Quaestio 6 [Sorb 193 Transcription]

Utrum voluntas necessaria vel libere principiet actus suos

videtur quod non libere quia vel quando est vel quando non est non 2m quia tunc non causatur nec quando est quia omne quod est quando est neccesse est esse

/ Item magister sententiarum libro 2 distinctione 15 capitulo 2 dicit sic sciendum est quod liberum arbitrium ad praesens vel praeteritum non refertur sed ad futura continua etc Sed ex hoc arguendum est ut prius voluntas non principiat actum aliquem amicitiae nisi dum est et dum est secundum dictam auctoritatem non principitur libere

Ad idem est hugo de sacramentis libro primo per 5 ubi dicit quod liberum arbitrium non ad praesens spectat sed ad futurum nec ad omne sed ad contingens

ad oppositum est augustinus de libero arbitrio frequenter dicens quod nihil est causa in potestate voluntatis sicut ipsa voluntas

Praeterea 12 de civitate de capitulo 8 6 dicit augustinus esse possibile quod duo sint aequaliter affecti realiter id est dispositi corpore et animo occurrente pulchre corpore alliciente et aequaliter ambo temptati et tamen quod unus consentit temptationi et alius resistat quod non provenit nisi ex libertate voluntatis respectu actus sui ut videtur etc

In ista quaestione ponenda est haec conclusio quod multos actus suos potest voluntas libere causare id est contingenter et hic immediate et probanda dem adiungenda eset alia conclusio quod non omnem actum suum principiat immediate libere / 2o sunt sigillati in contrarium dubia aliqua movenda et solvenda

Quo ad primum articulum primam conclusio sit intelligo scilicet quod omnibus aliis concurrentibus uniformiter se habentibus causam obiecto quam cognitione praevia potest ad hoc voluntas libere velle vel non velle et libere actum suum causare vel non causare Cuius probatio prima est accipio enim aliquem qui potest ire ad forum et potest non ire sicut placet sibi sicud docet experientia si talis ambulet ad forum quaero de causa istius ambulationis proxima utrum sit voluntas ipsa vel non non potest dici quod sic voluntas quia voluntas non est causa ambulationis suppositi sui nisi mediante actu suo volendi quo posito ponitur si sic simpliciter volitio efficax pro praesenti et similiter habeat potentiam motivam sufficientem et organum apta et nullum obviet inpedimentum extrinsecum statim sequitur naturaliter ipsa ambulatio ex 9 metaphysica et experientia nec per consequens illae causae positae causant contingenter ambulationem ita quod indifferenter possint in eam et non in eam cum voluntas non sit causa proxima ambulatonis ad forum quae tamen ambulatio est in libera potestate nostra nec etiam volitio iam causata sit causa libere et contingenter ymmo naturaliter principians ambulationem oportet ibi aliquid aliud ponere causabile a nobis ratione cuius ambulatio sit in nostra potestate Illud aut vel est nostra volitio vel aliud a volitione non aliud quia nihil aliud est in libertate nostra nisi scilicet mediate libera causatione volitionis igitur ipsa volitio sue volitionis caustio est primo et immediate in libera potestate nostra et ita non est contingenter et libere ab aliquo principio in nobis nisi a voluntate quia quaelibet causa in nobis agit illud quod agit mere naturaliter illud ergo in cuius potestate primo est ira ire ad forum vel non ire est voluntas per hoc quod libere causare potest actum suum qui est ulterius causa naturalis ambulationis proxima ?um?ea ergo voluntas illum actum volendi vel nolendi habet immediate in sua potestate et tunc ultra quaero utrum voluntas sic causa activa vel passiva respectu illius actus si tantum passiva ergo aliquid aliud est causa eius actam sufficiens quod falsum est quia quodcumque aliud detur in nobis illud erit causa mere naturalis et per consequens determinate faceret unum effectum et non alium ceteris omnibus existentibus et ita non erit actus iste in contingenti libertate voluntatis ita quod indifferenter tunc possit poni ille vel ei oppositus vel ille poni vel non poni Si autem voluntas sit causa actam respectu illius et non naturalis sicut ignis respectu calefactionis quia tunc non esset pli in potestate hominis facere aliquid aut non facere quam in potestate ignis calefacere et non calefacere ergo voluntas erit causa eius activa contingenter ad utrumlibet et haec est propositum

haec ratio formari potest brevius sic / illa potentia quae habent in potestate sua movere alias vires solum mediate actum proprio / multo magis habet actum proprium in potestate sua / sed voluntas est huius unde augustinus 1 retractionis capitulo 9 dicit quod nihil est causa in potestate voluntatis quam ipsa voluntas

