sa omnium / et deus / sed hoc est deum esse omnipotem tem. ergo etc.

¶ Secundo sic. quia ratione naturali potest ostendi quod deus est infinite potentie / et infinitus intensiue in vtgore / sicut demonstratur octauo phisicorum / sed infinita potentia est omnipotentia / quia infinita potentia non est aliqua maior. ergo etc.

¶ Tertio sic. Ratione naturali demonstrari potest quod omnipotentia non repugnat enti / et quod est possibilis in aliquo: quia non implicat contradictionem. sed omnipotens ab alio esse non potest / ergo omnipotens potest esse in actu hoc maxime conuenit deo. ergo etc.

¶ Quarto sic. Nos tenemus per fidem quod deu est omnipotens. Credo in deum patrem omnipotentem. Sed in Richarde primo de trinitate ad talia probanda non desunt necessarie rationes: ergo istud est demonstrabile necessaria ratione quia tunc posset demonstrariContra. deum generare filium et secundum Augustinum tertio libro contra maximinum si non potuit non est omnipotens: ergo si est omnipotens potuit et potest / et per consequens generat.

¶ Secundo quia tunc posset demonstrari intelligentias esse creatas contra philosophum duodecimo methaphice vbi ponit plures substantias immateriales infinitas et per consequens a se. quia etc. primo ponam ali¬

¶ In ista questione quas distinctiocead questionem necessarias.

¶ Secundo ponam conclusiones de euestione et probabo.

¶ Tertio ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum dico quod ratio naturalis vno modo dicitur ( prout distinguitur contra fidem ) ratio non procedens ex fide / nec aliquo credito / et isto modo omnis demonstratio proprie dicta potest dici ratio naturalis. Alio modo potest dici ratio naturalis non quecumque demonstratio / sed ratio que potest haberi modo naturali et ex apparentibus in rerum natura secundum modum nostrum cognoscendi naturalem quomodo dicimus philosophos habuisse in suis processionibus rationem naturalem.

¶ Secunda est quod duplex est de nonstratio propter quid / et quia est / patet ex primoposteriorum. Prima est per causam vel aliquid prius Secunda per effectum vel per aliquid posterius: nam omne verum necessarium non euidens ex terminis est habens connexionem necessariam ad aliud verum necessarium et euidens ex terminis. Et illud verum est acceptum vel a causa / et tunc per illud demonstratur aliud verum propter quid et a priori / vel ab effectu / et tunc de monstratur ab effectu / et a posteriori per demonstrationem. quia.

¶ Terta distinctio est de statu demodo strantis prefatam conclusionem. Aut enim demonstrans est comprehensor / aut est purus viator secundum statum et modum intelligendi naturalem / qui habetur de communi lege. Aut est viator / non tamen habet noticiam secundum talem modum / sed magis noticiam abstractiuam que dicta est in principio huius / que est clara noticia de diuina essentia / nec repugnatstatui vie sicut dictum est supra.

¶ Quarta distinctio est de omnipotentia / quia ipsa potest dupliciter ac cipi. Uno modo sicut teneremus eam per fidem esse indeo sic quod potest immediate et perfecte in omnia: et possi bilia / et contradictionem non implicantia / loquendo de immediatione cause extrinsece cuiuscumque. Non dico immediatione cause cuiuslibet effectus / sic quod possit in aliquem effectum sine maiori effectu medio: quia isto modo vltimo non conceditur deus omnipotens / nos a catholicis / nec a philosophis: quia non potest facere relationem nisi prius natura saltem fecerit principiatum / nec compositum vel totum nisi prius partes / et sic de consimilibus / et hoc non est ex defectum potentie / sed ex conditione rei quae hoc non patitur. Secundo modo accipitur omnipotentia / sic quod deus possit in omnia possibilia mediate saltem quantum ad aliqua / vel immediate quantum ad aliquid vel aliqua / et sic habemus duplicem intellectionem omnipotentie.

