Librum I, Distinctio 3, Quaestio 5 [Gonville and Caius 281 Transcription]

Iuxta lectionem circa principium secundi continuando materiam primi qui est de deo et sancta trinitate et specialiter tertiae distinctionis primi quae prae manibus habetur quoad conclusiones in qua tractatur de ymagine et vestigio trinitatis quaero utrum in homine de quo principaliter tractatur in secundo sit ymago dei et trinitatis sicut in ceteris creaturis factis propter hominem ut habitum est in lectione est vestigium dei et trinitatis

quod non videtur quia secundum beatum augustinum in sermone communi "si servasset in se bonum quod in isto creavit deus id est ymagine suam semper laudaret deum non solum lingua sed et via" sibi ex opposito non sic laudat igitur non servavit in se bonum quod est ymago igitur homo non est ymago dei etc

praeterea si sic in quo consistere ymago aut in substantia animae et hoc non quia illa non repraesentat distinctionem personarum / aut in actibus elicitis et hoc non quia illi non sunt consubstantiales

Item quod in aliis creaturis non sit vestigium trinitatis videtur sic quia vestigium ducit in notitiam illius cuius est / Sed nihil in creatura ducit in notitiam trinitatis cum in creaturis nulla una res sit tres res

Ad oppositum sunt auctoritates genesis et augustini allegatae in collatione quoad imaginem et aliae multae tam quoad imaginem quam quo ad vestigium quas adducit magister in littera distinctione 3ae primi

In ista quaestione est conclusio certa quod sic Sed videndum est primo in quibus et qualiter sit in creaturis vestigium trinitatis vel in homine ymago trinitatis et secundo contra aliqua dicenda aliqua dubia movebuntur et solventur

nota tamen quod strictissime seu propriissime et non sic communiter, loquendo ut prius de ymagine de ratione ymaginis est quod ipsa sit similitudo expressa seu genita ab eo] cuius est ymago sicut dicit augustinus de 83 quaestionibus quaestione 74 sicut ibi exemplificat "ut in speculo inquit est ymago hominis quia de illo expressa est similitudo filii ut recte dicatur ymago et tamen proprie etiam sumitur ymago sicut praeaccepi teste"

circa primum sciendum quod aliquae sunt conditiones communes tam vestigio quam ymagini et aliquae propriae huic illi una de communibus est quod tam vestigium quam ymago differt ab illo cuius est alia quod tam vestigium quam ymago ducit in notitias istius cuius est ymago vel vestigium tam causativum notitiae illius cuius est ymago vel vestigium mediante notitia sua non utique in primam notitiam distinctam et propriam illius cuius est ymago vel vestigium quia ex alibi declaratis patet quod notitia etc superioribus patuit quod notitia incomplexa unius rei non ducit in primam notitiam incomplexam distinctam et propriam et simplicem alterius rei sed per illum modum quo una res mediante notitia sua incomplexa potest esse causa partialis rem est motionis alterius habitualiter notae ita quod notitia habitualis necessario concurrit sicut notitia partialis

Istud declarat unus per experientiam et bene posito enim quod aliquis nullam penitus habeat cognitionem de homine si videat statuam herculis non plus cogitabit de hercule quam de sorte si autem viderit herculem et recipiat habitualem notitiam herculis vel etiam per auditum si didicerit conditiones proprias quas simratumsignatas in ymagine eius seu statua et posteat videat statuam sibi similem in accidentibus exterioribus virtute visionis statuae poterit recordari herculis etiam posito quod nunquam prius vidisset illam statuam

Simile etiam huius est quod aliquando videntes arborem vel lapidem a remotis statim cogitamus de homine et aestimamus ibi stare hominem quod utique non contingeret nisi praehabita notitia habituali hominis cum lapis vel arbor non contineat virtualiter primam notitiam hominis et ita de similibus

Et sicut est de ymagine herculis respectu rememorationis herculis ita est de vestigio quod "si aliquis videat vestigium bovis recordabitur" de bove habitualiter cognito sed si nunquam prius habuisset aliquam notitiam de bove non plus recordaretur sui apud istum quam de asino

per istum etiam modum duo similia possent mutuo ducere in notitiam recordativam sui apud illum qui haberet notitiam habitualem utriusque / et similiter unum simillimum posterius prius visum potest ducere in notitiam similis recordativam prius noti, propter similitudinem unius ad aliud.

aliae etiam possent assignari conditiones in quibus conveniunt / sed sunt minoris ponderis ideo transeo.

Sed differunt vestigium et ymago quia de ratione vestigii est quod causetur ab illo in specie cuius est vestigium alico modo sicut patet inductive de vestigio bovis de vestigio combustionis et sic de similibus et hinc est quod vestigium dicitur aliquid derelictum ex alio De ratione autem ymaginis non est quod causetur ab isto cuius est ymago sufficit enim quod ymago herculis ab alio causetur quam ab hercule

nota tamen quod strictissime seu proprissime et non sic communiter ut prius loquendo de ymagine et ratione ymaginis est quod similitudo expressa seu genita ab cuius est ymago sicut dicit augustinus de 83 quaestionibus quaestione 74 sicut ibi exemplificat ut in speculo inquit est ymago hominis quia de illo expressa est similiter de parentibus et filiis nam et de parente expressa est ymago filii ut recte dicatur imago et tamen proprie etiam sumitur ymago sicut praeaccepi teste magistro vel libro 2o dist 16, cap 2 ubi dicit pro quadam auctoritate bedae super hoc quod trinitas improprie ymago dicitur cuius causa est quia imago inquit relative ad aliud dicitur cuius similitudinem gerit et ad quod repraesentandum facta est·sicut ymago caesaris quae ipsius similitudinem praeferebat ipsumque quodammodo repraesentabat haec ille

