Quaestio 1

QUAESTIO I (Longa). Utrum creatura possit dici ens ratione suae essentiae, cum ipsa est non ens quantum ad esse existentiae.

In disputatione nostra de quolibet circa creaturas tantum plura quaerebantur. Circa quas quaerebantur quaedam pertinentia ad creaturas in generali et quaedam pertinentia ad creaturas in speciali. Circa creaturas in generali quaerebantur duo pertinentia ad ipsas quantum ad esse et essentiam ipsarum ad invicem comparata. Primum erat utrum creatura possit dici ens verum et reale ratione suae essentiae, cum ipsa est non! ens quantum ad esse existentiae. Secundum erat utrum in creatione creaturae prius creetur ipsa essentia quam ipsum esse.

Circa primum sic procedebatur, et ostendebatur quod creatura póssit dici esse aliquod ens verum reale ratione suae essentiae sive quantum ad esse essentiae, cum ipsa est non ens quantum ad esse existentiae, quia relatio realis non habet esse nisi in eo quod est ens verum reale, quia relatio realis requirit fundamentum reale. Sed cum Deus se habeat respectu creaturae in ratione causae efficientis et formalis, et in ratione causae efficientis se habet respectu creaturae in quantum creatura habet ab ipso esse existentiae, in ratione causae formalis se habet respectu creaturae in quantum creatura habet ab ipso esse essentiae, — ab aeterno autem se habet in ratione causae formalis exemplaris cum in ipso aeternaliter sint rationes ideales et exemplares omnium essentiarum creaturarum, sed ex tempore, scilicet cum creatura actualiter habet esse existentiae a Deo, se habet respectu creaturae in ratione causae efficientis, — ergo sicut ratione esse existentiae habet creatura cum Ipsa existat realem relationem ad Deum ut ad causam eflicientem, ita ratione esse essentiae etiam cum ipsa non existat habet realem relationem ad ipsum ut ad causam formalem exemplarem. Quare et cetera.

Praeterea, sicut se habet forma ad materiam in his quae sunt composita ex materia et forma quae habent esse per generationem, ita se habet esse ad essentiam in omnibus creaturis quantumcumque immaterialibus et simplicibus quae habent esse per creationem; quas necesse est esse compositas ex esse et essentia, alioquin quaelibet creatura esset esse quoddam infinitum illimitatum, nisi esse creaturae esset in aliquo scilicet in alia essentia determinata receptum et participatum. Sed compositum ex materia et forma, antequam per actionem generantis sit ens secundum formam, est ens reale secundum materiam in quam actione generantis forma introducitur. Ergo etiam compositum ex esse et essentia !, antequam per actionem creantis sit ens secundum esse existentiae, est ens reale secundum esse essentiae, in qua actione creantis esse existentiae introducitur. Quare et cetera.

Praeterea, illud quod est res vera et quidditas realis secundum aliquod praedicamentum est ens reale. Sed cum res est non ens secundum esse existentiae, ipsa nihilominus est res vera, et quidditas realis | secundum aliquod praedicamentum. Nam rosa non existente, id quod nomine rosae intelligitur est res vera, non res rationis vel figmentum, sed quidditas realis de praedicamento substantiae, quia rosa non existente rosa nihilominus est vere flos et substantia. Quare et cetera.

Contra. Aut esse existentiae realiter est idem cum esse essentiae, etiam tunc cum res est non ens secundum unum illorum esse, oportet quod sit non ens etiam secundum aliud, — aut est aliud, ita tamen quod est actualitas ipsius essentiae, sicut forma ens aliud a materia est actualitas? materiae, et non minus separabilis ab essentia quam forma a materia. Sed nulla forma existente in materia, ipsa materia non remanet secundum aliquod eius esse reale; alioquin privationes contrariae sive contrariorum simul essent in materia quod est inconveniens, sicut etiam formas contrarias esse simul. Ergo etiam si nullum esse existentiae conveniat essentiae ipsa non remanebit secundum aliquod eius esse reale. Quaestionis istius primae solutio dependet ex cognitione habitudinis. esse ad essentiam. Si enim aliquo modo differunt, posset dubitari utrum creatura non existens posset dici ens verum ratione essentiae. Si autem nullo modo differunt, non esset hoc dubitandum, sed pro certo tenendum quod creatura non existens ratione ' essentiae non esset. Considerandum ergo primo quomodo se babet esse ad essentiam quantum ad identitatem vel diversitatem. Ex hoc enim patebit intentum.

Circa hoc autem videtur aliquibus quod oportet dicere quod esse existentiae est aliquid differens realiter ab essentia sive etiam ab esse essentiae, et est actualitas ipsius essentiae, sicut forma est actualitas materiae. Sicut enim materia de se est in potentia ad formam et ad privationem eius, sic essentia quantum est de se est in potentia ad esse et ad privationem eius. Cum enim essentia creaturae posset esse et non esse, nec de intellectu eius est esse vel non esse (nam si de intellectu et ratione eius esset esse, non posset non esse et esset quoddam necesse esse" quod convenit soli Deo; si autem includeret non esse nullo agente posset esse), ergo essentia creaturae intelligitur ut quoddam possibile esse, sive ut quaedam potentia ad esse tanquam ad aliquid re differens ab ipsa. Nam illud quo intellecto non intelligitur necessario alterum, sed etiam cum contrario illius? potest intelligi, est realiter differens ab illo. Cum ergo omnis essentia creaturae possit intelligi non cointellecto esse eius vel sine esse, immo etiam cum contrario ipsius quia potest intelligi non esse, oportet quod esse sit aliud ab essentia et non sit de eius ratione; sed sit essentia sicut quoddam potentiale sive possibile esse et non esse de se. Quia nullum agens agit nisi quod de se possibile est fieri, cuius actualitas est ipsum esse | sicut dictum est de materia respectu formae, ita quod in omni creatura oportet ponere compositionem ex essentia et esse realiter distinctorum, ut essentia sit participans et esse participatum ab essenfia in participato, alioquin. sequerentur multa inconvenientia. Sed quod est in potentia ad aliquid, potens scilicet illud participare et recipere, non est illud. Cum ergo omnis essentia creaturae sit in potentia ad esse, quia si de se esset in actu non fieret, si etiam de se non posset esse nullo agente fieret quia nullum agens facit quod impossibile est fieri, nunquam autem potest salvari quod illud quod est in" potentia fiat in actu nisi sit ibi compositio potentiae et actus (quod enim sic non est in potentia tantam, nec est actus tantum; quia si esset actus! tantum non esset in potentia ad esse nec posset non esse; si etiam esset potentia tantum quod sit, non posset actu esse; et ideo oportet ex utroque esse compositum ut possit esse et non esse, solum enim compositum est quod est per se possibile esse et non esse), potentia vero et actus sunt possibilia esse et non esse per accidens in quantum sunt partes compositi quod est per se possibile esse et non esse, cui adiungitur esse realiter differens ab ipsa essentia; — cum inquam ita sit, ut iam dictum est, necesse est dicere quod esse addit rem aliquam super essentiam. Sicut ergo potentia materiae non reducitur ad actum nisi per aliquid additum scilicet per formam, ita et potentia essentiae ? non reducitur ad actum nisi per aliquid additum scilicet per esse. Ergo esse est aliud ab essentia sicut forma est aliud a materia. S1 enim ens [quod] non | compositum ex materia et forma productum in esse per generationem, sed ens simplex in essentia in esse productum per creatioaem non esset tale quod in eo necessario aliquid esset receptum a creante illud, esset actus purus et esse purum, et esset suum esse, et sic esset infinitum et illimitatum et per se necesse esse. Sed hoc est falsum.

