Quaestio 13

QUAESTIO XIII. Utrum pluribus instantibus mensurantibus plura mutata esse in motu angeli successivo respondeat unum instans temporis nostri.

Deinde circa pertinentia ad naturam angelicam specialiter quaerebatur unum pertinens ad mensuram suae operationis, scilicet utrum pluribus instantibus mensurantibus plura mutata esse in motu ' angeli successivo respondeat unum instans temporis nostri. Et arguebatur quod sic, quia indivisibile additum indivisibili non facit maius, sed omnia instantia in quibus movetur angelus sive quae mensurant sua mutata esse sunt indivisibilia; ergo simul sumpta non faciunt maius quam quodlibet illorum; ergo possunt esse in uno indivisibili alio, in quo scilicet quodlibet eorum potest esse scilicet in instanti temporis nostri; quare et cetera.

Contra. Si hoc esset, sequeretur quod in eodem instanti temporis nostri quod est indivisibile esset angelus in duobus locis, quia in duobus instantibus temporis mensurantis motum angeli esset in diversis locis et illis instantibus responderet ? unum instans temporis nostri; hoc autem non est possibile fieri; ergo et cetera.

Respondeo dicendum quod de motu angelorum in loco et de mensura huius motus est loquendum secundum modum quo angeli habent esse in loco. Unde si non ponerentur angeli esse in loco nisi per operationem exteriorem, corporalia scilicet movendo vel transmutando, facilius esset videre quomodo moverentur secundum locum et quomodo talis motus eorum mensuraretur vel non mensuraretur tempore. Sed quia ponuntur diffinitive esse in loco et circumscripta huiusmodi operatione exteriori, ponitur a quibusdam modus quo habent moveri secundum locum per operationem interiorem, prout scilicet suis actibus intelligendi et volendi applicant se loco. Et secundum quod successive sic se applicat diversis partibus loci. angelus dicitur movere se successive secundum locum, et tunc dicitur quod ', cum applicatio sua ad singulas partes loci sit in instanti indivisibili licet sit successio in tali motu propter ordinem et successionem talium applicationum, est tamen sine mora, quia non est in aliquo signo in actu et ut quiescens, sed solum in potentia et transiens, et ideo est motus talis angeli in suo tempore successionem habente et composito ex instantibus indivisibilibus quibus omnibus respondet unum instans in tempore nostro. Sicut etiam si, prout dicit Philosophus et Commentator, corpus aliquod grave moveretur in vacuo, motus esset in instanti et sic esset successio et ordo secundum quod prius esset corpus tale in una parte spatii quam in alia, esset tamen sine mora et ideo in instanti. Et dicitur quod non est inconveniens quod talia plura instantia sic successionem habentia habeant unum instans in tempore nostro correspondens non obstante successione et multitudine horum instantium et simplicitate et indivisibilitate instantis temporis nostri, quia instans aeternitatis est simplicius, cui tamen coexistit totum tempus quantumcumque sit in suis partibus successivum. Quod autem possit esse successio sine mora declarant per hoc quod non plus est de mora in tempore et in instanti simul quod succedit tempori quam in tempore solum. Et ex istis sic arguitur: angelus existens in una parte spatii applicat se ad aliam partem, aut ergo hoc facit in eodem instanti temporis nostri aut in alio; si in eodem habetur propositum; si in alio et alio, cum inter duo instantia temporis nostri cadat tempus medium, ergo in illo tempore medio nusquam erit angelus, quod est inconveniens. Quia ergo quaestio procedit ex suppositione huiusmodi qua sic ponitur angelus moveri secundum locum,si talis motus non sit possibilis nec per consequens tali motui respondet aliquid in tempore nostro, sed quia etiam supposito aliquo falso potest esse dubium de his quae " illud possent vel non possent concomitari ', ideo adhuc forte supposito quod talis sit modus licet non sit talis in rei veritate, potest esse dubium quod quaeritur.