Ex hac differentia sequitur alia quod vestigium ducit vel ducere potest non tantum in notitiam complexam recordativam illius cuius est habitualiter noti sed etiam incomplexas aliquas et assensus sibi conformes aliquos in quorum consimiles non potest sufficienter ymago ducere verbi gratia vestigium bovis non tantum facit recordari de bove habitualiter noto sed ducit communiter incredulitatem conformem huic complexa contingenti bos hic transivit Si ymago petri non in hanc petrus hic transivit et huiusmodi vestigium autem et ymago multipliciter accipiuntur sicut patet in hokam

qualiter autem quaelibet creatura potest alico modo dici vestigium Trinitatis pro quanta scilicet quaedam in ea sicut unitas species vel ordo possunt alico modo ducere in notitiam appropriate divinis personis incomplexam rememorativam et etiam in notitiam complexam contingentem docet satis bene hokam quaestione de vestigio articulo 2o et etiam ibidem in conclusionibus in creatura consistit vestigium quia aliquando in distinctis realiter aliquando in non distinctis realiter

et similiter in quaestione de imagine articulo 2o primo ibi in opinione propria docet quare in creatura rationali magis dicitur esse ymago quam in aliqua alia creatura et secundo consequenter docet quomodo est imago dei imperfecta et quasi radicaliter et originaliter consistit in ipsa anima secundum suam substantiam sed completive perfectio ymaginis consistit in ipsa substantia animae et duobus actibus productis respectu utriusque quorum anima habet fecunditatem sed ad actum volendi mediante actu intelligendi qui cum substantia anima et obiecto comproducit actum volendi et per consequens exprimit anima cum illis actibus ordinem et originem inter diversas personas

Quod autem actus volendi sit effective ab actu intelligendi probat et bene et ego concedo conclusionem et tenui eam propter idem distinctione prima quia omne absolutum neccessario praesuppositum alteri habet respectu illius rationem causae in alico genere causae Sed ita est de de actu intelligendi respectu actus volendi igitur maiorem etiam concedit Scotus distinctione tertia primi et utitur ista quia secundum eum omnis effectus absolutus sufficienter dependet a suis causis essentialibus etc

Sed contra ista est primum dubium contra illud in quo dicitur consistere ratio ymaginis quia non videtur quod in substantia animae alico modo etiam imperfecte consistat ratio ymaginis quia ymago necessario requirit distinctionem aliquam Sed in substantia animae nulla est distinctio igitur nullo modo habet rationem ymaginis

Item quod nec in substantia animae et duobus actibus videtur quia inter partes ymaginis debet esse consubstantialitas Sed inter substantiam animae et istos actus nulla est consubstantialitas igitur etc

Item ut supra secundum beatum augustinum 14 de trinitate cap 3 et de magnis ymago dei in creatura rationali est immortalis sed isti actus secundi non sunt immortales nec incorruptibiles igitur

Item secundum hoc posset in mente rationali inveniri ymago respectu cuiuslibet obiecti intelligibilis et diligibilis cuius oppositum innuit augustinus 12 de trinitate cap 4 et etiam 14 de trinitate cap. 23 de parvis dicit quod non propterea est trinitas mentis imago dei quia sui meminit mens et intelligit ac diligit se sed quia memorasse et intelligere et amare eum a quo facta est in eo solo inquit quod ad contemplationem pertinet aeternorum non trinitas sed etiam ymago dei in hoc autem quod derivatum est in actione temporalium etiam si trinitas possit non tamen imago dei inveniri potest

Quinto quia eadem ratione in parte sensitiva esset ymago trinitatis nam etiam ibi substantia animae cum obiecto principat cognitionem et cum congruere actum apprehendi sensitvum ibi igitur aequae est originatio et ordo conformis trinitati sicut in intellectu dato quod sic sit assignanda ratio ymaginis consequens non concedatur igitur etc.

Ad primum verum est quod ad salvandum rationem ymaginis in mente rationali aliqui ponunt aliquam distinctionem vel non ydentitatem inter substantiam animae et intellectum et voluntatem sicut scotus in secundo distinctione 16. Sed per eundum ibi nulla ratio potest talem distinctionem ibi probare efficaciter ut supra tetigi ultra quaestione primae distinctionis ad salvandum ymaginem videtur mihi hoc necessarium quia et si plures potentiae essent idem realiter non salvaretur inter illas potentias aliqua originatio etc.

Sed quia ego non tenebo talem distinctionem ibi inter potentias animae Do cum doctore subtili et magistro in littera in ista distinctione tertia quod non potet in nobis reperiri similitudo ymaginis ad prototipum quia secundum magistrum ibi magis dissimilitudo quam similitudo et ideo dico quod nulla tria sunt in mente nostra realiter distincta inter quae sit simul ideo originis duarum ab uno et unius a duobus cum consubstantialitate id est essentiale ydemptitate istorum trium realiter distinctorum / oportet igitur vel quod ratio ymaginis deficiat vel quoad originationem et distinctionem vel quoad consubstantialitatem et maxime hoc non est inconveniens de isto in quo tantum principiative et virtualiter consistit ratio ymaginis cuiusmodi est substantia animae

Dices beatus augustinus semper expressit ymaginem per alica distincta sicut 9 de trinitate per mentem notitiam et amorem et Xmo et deinceps per memoriam intelligentiam et voluntatem quarum secunda est subtilior et evidentior assignatio ymaginis quam prima per eundem beatum augustinum 15 cap 3

Ad istud satis bene respondet hokam quaestione de imagine secundo articulo responsionis proprie in solutione secundi dubii principalis