¶ Hoc premisso distinguo questionem. Potest enim questio quaerere an intellectus comprehensorum vel beatus possit demonstrare deum esse omnipotentem primo vel secundo modo demonstratione propter quid et a prioriSecundo an demonstratione quia / et a posteriori. Secundo potest querere an viator possit demonstrare deum esse omnipotentem primo vel secundo modo demonstratione propter quid / vel quia / et loquor de viatore habente illam noticiam abstractiuuam de diuina essentia quam dixi superius esse possibilem viatori virtute diuina. Tertio potest querere an viator purus secundum suum modum intellendi naturalem ex hiis que apparent naturaliter et de lege communi possit demonstrare deum esse omnipotentem primo vel secundo modo demonstratione propter quid / vel quia. Hec de primo principalipono primo istan Quantum ad secundum conclusionem quod deum esse omnipotentem vtroque modo est verum / demonstrabile simpliciter / et demonstratione propter quid / accipiendo semper omnipotentiam hic et in omnibus sequontibus prout per omnipotentiam distribuitur omne posibile. Non autem omnipotentia sicut dictum est distinctione vigesima / et sit sensus omnipotentia id est potentia est omne possibile.

¶ Istam conclusionem probo sic Illud est verum demonstrabile in se propter quid quod ex terminis suis habet quod sic possit demonstrari per aliud verum prius simpliciter et notius. Tale est istud verum / deus est omnipotens vtroque modo predicto. ergo etc. Maior patet / quia tale est in severum quale est ex ratione terminorum / saltem in veris necessariis. vnde et illud vnde dicitur per se notum qunod est notum ex terminis / sic etiam demonstrabile quod ex terminis suis habet hoc. Minor patet presupponitur enim quod deum esse omnipotentem vtroque modo est verum et necessarium / nec hoc probatur hic quia de hoc non est questio / sed de modo per quem potest hoc probari. Quod etiam sit verum mediatum patet dupliciter. Tum quia si natura intellectus et voluntas vel potentia ad extra esset distincta realiter / poten tia ad extra esset demonstrabilis / et verum de ipsa esset mediatum / tunc demonstrabile per priora vel precedentia: ergo non minus quia deguntur secundum ra¬ tionem precipue realem quia consimilem ordinem habent Tum quia predictum verum non est immediatum / quia notionale in deo precedit: et est prius simpliciter respectuad extra / et per consequens ipsa potentia prout dicit respectum ad possibibilia quare etc.

¶ Secundo sic Omne verum necessarium complexum non euidens ex terminis habet aliquid verum prius ex terminis eui dens: per quod potest demonstrari vt videtur / quia nullum tale potest esse primum verum: sed deum esse omnipotentem ( sicut supponitur ad presens ) est verum / nec est euidens ex terminis vt patet / ergo verum de monstrabile hec est prima conclusio.

¶ Secunda conclusio est ista quod beatus intellectus potest demonstrare propter quid deum esse omnipotentem vtroque modo / et etiam viator habens noticiam abstractiuam illam de diuina essentia quam possim sibi possibilem in principio cipio. Hoc probo sic. quia in quocumque intellectu habetur intellectus simplex alicuius termini virtualiter includens veritatem immediatam principii / e vlterius veritatem mediatam conclusionis / in illo im tellectu potest haberi veritas propter quid propositionis mediate / sed sic est in intellectu beati et viatoris habentis illam noticiam de diuina essentia a stractiuam / quia noticia diuine essentie siue intuitiue siue abstractiue / clare tamen et euidenter note / continet veritatem aliquam immediatam priorem ad istan quod deus est opies / et per consequens mediante illa continet istam / hoc patet ex precedenti conclusione / quia hec est veritas habens priorem / de qua planum est quod virtualiter seu intelligibiliter continetur in essentia sicut et alia intelligibilia et intrinseca diuina necessaria. ergo etc. Quod autem beatus habeat conceptum simplicem diuine essentie patet / quia in ipsa beatifica. tur quod viator possit habere patuit supra ex primaquestione.

¶ Secundo hoc idem probo sic. Omne verum mediatum necessarium potest ab aliquo intellectum potentie concipere ipsum euidenter demonstrari per aliud verum euidentius immediatum. Patet / quia ex quo non est euidens ex terminis oportet quod euidens sit ex de monstratione / sed deum esse omnipotentem est aliquod vel rum necessarium mediatum ( vt dictum est supra )/ et potest concipi euidenter ab intellectu beato: et ab intel lectu viatoris habente illam noticiam abstractiuam non minus quam diuina essentia vt videtur. ergo etc.