Ex praedictis ergo patet vel videtur quod non possit dici quod esse vel ratio essendi essentiae ipsius compositi ex materia et forma sit actualitas formae et participatio eius ut est in materia et quod esse vel ratio essendi simplicis formae abstractae a materia sit actualitas ipsius formae simplicis, quoniam tunc de ratione et definitione essentiae ipsius compositi ex materia et forma esset esse simpliciter in rerum natura sicut et actualitas formae, et de ratione essentiae formae simplicis esset esse simpliciter in actu sicut de ratione ipsius est actualitas ipsius. Et tunc cum aliquid non possit nec esse nec inteligi sine eo quod est de sua ratione, essentia creaturae non posset simpliciter non esse, nec posset intelligi non esse quorum utrumque falsum est. Ex actualitate ergo formae in materia habet essentia compositi quod si[n]t ens actu et per se intelligibile et per se in praedicamento quod est esse existentiae quod debetur essentiae compositae per se tanquam ad rationem eius pertinens; et hoc quidem aggregatum sive essentia ex materia et forma constituta est in potentia ad esse simpliciter actuale, quod habet essentla sicut receptum et participatum a prima essendi causa quae est esse purum non participatum. In omni ergo re sive simplicis essentiae sive compositae ! creatae erit compositio realis essentiae et esse sicut volunt aliqui propter istas rationes.

Sed istis rationibus non obstantibus aut aliis quibuscumque verius videtur dicendum quod essentia et esse realiter non differunt. Ad cuius intelligentiam primo declarandum est quod extra intellectum in rebus non est aliquid quod sit ens? ipsum sive esse? existens ens vel esse solum, cuius ratio sit ratio essendi: sola, absque appositione alicuius particularis et determinatae rationis essendi, qua ens intelligitur determinatum et specificum; et hoc universaliter tam in causa prima quam in omni creato. — Secundo declarandum est quod esse non est aliquid unum secundum rationem vel intellectum in omnibus, sed quod est in diversis diversum secundum rem et nomen. — Et consequenter tertio declarandum est quod esse dicit idem re quod essentia vel ens. — Et ulterius consequenter et quarto declarandum est quod ratione productionis rei per quam ipsa res potest recipere esse, non oportet ponere compositionem ipsius esse ad rem sive essentiam rei sicut quibusdam videtur oportere dicere. Nam ad hanc rationem possunt fere omnes rationes reduci quibus probatur diversitas ipsius esse ad essentiam secundum rem aut[em] per intentionem, et necessitate huius? rationis amota videntur dissolvi omnes aliae rationes pro illa parte aut saltem difficiliores.

Primum igitur horum articulorum sic declaratur. Cum enim ratio essendi secundum se sola accipitur sicut !? ratio universalis sive entis sub ratione universali et nullum universalium vel !! mathematicorum vel aliorum habeat esse absolutum per se existens sicut abstracte dicuntur vel intelliguntur, multo magis hoc est necessarium in magis universalibus et communibus, cuiusmodi sunt ens, bonum, unum et huiusmodi. [sed] Universale enim est condicio intellectus sic intellipentis et non rei sic existentis, cum universale non sit tertia natura a partibus de quibus praedicatur, sed in essendo est alterum eorum indeterminate. Secundum hoc etiam ?? omnia entia essent realiter illud quod in re esset esse vel ens solum, cum ab ente nihil possit esse diversum; et sic secundum rationem Parmenidis omnia essent unum realiter. Si etiam esset aliquid tale in re, ipsum maxime esset causa omnium entium. Sed secundum Philosophum, decimo Metaphysicae, substantia quae est mensura et causa entium non est? ens ipsum vel unum ipsum, sed aliquod ens et aliquod unum; quod quidem est ente particularius vel inferius per praedicationem, non tamen virtute et causalitate; et ideo non est ens per participationem, sed per essentiam, totum ens in se ipso virtualiter et causaliter? praehabens. Hoc autem quod sic est ens non universali ratione, sed universali virtute et causalitate, quia est pure ens, | et maxime, est ex cuius unitate est communio quae est in entium ordine. Universalitas ergo rationis in causa non tribuit universalitatem causalitatis. Immo necesse est illud? quod est causa omnium esse aliquid in se ab omnibus formaliter distinctum et non secundum rationem universalem de omnibus praedicatum. Sed ipsa perfectio entitatis tribuit universalitatem causalitatis; unde perfectissimum in entibus non secundum aliquam rationem | universalem dictum, sed secundum suam formalem entitatem ab omnibus distinctum est omnium causa. Secundum hoc ergo causam omnium non debemus quaerere ens quod sit esse solum, sed aliquod ens. Quare nec in causato debemus intelligere aliquid esse quod sit esse solum, nec debemus intelligere rem esse causatam a prima omnium causa secundum rationem essentiae vel esse solum, sed secundum esse determinatum quod habet in rerum natura ut determinata est in essendo. Sicut enim ex parte causae ens vel esse non est aliquid separatum praeter aliquod ens et aliquod esse quod est causa, ita ex parte causati ipsum causatum non est aliquid secundum essentiam vel esse praeter illud quod est determinatum ad talem entitatem vel ad tale esse. Patet igitur primus articulus scilicet quod non est aliquid in re quacumque quod sit esse solum absque appositione determinatae rationis essendi.

