Quaestio 4

CIrca quartum arguitur quod relationes communes in creaturis sunt relationes secundum rationem & non secundum rem, sic. Super illa quae non habent inter se habitudinem siue ordinem nisi attributalem, non fundantur relationes reales: quia relationes reales non sunt nisi habitudines essentiales relatorum, aut non sunt sine illis: vt patet in actiuis & passiuis, quae patenter adinuicem se habent per poten tiam actiuam & passiuam essentialiter: & in mensurato, de quo patet quod essentialiter se habet ad mensuram. Vnde quia mensurae nullus est ordo essentialis siue habitudo ad mensuram, sicut est econuerso: nec vniuersaliter dei ad creaturas, sicut est econuerso: idcirco nulla est relatio realis mensurae ad mensuratum: nec vniuersaliter dei ad creaturas. sed indiuidua sub eadem specie specialissima, substantiae scilicet quantitatis aut qualitatis, in quibus fundantur relationes conmunes: puta haec substantia & illa, in quibus fundatur identitas aut diuersitas: hoc quantum & illud, in quibus fundatur aequalitas aut inaequalitas: hoc album & illud, in quibus fundatur similitudo & dissimilitudo: nullum ordinem neque habitudinem habent inter se nisi accidentalem: quia inter illa quae sunt sub eadem specie, nulla est habitudo siue ordo essentialis. secundum Commen. ii. Metaph. & secundum ipsum Philosophum. v. eiusdem. ergo &c.

⁋ Quia autem relationes communes in diuinis sint relationes secundum rem & non secundum rationem: arguitur sic. Vnumquodque verius habet esse vbi est secundum rem quam vbi est secundum rationem tantum. Ens enim secundum rationem quod est ens secundum animam, est ens diminutum secundum Philosophum. vi. Metaph. Ens vero secundum rem, est ens perfectum. sed relationes communes praedictae verissime habent esse in diuinis & perfectissime, quia in diuinis est verissima & perfectissima identitas, similiter equalitas & similitudo: vt infra videbitur. ergo &c.

⁋ Item Grego. dicit in praesatione de trinitate. In essentia vnitas, in personis proprietas, & in maiestate adoretur aequalitas. nihil est autem adorandum nisi sit res aut reale. ergo &c.

⁋ Item relationes secundum rationem, conveniunt deo de nouo & ex tempore, sicut patet cum dicitur domins & creator. sed relationes communes conueniunt deo & diuinis personis ab aeterno, & non de nouo, & ex tempore, quia pater & filius sicut ab aeterno sunt & fuerunt pater & filius: sic ab aeterno sunt & fuerunt iidem, aequales, & similes. ergo &c.

⁋ Item relatio secundum rationem potest abesse illi cui inest absque sui mutatione sicut potest adesse: puta sicut deus de non domino potest fieri non domins absque sui mutatione, sic de domino potest fieri dominus fine sui mutatione. sed deus fine sui mutatione non potest secundum relationem communem de eodem, aequali, aut simili fie ri non idem, non aequalis, aut non similis. ergo &c.

⁋ In contrarium est Philosophus de creaturis. v. Metap. bi dicit. Omnia quae dicuntur modo numeri & potentiae, sunt relatiua, quia eorum essentia dicitur ad aliquid id est secundum Commetnore, quia relatio est in substantia siue in essentia vtriusque. Talia autem sunt relationes secundum rem, & non secundum rationem tantum. & intelligit per relationes modo numeri, relationes cones: quia omnes sequuntur vnum & multum: vt infra videbitur. ergo &c.

⁋ In contrarium est etiam de deo, quod in diuinis non sunt relationes reales nisi notiones sint & distinctiuae personarum: qua les non sunt relationes communes: quia sunt personarum iam distinctarum. ergo &c.