¶ Tertia conclusio est ista quod homo viator secundum suum modum intelligendi naturalem ratione naturali non potest demonstrare propter quid et a priori deum esse omnipotentem vtroque modo / nec altero. ego etc. Hoc probo primo sic. Intellectus alicuius non potest cognoscere propter quid aliquam propositionem mediatam nisi cognoscat propriam immediatam vt patet / sed intellectus viatioris secundum modum intelligendi naturalem non potest euidenter cognoscere immediatam huius deus est omnipotens priorem ipsa / quia non potest habere conceptum simplicem euidenter et sufficienter ad hoc distinctum de deo vertualiter continentem talem veritatem immediatam de deo / quia non potest habere secundum modum intelligendi de lege qui aliquem conceptum simplicem igitur nec complexum de deo nisi in virtute intellectus agentis et faptasmatis quae ad hoc non attingunt. ergo etc.

¶ Secundo hoc patet quia viator naturaliter et de lege communi non habet aliquem conceptum de deo perfectiorem quam methaphisicus habeat Sed planum est quod adhoc conceptus methaphisic non attingit / sed si ad aliquam demonstrationem de deo attingit illa est quia et a posteriori. ergo etc. Dices quod immo habet aliquem conceptum perfectiorem de deo quam methaphisicus saltem per fidem dico quod non fides termini vel cognitio fidei non tribuit conceptus alius terminorum naturnliter habeantur / sed tantummo si aliquid facit inclinans ad assentiendum alibus conceptibus complexis qui non habent euidentiam ex terminis apprehnsis / et ita per fidem non habetur aliquis comceptus simplex transcendens omnem conceptum methaphisicum / quod patet etiam quia eundem conceptum simplicem de quocumque termino habet methaphisicus nisi de his sicut et fidelis. Quod autem nullus conceptus methaphisicus ( prout a methaphisico habetur )o attingat vel includat virtualiter diuinas veritates intrinsecas deo euidenter et a priori vt videtur. Tum quia philosophi tunc habuissent per talem conceptum methaphisicum de talibus veritatibus demonstratio nem a priori. Tum quia principium methaphisici proprium ad probandum aliquid de deo non est sibi notum nisi quia est aliqua propositio personarum affirmans de entepartialiter aliquod predicatum quod conuenit enticausato / et ex tali premissa concludit de ente partiali ter fieri aliquod predicatum / puta de deo / sicut hic aliquod ens est causatum ergo aliquod ens est causa aliquod ens est finitum / ergo aliquod ens est infinitum

¶ Contra istam tertiam conclusionem obiicitur tripliciter. Primo sic. Uoluntas est medium ad concludendum propter quid omnipotentiam de deo vt videbatur dici in prima conclusione / sed methaphisicus potest deuenire ad noticiam huius quod deus habet per fectissimam voluntatem: ergo et perfectissimam noticiam.

¶ Secundo sic / et est magis contra primam comclusionem. Propositio ex terminis habentibus conceptus simplices simpliciter est per se nota / quia non potest probari per diffinitionem vel descriptionem alicuius illorum vt videtur / sed sic est in ista deus est omnipotens / ergo est per se nota non ergo demonstrabilis.

¶ Tertio sic quia si methaphisicus non potest demonstrare de deo aliquid a priori / sequeretur quod non haberet perfectiorem noticiam per nomen quod de nominat deum et suam infinitatem. ergo etc.

¶ Ad pri A mam dico quod inter omnipotentiam diuinam et suam volun¬¬ tatem non intelligo aliquam differentiam nisi secundum rationem / sed hoc posito vel intellecto adhuc potest dici quod diuina voluntas non potest perfecte cognoscia methaphisico quantum sufficit ad demonstrandum ex ipsa suam omnipotentiam / sicut etiam nec diuinam essentiam potest ita perfecte cognoscere naturaliter.