Declarato igitur primo articulo, declarandum est secundum, scilicet quod sicut extra intellectum in rebus non est aliquid quod sic sit ens ipsum existens esse solum, ita etiam de universitate entium non contingit esse aliquam unam rationem talem ' solum intellectam, ita quod ens, entitas, essentia, esse non est aliquid unum secundum intellectum quod de universitate rerum dicatur aut omnibus entibus conveniat. Quod sic patet, quoniam ratio universalis et una sub qua possunt plura comprehendi est ratio generis. Sed ens non potest esse genus entium ut supponimus ab Aristotele. Si enim ens significaret aliquid unum ratione commune quod esset sicut tertius intellectus indeterminatus alius a determinatis rationibus in quas ens per se et statim divisum est, sicut intellectus generis est tertius ab intellectu specierum licet non sit tertia res, tunc sicut extra rationem generis est quaelibet specierum determinatarum, ita extra rationem entis esset quodlibet ens determinatum, Quod falsum est, quia extra rationem entis solum videtur esse nihil et non ens.

Item, sicut extra rationem generis sunt species determinatae sub genere licet non e converso, ita extra rationem eius quod determinat genus ad speciem cuiusmodi est differentia, est ratio generis. Semper enim extra rationem determinantis? est ratio eius quod determinatur et e converso. Secundum hoc ergo, sicut extra rationem entis communem et indeterminatam sunt rationes particularium entium determinatae, ita etiam extra? rationem determinantium ens ad particularia entia determinata et modos entium determinatos erit ratio indeterminata communis entis. Et sic ut prius essent aliqua in entibus, extra quorum rationem esset ens, de quibus etiam ens essentialiter et per se non praedicaretur, sicut genus etiam per se praedicatur de differentia. Secundum hoc ergo ponendum est quod intellectus entis est mentis conceptus divisus per se et statim in omnes rationes entium, secundum quas dividitur ens primo, vel ex consequenti in determinatos modos vel diversas partes, ita quod nulla ratio determinati entis cadit extra rationem et significationem entis, ut non tantum sit significatum entis universitas entium secundum rationes generales et speciales vel generum vel specierum quibus entia communicant et conveniunt ad invicem, sed secundum rationes differentiarum omnium usque ad individua. Cum ergo nihil .potest esse extra rationem entis, sub nulla una ratione significat ens id quod significat.

Rationes ergo omnium entium quas propter communitatem vocis ens non determinat nec distinguit, communicant in ente quantum ad id quod est esse significatum in nomine tantum et modo significandi nominis grammatice loquendo, et non in aliqua ratione una qua contrahatur ad diversa genera per diversas generum differentias vel modos. Nec tamen ens est pure aequivocum, sed medium inter pure aequivocum et univocum. Nam entia id quod sunt sub nomine entis participant ordinata et connexa et ad invicem ad aliquid unum cui attribuuntur, quae ordinata habitudo dicitur quaedam proportio et analogia entium et in essendo vel in | significando, quod non convenit pure aequivocis. Ex praedictis igitur patet quod esse causatum in universitate entium causatorum non est aliquid unum ratione, sicut neque entitas vel essentia! creata est aliquid unum ratione in universitate entium creatorum, nec est aliquid a Deo creatum in rebus quod sit esse tantum ab essentiis rerum participatum, quod quidem esse participatum sit eius proprius effectus qui dicitur esse ipsum esse imparticipatum sed per essentiam, ita quod particularia agentia agunt naturas sive essentias proprias et determinatas, ipsum autem esse quod est? Deus agit ipsum esse participatum a rebus. Cum enim unum et bonum et ens? convertantur, nec magis videtur unum importare aliquid additum ei de quo praedicatur quam ens aut e converso, immo etiam unum dicit aliquam rationem aliam ab eo de quo dicitur, non sic autem ens, et unum secundum omnes non dicit aliquam rem additam, videtur etiam quod ens sive esse non dicat aliquid realiter additum ei de quo dicitur. Quocumque ergo modo accipiatur ens cum dicitur: hoc est simpliciter, vel hoc est homo, vel hoc est album, per esse non intelligitur aliud quam id ipsum cui adiungitur. Unde nec videtur [melius] posse melius probare intentum quam per Philosophum et Commentatorem, quarto Metaphysicae, ubi ostendit Philosophus quod ens et unum inter se sunt eadem re omnino, quia addita alicui nullam diversitatem habent ad illud, ergo nec inter se. Idem enim est dictum: homo et unus homo, et homo et ens homo, vel quod est homo, quia etiam idem est generari hominem et id quod homo est generari, quia generatio est via ad esse, unde non est aliud generari hominem et esse hominis et cetera. Hoc etiam probat ex hoc quod quaecumque praedicantur de substantia alicuius rei per se et non secundum accidens, illa sunt idem secundum rem. Sed sic se habet ens et unum respectu cuiuslibet quod unumquodque est ens et unum ' per se et non per aliquod accidens ei additum. Quod sic probat Commentator: nam de illo necesse est ea iterum praedicari, quia unumquodque necesse est esse unum et ens, aut ergo iterum praedicatur de illo per se aut per aliquod aliud additum, et de illo iterum quaeritur et erit procedere in infinitum | vel unumquodque statim per se est ens et unum.

Patet igitur secundus articulus, scilicet quod non est ponere in rebus aliquid unum secundum rationem quod scilicet sit esse tantum, ex quo patet quod esse, licet unam vocem dicat, in diversis tamen diversum est et diversam rationem etiam importat. Non enim dicit nisi essentiam et entitatem uniuscuiusque, quod tertio proponebatur.