Item ad hoc 3 philosophus 2 ethicorum dicens quod nullus laudatur vel vituperatur nisi pro hiis quae sunt in potestate nostra nihilat est in potestate nostra nisi quod possumus indifferenter agere et non agere igitur in nobis est tale principium illud autem non est nisi voluntas Et hoc est quod arguit causale sub hac forma nisi voluntas esset libera causa sui actus tunc non foret meritum nec demeritum nec laus nec vituperium quod ext contra philosophum qui dicit quod principium in nobis etc Confirmatur quia principium passivum ex hoc praecise quod recipit aliquid nec laudatur nec vituperatur rationabiliter nec meretur nec demeretur unde si totaliter aliunde puta a deo sibi inprimatur aliquid neque sibi inputatur ad laudem neque ad vituperium nisi forte quatenus sibi inputatur ad laudem vel ad vituperium q in praemium alicuius meriti praecedentis

Praeterea circa actionem agentis praecise naturalis neque oportet negotiari neque consiliandi ex 2o peryrmenias sicut quod ignis calefaciat lignum cum approximatur licet consiliari per possit de approximatione circa autem actus nostros negotiandi est et consiliandum aliter superflueret scientia moroalis igitur danda est causa contingenter activa et nulla talis invenitur nisi voluntas

dicetur forte ad omnia praedicta quod actus voluntatis est in potestate voluntatis passivae non activae

contra nullus actus est magis in potestate praecise patientis quam in potestate agentis ut videtur sed actus volendi magis est in potestate voluntatis quam in potestate alicuius alterius agentis circa deum probo quia ita potentia magis habet actum in potestate sua cui magis inputatur quia operatio non inputatur alicui potentiae nisi quia est in potestate sua sed actus bonus et malus moraliter magis inputantur voluntati quia ipsa est principalis vel regina et divina in regno animae unde philosophus 9o metaphysicae et praecipue in antiquam translatione et commentator etiam dicunt quod voluntas est verus dicens

dices forte aliter quod nullus actuus est in potestate voluntatis immediate sed aliae potentiae obediunt voluntati in exsecutione actuum sibi conpetentium usque ad dictamen rationis quo posito voluntas conformatur eidem

contra voluntas non movet potentias alias sine actu elicito volendi vel nolendi ergo operationes aliarum potentiarum si sint in potestate eius quo ad actus alios ab actum volendi et nolendi non sunt in potestate voluntatis nisi mediante actum volendi vel nolendi ille igitur vel est in potestate voluntatis iste aut non est in potestate voluntatis si causetur totaliter aliunde active ut pote ad obiecto vel a cognitione obiecti quia iste actus non est in potestate voluntatis quem voluntas non potest inpedire sed voluntas non posset inpedire primum actum sibi in primi si sibi totaliter inprimatur aliunde quia non per istum actum nisi iste poneretur et tunc non inpediretur poni per alium actum quia ante primum non habet alium ergo vel habebit primum actum in potestate sua quod est propostium vel non habebit motionem alterius potentiae in potestate sua per actum suum omnis omni alia causa praeter voluntatem est mere naturalis ergo vel prima volitio est immediate a voluntate active et libere vel aliqua alia puta et inquam potest habita deliberatione vel nisi voluntas moveat se sic libere partialiter saltem ad aliquem actum suum non erit nisi directam procen?o agentium mere naturaliter et nichil contingenter et libere fiet ab homine

Item agens non motionis nisi quod movetur ab alio si non est in potestate moveri ab alio non est in potestate eius movere aliud ergo etc

Item philosophus 9 metaphysicae particula 10a circa illum passum comparans potentias rationales ad irrationales dicit quod potentiae rationales valent ad opposita etiam aliis requisitis praesentibus Sed potentiae irrationales agunt necessario passo praesente disposito non inpedimento cum igitur voluntas sit potentia rationalis quia voluntas in ratione est 3o de anima ymmo in ipsa non est libertas per quam possit active in opposita ubi voluntas sequitur quod voluntas non necessario patitur nec agit obiecto praesente vel apprehenso Quod etiam tota libertas resideat apud voluntatem probatur per philosophum 9o metaphysicae qui dicit ibi quod potentia rationalis quae est intellectus est una et eadem oppositorum ideo non potest exire in actum quia exiret in opposita simul