¶ Ad secundum dico quod illa maior propositio non est vera / nec oportet quod talis propositio demonstretur per diffinitionem vel descriptionem alicuius termini / sed per passionem inter subiectum et predicatum si est ipsam dare / sicut est bene in proposito. Preterea etiam non oportet interuenire semper diffinitionem ad demonstrandum aliquid de aliquo sicut superius dicebatur / sed sufficit quod per quiditatem

¶ Ad tertium dico quod methaphisicus perfectiorem noticiam habet de deo quam phisicus / quia phisicus vno modo demonstrat deum ( si tamen demonstrat quod non credo ) methaphisicus vero pluribus modis non solum ex motu et ratione naturali accepta / ex motu / sed ex aliis vt ex potentia demonstrat actum / puta excausato etiam abstrahente demonstrat primam causam ex finito infinitum / et sic de aliis / si tamen aliquid demonstrat ( quod non credo ) non es nim videtur michi quod ali¬ qua ratio phisica vel methaphisica demonstre deum esse sicut dixi supra distinctione secunda.

¶ Iste igitur sunt conclusiones pertinentes ad demonstrationem nimam scilicet quod deum esse omnipotentem vtroque modo predicto secundum se est verum demonstrabile demonstratione / quia et ex effectibus. Prima ratio est ista verum de causa secundum rationem cause est verum demodo strabile per demonstrationem quia: scilicet per effectus vel per effectum / sed dei omnipotentia est causa / et istud verum deum esse omnipotentem est verum de causa secundum quod huiusmodi / ergo potest quantum est ex se monstrari de monstratione quia.

¶ Secundo sic vero de aliquo independente et vt aliquo alterum dependet simpliciter non repugnat demonstrari / quia per aliquid quod exipso dependet: sed tale est istud verum. ergo etc.

¶ Secunda conclusio est quod beatus et viator cognoscens diuinam essentiam et intrinseca eius / viator scilicet abstractiue / beatus intuitiue possunt demonstrare deum esse omnipotentem vtroque modo demonstratione quia prima ratio est ad hoc / quia possunt perfecte effectum aliquem cognoscere de ipso deo et vt effectus est omnipotentie / ergo possunt cognoscere causam deum scilicet esse omnipotentem.

¶ Secsido quia patent cognoscere dependentiam ad deum / et ad suam omnipotentiam et per consequens ipsum esse omnipotentem / et talem a quo creatura dependet quia si posstent cognoscetur habitudinem et terminum.

¶ Tertia conclusio est quod loquendo de omnipotentia immediate in omnia possibilia immediationem cause extrinsece causa entis non potest demonstrari demonstratione quia / scilicet ex naturaliter sibi apparentibus. Ad hoc est prima ratio quia illud ad quod non poasstsnt induci naturaliter apparentia et sensibilia vel fantasiabilia non potest sic demonstrari naturaliter: sed ad talem omnipotentiam non poatsesnt adduci apparentia intellectui nostri secundum modum intelligendi cum non appareant nobis naturaliter aliqui effectus vt immediate producti duplici immediatione predicta: sed quotquot apparent nobis effectus sensibiles producti apparent producti mediante aliqua causa secunda vel effectu etiam primo aliquo. ergo etc.

¶ Secundo sic et est persuasio / quia si talis omnipotentia esset demonstrabilis isto modo tunc philosophi ( vt videtur ) attigissent ad eam ex effectibus / et methaphisicus perfectus ad ipsam attingeret sed hoc non est verum immo philosophi nec attingunt omnipotentiam quin potius omnes negauerunt eam / Aritoteles / Auerrois / et Auicenna. ergo etc.

¶ Prima ratio autem qua mouet communiter philosophos est ne ponatur mutatio in deo / si aliquid immediate de nouo produceret sicut oportet ponere si in eo esset talis omnipotentia / et cum hoc ageret de necessitate nature / quod aliqua sunt in vniuerso noua sicut patet. Agens autem necessarium et de necessitate et perfectissimum / et non impedibile nichil potest facere nouum vt videtur: quia nec impeditur nec aliter se habet et agit de decessitate. ergo etc.