Ad declarandum sciendum est enim quod omnia ista, ens, entitas, essentia idem significant realiter, differentia solum in modo significandi in abstractione vel concretione vel huiusmodi, et hoc apparet per simile in omnibus aliis sic acceptis, puta currens, cursus, currere.

Nec valet si dicatur quod est ens nomen et ens participium, et aliud significat esse secundum quod descendit a nomine et a participio, quia uno modo significat esse essentiae, alio modo esse actualis existentiae. Quia in omnibus aliis, qualitercumque vox quae est participium uno modo intelligatur nominaliter, semper est eadem res significata, utrobique mutato tantum modo significandi, et eadem etiam res significata voce infinitivi; propter quod illud quod dicitur primo Perihermenias quod verba secundum se dicta nomina sunt, exponitur secundum Boethium de verbo infinitivi modi, ut legens nomen, legens partici- pium et legere verbum idem realiter significant. Sic etiam. dicendum est in omnibus alii, nec ab hac generalitate excipitur ens, essentia, esse et cetera. Nam quinto Metaphysicae ubi Philosophus distinctionem nominum tradit secundum distinctionem rerum, pro eodem semper accipit ens et esse. Unde vult quod quotiens dicitur ens aliquid, totiens est esse, vel ens vel entitas seu essentia.

Praeterea, constat quod unicuique verbo infinitivo est ponere terminum qui est sub una voce participium et nomen, idem utrobique, licet sub alio modo significantia, est etiam ponere nomen verbale quae omnia idem significant, diversimode tamen. Ergo cum esse prout accipitur pro esse existentiae sit verbum infinitivi modi erunt talia ei respondentia. Sed non contingit dicere nisi ens, essentia, entitas et huiusmodi. Quare oportet dicere quod omnia ista idem significant. Esse igitur dicit ipsam essentiam vel entitatem rei.

Praeterea, quandocumque in aliquo sunt aliqua plura differentia realiter, de quolibet illorum est | verum dicere quod aut est pertinens ad illius essentiam, talia enim sunt materia et forma in compositis, aut quod est concomitans ? per se et essentialiter ipsam essentiam rei, ut sunt propriae passiones sive accidentia, aut est accidentaliter consequens vel adveniens ut sunt accidentia communia. Nullum istorum videtur posse dici de essentia respectu essentiae. Videtur ergo quod esse realiter non differat ab essentia.

Praeterea, quandocumque aliquid se habet ad aliud ut ab eo differens realiter quod potest intelligi complete ens sive existens in se sine illo, immo etiam sub opposito illius, illud sine quo aliud sic potest intelligi se habet ad ipsum ut accidens commune, quia nec ad eius essentiam pertinet, nec principia talis essentiae de necessitate consequitur ut propria passio se habet ad proprium subiectum; et sine existentia talis entis potest esse complete e£ perfecte quod sic sine eo intelligitur. Si ergo sic se habet esse ad esse quod ipsa essentia existente poterit intelligi? sine huiusmodi esse existentiae, immo sub opposito eius, sicut corvus qui existit niger potest intelligi nitens candore 5, tunc sequitur quod esse existentiae se habet ad essentiam ut accidens commune. Sicut enim re? aliqua non existente possum ipsam intelligere non esse et non solum sine esse existentiae, ita etiam ipsa existente s] esse existentiae non pertinet ad eius esse essentiae, immo sic se habet ad ipsum quod illud potest intelligi sub opposito eius, poterit res existens intelligi non esse etiam pro tempore pro quo est, sicut dictum est de corvo. Licet enim corvus in quantum niger non possit non intelligi niger et nullo modo nitens, quia tamen nigredo dicto modo se habet ad ipsum, ideo potest intelligi non niger, etiam pro tempore quo est niger. Ita etiam res existens, licet in quantum existens non possit esse nec intelligi non existens, tamen si existere sic se habet ad ipsam, ut dictum est, ipsa poterit etiam pro tempore existens intelligi non existens absque inconvenienti. Unde etiam si quocumque intellectu materia possit intelligi ens quoddam in se ipso sub opposito omnis formae et non solum sine omni forma, posset etiam esse sine omni forma. Quod enim sic potest intelligi non solum negative sine alio, sed etiam privative, sub opposito etiam esse potest sub huiusmodi opposito, ut patet in dictis exemplis. Si autem dicatur quod licet extra intellectum essentiae secundum se sit? esse existentiae dicto modo, tamen esse extra " rationem essentiae existentis non est, et ideo essentia existens nec esse nec intelligi potest sine illo, licet secundum se [non] possit, non valet, quia etiam sic extra rationem corvi secundum se est nigredo, non tamen extra rationem corvi nigri et etiam extra rationem et intellectum materiae est haec forma vel illa, non tamen extra rationem materiae sic informatae. Verumtamen hoc non obstante dicimus quod materia potest esse et intelligi sine tali forma et etiam sub opposita. Sed quia materia non potest intelligi sub opposito omnis formae, ideo dicimus quod non potest esse vel intelligi in esse sine omni forma. Ita etiam videtur in proposito adaptandum.

Patet igitur tertius articulus, scilicet quod esse dicit id idem quod essentia, videndo scilicet totam deductionem factam a principio qua praecedentes articuli declarantur, quibus suppositis evidentius iste articulus concluditur.

His ergo visis declarandus est quartus articulus, scilicet quod ratione productionis qua res suscipit esse, non est ponenda compositio realis esse et ipsius rei quae suscipit esse, ratione cuius compositionis negari possent praedicti articuli. Sciendum est igitur quod dicere: ens causatum vel in esse productum seu essentia in esse producta, non est dicere in eo esse plura realiter diversa, ex quibus fit res causata composita per hoc quod est ens et per hoc quod in esse causata vel! esse recipiens a suo causato. Sicut enim apud philosophos | dicentes aliquid causatum posse esse coaeternum suae causae, non oportuit universaliter causatum facere compositionem ex naturis diversis, ut patet in substantiis separatis quas simplices esse dixerunt propter modum causae et causalitatis talium qui est sine omni modo transmutationis et causae et causati, — ita etiam nos qui ponimus omnia creata esse de novo et de nihilo causata sine omni modo transmutationis quae sit in causa vel. causato, non oportet ponere causatum esse compositum in se ipso ex diversis naturis realiter distinctis. Nec hoc potest argui ex ratione alicuius causae per comparationem ad effectum, nisi ex sola ratione causae? efficientis | per transmutationem quae eget subiecto tanquam principio necessario suae causalitati, in quo recipiatur id quod est eius effectus primo et per se talis agentis, primo quamvis non per se et principalis. Cum ergo prima ? causa agens in sua causalitate non egeat subiecto in quo recipiatur illud quod est eius effectus primo et per se, non oportet causatum sic et a tali causa esse compositum ex diversis naturis realiter distinctis quae dicantur in omnibus creaturis esse et essentia.