Praeterea 2m philosophum ibi oportet quod determinetur ab alio principio quam ab intellectu mere spp ad hoc quod intellectus exeat in actum illud autem principium secundum philosophum est appetitus sive prohaeresis qui est verus dicens ut habetur in antiqua translatione sit haec quidem omnis potentiae irrationales una unius factiva ille vero contrariorum quia simul facient contraria hoc autem inpossibile necessarium est igitur aliquod alterum esset quod propositum est dico aut appetitum ac prohaeresim

Ex hoc potest argui voluntas secundum hoc quod determinat potentiam rationalem quae est indifferenter oppositarum aut igitur determinat eam nullam determinationem recipiendo ab ea et tunc habetur propositum aut aliquam determinationem recipiendo et tunc voluntas secundum determinationem receptam a potentia rationali et determinat potentiam rationalem cum igitur non determinet nisi determinata et determinatam essentialiter respicit contraria ipsa vel non exibit in actum vel simul exibit in contraria

Item respectu eiusdem obiecti et uniformaliter ostensi potest voluntas habere diversis vicibus actus contrarios scilicet velle et nolle quos non posset producere idem agens ceteris omnibus paribus mere naturaliter actum ex 9 metaphysicae quia ageet simul contraria ergo aliquod agens liberum comprincipat et nihil est tale post deum nisi voluntas

Item auctoritate anselmi in libro de gratia et libero arbitrio capitulo 29 et totus liber de concordia dicit quod voluntas est instrumentum quod movet omnia alia instrumenta quibus sponte utimur et quae sunt in nobis ut manus et lingua et quae sunt extra nos ut stilus et securis et facit omnis volitivos motus ipsa vero se suis affectibus movet unde dici potest instrumentum seipsum movens haec ille

Item hugo de sacramentis libro 1o per 5 capitulo 19 tractans de libero arbitrio in angelis dicit quod ex eo quod voluntas erat libertas erat quia voluntas est libertas quoniam potens erat per se moveri Et parum ante dicit ex quo et a voluntate erat quod libere movellatur quoniam per se movebatur et non in pulsu aliquo ex quo habetur quod primum velle est a voluntate active

Item libro primo per 6 capitulo 4 ubi tractat de libero arbitrio in homine vult quod voluntas per se movetur et voluntarie et quod hinc significant meritum hominis vel demeritum

Item beatus bernardus de libero arbitrio capitulo 91 dicit habet sane voluntas quocumque se voluerit rationem semper comicem et quodammodo pedissequam non quod semper ex ratione sed numquam sine ratione moveatur ita quod multa faciat per ipsam haec est per eius instinctum contra eius consilium vel iudicium Et parum post ratio data est voluntati ut illam instruat non ut destruat destrueret enim si ullam necessitatem inponeret quo minus libere arguo suo se moveret

Item ad haec sunt plures articuli parysiens qui dicunt erroneum esse dicere quod voluntas iudicio rationis contraire non valeat

Item commentator 8 physicorum commento 49 super illud philosophi inpossibile quod aliquid moveat secundum quod movetur sed hoc est in motis et moventibus qui dicuntur univoce et dicit hoc scilicet aristoteles quia hoc non est inpossibile nisi in motionibus quae sunt corpora ac virtutes incorporibus haec ille voluntas autem nec est corpus nec virtus in corpore ergo secundum eum poterit movere se et significanter dicit in hiis quae dicuntur univoce quia nihil movet se ipsum motione univoca cuius 6 principium quo et terminus formalis sint eiudem speciei speciessime

Item beatus b super circa secundum 82o ut animae oculus divi dicat et discernit sicut arbiter in dister?do ita in eliciendo liber unde et liberum vocatur arbitrium quodlibet versari in hiis pro arguo vocatis

Item Ric exponens illyd ysa "omne caput languidum" etc sicud deus superiorem non habet nec habere potest sic liberum arbitrium divinum non patitur nec pati potest quia violentiam ei inferre nec creationem docet nec creatura potest

Praeterea si alicubi praehabita deliberatione necessitatur velle et nolle haec esset praecise inviolentia gravis temptationis vel ubi eligit bonum multum placibile sed hoc non secundum Ricardum ubi prius argumentum inquit hominis non idcirco librum dicitur quia promptum habet bonum vel malum facere sed quia libertatem habet bono vel malo consentire posse quidem facere malum est infirmitatis posse facere bonum positis neutrum autem libertatis libertas vero est quod consensus eius extorqueri vel cohiberi non potest potest enim consentire vel non consentire inspirationi diei et similiter sugg?oi dyabolice utrumque autem ex libertate neutrum aut ex necessitate haec ille