Et ideo circa hoc intelligendum primo quod talis modus ponendi angelum in loco et moveri de loco ad locum conveniens non videtur; nam si praeter hoc quod angelus est in loco per operationem exteriorem oportet eum sive substantiam eius esse in loco diffinitive, etiamsi in ipso nihil operetur per quamdam applicationem suae virtutis ad locum, cum circumscripta dicta operatione exteriori quam forte angelus natus est facere per intellectum suum et voluntatem sive per quamcumque potentiam vel virtutem et per talem applicationem ad locum sive per actum intelligendi et volendi sive per quamcumque aliam virtutem et actum applicatum ad locum vel ad illud quod est in loco, nihil efficiat in loco ipso vel in eo quod est in loco !, ex huiusmodi applicatione virtutis, id est operationis intellectus et voluntatis, nullo modo dicetur angelus esse in loco, sed potius locus in ipso secundum quod intellectum est in intelligente per actum intellectus et volitum in volente per actum volitionis, cum isti sint actus intus manentes. Quod enim per aliquem actum voluntatis vel intellectus cuius obiectum est locus vel locatum possit dici transferre substantiam suam ad locum illum vel per se vel etiam per accidens non videtur nisi huiusmodi actus sit principium alicuius effectus existentis in loco; nam, prout dictum est, sine hoc effectu angelus nullo modo est in loco; sed potius aliquo modo locus est in angelo, sicut arca ? quam facturus est artifex antequam existat extra est in mente eius nec per hoc potest dici artifex vel ars sua operativa esse " in loco arc[h]ae vel in quo est arc[h]a sive materia eius nisi cum actu operatur circa eam; si autem aliquid efficit per huiusmodi operationem non differret ille modus ab illo modo qui non sufficit articulo condemnato.

Sed tamen supposito modo existendi in loco et movendi secundum locum, sicut isti ponunt, licet non videatur rationabilis, adhuc restat ut investigetur veritas quaesiti et ideo, supposito tali modo movendi secundum locum, scilicet per huiusmodi actiones intelligendi et volendi partibus loci applicatas, investigetur veritas circa quaesitum et videtur quod non differt quaerere utrum omnibus actibus illis intellectus correspondeat unum instans in tempore nostro et quaerere utrum omnibus illis mutatis esse correspondeat unum instans. Nam, si sic movetur per huiusmodi applicationem, non videtur alia mora et successio in illis mutatis esse secundum locum vel spatium et in illis actibus applicativis sive per quos fit huiusmodi applicatio; non enim videtur posse dici quod in ipsis actibus in tellectus et voluntatis per quos? applicatur virtus angeli ad determinatas partes spatii sit mora? et non in applicationibus quae fiunt per huiusmodi actus. Dicendo quod, quia angelus respicit unamquamque intellectionem per se et ut aliquid in actu nec ut sic est in eis ordo, ideo in qualibet est mora; quia vero per huiusmodi actus non applicat suam virtutem ad unam partem per se, sed ut applicet ulterius ad aliam partem et ideo est in illis ordo et non respicit quamlibet partem ut aliquid in actu et ideo non est in eis mora, — hoc ! non valet; quia si est mora in actu intelligendi et non in applicatione et mutato esse tunc aliquando est illa intellectio in actu et secundum eam non est in aliquo loco; nec tamen est in aliquo loco? nisi per huiusmodi applicationem, ut dicunt, et sic tunc in nullo loco esset.

Item, cum inter duos terminos motus angeli sint multa mutata esse, aut illa sunt continua aut discreta; si continua tunc,quia illa infinita sunt, moveretur motu continuo cuius contrarium dicunt; si non continua, ergo sunt finita; et cum tempore discreto mensurentur inter istos dictos terminos, sunt etiam plures intellectiones, quia una sola intellectione non se applicaret tam multis partibus spatii? et mutatis esse sic discretis et ut discretae sunt. Si autem sit mora in duratione actuum intelligendi, non autem in duratione mutatorum esse, ergo, sicut isti etiam ponunt de motu gravis in vacuo et de illuminatione medii, angelus in eodem instanti temporis nostri erit in una parte spatii quacumque priori et etiam in ultima, immo in termino a quo et termino ad quem; nam si sit in alio et alio instanti temporis nostri in termino a quo et termino ad quem et inter illa duo instantia est tempus medium, ergo in illo tempore habuerit esse in partibus spatii contentis inter dictos terminos et in istis partibus spatii habuit esse secundum mutata esse; ergo mutata esse inter istos terminos illo tempore mensurantur; ergo non instanti, cuius contrarium isti dicunt. Habemus ergo duo: scilicet quod mutata esse angeli tempore discreto mensurentur et quod nihilominus ista mutata esse sunt in uno instanti temporis nostri et ita, quamvis sint in tempore discreto, tamen sunt sine mora propter quod possunt esse in uno instanti temporis nostri. Si ergo in ipsis actibus intelligendi sit mora et sic illi actus habent tempus nostrum respondens eis, non autem ipsa mutata esse, cum simul fuerint in illis actibus ut sibi ? inhaerentibus et in dictis partibus spatii ut in loco, ergo simul respondebit angelo secundum aliquid unum et idem instans et tempus ita quod totus motus angeli continens multa mutata esse sine mora coexistit instanti temporis nostri et omnes actus intelligendi morosi, quos tamen oportet simul esse, cum dictis mutatis esse coexistunt tempori, quod videtur inconveniens.