Quod amplius etiam sic potest declarari. Quoniam si oportet illud quod producitur per se esse compositum ex duobus quorum unum sit realiter actus puta esse, — aut ex illis duobus fit unum per se sic quod unam essentiam perfectam constituunt vel unum compositum, ad cuius essentiam et rationem definitivam pertinet utrumque illorum (hoc autem non contingit nisi tantum unum illorum est simpliciter in potentia et nullo modo actus et aliud est simpliciter actus, qualia dicimus materiam et formam in genere substantiae), — aut ex illis fit unum per accidens, sic scilicet quod unum illorum est aliquid in actu sive habens aliquem actum secundum se, cui aliud ut iam aliquo modo existenti in actu superadditum ut etiam quidam actus intelligitur. Nec talia constituunt aliquod unum per se, ad cuius essentiam et rationem definitivam utrumque pertineat dicto modo, quia ex duobus aliquo modo entibus in actu tale unum non constituitur, qualia dicimus subiectum compositum ex materia et forma et quodcumque eius accidens. Potentia enim respectu alicuius vel est potentia simpliciter et nullo modo actus, et illud respectu cuius est et! simpliciter actus et est forma substantialis, — vel est potentia secundum quid et simpliciter actus, et illud respectu cuius est! actus secundum quid et est forma accidentalis. Non enim est medium inter potentiam simpliciter? quae est hyle et potentiam secundum quid quae est subiectum in actu, et per consequens non est medium inter actum simpliciter qui est forma substantialis et actum qui est forma accidentalis. Et secundum hoc Philosophus posuerit duplicem factionem sive generationem qua composita aliqua per se fiunt Nam generationem simpliciter posuit, qua producitur compositum dicto modo primo, generationem secundum quid sive alterationem vel huiusmodi, qua producitur compositum secundo modo. Si ergo essentia et esse in materialibus dicunt diversas res ex quibus unum aliquod quod est per se terminus alicuius transmutationis constituitur, aut ergo fit unum per se aut per accidens. Si primo modo, ipsum esse esset forma substantialis et esset ilud quod principaliter ad essentiam compositi pertinet et ipsa essentia composita ex materia et forma esset potentia simpliciter in genere substantiae, et sic non nisi ponitur materia prima. Si secundo modo, tunc essentia esset aliquid in actu simpliciter cuius accidens simpliciter esset esse. Sed quandocumque fit tale compositum ex subiecto scilicet et accidente, ipsum subiectum naturaliter et secundum se prius habet esse essentiae et existentiae quam accidens. Nam licet ignis simul fiat ignis et calidus, et ignis calidus sit quoddam compositum factum vel productum, tamen naturaliter prius habet? esse et existere ignis quam eius caliditas, quia substantia prior est natura et cetera accidente. Secundum hoc ergo essentia prius esset quam esse et haberet aliud esse quam sic esse quod dicitur sic facere unum cum ipsa. Praeterea, quia potentia secundum quod huiusmodi dicit respectum ad actum sive formam, non dicitur aliquid esse in potentia nisi prout est in potentia ad actum et formam, nec alio modo dicitur aliquid esse in actu nisi prout est habens formam, nec differt aliquid esse realiter in potentia ad formam et ad esse. Unde quod est in potentia ad formam substantialem est in potentia ad esse vel existere aliquid vel secundum aliquid in genere substantiae, et quod est in potentia ad formam accidentalem est in potentia ad esse aliquid [vel secundum aliquid] sive ad esse secundum quid in genere accidentis. Unde eo modo quo aliquid est! in potentia ad esse est in potentia ad formam, et e converso eo modo quo aliquid est in potentia ad formam? est in potentia ad esse, propter quod supponitur quod esse tam essentiae quam existentiae et forma sive actus omnino sunt? idem aut secundum rem. Unde album non est in potentia nigrum vel ad esse nigrum nisi quia in subiecto nigri potest esse forma albedinis, et illud | subiectum informari tali forma est illud quod erat potentia album, esse album actu absque alia actualitate quam ipsius albedinis subiectum huiusmodi informantis. Et sic aer est in potentia aqua vel ad esse aquam in quantum in materia aeris potest esse forma aquae, et illam materiam informari tali forma est illud quod erat potentia aqua, esse actu aquam absque alia actualitate quam ipsius aqueitatis materiam huiusmodi informantis, et ita de aliis.

Patet igitur quartus articulus, scilicet quod ratione productionis qua res producitur in esse et qua illud quod potuit esse iam recipit esse, non oportet ponere realem diversitatem aut compositionem ipsius esse ad essentiam.

Unde sane intelligenda | sunt huiusmodi dicta: res producitur in esse ut angelus, aut essentia quae non est potest esse per productionem sui? in esse ut essentia angeli vel cuiuscumque creabilis. Haec non dicuntur nisi quia ipsa forma angeli quae est tota eius substantia aut forma cuiuscumque alterius non est in actu extra in se ipsa, sed solum in potentia agentis virtualiter potentis ipsam producere, non de aliquo in quo subiective sit in potentia extrahendo, sed ad eius imitationem ipsam in esse simplici constituendo. Non sic autem potest dici chimaera aliquid esse in potentia in rerum natura, quia non dicit aliquam naturam natam subsistere quae licet non sit in actu in se ipsa extra in rerum natura sit tamen in potentia agentis virtualiter, quia dicit quid simpliciter impossibile esse propter repugnantiam partium, sicut illud quod implicat contradictionem dicitur simpliciter esse impossibile. Non sic autem natura angeli non existens. Etsi non dicat aliquid de se potens esse potentia quae sit quid distinctum ab «eius esse vel actualitate, | dicit tamen naturam non importantem repugnantiam; et ideo potest esse ab agente potente omne illud quod contradictionem non implicat. Et secundum hoc aliquid dicitur possibile non ex aliqua potentia, ut patet ex quinto Metaphysicae. Unde ibi dicitur quod aliquid dicitur possibile secundum aliquam potentiam activam vel passivam quod ! est in potentia aliquo modo non secundum aliquam potentiam huiusmodi sed secundum se ipsum, scilicet quod non includit repugnantiam intellectuum sive contradictionem. Tale enim est possibile in quantum potest esse terminus actionis alicuius agentis, et e contra est impossibile secundum se quod huiusmodi repugnantiam includit, propter quod nullo modo rationem entis habere potest, et ideo nec potest esse terminus alicuius actionis. Ipsa igitur essentia creaturae cum non existit dicitur possibile ad esse, in quantum dicit quid sive in quantum intelligitur secundum rationem idealem in Deo ut quid assimilabile divinae essentiae in actu et ut quid simile in potentia.