Ad 2m dico quod in consubstantialitate deficit ymago a trinitate personarum inter quas est consubstantialitas verum est tamen quod aliqua possunt haberi signa expressiva illarum partium distinctarum quae vere affirmantur de eadem enim substantia animae est memoria intellectiva et ista est consubstantialitas quam auctores ibi intendunt forte haberi eadem substantia animae est memoria intellectiva et voluntas ista enim secundum augustinum et allegatur in littera distinctione tertia primi relative dicuntur ad invicem quod non esset nisi significarent aliqua distincta quae non sunt substantia animae

unde secundum beatum augustinum eo ymago quo capax dei capax est autem dei mediante intellectione et dilectione dei et ideo eo ymago quo intellectiva et dilectiva dei et hic exprimuntur diversa realiter per signa eiusdem substantiae u saltem supponentia pro eadem substantia nunquam removentur ab anima rationali unde haec semper est vera et necessaria si formetur anima est memoria intelligentia et voluntas si anima saltem sit nec aliud intendit augustinus per ymaginem esse immortalem quam quod anima necessario et immortaliter ipsa manente sit talis qualis exprimitur esse cum dicitur esse memoria intelligentia voluntas

Ad quartum bene respondet scotus quod respectu dei ut obiecti habetur in mente creata ultima et perfectissima ratio ymaginis quia tunc illa tria non solum sunt expressiva similitudo trinitatis increatae ex hoc quod sunt tres tales res sic se habentes inter se alicoaliquo modo sicut divinae personae se habent inter se sed ultra hoc quia omnis actus est vera similitudo obiecti cuius est et quaedam expressa imitatio ipsius licet aequivoca ideo quando actus illi eliciti sunt respectu dei ut obiecti tunc perfectius habetur ymago quodammodo et conformitas ad trinitatem increatam maxime cum etiam in obiecto inveniatur trinitas obiectiva correspondens quodammodo in mente trinitati subiectivae quod non contingit in aliis obiectis.

Ex eodem patet ad quintum quod perfectissima ratio ymaginis possibilis haberi in creatura respectu trinitatis non est in sensitiva et actibus sensitivis quia illi actus non possunt habere deum pro obiecto tamen videtur mihi quod sensitiva humana quae eadem est intellectiva eius poni potest imago trinitatis esse in substantia et actibus sensitivis sic ordinatis ut supra tactum est quamquam imperfectior quam respectu obiecti inde intelligibilis quia actus sensitivi et appetitivi humani sunt simplices et inextensi ita bene sicut actus intellectivi et volitivi sed secus est de brutis ubi tale actus sunt formae extensae et ideo est imperfectior similitudo ad trinitatem increatam simplicissimam

Aliter tamen respondet scotus quod "in parte sensitiva non est ymago dei quia non est ibi consubstantialitas operantis vel operantium quia principium sentiendi non est tantum aliquid animae sed aliquid compositum ex anima et parte corporis sic mixta" "similiter principium actus appetendi sensitivi non est aliquid animae tantum sed compositum" unde sicut notat extra manu sua "proxima ratio recipiendi sensationem non est aliqua entitas simplex neque scilicet aliquid animae neque etiam corpus sic mixtum sed forma totius organi quae dicitur forma sicut quidditas est forma suppositi non autem ut forma informans" haec ille

ista responsio est multum probabilis et pulcra et ad quam citius declinarem post illam quam tenui quaestione prima prologi licet autem non ponam quod omnis sensatio humana sit intellectio, quamvis recipiatur in intellectu et ita de actu appetitus sensitivi respectu voluntatis tamen quia videretur non esse magnum inconveniens ponendo omnem actum vitalem humanum recipi immediate in intellectu vel voluntate dicerem quod omnis actus humanus vitalis esset intellectivus vel volitivus

ideo posset esse dubium hoc dicere volenti quia ad placitum esset cum non variaret in re ab opinione quam teneo sed in loquendo tantum an talis posset in anima nostra salvare rationem ymaginis

et probant aliqui quod non qui tamen rem eandem tenent primo quia sequeretur quod "eadem anima indivisibilis simul posset velle et nolle idem efficaciter consequens falsum quia tunc contraria simul in eodem probatio consequentiae nam illud idem quod appetitu s sensitivo efficaciter et ultimate appetimus possumus simul nolle illud" igitur si idem appetere appetitus sensitivi esset velle et nolle sed falsitas consequentis patet naturaliter simul forent in eodem subiecto indivisibili velle et nolle sed falsitas consequentis patet iterum quia non potest plus anima simul velle et nolle idem quam assentire et dissentire eidem simul Sed illud est impossibile igitur

"Item tunc anima simul posset velle aliquid et tamen simul efficaciter nolle se velle idem quia certum est quod simul potest appetitus sensitivus efficaciter aliquid appetere et tamen simul potest homo efficaciter nolle se appetere illud" sic

"Item tunc omnis passio timoris in christo esset quoddam nolle et hoc ultimatum et efficax nolle et tamen certum est quod simul potuit velle vel de facto voluit efficaciter illud quod timebat ultimate timore appetitus sensitivi igitur idem simul efficaciter voluit et noluit" quod videtur absurdum

"Item isti nihil reale dicunt sed variant in significato vocabuli" etc

Ad ista respondeo secundum veritatem melius est dicere quod non omnis actus cognitivus humanus est intellectio nec omnis appetitivus actus volitio vel nolitio nec sequitur recipitur in intellectu igitur est intellectio vel in voluntate igitur est volitio quia tunc omnis intellectio esset volitio cum recipiatur in voluntate et similiter omnis nolitio esset volitio propter idem tamen quia non videretur ut praedictum est magnum inconveniens sic vocare scilicet omnem actum cognitivum qui habet per omnia idem susceptivum immediatum cum intellectione esse intellectionem et similiter de actibus appetitivis ideo ad argumenta istius respondeo quod ille ponit rem totam quam sic loquentes ponerent et ideo in re ita improbat se ipsum sicut ipsos bene igitur concedendum esset quod eadem anima simul posset idem velle et nolle per te quod idem obiectum penitus posset anima diligere actu volitivo et de testari actu sensitivo vel econverso quomodo autem sit de hoc secundum veritatem dixi in prima quaestione prologi illud quod sensi in absolutione quartae obiectionis contra primam conclusionem