Item, non videtur valere modus ponendi angelum moveri vel mutari de uno loco ad alium locum sine mora, sicut dicitur quod si esset vacuum grave moveretur sive mutaretur in instanti a sursum usque deorsum; non enim potest esse simul in diversis terminis; ergo in alio instanti est angelus sive etiam grave in termino a quo et in alio termino, scilicet ad quem; sed inter quaecumque instantia cadit tempus medium; quare in illo tempore medio aut nusquam erit aut si moveatur tempore mensurabitur motus eius. Et quod ita sit ex parte motus angeli secundum modum ponendi istorum praecipue videtur ex iam dictis; nam quando est in actu intelligendi est in aliquo ubi, scilicet in A; cum autem debet esse in B et deinde in C per applicationem suae virtutis dicto modo et hoc facit per actum intelligendi et volendi respectu talis loci, aut ergo sine mora per huiusmodi applicationes suae virtutis mediantibus huiusmodi actibus intellectus et voluntatis est successive in B et in C, aut cum eadem mora qua ! est in ipsis actibus intellectus. Non potest dici quod omnino sine mora, quia dum est in illis spatiis quasi in loco, sunt etiam in ipso simul cum hoc dicti actus ut in subiecto, quia, ut ponitur, non est in loco nisi per huiusmodi applicationes quae non sunt nisi dum sunt huiusmodi actus nec etiam sunt huiusmodi actus qui sunt in eo nisi dum est in dictis spatiis; nisi ponatur quod per aliquam moram sint in actu aliquo tali per quem non sint in aliquo loco, quod videtur inconveniens. Sicut ergo arguitur de mutatis esse angeli in loco secundum dictas applicationes secundum quas sic est in loco quod aut sunt in eodem instanti temporis nostri aut in alio, ita videtur posse argui de ipsis acti bus per quos fit huiusmodi applicatio ? sic: aut enim actus intelligendi quibus angelus se applicat diversis partibus spatii sunt in eodem instanti temporis aut in diversis; si in eodem, non est in eis mora et habetur propositum; si in diversis, ergo inter illa est tempus medium; ergo in illo tempore vel non fuit in aliquo actu intelligendi et per consequens nec in aliqua parte spatii per applicationes factas mediantibus illis actibus, quod est inconveniens, aut fuit per totum illud tempus morose in illis actibus inter quos tamen fuit interruptio, sed non morosa, et tunc fuit in illis actibus ut successivis et morosis et consequenter entibus; sed illis actibus durantibus non fuit extra locum, sed fuit in partibus praedicti spatii; ergo etiam tali esse angeli in talibus partibus spatii sive talibus mutatis esse angeli respondet etiam pars temporis nostri et non instans, sicut ipsi dicunt; et ideo, ut dictum est, iudicandum est? de dictis mutatis esse " sicut et de actibus praedictis.