⁋ Dico quod relationes duplicem ordinem habent. Vnum ad sua opposita relatiue: puta paternitas ad filiationem & econuerso. Alium ad sua subiecta siue ad relata per ipsas, in quibus habent principia sua causatiua & fundamentalia, de quibus est sermo inferius. Secundum primum or dinem relatio omnis habitudo quaedam est relatorum alterius ad alterum: quam dupliciter contingit es se inter illa. Vno modo quia vtralibet earum est alterius simpliciter. Alio modo quia est alterius sub modo determinato. Et isto secundo modo sunt relatiua aliqua secundum dici tantum: quae secundum rem sunt in aliis praedicamentis. sic enim caput dicitur capitati caput: quia. scilicet est pars illius: & capitatum ca pite capitatum: quia est totum illius. Primo autem modo sunt relatiua secundum esse: & isto modo relationis esse non est nisi ratio quaedam qua (vt alias declarauimus) distinguitur praedicamentum re lationis contra praedicamenta absoluta. Et est ista ratio eadem & vniuoca omnibus contentis sub praedicamento relationis seu pertinentibus ad illud & in deo & in creaturis: nec ex parte illius cadit aliqua distinctio relationum aut secundum rem aut secundum rationem, neque secundum genus aut speciem aut aliquo alio modo. Secundum ordinem quidem secundum relationis esse est realitas quaedam naturae aut rationis qua habet ab alio esse: & secundum illud habet vlterius ad aliud esse: & hoc modo per se vel per accidens. se cundum enim quod dicit Commnet. super. x. meta. relatiuum est duobus modis: quorum vnus est relatiuum per se, & alius per aliud. scilicet quia aliud comparatur ad ipsum. Sensatum enim & intellectus sunt relatiua: quia intel lectus & sensus sunt relatiua. Sed realitas illa non est propria praedicamento relationis: nec habet eam rela tio a ratione sui praedicamenti: sed solummodo ab aliis praedicamentis, super quae fundatur totum praedicamentum relationis, & a quibus oritur & causatur: & per quae etiam distinguitur secundum genus & spe ciem & numerum in contenta sub se, vt similiter alias declarauimus, & amplius declarabitur infe rius. Ad quam distinctionem pertinet differentia inter relationes secundum rem & secundum rationem, quae sunt relationes per se. Appellantur enim relationes secundum rem illae quae totaliter & completiue habent esse & causari ab aliquo quod naturaliter & realiter habet esse in subiecto siue relato super quod fundatur in illo, vt paterni tas in patre super potentiam actiuam eius, quod est formale in illo: & filiatio in filio super potentiam passiuam, quod est materiale in illo, vel quasi materiale. Propter quod talis relatio dicitur realis realitate naturae. Appellantur autem relationes secundum rationem illae quae totaliter aut saltem completiue habent esse & causari a consideratione rationis secundum modum iam exponendum: non autem ab eo quod naturaliter & realiter habet esse in subiecto relato. Propter quod talis relatio dicitur rationalis: & non realis simpliciter sed re rationis tantum. Et sumitur differentia ista ex dicto illo Philosophi. v. metaphy. Omnia quae dicum tur modo numeri & potentiae, sunt relatiua: quia essentia eorum dicitur ad aliquid: & non quia aliud dicitur ad illa. Et (vt dicit Commen. intendebat quod relatio duobus modis est: aut in substantia vtriusque relatiuorum: aut in substantia alterius, & in alterum propter istud scilicet in cuius substantia est per se. Est autem relatio in substantia vtriusque relatiuorum quando relatiua habent in se realiter super quod funda tur relatio: & ex hoc essentia illorum dicitur ad aliquid dici. Propter quod relatiua etiam dicuntur rea liter referri adinuicem: & relationes eorum esse reales, vt contingit in actiuis & passiuis, & illis quae sunt modo numeri: aut in altero tantum, vt in mensurato, quod realiter & relatione reali refertur ad mensuram & non mensura ad illud nisi quia illud refertur ad mensuram. Non enim in mensura est quo referatur ad mensu ratum: sed solummodo in consideratione intellectus: qua mensura refertur ad ipsum sub ratione mensurati consideratum econverso id quod est mensura referri ad mensuratum sub ratione mensurantis.

⁋ Ad quaestionem igitur descendendo dico quod relationes communes quando fundantur ex natura rei in subiectis & fundamentis e suis: tunc sunt reales: vt contingit vniversale in creaturis quo ad aequalitatem & similitudinem & quo ad iden titatem specie aut genere. Quando autem non sunt in subiectis completiue nisi ex consideratione ratio nis, vt contingit vniuersaliter in diuinis quo ad omne genus relationis communis, & etiam in creatu ris quo ad identitatem numeralem, secundum quod haec omnia declarabuntur inferius in sequentibus tunc sunt relationes rationales. Et secundum hoc concedendae sunt duae vltimae rationes.