Et hoc est quod dicitur quod ipsa habet rationem essentiae, quod verum est in actu intelligendi, sed tantum in potentia quantum ad actum in se ipsa existendi, in quantum habet exemplar ideale in Deo quod est ratio cognoscendi et etiam efficiendi ipsam in se ipsa adiuncta voluntate. Et sic essentia antequam sit est possibile esse, non ut subiectum alicuius transmutationis a non esse ad esse et ut aliquid realiter recipiens, sed ut terminus per se actionis producentis. Unde non debet intelligi essentia creaturae ut aliquid potentiale substra[c]tum per modum materiae, ipsum vero esse ut aliquid receptum in illo ad modum formae, nec sic intelligitur essentia participare esse; — sed intelligi debet essentia antequam sit, ut potentiale obiectum sive terminus divinae actionis, de nihilo et non de aliquo ut de materiali principio producibile. Ipsum vero esse intelligitur intelligendo eandem essentiam ut est actuale obiectum et terminus actionis Dei ipsam de nihilo producentis, ut ipsa essentia in quantum est divina similitudo producta a Deo sit quoddam esse participatum in quantum est similitudo deficiens a divina perfectione infinita. Non ergo sic se habet essentia ad esse sicut materia? se habet? ad formam, quia in generatione materia supponitur et per eius informationem forma ei acquiritur, unde et in ipsa et de ipsa habet produci. In creatione vero nihil supponitur, sed tota essentia rel in instanti producitur et ipsam produci in actu est ]psani esse et esse essentiam in actu.

His visis patet quomodo inteiligi debet quod etiam prius dictum est, scilicet in principio, ad ostendendum realem diversitatem ipsius esse ad essentiam, scilicet quod essentia potest intelligi sub opposito. Quod enim dicitur quod non est inconveniens quia esse etsi non differt realiter, differt tamen intentione, ut dictum est, non valet, quia non est ponere talem ditferentiam. Et etiam ! s1 esset, tunc non solum intelligi, sed etiam esse | posset sub opposito. Hoc autem non contingeret nisi variatione facta per se circa terminum huiusmodi respectus, quod non contingit, quia Deus ipse est terminus istius respectus, aut circa ipsum fundamentum quod est esse essentiae quae semper dicitur manere sub illo; non enim fit variatio perse circa ipsum respectum. Et ideo dicendum quod non potest intelligi essentia sub non esse existentiae nisi sicut potest intelligi sub non esse essentiae, quod convenit unicuique creaturae in quantum non est id quod est nisi virtute et voluntate divina. Et ideo dicit id quod natum ? est esse in seipso actu tam quantum ad esse essentiae quam existentiae, quia idem sunt, et quod natum est aliquando solum ? esse in potentia quantum ad utrumque huiusmodi esse. Unde hoc non arguit quod esse sit aliud ab essentia, sed etiam quod ipsa essentia est alia a se ipsa, sicut ens in potentia est aliud a se ipso ente in actu et cetera. Unde quantum intelligitur de essentia, tantum intelligitur de esse, ut dictum est, prout accipitur esse secundum rationem incomplexi et praedicatur per se, quasi genus, licet non prout accipitur pro nota enuntiandi, cum dicitur: hoc est hoc, quod est esse secundum compositionem et praedicatur sicut accidens secundum Commentatorem.