Et cum dicis "tunc contraria simul" non sequitur quia etiam secundum te illi actus non sunt contrarii formaliter licet persecutiones in quas inclinant sint contrariae

Dices quod sic ex quo sunt velle et nolle dicendum quod non sunt velle et nolle contraria sicut nec bonum et malum dicta de eodem actu numero bono naturaliter et malo moraliter sunt contraria bene tamen verum est quod uni illorum actuum quem vocant isti velle correspondet vel correspondere posset aliquis actus nolendi contrarius sed ille esset nolle alterius rationis ab illo nolle qui stare potest simul in anima cum tali velle et ita etiam e converso illi nolle sensitivo posset forte correspondere velle id est quoddam appetere sensitivum in anima humana sibi contrarium sed illud velle esset alterius rationis ab isto velle quod conceditur simul stare cum tali nolle

rationes igitur istius cum ipsemet teneat rem et ratio forte licet particulariter quia forte non habent idem praecise pro obiecto tantum habent colorem vocalem de contrarietate velle et nolle qualem haberent illi qui probarent idem simul esse bonum et malum et ita contraria simul in eodem quia idem actus est bonus in natura et malus more quod nihil esset ad rem vel quod contraria essent simul in eodem quia unus actus bonus moraliter puta in materia temperantiae et alius malus moraliter in materia fortitudinis simul starent in anima quod nihil est

per hoc patet ad primum dicendum enim quod idem velle et nolle non sunt contraria velle et nolle saltem non formaliter licet inclinent forte ad persecutiones contrarias unde concedo quod velle et nolle contraria non possent simul plus stare in anima quam assentire et dissentire eidem non sunt autem contraria vel propter tactam causam vel quia non habent praecise idem pro obiecto ut in "quaestione prima prologi" fuit declaratum per idem ad alia duo

secundum dubium est contra illud quod dictum est intellectionem et dilectionem quae sunt partes ymaginis esse accidentia realiter distincta ab anima

contra primo quia tunc anima in momento haberet cognitionem infinitam de quocumque obiecto quod intelligeret quia habens cognitionem cuiuscumque obiecti eo ipso disponitur ad maiorem et perfectiorem cognitionem eiusdem et mediante illa maiore adhuc ad maiorem et sic in infinitum ponatur quod cetera sint paria igitur in fine parvi temporis habebit infinitam

Item tunc aliqua intellectio in anima esset infinitae firmitatis immo quaelibet durans per modicum tempus quia in instantibus 2bus magis firmatur quam in uno et in tribus magis quam in duobus igitur in infinitum et infinite

Item tunc posset habere infinitas intentiones superadditas sibi ex quo potest habere infinita obiecta et non est maior ratio quod respectu unius obiecti habeat intellectionem sibi superadditam quam respectu alterius

Item non videretur tune quomodo posset corrumpi aliqua intellectio nec enim per infirmitatem nec per oblivionem nec aliter quia nihil videretur sibi tantum repugnare sicut intellectio sui contrarii sed illae bene compatiuntur se in anima secundum philosophum species enim contrariorum non sunt contrariae ex quo istae generaliter compatiuntur se in anima non videtur qualiter corrumpi possit per naturam habitus vel species vel aliquod accidens animae

Sed contrarium huius tenui distinctione prima et ideo ad primum istarum respondeo non concedendo conclusionem sicut aliqui faciunt licet negare illud nolim ex quo vellent conclusionem verificari scilicet quod respectu huius obiecti possit haberi cognitio perfectior qualibet quarundam infinitarum puta istarum quae sunt partes istius vel istarum illis partibus aequalium sed ex hoc non sequitur istam cognitionem esse infinitam nisi faciendo novam institutionem vocali infiniti qua non utitur arguens et ideo nihil respondetur sic sumendo ad argumentum quia arguens concludere intendit quod habebitur cognitio quaedam in fine parvi temporis perfectionis intensivae id est qua includeret non tot partes quin plures eiusdem quantitatis quia ad hoc vadit argumentum suum tamen ille probat responsionem suam in exemplo si enim sub homine darentur vel dari possent species infinitae homo esset nobilior natura qualibet istarum infinitarum et tamen in minima iota nihil plus haberet tunc quam modo

Dico quod ista deductio non probat hominem esse infinitae perfectionis nec esse infinitum nisi noviter instituendo vocabulum infiniti per quam institutionem nulli in rei veritate satisfit diffinienti sed est misera fuga difficultatum quantumcumque enim sub homine creari passent species infinitae quia tamen illae non possent ab invicem distare gradibus eiusdem quantitatis vel maiorum immo statim vel cita deveniretur ad nihilum ideo nihil ad propositum quod homo sit aliquid infinitum quantumcumque sub eo essent vel esse possent species infinite quaelibet enim istarum haberet perfectionem aequivalentem parti perfectionis humanae et deficeret a totali in certa proportione divisibile in infinitis non secundum partes eiusdem magnitudinis semper minoris et minoris

Aliter igitur respondeo primam enim consequentiam ego nego et ad probationem dico quod si cetera sunt paria sicut accipit argumentum subito causabitur et in primo instanti tanta notitia quanta est causabilis a tali obiecto et intellectu sic disposito falsum igitur supponitur quod prior pars notitiae vel una pars, disponat ad aliam quia anima in primis si non habeat habitum contrarium qualem non contingit dare respectu simplicium apprehensivum recipit actum ita perfectum respectu talis obiecti et non partem unam prius et post aliam sicut in perpetuum faceret sed sicut medium est dispositum ad recipiendum subito quantum lumen sol exsistens in tali situ potest in ipso producere sic in proposito verum est tamen quod omni intenderetur obiectum vel approximaretur magis vel lumen requisitum et ita de aliis requisitis actus foret perfectior semper tamen in illo instanti quo poneretur talis dispositio foret actus ita perfectus sicut si per centum annos omnia ista concurrentia pariter se haberent.