¶ Secunda ratio philosophorum fuit ista / si deus haberet talem omnipotentiam deus posset in mediate causare motum celi / sed hoc est falsum quia virt infinita si mouet immediate mouet in non tempore vel in instanti secundo phisicorum: sed motus celi non potest causarein instanti. Tunc enim omnes partes simul et semel essenin eodem loco. Et hec fuit causa quare Commentator duodecimo methaph. posuit caelum moueri a primo mouente non immediate / sed cum hoc a secunda intelligentia a qua motus secundum ipsum habet successionem / non a prima: sed a prima habet perpetuitatem et eternitatem

¶ Tertia ratio est ista. Si deus posset immediate in omnem effectum nulla causa secunda haberet actionem prpriam / nec per consequens essentiam propriam / alioquin frustra quia essentia et natura est propter operationem / et sic deus posset omnes essentias aliorum destruere quod est maximum inconueniens apud philosophum / qui nullas earum posuit necesse esse / et sic etiam ordo causalitatis in rebus non esset simpliciter essentialis / et sic necessarius. Hec videt ratio Commentatoris. 6. methaphisice dicentis sic. Moderni autem ponunt vnum agens omnia sine medio id est deum / et contingit istis vt nullum ens habeat actionem propriam naturaliter / et cum entia non habeant actiones proprias non habebunt essentias proprias / actiones enim non diuersificantur nisi per essentias diuersas. Et hec est opinio valde extranea et qui recipiunt huiusmodi non habent cerebrum naturaliter habile ad bonum.

¶ Quarta ratio / quia nullumimmateriale transmutat immediate materiam secundum Aristotelem et Commentatorem. 7. methaphi. contra platonem et ydeam suam / quam ponebat immediate transmutare materiam et principium generationis deus autem summe immaterialis est. ergo etc.

¶ Ultima ratio quia omnia euenirent de necessitate / et non esset malum in vniuerso / et agentia secundaria preuenirentur / ita quod nunquam aliquid agerent ex quo deus agit de necessitate / quia cuius actio est necessaria et sua substantia que est necesse esse / agit de necessitate quicquid agit. Posuerunt ergo philosophi quod deus non habet omnipotentiam llam primo modo dictam quam attribuimus sibi: et dixerunt de hoc diuersimode qumo deus est causa omnium non immediata / nec potest esse / sed aliquorum mediata et aliquorum vel alicuius sicut in principio secundi poterit apparere.

¶ Sed licet ista sententia a nobis non possit demonstratiue impugnari. Oppositum tamen habemus ex scriptura et dictis sanctorum et attribuimus deo / scilicet quod habet omnipotentiam immediatam immediatione cause extrinsece respectu omnium. Ita quod quicquid potest absolutum cum causa secunda media et extrinseca effectiua scilicet et finali / idem et sine illa.

¶ Et ad hoc adducunt rationes eque probabiles immomagis quam rationes philosophorum. Prima est ista Causa perfectissima perfectissime / et independenter a quocumque alio causans potest in quemlibet effectum cuius habet virtutem perfectissime sine alia causa / et mul to perfectius quam quecumque alia causa / sed causa prima est huiusmodi / quia omnis virtus actiua cuiuscumque cause secunde eminentius et perfectius continetur / et perfe ctius est in causa prima: nec sufficit ad hoc aliquid habens talem virtutem diminute. Nulla enim imperfectio virtutis est ratio agendi / sed magis est impedimentum actionis. ergo etc. Et confirmatur / quia videmus causas equiuocas ita perfecte et immediate producere aliquos effectus siue causas vuiuocas / hoc autem non est nisi quia continent in se et habent virtutes actiuas suorum effectuum aliquorum quantum sufficit ad ponendum illos effectus. Patet de sole qui non solum calefacit cum igne vel aliquo formaliter calido / sed etiam per seipsum immediate. ergo etc.

¶ Secunda ratio est. Nullusordo essentialis necessarius est vnicause ad aliam in causando / nisi quia illarum scilicet subordinata alteri non potest ponere effectum in esse / dato enim quod possit non est talis ordo necessarius. Sed prima causa potest perfecte ponere quemlibet effectum inesse / quia habet virtutem per fectam non impedibilem. Unde et philosophi confitentur quod ordo non est necessa¬ rius propter omnipotentiam vel perfectionem dei. ergo etc.

¶ Tertia ratio. Omne possibile in vniuerso obie ctiue vel passiue non dicitur primo tale nisi inhabi tudine ad primam potentiam nec per consequens primo producibile / sed prima productiua et actiua potentia est potentia diuina: ergo omne possibile est primo producibile per illam. Sed posito primo producibili / et primo productiuo perfecto non impedito potest poni productio quocumque alio secundario circumscripto / quia prius in suo priori non dependet a posteriori. ergo etc.