Cum ergo dicitur quod esse est aliud ab essentia sicut forma a materia, quia ipsa essentia de se est in potentia ad esse et non esse sicut materia ad formam et eius privationem, intelligendum quod, cum in creatione lapidis fit compositum ex materia et forma, fiet materia secundum esse essentiae; ipsa materia prius erat ad huiusmodi esse essentiae in potentia et possibilis illud ab agente recipere et habere tale esse, etiam supposito quod secundum tale esse fuerit ab aeterno. Sicut enim si pone- remus substantias separatas ab aeterno fuisse et ab aeterno a Deo processisse etiam de necessitate naturae, sicut posuerunt philosophi, haberemus dicere quod prius secundum naturam fuerunt sub non esse quam sub esse, cum illud per prius unicuique conveniat quod convenit ei ex se quam illud quod convenit ex alio; et per consequens quod prius fuerunt in potentia ad esse quam esse habuerunt; — ita de essentia materiae dicendum est quod prius fuit in potentia ad esse essentiae quam esse essentiae habuerit. Et supposito quod secundum esse quidditativum ab aeterno fuerit, [et] sicut forma; praedicti lapidis produci in materia huiusmodi non est ipsam materiam produci in suo esse essentiali, ita etiam essentiam produci sub hoc esse existentiae sive esse existentiae fieri in huiusmodi essentia, non est ipsam essentiam in suo esse essentiae fieri, sed haec realiter differunt. Immo ? sunt duo facta licet simul et unum quoddam compositum constituentia. Ergo essentia materiae facta in esse essentiae et existentiae prius erat in potentia ad haec duo. Constat autem quod non nisi in potentia agentis, quia extra Deum nihil erat in cuius potentia vel materiali vel activa sive virtuali dici posset esse.— Si ergo illud ad quod materia dicitur in potentia est realiter differens ab ipsa, tunc cum isto modo materia creanda vel creabilis sit in potentia ad esse essentiae materiale, etiam ipsum esse essentiae materiae erit aliquid realiter differens a materia. Similiter etiam angelus creabilis, cum non habeat esse neque secundum esse essentiae neque secundum esse existentiae, est in potentia ad utrumque si diversa sunt; et sicut cum creatur lapis producitur materia lapidis non solum in esse existentiae sed etiam essentiae, ità etiam cum creatur angelus qui ponitur simplex forma, producitur forma angelica quantum ad esse essentiae quod est produci totam essentiam angeli quantum ad eius esse essentiae et simul etiam producitur quantum ad esse existentiae. Ergo similiter esse essentiae angeli etiam esset aliud ab ipsa natura angeli; et sic cum dicitur quod essentia est in potentia ad esse et non esse, non minus videtur hoc intelligi | de esse essentiae quam de esse existentiae, immo idem videtur. — Sed ' constat quod esse essentiae et essentia realiter non differunt. Ergo ex hoc quod essentia potest esse vel non esse, non arguitur diversitas realis, quia nunquam potest esse secundum esse existentiae quin etiam possit esse secundum esse !! essentiae et e converso. Quare cum " propter hoc? quod essentia fuit in potentia ad esse essentiae, nulla est diversitas realis inter essentiam et esse essentiae, similiter nec inter rem et esse existentiae ! suae erit diversitas realis propter hoc quod res aliquando est in potentia ad esse existentiae. Non est ergo aliter essentia in potentia | ad esse sive ad esse existentiae, quam sicut est in potentia ad essentiam sive ad esse essentiae. Cum enim non est angelus vel lapis creabilis, non potest dici essentia lapidis vel angeli in potentia ad esse per aliquid eius extra Deum creantem. Ex se ergo non est in potentia nisi sic, quia illud quod dicit vel significat, cuius est etiam intellectus in Deo, non dicit aliquid implicans contradictionem, sed aliquid natum ad imitationem ideae quae etiam est ratio cognoscendi et faciendi, voluntate accedente habere esse in se ipso extra. Unde dicit? Augustinus, quinto super Genesim, capitulo decimo octavo: antequam res fierent, et erant et non erant; erant in Dei scientia, non erant in sul natura. Res ergo dicitur in potentia ad habere esse essentiae et existentiae simul, quia idem est ex hoc quod est intellectum quid a Deo, repugnantia non includens, sed secundum rationem idealem per se intellectivum, potens voluntate divina ab ipso Deo emanare extra, ut hanc entitatem suam intellectivam habeat in se ipsa et sit Dei similitudo in actu in se ipsa, — sicut etiam cum existit potest non esse, vel habet potentiam ut non sit secundum esse essentiae et existentiae, in quantum dicit tale quid in actu quod non est illad quod est? essentialiter nisi ex huiusmodi influentia Dei quam potest subtrahere. — Si etiam esse sit aliud ab essentia sicut forma suo modo est aliud a materia, tunc etiam sicut forma potest intelligi non esse? in materia, ita esse potest intelligi non esse in essentia. Sed non intelligitur esse non esse" in essentia, nisi etiam ipsum esse intelligatur non esse. Ergo? esse potest intelligi non esse, quod est inconveniens, quia oppositum non potest intelligi sub opposito. Sed subiectum commune potest intelligi sub duobus oppositis. Caliditas enim non potest intelligi nec esse non caliditas. Ergo nec esse potest intelligi nec esse sub non esse. Verum est tamen quod" caliditas in. actu potest esse non ! caliditas in actu per hoc quod potest omnino non esse; et sic etiam esse in actu potest esse non esse in actu, per hoc quod cessante influentia Dei vel formae et aliorum agentium potest omnino non esse. His visis patet habitudo ipsius essentiae ad esse quia in nullo realiter differunt !.

Quo viso satis faciliter patet solutio quaestionis praemissae. Cum enim quaeritur utrum? creatura non existens possit dici ens verum reale ratione suae essentiae, dicendum est quod si essentia esset aliquid realiter aliud ab esse, tunc secundum ponentes materiam, quae nullam actualitatem importat, posse esse sine omni forma, melius posset poni essentia creaturae posse manere et esse in rerum natura sine omni tali esse, cum de se aliquam actualitatem simpliciter importet, non sic autem materia. Si etiam dicat actualitatem, non tamen tantam quod secundum illam possit esse in rerum natura sine aliquo sibi addito quod dicitur esse existentiae, non videtur [in] dictis in positione concordare, quoniam aut unaquaeque essentia est determinata ad esse aliquod aut non. Si sic, tunc non est verum quod dicitur quod essentia potest intelligi non solum sine esse ipsius sed sub eius opposito; quia enim ignis determinatus est ad esse calidum, non potest intelligi esse non calidus, licet possit intelligi non calidus negative, id est absque caliditate. Si non, ergo potest variari de uno esse ad illius oppositum sive ad aliud, sicut contingit de materia respectu formarum. Et sic, licet essentia semper sit sub aliquo esse sicut materia sub aliqua forma, potest tamen fieri successio plurium esse oppositorum circa eandem essentiam. Et sic, sicut cum ignis non est secundum esse formale ignis, potest dici esse aliquid secundum eius esse materiale eo quod materia manet sub aqua quae ex ipso generata est, ita cum res aliqua non est aliquid secundum eius esse existentiae, potest dici esse aliquid secundum eius esse essentiae manentis sub alio esse.

Sed quia magis probabile est dicere quod non differt realiter esse et essentia, ideo dicendum quod re non ente secundum esse existentiae, ipsa nihil est actu in se ipsa nec in aliqua realitate secundum esse essentiae, sed? solum est virtualiter in sua causa et est secundum hoc aliquid secundum esse essentiae et existentiae in potentia, ut semper quantum contingit alicui de esse essentiae '" vel de essentia, tantum de esse existentiae vel de existentia. Non sic autem chimaera, quae nec est in se res aliqua formaliter nec in sua causa virtualiter. Si enim esse non ditfert ab essentia nisi sola ratione sive modo inteligen | di et significandi, ut videtur secundum praedicta, patet hoc de se.