De multis tamen receptivis quarumdam formarum naturalium non est sic sed successive inducuntur quaedam earum et quid sit in causa alias forte declarabitur in proposito autem causa subitae perfectionis notitiae est quia in subiecto non est dispositio contraria sibi formaliter nec virtualiter non sic in aliis ubi forma sucessive producitur ab activa mere naturali

Ad secundum illud procedit ex ymaginatione falsa opinantur enim illi quorum est argumentum quod actus et habitus et species idem sunt realiter licet propter aliam et aliam causam sic et sic vocetur ego autem qui hoc non pono dico quod actus in primo instanti est tantae firmitatis sicut unquam erit quantumcumque diu stet in potentia saltem non habituali

de potentia tamen habituali esset maior difficultas quia ibi primus actus causat habitum vel inchoat / habitus autem sicut inclinat in actum eliciendum ita etiam inclinat ad actum elicitum continuandum vel in tendit et actus plus intensus vel diutius conservatus plus intendit habitum vel dispositionem ad habitum et sic deinceps ut videtur

Praeterea etiam dato quod actus non plus intenderetur sed permaneret tantum in eodem gradu perfectionis adhuc videretur quod si per modicum tempus staret intenderet habitum in infinitum quia in isto instanti causat vel intendit habitum in alicoaliquo certo gradu perfectionis et in quolibet instanti sequenti cum sit aeque perfectus vel perfectior et invenit potentiam aeque dispositam ad prius vel magis dispositam ad susceptionem gradus aequalis ipsius habitus igitur in quolibet instanti causabit aequale vel plus sed instantia sunt infinita cuiuslibet temporis quantumcumque parvi et infinita aequalia quantumcumque parva facientia unum constituunt infinitum igitur etc

praeterea et istud reducit contra responsionem ad argumentum praecedens / primus actus habituat vel disponit potentiam ad similem actum sed potentia habituata ceteris paribus potest in actum perfectiorem quam non habituata igitur ceteris paribus statim habebitur actus perfectior quam prius et si actus perfectior crescit habitus et crescente habitu crescet ibi actus et sic in infinitum sicut exemplificat philosophus ethicorum quod ex cibum sumere ffit homo ffortior et ffortior potest plus cibum sumere etc igitur stat primum argumentum quod quaelibet cognitio respectu cuiuscumque obiecti disponit ad cognitionem perfectiorem / disponit inquam effective generando habitum et melius disposita potest in perfectiorem actum immo exiet in perfectiorem cunctae concurrentes sunt naturales et ita stat argumentum

Ad primum istorum ab isto qui ponit habitum distinctum ab actu sicut ego facio non potest rationabiliter negari quin primus causet habitum vel disponat habitus autem et dispositio non differunt nisi sicut perfectus habitus et imperfectior quia sunt formae eiusdem speciei / prima igitur propositio accepta concedatur

Sed ad secundam propositionem dico quod licet habitus sicut inclinat ad actum eliciendum ita inclinaret ad istum actum continuandum qui ipso mediante elicitur et causatur non tamen inclinat ad continuandum vel conservandum actum ab isto non causatum quia iuxta illa quae teneo omne conservare active est producere active licet non econtra et nihil producit naturaliter nec potest naturaliter producere eundem effectum numero qui ab alio producitur licet posset similem igitur habitus non potest active conservare actum per quem ille habitus generatur quia ille habitus habuit similem aliam causam numero immo aliam specie loquendo de primo actu

Dices quod primus actus causat habitum vel dispositionem licet ille habitus non possit conservare primum actum sed tantum illae causae possunt naturaliter istum conservare quae ilium causabant tamen habitus causatus a primo actu poterit intendere secundum actum et ille habitus et sic deinceps

Item hoc non vitat quin actus diutius conservatus plus intendat habitum

Item illud dictum de conservatione non videtur verum quia locus naturalis conservat rem active non obstante quod non produxerit eam et alimentum conservat animal / et medicina conservat vitam quam non causavit et ita de multis aliis instantiis

Dicendum ad primum istorum primo quod non oportet quod habitus causatus a primo actu regulariter istum actum intendat et ratio similis est hic assignanda pro causa illi quae assignaretur quare non non oportet regulariter quod quando ego intelligo aliquod obiectum extra quod intelligentiam illam intellectionem non obstante quod potentia s1t receptiva intellectiva respectu primi actus recti et primum sit etiam activum naturale praesens passivo suo et ratio forte est occupatio potentiae circa primum obiectum primi actus vel aliquid huiusmodi sic in proposito verbi gratia intelligo rosam primo ibi causantur tres actus et sic est generaliter quando aliquid intelligitur primo sensibilis dico vel etiam intelligibilis scilicet visio sensitiva rosae et actus abstractivus causatus mediante visione qui actus habeat idem pro obiecto cum visione ista qui actus est ymaginatio sensitiva et actus tertius intellectivus qui habeat pro obiecto indifferenter omnem rosam si sic intelligibilis mere tunc simul primo causantur visio eius intellectiva et abstractiva propria eius et abstractiva communis sibi et aliis illius speciei ratio quidem patet quia transeunte actu visione possum in actum duplicem abstractivum individualem id est in vel specificum in quosque non potuit ante visionem nec illi actus tunc causantur a visione quae non est igitur aliquid vel aliqua causabantur visione stante quae modo possunt istos actus abstractivos principiare quia visio non causavit immediate habitum quia habitus non causatur naturaliter nisi a tali actu in qualem potest potentia mediante habitu et talis actus non est intuitivus quia igitur visio ipsa prima nec aliqua non est ab habitu quem causaverit quia potentia occupatur sed praecise ab obiecto et potentia ideo quod visio illa quae est actus primus non intendatur ab habitu quem causaverit quia potentia occupatur planum et oportet quod actus abstractivus ille vel ille intendatur ab habitu quem causavit quia potentia occupatur circa obiectum quod intuetur in tantum quod anima naturaliter non perpendit se habere aliquem actum abstractivum circa illud nec etiam perpendere potest nisi ductu rationis et discursive pro statu isto saltem actus autem forte nunquam intenditur vel causatur per habitum nisi quando intellectus actu ita perceptibiliter adhibetur obiecto quidquid sit in causa quod possit reflectere se super istum actum et intuitive istum percipere si placet et non solum arguitive cognoscere talem habere hoc autem non potest stante actu intuitivo sive volitivo sive praecise cognitivo igitur.