¶ Iste rationes sunt solubiles a philosophis per vnum verbum / quia cause secunde non requiruntur cum causa prima propter imperfectionem vel dependentiam aliquam cause prime vel impedibilitas: sed propter imperfectionem vel nouitatem effectus. Non crediigitur quod a viatore secundum modum intelligendi qui habetur talis omnipotentia demonstrari. Ordo enim causalitatis non arguit quod illud possit causa prima immediate quod potest cum causis mediis. Patet de sole qui potest generare hominem aliquo modo cum patre suonon tamen sine patre. Patet de materia prima in genenere causalitatis materialis. Non oportet quod materia prima vel remota possit immediate recipere quamcunque formam sicut proxima / et immediate sicut patet de forma que est anima. Similiter etiam de principio in genere cognitionis non oportet quod principium primum et remotum possit immediate inferre quamcunque cognitionem particularem sicut principium proximum et proprium vt patet. Similiter etiam in genere finium non oportet quod finis remotus possit esse finis immeodiatus / et sic in multis. Quod etiam non possit ista omnipote tia demonstrari a nobis videtur quod nec de deo vt est agens de necessitate nature secundum positionem philosophorum / quia hoc est falsum. Nec etiam vt est agenvoluntarium / quia hoc demonstrari non potest / sed tantum est creditum sicut etiammulto fortius creditum est et non demonstratum nobis deum esse sicut dixi distinctione secunda huius primi: ergo etc. Dico tamen quod nec potest istud efficaciter impugnari / et ideo respondeo ad rationes philosophorum.

¶ Ad primam dico quod primum agens quantumcumque perfectum et immutabile potest immediate facere aliquid nouum / et tota mutatio est in effectu dico etiam quod non agit de necessitate nature / sicut dicunt primum. Patet quod etiam creatura potest facere aliquid nouum volitone antiqua non mutando volitio nem licet non immutabiliter omnino sicut deus.

¶ Ad secundam dico quod deus potest immediate causare motum celi / non tamen in instanti / quia nec motus causabilis est in instanti. Quando dicis. Tunc aliqua virtus finitapoterit mouere ita velociter sicut deus / vel in tam paruo tempore. Dico quod non / quia non potest esse tanta sicut virtus infinita dei. Uel dic quod licet hoc sit verum / non tamen est inconueniens / nec attingit ex hoc virtus finita perfectionem diuine virtutis motiue que posset mouere corpus actu infinitum si esset / quod non posset creatura: Unde et ratio Commentatoris ad ponendum illam duplicem intelligentiam necessariam absolute ad mouendum nichil valet / et dictum suum postea minus valet: quia quando dicit quod motus a prima intelligentia habet infinitatem / et secunda successio nem: contradictio videtur / quia aut successio et infinitas successiua sunt idem: et tunc ab vtraque intelligentia est vtraque et eodem modo / et ita sicut infinitas a prima intelligentia / ita et successio: sicut etiam successio est a secunda intelligentia: ita et infinitas et immediate. Aut infinitas et successio non sunt idem / quod magis videtur intendere / licet sit falsum / et tunc cuilibet istarum correspondet propria et immediata causa / quia infinitati correspondet prima intelligentia / et successioni cor respondet secunda / et sic adhuc prima causa immediate causat infinitatem motus / et tamen non in instanti et ita diceretur sibi de motu / et ideo dictum illud nichil valet nec intelligit seipsum. Preterea secunda intelligentia in nullo impedit primam in mouendo / nec im pedire potest ergo potest facere tarditatem in motu mouente prima intelligentia / et ita semper motus erit in instanti. Unde dico quod quantum est ex parte diuine virtutis mouentis non repugnat motum fieri in instantiquia virtus est infinita ad hoc sufficiens / sed hoc repugnat ex parte motus et ratione eius quia essentiali ter est snccessiuus / sicut mutatio simplex puta generatio est instantanea / et non potest esse successiua qua cunque virtute. Item contra Commentatorem quia secunda intelligentia no agit nisi mota a prima / ergo non impedit nec retardat primam a velocitate actionis / sicut nec resistit sibi. Et confirmatur quia quando ad vnum effectum concurrunt due cause. vna superior et alia inferior quanto superior magis intenditur inferiori stante imeadem dispositione / tanto effectus magis intendituergo si superior est infinite virtutis sicut in propositosequitur quod intensio velocitatis motus in infintum / et quod motus est in instanti. Aliter dicitur quod non oportet quod moueat in instnnti / quia non mouet de necessitate nature / sed voluntarie et libere sicut placet sibi. Sed istud non excludit difficultatem / quia non excludit quin saltem posset mouere in instanti. Aliter dicitur quod deus potest mouere in instanti / sed ego reputo hoc falsum / quia motus essentialiter est successio quedam ideo etc.