Nec sufficit dicere quod aliquid dicatur esse secundum esse essentiae secundum id quod est secundum se quidditas et essentia praedicamenti indifferens ad existere et non existere, et dicatur esse secundum esse existentiae per comparationem ad causam agentem ut actualiter est eius effectus et ut ab ipsa determinatum ! est ad esse; et quod ex hoc contingit aliqua compositio in creatura ex esse et essentia et recessus a simplicitate primi; et quod essentia non est suum esse et huiusmodi; et quod differunt essentia et esse non re, sed intentione sicut etiam relatio et fundamentum suum, cum esse dicat respectum creaturae ut est? effectus in actu ad Deum ut ad suam causam, et ipsa essentia dicat id quod est res, quidditatem secundum se ipsam, et secundum hoc etiam est res praeter huiusmodi respectum, sic etiam ? quod secundum id quod est secundum se essentialiter et quidditative, non existente re carente huiusmodi respectu, ipsa est ens reale secundum huiusmodi esse essentiae, — et haec, inquam, non sufficit dicere, sed insufficienter ? sunt dicta, quoniam per respectum non habet res esse simpliciter et absolute, sed tantum ad aliud esse, nec operatio alicuius agentis terminatur per se ad aliquem ? respectum vel ad aliquid respectivum. Operatio autem creatoris terminatur ad esse creaturae, et omnis relatio in suo esse praesupponit naturaliter esse sui fundamenti, et sic? oportet praeintelligi essentiam esse antequam intelligatur aliquis respectus eius ad esse et cetera. Praeter ergo huiusmodi respectum quo essentia existens dicitur actualiter ad suam causam, oportet in ea ?? esse etiam intelligi aliquid quo formaliter. determinetur ad esse simpliciter et absolute. Et sic videtur omnino esse dicendum quod esse existentiae non sit ut aliquis respectus realis fundatus in essentia dicto modo compositionem faciens cum essentia et quod ab ea potuit separari ipsa essentia, id quod est realiter in suo esse essentiae absque huiusmodi esse existentiae remanente. — Immo !! dicendum est quod creatura non sit aliquod ens reale ratione suae essentiae sive quantum ad esse essentiae, cum ipsa non est aliquod ens reale sed non ens secundum esse existentiae. Immo dicere | quod essentia et esse sunt idem re, et tamen re non ente secundum esse existentiae ipsa potest esse secundum esse essentiae !, videtur esse contradictio. Si dicatur quod immo in aliis relativis etiam sic est quod, cum relatio non differat realiter a suo fundamento, ipsa potest deficere fundamento manente, ut patet in simili et similitudine (nam similitudo ponitur idem re cum albedine, et tamen potest desinere esse similis manens albus), contra hoc est quod omnis respectus praesupponit suum fundamentum una cum termino esse in essendo, et eadem ratione non esse fundamenti vel termini in non ? essendo. Et ideo similis per albedinem semper est similis manente albedine in ipso et termino. Ergo similiter in proposito, cum semper maneat essentia in suo esse essentiali tanquam fundamento et semper etiam maneat Deus tanquam terminus, semper maneret esse. Et ita videntur isti incidere in id quod vitare intendunt. Nam propterea esse dicunt differre ab essentia quia essentia potest manere, esse non manente. Alias etiam declaratum est quod non videtur verum in creaturis quod relatio realis sit omnino idem secundum rem cum suo fundamento, cuius contrarium isti dicunt, ut ex dictis in eorum positione patet.

Praeterea, sicut dictum est quod esse non potest dicere rem aliam absolutam ab essentia, immo proprie nec aliam rationem, sicut nec ens potest dicere aliam rem nec aliam rationem " ab unoquoque de quo praedicatur, ita videtur quod non possit dicere respectum realem alium; nam etiam? omnis respectus realis nomine entis vel esse comprehenditur. Sicut ergo non potest esse substantia creata quae sit esse vel ens tantum nec etiam accidens absolutum, ita non potest esse aliquis respectus realis qui sit esse tantum. Sed omnis respectus realis est participans esse suo modo ?, et sui esse denominatur esse sicut et alia. Sicut ergo album est album albedine et relatum relatione et non est relatione, ita etiam omnis creatura est id quod est sua formali entitate et est aliud" respectu reali speciali tali vel tali sub ente qui respectus etiam est sua formali entitate eo modo quo relationes habent esse. Quamvis ergo omnis creatura ut est effectus Dei habeat aliquem respectum realem ad ipsum, quicumque sit ille sive creatio passive dicta, sive aliud, non videtur quod huiusmodi respectus possit dici ipsum esse. Immo !? esse videtur praesupponi omnibus aliis in aliquo existentibus quae etiam non competunt rei nisi ut per suum esse existent. Si etiam propter huiusmodi diversitatem esse et essentiae, ut esse dicat talem respectum realem intentione ab ipsa essentia | differentem, potest intelligi essentia sub eius opposito ut sub non esse, tunc etiam sicut album potest intelligi et esse non simile sed etiam dissimile ipso in sua entitate completa manente in sua existentia quia similitudo nec universaliter respectus aliquis dat alicui in quo est quod existat; ita etiam ipsa essentia posset solum intelligi sub non esse sive sub opposito ipsius esse, sive sic posset esse simpliciter et sic essentia esset sine esse. Non videtur ergo quod esse sit realis respectus in essentia, quia, ut dictum est, esse praesupponeret esse. ltem realis respectus si non dicit rem aliam a fundamento, non habet etiam aliud esse quam esse fundamenti, quod esse, cum prius natura est esse fundamenti quam ipsius respectus, sicut et fundamentum natura prius est, tunc si esse sit talis respectus, sequeretur quod ipsius esse et etiam essentiae est unum esse, quod prius est ipsius essentiae quam ipsius esse. Hoc autem videtur inconveniens, quia sic essentia intelügeretur esse? ante esse vel antequam esset.

Hoc igitur modo loquendo de esse et quocumque alio modo quo ponitur differentia ipsius esse ad essentiam secundum rem aut per intentionem relicto, teneamus ut praedictum est quod esse et essentia id idem sunt, ita quod quantum intelligitur de essentia tantum intelligitur de esse. Et ideo cum ponitur res non existens ponitur simpliciter non ens, ita etiam quod secundum esse essentiae non potest dici ens; et sic patet veritas et solutio quaestionis praemissae.