/ sed quia ista modo non habent locum nisi de actu primo quem concomitatur communiter actus alterius rationis quo mediante sic perceptibiliter adhiberetur obiecto ut dictum est et non de aliis actibus sequentibus quos non concomitantur intuitiones vel huiusmodi impedimenta quare habitus intendere non debeat actum

Fiat igitur sermo de actu alicoaliquo elicito mediante habitu ubi non concurrit talis visio et stat argumentum quia notitia actualis rosae non causata immediate a rosa vel visione rosae sed ab habituali notitia rosae intendit habitum et habitus intensus plus intendit istum actum priorem et sic deinceps ut videtur igitur

Dicendum absque haesitatione quod notitia actualis rosae causata mediante habituali eiusdem intendit istum habitum sed ulterius posset dici vel quod fforte gradus additus et ista responsio est generaliter tam in primo casu quam in isto non intendit actum illum mediante quo causatur ita quod generaliter nunquam aliquis habitus vel per se habitus sicut nec causat actum quo causatur ita nec intendit istum mediante quo causatur quia non adhibetur obiecto nec applicatur nisi mediante habitu praevio quo contulit se in obiectum tale mediante actu quem potentia eliciebat sic habituata ita quod quidquid accrescit habitui per istum actum nihil potest addere isti actui sed alias bene poterit potentia mediante ista parte habitus nunc generati et priori in actum perfectiorem quam sit ille quem nunc elicit mediante parte priori habitus sive ista sit vera sive non tamen difficile esset reddere bonam causam huius

Vel potest aliter dici et ista responsio est generaliter tam in primo casu quam in isto si istud quod nunc dixi non sit verum quod licet habitus intendat actum et e converso sicut imaginatur argumentum quia tamen illud augmentum non est secundum partes eiusdem quantitatis ideo sequitur quod non causabitur nec habitus nec actus infinitus hoc enim volo quod semper actus aequalis ceteris paribus producit portionem aequalem de habitu sed non econverso quia vel actus est causa totalis vel principalis et praeponderans in generatione habitus sed non econverso quia habitus nec est causa totalis actus nec praeponderans sed potentia

Ymaginandum est igitur quod ceteris paribus potentia habens actum et habitum ab isto immediate causatum cum a habitu non potest elicere stante priori actu et ceteris paribus actum aequalem illi mediante quo causabatur habitus sed inperfectiorem eiusdem actus sicut est ipse tamen quia est minorum quam totus b primus actus ideo causat c portioni minoris eiusdem tamen speciei et per consequens actus ille licet causet iterato gradum habitus aequalem cum tanta proportione prioris actus sicut est ipse tamen quia est minor quam totus b sit b primus actus ideo causat c portionem minorem habitus quam sit a et sic deinceps et ideo ad parvam tantum quantitatem crescet habitus vel actus illa vice vel crescere poterit licet per unum alium actum alias elicitum mediante totali habitu crescit vel crescere possit cremento sensibiliori

Secundo etiam ymaginandum est quod dato quod producitur cum habitu posset in actum aequalem illi quo mediante causabatur habitus quia tamen potentia praeponderat in eliciendo actum ilium aequalem in tantum quod secundum multos habitus nihil facit active ad substantiam actus quod non est verum tamen ideo concederem quod ille actus generaret bene portionem habitus aequalem priori sed si potentia non poneret se nisi in conatu priori tantum non cresceret secundus actus per additionem aequalem sed valde parvam vel nullam et tunc ultra iuxta priorem ymaginationem sed prior ymaginatio videtur sensibilior

Ad secundam obiectionem supra dico quod actus diutius conservatus non plus intendit habitum quam in primo instanti quia tunc subito facit quantum unquam per se facere poterit sicut exemplificatum est de sole illuminante medium

Ad tertiam dicendum quod conservatio activa potest dupliciter accipi uno modo pro activa manutenentia et continuatione alicuius effectus sicut sol conservat radium suum vel intellectus actum suum et sic intellexi ego Alio modo pro impeditione activa corruptionis activae activorum extrinsecorum et haec de sic dicta conservatione activa procedunt instantiae

Ad secundam instantiam et etiam tertiam contra primam responsionem ad secundum principale argumentum huius dubii patet per idem

Ad tertiam principalem instantiam potest dici vel quod obiecta infinita distincta et non facientia unum esse simul vel successive nisi in accipiendo non autem accepta esse est impossibile vel si hoc esset possibile non tamen anima posset distinctas intellectiones omnium infinitorum talium simul recipere vel posset dici quod conclusio non est forte inconveniens sicut multi concedunt scribentes

Sed quid determinate sit circa hoc sentiendum dicetur forte in tertio in ista difficultate an anima christi novit in verbo omnia quae novit verbum