¶ Ad tertium dico contra Commentatorem quod deus potest priuare esse aliud a se / et propria entitate / et prpria operatione in actu: sed quin essentia manens posit habere propriam operationem non intendo / ita quod ap titudine saltem verum est dictum Commentatoris. Sed si intelligat quod deus non possit facere immediate sine causa secunda / et eius operatione illud quod facit me diante ipsa nego eum. Et dic quod non habuit bonum cerebrum. Potest etiam dici quod ipse non loquitur contra christianos / sed contra errorem quorumdam qui dicebant quod cause secunde facto nichil agunt: sed quod deus omnia facit immediate et hoc est falsum / quia secundum Augustinum deus sic res administrat vt eas proprios motus agere sinat licet aliter posset facere.

¶ Ad quartum dici potest vno modo quod maior est falsa / sicut etam aliquid incorporale puta intelligibilia immediate transmutat et mouet corpus / puta caelum. Uel dic ad intentionem Aristotelis quod nullum immateriale / cuiusmodiponebatur ydea que non est aliquid singulare / transmutat et sicut agens vniuocum quemadiodum dicebat Plato.

¶ Ad vltimum dico quod deus potest immediate agere omnia / et si immediate faceret omnia non esset malum culpe. in vniuerso: tamen esset contingens aliquid quia in voluntate sua libere et contingenter ageret Dicis sua actio est necesse esse. Concedo illud quod est in se ex narura rei: tamen dico quod contingenter transit obiectum extrinsecum sicut ad istud.

¶ Tertia conclusio est ista secundum aliquos quod deum esse omnipotentem mediate sic quod sit causa omnium mediata vel in mediata potest efficaciter demonstrari ab homine viatore demonstratione quia hoc probatur primo sic. Uniuersitas causatorum est causata et habet causam: sed hec causa non potest aliquid illins vniuersitatis / quia tunc illud esset causa sui: ergo aliquid extra totam vniuersitatem / ergo si in causis ostendatur in infinitum non solum quelibet erit causata: sed tota multitudo erit causata / et per consequens ab aliquo extra totam multitudinem illam / ergo in illo est status tanquam in simpliciter primo causante omnia sed hoc primum est deus ergo etc. Secundo sic. Causa effectiua quanto superior tanto perfectior in causalitate / ergo si qua est in infinitum superior ista in causando / illa erit in infinitum perfectior in causalitate / ergo habebit causalitatem infinite perfectam / et per consequens non dependebit ab aliquo in causando / quia tunc esset imperfecta respectu illius ex quo dependeret: et consequenter non est infinita / et tunc in illa erit status. siue ergo concidas infinitatem in causis sicut non semper habetur quod est aliqua causa effectiua non dependens in cau sando et causa omnium aliorum / et ita potest in omnia mediate vel immediate et habet omnipotentiam isto modo dictam

¶ Sed non videtur michi sicut dixi supra distinction ne secunda quod iste sunt demonstrationes. Possunt enim impediri quia non video ( sicut dicebam ibi / quantum ad llla que apparent nobis quin omnia que ponuntur in vniuerso possent saluari stante processu in infinitum in causis: sicut non video quin possent stare omnia apparentia: sed ponerentur in sursum infinite substantie in actu sicut reputo possibile et dicam infra / et ideo non vide tur michi quod ex apparentibus et effectibus possit comcludi demonstratione / quod aliqua prima simpliciter in vniuerso / a qua omnia dependeant sicut ex efficien te mediate vel immediate / nec per consequens ostendi quod deus sit talis causa immo nec quod deus sit: nec per consequens quod habeat talem omnipotentiam.