⁋ Ad primum in oppositum, quod indiuidua sub eadem specie in quibus fundantur identitas aequalitas & similitudo non habent habitudinem neque ordinem essentialem inter se: quare nec illae relationes: Di co quod indiuidua sub eadem specie dupliciter comparantur adinuicem. Vno modo vt simpliciter consideram l tur secundum se. Alio modo vt continentur sub coni specie: & in se illam partitam continent. Et primo modo nullum in ter se habent ordinem & habitudinem secundum Philosophous: nec fundantur super illa conmunes reales relationes dictae vt procedit obiectio. Secundo autem modo habent inter se habitudinem essentialeum. scilicet per habitudinem essentialem convenientiae quam habent ambo ad communem speciem in qua sunt vnum specie quod habent in se plurificatum secundum numerum. & hoc modobene in creaturis fundantur super indiuidua eiusdem speciei tales habitudines praedictae: & hoc quia omnes causantur ab vno: non vt vnicum siue genere siue specie, siue numero: sed vt vnum genere plurificatum est per vnum & vnum secundum speciem: vel vt vnum specie plurificatum est per vnum & vnum secundum numerum: vel vt vnum numero secundum rem plurificatum est per vnum & vnum secundum rationem, vt inferius exponetur. Et per hunc modum relationes communes fundatae in creaturis super vnum genere vel specie, bene possunt esse reales: licet fundatae super vnum nume ro, semper sint rationales in creaturis sicut & in diuinis. Relationes autem dictis contrarae scilicet diuersitatis inaequalitatis & dissimilitudinis, quae in solis creaturis inueniuntur, fundatae super multum: quia ex natura ipsarum rerum semper fundantur in illis: semper sunt relationes secundum rem, secundum quod haec inferius declarabuntur.

⁋ Sed contra hoc arguitur ex eo quod dicit Porph. Genus ad species habitu dinem habet. Species autem ad indiuidua nullam. Dico quod verum est loquendo de habitudine artificia li: quia descendentes a genere vsque ad indiuidua, iubet Plato quiescere: ea videlicet de causa: quia de indiuiduis non est ars neque scientia. Non autem verum est de habitudine naturali. naturalem enim habitudinem habent indiuidua ad speciem: & sunt vera subiecta naturae: licet non artis aut scientiae.