Praeterea ad hoc est damascenus libro 2 capitulo 27 dicens "omnis confi?ans ut in ipso electione existente actuum neque ex hoc quod praevidicant eligit et eligens agit secundum hoc ex necessitate rationali subsistit liberum arbitrium vel enim non erit rationale ut rationale ens vel non erit dicens actuum ex libero arbitrio unde irrationalia non sunt arbitri liberi ducuntur enim magis a natura quam ducant propter quod neque contradicunt appetitivi sed simul cum appetitu tunc aliquid moventur ad actum homo aut rationalis existens ducit magis naturam quam ducatur propter quod appetens quidem si velit habet refrenare appetitum vel sequi unde irrationabilia quidem nec laudantur nec vituperantur homo aut laudatur et vituperatur" haec ille et notetur auctoritas quia ponit libertatem voluntatis praehabito dictamen deliberative

Ad idem sunt auctoritates potestate ad principale ad partem oppositam quaestionis

2a conclusio primi articuli est quod non omnem actum suum libere elicit immediate quia posito quod communis simpliciter efficienter velit aliquid puta sanitatem et post cum hoc iudicet quod hanc habere non poterit sine potione amara sibi possibili non potest non velle potionem amaram immediate licet mediate non volendo sanitatem quam libere potest non velle

Item augustinus non est in potestate nostra quibus visi tangamur

2us articulus est movere dubia contra libertatem voluntatis primum sit quia si voluntas libere possit producere actus suos et tam actum bonum quam actum malum tunc libere posset producere actum de se indifferentem bonum tamen ex circumstantia puta si fiat ex praecepto sic igitur a talis actus indifferens de se et fiat a sortes libere cum tali circumstantia bona praecepti et b sit unus actus sub gradu multum intenso et bonus de se et fiat b in certo gradu similiter ex praecepto et faciat sortes a actum et b actum sibi praeceptos libere tunc b est unus actus in infinitum melior quam a Et sortes ex praecepto facit utrumque ergo sortes in infinitum plus meretur per b quam per a consequens est falsum antecedens probatur quia quaelibet proportionalis pars ipsius b secundum latitudinem in forma est de se bona et cum haec quaelibet talis pars proportionalis est bona cum aequali circumstantia praecepti sicut a ut supponitur ex casu igitur quaelibet pars proportionalis ipsius b est melior a ergo b est in infinitum melior actus quam a quod erat probandum

Ad illud respondetur et probabiliter quod voluntas potest libere in actum in differentem utpote in velle levare festucam neque ex tam bona bonitate meriti neque ex mala malitia demeriti Istud tamen est mihi dubium quia vel indelibe?te sic vellet sicut cum ex distractione scalpo mihi caput vel confrito manus et de illis non est ad propositum loqui cum tales sint facti in advertenter nec sint libere quod non est in potestate nostra quin talia inevitabilia faciamus Si autem fiat tale delibertate et libere tunc nisi tenentur pro aliquo bono futuro videntur fieri otiose et per consequens in utiliter et male vel pro malo fine et tunc culpa?ter nec video casum in quo ex deliberatione libere possent fieri indifferenter nisi forte ad experiendum libertatem voluntatis et forte ista esset bona causa ubi nec hoc nec oppositum esset praeceptum vel prohabitum vel ex hoc quod homo cogitaret quod nec haec nec eius oppositum praecipitur vel prohibetur et est in solatium sit facere igitur volo Et forte etiam in isto casu fieret bene meritorie et per consequens non indifferenter quia meritorium esset sit velle accedere ne faciat pro habitu vel omittat praeceptum vel fieret totaliter otiose et sine omni causa quod vix esset possibile et credo quod esset culpa aliqua infaciendo licet levis

Ut tamen debetur argumento quantum fieri potest rationaliter supponatur quod voluntas posset deliberate et libere causare in se velle indifferens ut velle levare festucam vel confortare barbam nam hoc negare >non evacuat diffinitatem argumenti argueretur enim hoc autem non negato sic velle levare festucam nullam habet bonitatem moralem de se licet tantum ex circumstantia praecepti velle honorare deum non solis ex circumstantia praecepti sed de se est actus bonus nisi ex circumstantia mala reddatur malus ut pote si inhiberetur honoram vel si aliquid praeciperetur a quo distraheret talis cultus vle tale velle libere contractum a voluntate et tunc stat argumentum sicut casu primo posito