Supposito ergo tali modo ponendi, quem tamen non video esse convenientem, videtur quod non solum pluribus vel omnibus dictis mutatis esse correspondet aliqua pars temporis nostri et non instans, sed etiam cuilibet tali mutato esse et quod haec etiam oportet ponere in actibus praedictis; nam quaecumque sic se habent quod tempore nostro existente incipiunt esse et desinunt esse, quantumcumque illud esse quo incipiunt et desinunt habere esse ! sit simplex et simul secundum se non habens successionem, oportet tamen ponere quod illud esse habet correspondens tempus et non instans, alioquin in eodem instanti temporis nostri aliquid simul esset et non esset quod est impossibile; sed ita est in actibus intellectus angeli et per consequens in mutatis esse. Quod patet sic: nam actus potentiarum animae sicut et actus potentiarum ? angeli in hoc conveniunt quod, quia sunt perfectiones simpliciter et entis in actu, secundum quod huiusmodi, sunt toti simul non habentes per se in esse suo successionem, sicut habent illa quorum esse consistit in motu et transmutatione prout quilibet motus est actus entis in potentia secundum quod huiusmodi, — quamvis istis actibus animae sint quaedam mutationes annexae per accidens propter condicionem et transmutationem obiectorum et orranorum quae non sic sunt in actibus potentiarum angeli; visio enim et intellectio hominis est tota simul sicut et intellectio angeli, sed visio incipit et desinit tempore existente; ergo etsi suum esse per se tempore non mensure[n]tur in quantum suum esse non est in continuo fieri, licet dependeat ex continua praesentia obiecti, tamen oportet quod suum esse quod fuit inter eius inceptionem et eius desitionem Coexstiterit parti temporis et non instanti. Ita etiam oportet dicere de actionibus intelligendi angeli et de mutatis esse eius in loco quae habent esse secundum dictas applicationes, scilicet quod non existunt solum in instanti; ex quo ergo quaelibet intellectio angeli est quoddam ens per se et in se indistinctum et distinctum ab alio; et similiter quodlibet mutatum esse, quia ponitur quod tales intellectiones non sunt continuae. Similiter etiam. nec mutata esse; quia ponitur quod tam illae quam ista mensurantur mensura non continua sed discreta, oportet ponere quod quaelibet intellectio per se incipiat et per se desinat et similiter quodlibet mutatum esse, et sic oportet ponere quod huiusmodi inceptio et desitio et esse inter medium coexistunt tempori nostro continuo, cum haec ponantur esse et fieri tempore nostro existente. Quaecumque " enim sunt tempore nostro existente vel mensurantur ipso tempore, per se quidem motus et quae actu moventur, per accidens autem quies et quae quiescunt apta nata moveri, vel coexistunt tempori nostro et habent aliquid in tempore nostro correspondens. Nihil aliud enim est coexistere tempori quam habere simul esse dum tempus nostrum est. Non autem potest illa inceptio et desitio coexistere tempori nostro sic quod haec in eodem instanti habeant fieri; sed, ut prius dictum est, oportet quod ei quod incipit et desinit esse nostro tempore existente correspondeat tempus sic quod in alio instanti temporis nostri habeat primo esse et in alio habeat primo non esse, alioquin in eodem instanti temporis nostri esset et non esset; quod est impossibile cum instans temporis sit omnino indivisibile, licet sit aliquid eius quod per se est divisibile. Quod patet: licet enim esse angeli mensuretur mensura indivisibili quod dicitur aevum ex quo tamen esse angeli est simul cum tempore sive tempore existente, si postquam angelus incepit esse desinat esse, necessario correspondet suo esse quod habuit inter istos terminos pars temporis nostri; unde si angelus unus creetur hodie et alius post tres dies, isti non possunt di ci esse creati in eodem instanti temporis nostri, ut per se patet; similiter si angelus hodie creatus post tres dies desinat esse, non potest dici quod esse ? angeli quod habuit inter istos terminos non coexistat parti temporis nostri, sed solum instanti. Haec enim omnia manifesta videntur et ideo dicendum quod oportet omnes intellectiones angeli quae sunt quaedam entia discreta in se indivisa " et ab invicem distincta sic se habere ad tempus nostrum quamdiu durabit quod cuilibet secundum se incipienti et secundum se desinenti respondeat aliqua pars temporis nostri non ut mensura eius, sed ut quid ei coexistens. Similiter etiam dicendum de mutatis esse; et ideo talis imaginatio circa motum angeli non valet. Illa etiam posita esse vera, non potest esse verum quod consequenter dicitur quod omnibus illis mutatis esse corresponderet unum instans temporis nostri. Qualis autem modus ponendi angelum esse in loco et moveri secundum locum praeter istum et praeter illum alium qui non sufficit secundum articulum episcopi sit conveniens non est praesentis speculationis; nec ego etiam scio illum.

Ad rationem factam in positione praedicta dicendum quod, positione dicta imaginata, duobus mutatis esse angeli non respondet instans temporis nostri, sed aliqua pars temporis. Quia tamen talia mutata esse ponuntur consequenter entia, inter illa non intercidit duratio media; sed verum est quod in toto tempore illo fuit sub illis duobus mutatis esse. Ulterius dicendum quod secundum illam suppositionem non solum est successio in illo motu propter ordinem mutatorum esse, sed est ibi mora durationis cuiuslibet mutati esse existentis inter dictos terminos ratione inceptionis et desitionis sui esse. Sed non opportet secundum illam suppositionem esse moram inter duo mutata esse quae ponuntur consequenter entia; unde, est mora in illo toto motu non propter moram ! inter mutata esse, sed propter moram cuiuslibet mutati esse. Et oportet secundum dictam positionem quod, licet cuilibet tali mutato esse quod dicitur morosum secundum se non respondeat mensura divisibilis, quia tale esse est totum simul sicut et esse ipsius angeli et ideo secundum se non est tale esse morosum nec successivum tamen comparatum ad tempus nostrum cui coexistit, oportet ipsum intelligere sub mora et coexistere non ? indivisibili temporis nostri, sed divisibili parti temporis. Exemplum autem de motu gravis in medio vacuo cui respondet unum instans in tempore nostro, illo impossibili implicanti incompossibilia posito, non valet; quia, licet in diversis partibus haberet esse successive secundum ordinem naturae, tamen duratione non, sicut patet etiam ? de illuminatione medii, quia successione durationis non est una pars prius illuminata quam alia; unde totum spatium vacuum esset pro non medio vel spatio, quia sive spatium sit magnum sive parvum non refert; unde non aliter faceret se lapis in terminum multum distantem posito vacuo et in terminum minime distantem etiam posito vacuo. Sed si poneretur lapis in vacuo ita quod prius se faceret indeterminatam et distinctam partem spatii in qua etiam propriam inceptionem et desitionem haberet et sic componeretur motus eius ex discretis, comparatione facta ad tempus nostrum, tunc esset simile.