⁋ Ad secundum quod dictae relationes in diuinis sunt reales, quia verissime habent esse in illis: Dico quod relationum secundum rationem quaedam sunt omnino secundum rationem & originaliter & completiue: quaedam etiam originaliter habent esse a rebus & in rebus: sed completiue a ratione & in ratione. Eorum autem quae omnino sunt secundum rationem: quaedam sunt secundum rationem & quo ad ipsos respectus relationum: & uo ad relata atque fundamenta relationum in relatis. Quaedam autem non quo ad relata aut fundamenta in illis: sed solum quo ad respectus relationum oppositaru: & hoc vniversaliquo ad respectus vtriusque relationum oppositarum seu in diuersis seu in eodem, vel alterius tantum. Primo modo secundum rationem sunt relationes non entium inter se: vel non entis ad ens. Quae naturam habent entitatis secundo modo, sunt relationes secundum rationem quo ad respectus vtriusque relationum oppositarum, vel quo ad alterum tantum. Primo modo relationes oppositae habent esse in diuersis. vt si aliquis habeat vnam columnam a dextri suis, & aliam a sinistris: comparando illas columnas inter se secundum ordinem quem habent ad dextrum & ad sinistrum in animali, vna dicetur dextra alteri respectu alterius: & altera econuerso sinistra. In eodem autem habent esse huiusmodi relationes dupliciter: vel in ordine ad eundem: quemadmodum imago hominis habet in se dextrum & sinistrum in ordine & consideratione ad dextrum & sinistrum in homine cuius est imago: vel in ordine ad diuersos: quemadmodum columna existens inter duos homines dextra est in ordine ad vnum: & sinistra ad alium: & sic in se habet secundum ratio nem & dextrum & sinistrum. Quo ad respectum alterius relationum oppositarum tantum, sunt relatio nes omnino secundum rationem dupliciter. Quia quaedam sunt secundum rationem quia alterum est ad ipsum secundum rem: quemadmodum mensura dicitur relatiue ad mensuratum quia mensuratum dicitur ad illam se cundum rem: & sicut scibile ad scientiam quia scientia dicitur ad scibile secundum rem. Quaedam vero sunt secundum rationem non quia alterum dicatur ad ipsum secundum rem: sed quia consideratur in ordine ad illud quod est secundum rem: quemadmodum columna quae est a dextris animalis, dicitur animali sinistra, & dicitur relatiue ad dextrum anima lis: & econverso animal dextro suo dicitur secundum rationem relatiue ad sinistrum columnae: quia illud secundum rationem dicitur ad animalis dextrum, quod relatiue dicitur ad sinistrum in eodem secundum rem. Et sunt omnes istae relatio nes secundum ronem totaliter: & verum est de omnibus istis quod non habent nisi diminutam rationem esse siue entis: sed de numero talium non sunt relationes communes in deo: quia omnes originaliter habent esse in re quae est natura diuina: & ab ipsa: sed completiue a ratione. Hoc enim modo idem in deo originaliter fundatur super naturam diuinam inquantum substantia habilis est & apta naturaliter vt circa ipsam conside retur personarum identitas: & similiter fundatur in ipso aequale super quantitatem, simile super qualitatem, siue super diuinam naturam inquantum est quantitas & quaelitas. Propter quod tales relationes in deo licet habeant esse di minutum quo ad suum esse completum: quia habent illud a ratione & in ratione tantum: tamen inquantum originaliter habent esse suum a natura rei, verissime habent esse in deo: & verius, licet in eo sint tantum rationales, quam habeant esse in creaturis, in quibus sunt omnino reales: quanto verius in deo quam in creaturis habet esse natura & vnitas ipsius naturae habens rationem substantiae quantitatis & qualitatis, in qua originaliter fun dantur. & per hoc quoquo modo originaliter habent esse a natura rei, & quodammodo sunt relationes secun dum rem: aut eis multum vicinantur: & mendiae sunt inter illas quae omnino sunt reales, & illas quae omnino sunt rationales: & quo ad hoc relationes communes verissime habent esse in deo: & esset haereticus censen dus qui negaret identitatem, aequalitatem, aut similitudinem diuinarum personarum: sicut qui ne garet eius substantiam magnitudinem aut bonitatem: licet completiue sint rationales: & quo ad hoc verius habent esse in creaturis in quibus sunt reales, quam in deo.

⁋ Per idem patet responsio ad ter tium quod aequalitas est adoranda: & eadem ratione similitudo & identitas: quare sunt res aut reale quid. Dicendum quod verum est inquantum ortum habent originaliter a re. Aliter autem non: quia completiue sunt rationales, per quod distinguuntur contra omnino reales. Relationes enim secundum rem & secundum rationem distinguimus secundum esse suum completiuum. Propter quod relationes cones in diuinis non dicimus reales: quia completiue sunt a ratione.

⁋ Ad quartum, quod relationes secundum rationem non conueniunt deo nisi ex nouo & ex tempore: istae autem conueniunt ei ab aeterno: Dico quod omnes relationes quae deo conveniunt per se siue secundum rem siue secundum rationem, ab aeterno ei conuene runt. Sed in illis quae sunt in eo secundum rationem, bene contingit noua nominatio ex tpere iuxta realem nouitatem in creatura, secundum quod hoc alias satis declarauimus. Et sic non est verum quod per istam distinctionem ab aeterno & ex tempore siue de nouo distinguantur secundum rem & secundum rationem.

⁋ Per idem patet ad quintum, quod dictae relationes non possunt deo adesse & abesse sicut possunt relationes secundum rationem. Dicendum quod nulla relationum adintra vnquam in deo potuit ei abesse: nec vnquam ei abfuit aliqua quam haberet adextra aut abesse potuit: sed verum est quod nominatio quam habet aut habuit potest & potuit ei abesse. & sic neque etiam penes talem distinctionem distinguuntur in deo re lationes secundum rem & secundum rationem.