Ad quartum videretur prima ffacie quod illi qui ponerent quod intellectio et volitio non essent accidentia distincta ab anima magis haberent ponere quod intelligere et velle essent incorruptibilia quam qui ponit illa accidentia distincta ab anima et tamen non est sic loquendo ad rem quia illi ponerent animam esse intellectionem respective et ideo non esse intellectionem nisi ad positionem vel approximationem etiam alicuius extrinseci sicut albedo secundum eos non est similitudo nisi ad positionem alterius albedinis sed non est sic ponendo intellectionem actum absolutum realiter distinctum a substantia animae sicut ego teneo quia tunc contradictio est istam intellectionem informare et intellectum non intelligere ut frequenter tactum est sicut contradictio est albedinem informare aliquod subiectum adaequatum et illud subiectum non esse album

quid igitur dicitur uno modo sic quod omnia quae sunt in mente dependent a positiva conservatione puta quod conservantur per exercitium actuum et ideo quando deficit conservans cessant species in anima non obstante quod non sit aliquid contrarium positive corrumpens

sed huius dicti nulla apparet ratio immo videtur esse contra omnem rationem quia sicut nihil generat se ut sit secundum augustinum et aristotelem libro de anima ita nihil corrumpit se licet si aliquid sit compositum ex partibus integralibus alterius complexionis una pars possit agere ad corruptionem alterius tamen nunquam aliquid simplex vel compositum praecise ex partibus eiusdem rationis corrumpit se nec compositum essentiale corrumpit se ita quod una pars sit causa activae et positivae corruptionis alterius nisi quando subiectum est causa virtualiter contraria accidenti ipsum informanti igitur nec actus vel habitus vel quodcumque accidens in anima corrumpit se ipsum nec anima etiam corrumpit illum nisi sit virtualiter contraria tali accidenti ad modum quo aqua virtualiter contraria caliditati violenter contrarium inducit quod non ponitur de anima respectu alicuius accidentis ipsam informantis nisi tantum in isto casu quando anima informatur habitu inclinante in actum contrarium actui ipsam de facto informanti qui actus non sufficit ad plenam corruptionem talis habitus sed tantum ad ipsius remissionem qualiter non est in proposito de quolibet actu et de habitu est hoc manifestius quia nulla contraria compatiuntur se etiam in quocumque gradu in eodem subiecto adaequato igitur nec habitus contrarii antecedens habet alias determinari

Dices nolo quod positive corrumpatur etc. Contra igitur istam responsionem potest argui per illud quod iam tactum est et similiter per hoc quod effectus natus permanere in absentia suae causae non indiget in permanendo tali causa nec alicoaliquo suae speciei nisi tamquam conservativo a corruptione per extrinseca nisi subiectum virtualiter contrarietur fformae receptae in ipso vel alicui ipsum perficienti

Sed anima de se nulli suae perfectioni actuali contrariatur nec formaliter nec virtualiter nec indiget praeservativo ab extrinseco corruptivo suarum perfectionum nisi in casu quo illae perfectiones habent contraria formaliter vel virtualiter igitur tollendo ab anima omne contrarium tam virtuale quam fformale non videretur quid corrumperet fformam animae quamcumque natam manere in absentia suae causae productivae sed habitus manet cessante causa sua productiva scilicet actu igitur etc

Contra tamen te pro dicta opinione / tum terra creata cederet in nihilum absque positiva corrumpente / et radius etiam causatus a sole in media cessat absque extrinseco corrumpente impressio etiam sigilli in aqua cessat absque extrinseco corruptivo

Item sicut allegat gandavensis 5 quolibet quaestione 18 in libro de longitudine et brevitate vitae philosophum "corruptio scientiae non solum est deceptio sed oblivio" quae non est nisi cessatio

Ad primum et secundum dico quod non sunt ad propositum quia argumenta priora procedunt de effectu mansivo per tempus in absentia suae causae etiam naturaliter sed creatura non est talis respectu dei conservantis nec radius respectu solis

Dices species manent aliquantulum in oculo clausis oculis post intuitionem visibilium intensorum secundum perspectivos et augustinum et alias in prologo concessisti / quid igitur corrumpit illas illae enim nihil habent ut videtur contrarium nec formaliter nec virtualiter

Dicendum vel quod illae reliquiae manentes in oculo aliquid illas species concomitans quod sit causa illarum proxima partialis vel totalis est nocivum organo visus in tantum ut dicat philosophus et experientia docet quod excellens sensibile corrumpit sensum et non nisi imprimendo aliquid quod indisponat organum ut non sit instrumentum videndi aptum igitur repugnantia fformalis vel virtualis qualiscumque ista fuerit est inter dispositionem naturalem organi et huiusmodi reliquias et ideo dicendum destruuntur a qualitatibus naturalibus organi vel a substantia eiusdem

Dices quod lumini vel speciei coloris nihil est contrarium quia species contrariorum non sunt contrariae per philosophum et multo magis alia non contrariantur illis

Dicendum quod lumini nihil contrariatur fformaliter ex quo tamen lumen excellens est qualitas disconveniens naturali dispositioni organi et corruptivum illius secundum philosophum et secundum experientiam et nihil est naturaliter corruptivum alterius active nisi contrarietur formaliter vel virtualiter igitur ex opposito e converso ista dispositio si excellat et superet tale corruptivum destruet et corrumpet illud per fformam aliquam illi dispositioni actuali et corruptivae contrariam

Ad illud de impressione sigilli in aqua dicendum quod illa fit per motum partium aquae violentum et ideo cessante vim inferente aqua movet se vel partes suas ad situm priorem naturaliter ita quod aqua contrariatur virtualiter quoad motionem activam localem sui vel partium suarum motionem activae voluntatnis a qua non imprimebatur figura sigilli aquae / unde ista figura non distinguitur sicut res una a re alia a partibus aquae et qualitatibus eius ut credo

Ad secundum de philosopho dicendum quod tales habitus cessare absque contrario actu generativo habitus contrarii experimur quidquid fuerit in causa et talem corruptionem per actus sibi virtualiter contrarios id est natas generare habitum contrarium vocat philosophus corruptionem scientiae quae est deceptio quando habitus veridicus est qui corrumpitur et praeter illum modum est alius quem vocat solam cessationem cuius causam non reddidit ibi