¶ Secundo possunt impediri iste rationes quia et si poneretur status in aliqua causa prima effectiua illa esset intelligentia mouens primum celum: non autem deus Sic etiam secundum multos de intentione Aristotelis fuit quod prima intelligentia / que est deus: non mouet effectiue / nec causat aliquid: sed tantum vt amatum et desideratum per modum finis: nec vltra potest deduci Aristoteles perrationem naturalem sicut dicunt: saltem isti hoc non pro bant.

¶ Tertio quia diceretur quod illud efficiens primonon probatur habere omnipotentiam simpliciter respoctu omnium causabilium sui ordinis preter que oporte probare non esse alia causabilia: nec aliam causam primam ab illa. Quod etiam nec potest forte demonstrari saltem per rationes illas non probatur quare etc

¶ Credo igitur deum esse et omnipotentem esse non solum primo modo: sed etiam secundo modo secundum illum articulum symboli. Credo in deum patrem omnipotentem Et secundum auctoritates sacre scripture et sctonrum: quas dimitto gratia breuitatis. Non solum autem de bet dici deus omnipotens quia potest quecumque vult: sed quia omne possibile sua potentia actiua que dicitur omnipotentia que non est proprie nisi respectu causabilis et est respectu omnis causabilis.

¶ Ad rationes duas istarum diceretur. Ad primam quod tota vniuersitas est causata: sed non est ab aliqua vna causa extra totam vniuersitatem sicut imaginatur. Sed ista ab ille et illa ab alia et sic in infinitum: nec sequitur aliquod mandatum impossibile.

¶ Ad secundum diceretur pro quanto causa superior tanto perfectior: sed non est ibidare aliquam in infinitum distantem ab alia: vltra quam non sit processus sicut imaginantur. Hoc enim excludit processus in infinitum: et ita ponit quod quelibet est fi¬ nita et distans finite ab alia: licet multitudo sit infinita et quelibet dependens ab alia in infinitum: nec argumentum concludit vt videtur. Sic de ista quatdione.

¶ Ad primum principale patet quid dicendum quod non est demonstratum nobis esse vnum ens simpliciter in vniuerso quod sit causa omnium alio rum.

¶ Ad secundum dico quod nobis non est demonstratum deum esse infinite virtutis intensiue: licet putem quod Aristoteles hoc putauerit demonstrare: sicut dixi distinctione secunda. Aliter dato quod deus habeat instantiam et potentiam sicut Aristoteles diceret: et in vigore et non solum in duratione: quia alias non haberet argumentum quare non possit esse virtus in magnitudine: sicut etiam virtus celi vel solis que sunt infinite in duratione. Et dato quod sit infinita potentia omnipotentia: non tamen sequitur si ratione naturali potest ostendi deum habere infinitam potentiam: quod propter hoc ostendatur euidenter habere omnipotentiam: quia non est notum ratione naturali infinitam potentiam esse omnipotentiam: sicut etiam dato quod essentia et paternitas sint idem in diuinis: licet demonstretur deum esse secundum aliquos: non tamen demonstratur esse pater. Ad probationem Infinita potentia non potest excedi: verum est intensiue: quia sic infinita est: sed extensiue bene / quia est dare aliquid possibile in quod non potest / sed vna alia potentia que ad istam non pertinet / sicut dicetur / saltem oppositum non est demonstratum. Ali ter diceret philosophus quod infinita potentia non exceditur intensiue / et ideo est omnipotentia aliquo modo sic quod potest omnia immediate vel mediate / et sic concederet deum esse omnipotentem / non tamen immediate / quia contradictionem includit: et tolleretur ordo essentialis causarum si potentia immediata ad quodlibet possibile poneretur in eodem / vel esset vna potentia intensiueinfinita.

¶ Ad tertium diceretur quod non est verum quod demonstratione naturali possit ostendi quod omnipotentia accipiendo pro vna aliqua potentia qua aliquod ens vnum possit in omne possibile non repugnet enti. Sed bene ratione naturali potest ostendi quod omnis potentia conuenit enti / quia cuilibet enti conuenit sua potentia / et non est dare aliquam potentiam que non conueniat alicui enti.

¶ Ad quartum de Richardo dico quod licet ad multa que tenemus per fidem non desint necessarie rationes: tamen latent industriam naturalem nec sunt nobis note naturaliter: et de lege communi¬