Cum vero dicitur quod partibus temporis successivi respondet unum instans indivisibile scilicet aeternitatis, ergo etiam pluribus partibus motus angeli unum instans temporis nostri, non valet, quia illud instans aeternitatis est sic simplex quod est stans non fluens non incipiens nec desinens et ideo non est in illa mensura accipere prius et posterius sive partem et partem; propter quod quicquid illi coexistit secundum id quod indivisibile est coexistit, licet id quod coexistit divisibile sit et babeat propriam mensuram divisibilem, ut motus, vel sit in se mensura divisibilis ut tempus; sed instans temporis est fluens non stans et est aliquid entis divisibilis partes habentis; et ideo tali enti cuius est aliquid, scilicet tempori, potest aliquid '? coexistere, et secundum illud indivisibile ut ipsum esse Dei et etiam esse angeli cum non desinit esse, et etiam secundum illud quod divisibile est sive secundum partes eius per se et secundum rationem mensurati ut motus per accidens in ratione coexistentis ut dictae intellectiones et mutata esse angeli vel etiam ipsum esse angeli si postquam incepit esse desineret esse, forma etiam argumenti non valet; successivum habens partes ut tempus potest esse in instanti indivisibilis aeternitatis quod est simplicissimum; ergo similiter aliquod aliud successivum potest esse in alio indivisibili, nam secundum hoc sequeretur quod motus qui est divisibilis et coexistit in instanti indivisibili aeternitatis posset esse in indivisibili temporis, quod est falsum.

Cum etiam dicitur quod successio potest esse sine mora, ut patet de tempore et instanti, non valet, quia hoc non est proprie successio; idem enim non succedit sibi ipsi; nunc autem instans est aliquid temporis et ideo in tempore includitur nec ei succedit, sicut etiam nec punctus est posterius linea quia est aliquid lineae; sed ipsum tempus cuius est aliquid instans successionem habet in partibus suis et ideo etiam moram; quia etiam instans est sic indivisibile quod non potest secundum se incipere esse et desinere esse, et ideo nec morosum esse potest nec potest coexistere alicui moroso secundum suam moram; et ideo etiam sicut secundum se moram non habet nec etiam respectu alterius, ita etiam cum alio maiorem moram facere non potest. Sed ut dictum est, non sic est in proposito, quia quodlibet mutatum esse est aliquid secundum se et unum, non est aliquid alterius ut eius terminus vel initium, item quodlibet secundum se est quid morosum comparando ipsum ad aliud dicto modo.

Cum arguitur ad quaestionem quod plura indivisibilia non faciunt moram et cetera, dicendum quod, licet quodlibet intelligere angeli sic sit indivisibile secundum se quod est totum simul et non habet esse secundum successionem suarum partium, tamen, cum ponitur habere esse post non esse et non esse post esse ut sic comparatur ad mensuram non suam propriam, sed alienam ut ad tempus nostrum, oportet quod intelligatur habere moram cui necessario correspondet pars temporis nostri et non instans; similiter dicendum de mutatis esse quod licet hoc supposito quod quodlibet sit sic ' indivisibile quod angelus applicando se alicui parti spatii non se applicat illi successive '" et in fieri sic quod prius uni quam alteri sed toti simul, tamen quia illud est !! ut quid distinctum cui, ut dictum est, convenit incipere et desinere esse proprium, sicut et corpori in loco quies centi etiamsi sine motu ibi crearetur virtute divina et iterum sine motu auferetur, ideo ut sic oportet illud intelligi sub mora et ei partem temporis correspondere.