Causam autem talis cessationis assignat unus doctor scilicet henricus quodlibet 5 quaestione 18 scilicet fomitem corruptivum omnium habituum veridicorum intellectualium et etiam moralium nisi per exercitium actuum conserventur vel redintegrentur quem etiam fomitem dicit inclinare in erroneas conceptiones et pravas etiam affectiones et vocat istud corruptivum non formaliter contrarium talibus habitibus nec virtualiter sed originaliter / et actus et habitus virtuosi secundum eum reprimunt istum fomitem / iste fomes remanet secundum eum et secundum magistrum sententiarum etiam in baptizatis nec est peccatum sed poena primi peccati secundum eos inclinat tamen in exsecutiones multas nobis prohibitas

Ista si sint vera tunc est clara via qualiter habitus corrumpantur nisi continuentur in se vel in simili per frequentiam actuum elicitorum

Sed tunc ut videretur oporteret consequenter dicere quod actus subito causatus in anima vel successive non subito sed successive causat quod causatur de habitu quia apud me et apud quoscumque qui non ponunt contraria se compati in gradibus remissis non est assignare causam quare aqua non calefit subito quantum potest ab illo igne calefaciente nisi quia aqua est virtualiter contraria calori id est nata efficere effectum formaliter contrarium scilicet frigorem nec ponere illam successionem in naturali productione habitus videretur magnum inconveniens posito quod in anima sit tale impeditivum scilicet fomes sed tunc consequenter esset dicendum

Alii dicunt et sensibilius mihi videtur quod fomes non est aliqua talis fomes morbida qualitas in anima sed est naturalis hominis complexio naturalis inquam naturalitate debita naturae lapsae et ista complexio inclinat in varias passiones et exsecutiones contrarias inclinationi virtutum et exsecutionum virtuosarum

Istud videtur satis rationabiliter mihi dici sive sit verum sive falsum et per ilium modum posset satis bene salvari quomodo nisi elicerentur ffrequenter actus correspondentes talibus habitibus natis habere contrarium sequendo inclinationes complexionales corrumperentur sed quare corrumperetur notitia abstractiva habitualis rosae vel cuiuscumque obiecti non redderetur causa per ffomitem ponendo ffomitem quia tales apprehensiones simplices nihil videntur habere contrarium in corpore nec in anima.

Aliter respondet campsale quod causa est quia aliquando alius actus intensus expellit speciem in memoria et quod haec est causa oblivionis

Istud sufficienter redderet causam particularem de oblivione per corruptionem positivam puta quare habitus bonus corrumperetur per frequentiam actuum natorum istum corrumpere et inducere habitum contrarium et quare habitus veridicus corrumperetur per assensus erroneos contrarias sibi virtualiter

Sed vel ad nihil ad propositum de notitia habituali simplici apprehensivo rosae et huiusmodi quae non videntur habere contrarium aliquod nec fformale nec virtuali

Respondeo cum apostolo "nescio deus scit" / una causa tamen videretur posse poni quod sicut de lege communi ad distincte intelligendum unum oportet cessare ab intellectione alterius ita forte homo potest tot habitus adquirere pro statu isto quod tandem quando venerit ad maximum numero statui huic compossibilem in tali materia tunc superveniente actu respectu alterius obiecti cessat habitus maxime debilis et remissus ut alius correspondens nova statui alterius rationis generetur et non propter fformalem repugnantiam quae non est inter tales habitus non plus quam inter corruptivos actus

Sed nec iste modus sufficit quia ita obliviscuntur illi qui paucos habitus habent sicut illi qui multos hoc tamen est verum quod "pluribus intentus minor est ad singula sensus"

alius modus posset poni levis et clarus si tamen sit verus quod deus ordinavit in poenam peccati quemcumque habitum adquisitum ad certam tantum periodum se servaturum nisi per actus sibi debitos illud intendatur et tunc cessant sicut creatura quaecumque cessaret si non placeret deo ille modum et placet mihi adhuc diutius conservare eam

alius etiam posset poni modus quod sicut dicit doctor subtilis in poenam peccati est quod non possumus intelligere nisi simul fantasiando aliquod singulare et ulterius posset dici quod anima cum habitu non sufficeret ad causandum actum fantasiandi sive speciem quae haberet pro obiecto organum corporeum et quod illae cessant vel per hoc quod partes corporeae fluunt et refluunt nunc generantur quaedam nunc aliae corrumpuntur vel per similem aliquem modum cessant tales species etc.

Ad primum argumentum principale dicendum iuxta supra dicta quod ymago dupliciter accipitur vel quo substantia creata rationalis semper dum est an memoria et intelligentia et voluntas et illud bonum non perdidit homo Alio modo pro substantia simul quando actibus cognitionis et dilectionis simul quibus fforte deus creavit substantiam animae et quales potuisset semper tenere vel pro vota elicere et istos actus perdidit et etiam posse de lege communi tales actus elicere

Ad secundum patet ex supra dictis

Ad tertium concedendum est quod nihil in creatura sufficit ad ducendum nos in primam notitiam trinitatis increatae complexe qua sciamus deum esse trinum realiter personaliter et unum essentialiter sed hoc innotuit ffide et revelatione nec est ubi praedictum est de ratione vestigii quod ducat in primam notitiam vestigiati sed quod ducat in notitiam rememorativam vel recorditivam trinitatis increatae per fidem et revelationem habitualiter notae

Alia essent dubia hic tractanda scilicet de veritate bonitate et entitate quae ponuntur partes vestigii quaedam et unus ternarius vestigialis an realiter distinguantur vel qualiter similiter an intellectus sit activus respectus actus sui et voluntas respectu volitionis sed hac pro prolixitate omittuntur et alias habebunt locum