Ideo aliter videtur quibusdam et bene negando scilicet illam b est actus in infinitum melior quam a et cum probatur dicitur quod licet quaelibet pars talis fiat cum circumstantia bona aequali circumstantiae cum qua facit a non tamen quaelibet pars talis scitur fieri cum tali circumstantia cum aliqua pars b non sic distincte perceptibilis

// Sed haec responsio non sufficit quia licet velle nostrum non sit bonum moraliter nec virtuosus secundum philosophum nisi fit conformae rectae rationi practicae non tamen oportet quod quodlibet velle nostrum ad hoc quod sic bonum sit a nobis cognitum neque distincte neque indistincte quia solo dictameine et eius partibus et sibi praesuppositis positis in intellectu quod proximo subveniendum est propter deum potest voluntas se conformare huic dictamini et velle sit et tunc si informetur caritate virtuose et meritorie vult quantumcumque ipsum velle subvenire proximo sit incognitum

Et dato quod cognosceretur per aliquem actum posteriorem et reflexum nihilominus illa reflexa cognitione circumscripta ipsum velle subvenire proximo praehabito dictamine praenotato quod proximo sit solvendum in tali casu est bonum et virtuosum ergo similiter in proposito ad hoc quod quaelibet pars b sit bona et meritoria ex circumstantia praecepti vel alia non requiritur eius bonitas ex tali circumstantia proveniens quod sciatur habere illam circumstantiam quia bonitas eius meritoria non requirit talem actum cognitionis reflexe ymmo sufficit scire quod praeceptum est sibi a deo iuvare proximum in necessitate et quod velit sic iuvare sine pluri et hoc posset fieri sine hoc quod aliquid cognitum de volitione sua directe ideo responsio nulla Et hoc concedo sicud verum scilicet quod non oportet actum volendi ad hoc quod sic bonus ex circumstantia cognosci habere talem circumstantiam

Si dicatur quod nulla dilectio est virtuosa nisi conformetur rectae rationi practicae praeviae sibi secundum naturam secundum philosophum omnis electio virtuosa est cum recta ratione sed velle diligere proximum quia deus hoc praecipit est electio virtuosa et meritoria si sic cum gratia ergo sibi praesupponitur rectum dictamen practicum cui sit conforme tale autem dictamen est iudicium rationis quo iudicatur quod proximus est sit diligendus ex praecepto dei ergo oportet istam electionem virtuosam qua quis vult proximum diligere tali dictamini conformare et tale dictamen habere sed tali dictamine dilectio proximi cognoscitur distincte habere vel debere habere istam circumstantiam praecepti nec dilectio exsecuta in isto casu esset talis qualis dictatur habere debere haberi nisi habeat circumstantiam praecepti id est nisi proximus diligitur propter deum ergo in tali casu ad hoc quod virtuose agat et ut dictatur requiritur quod dilectio proximi habeat circumstantiam praecepti et quod distincte cognoscatur habere talem circumstantia non autem quaelibet pars illius dilectionis distincte cognoscitur nec cognoscitur ab eo cuius est habere talem circumstantiam quia quod in se distincte non cognoscitur non cognoscitur habere circumstantiam talem vel talem igitur responsio prima bona

Praeterea si prima responsio non sit bona ut dicis debetur igitur alia huic rationi quaelibet pars b est melior tota a quia totus a praecise ex circumstantia bona per casum bonus est quod quaelibet b ex eadem circumstantia et praeter haec aliunde et partes b sunt infinitae

praeterea ponatur quod sortes unica intentione bona communi omnibus quae scienter facit puta propter deum velit facere omne quod facit et faciat tunc sortes a et b tunc totus a et quaelibet pars b fiunt unita intentione bona ita quaelibet pars b est ita laudabilis et bona ex illa intentione sicut ex circumstantia finis sint totus a et patet difficultas eadem argumenti primi tota stare

Item si actus bonus bene fiat est magis laudabilis quam actus indifferens de se benefactus ceteris paribus sed sic est de qualibet parte b respectu a

Praeterea praecipiat deus sortes quod operetur actum a sub poena capitulo et similiter quod operetur quamlibet partem b sub poena maiori quam sic c tunc potest argui sit quacumque parte ipsius b omissa maiori pena erit dignus quam propter omissionem totius a ergo quaelibet talis pars ex hoc quid fit propter huius praeceptum est melior quam sit totus a

praeterea si sortes non compleret b meretur poenam infinitam quia infinitas partes sibi praeceptas omitteret et per a solum finitam si ipsum a non compleret ergo in infinitum peius foret non complere totum b et per consequens a quacumque parte b deficere quam totum a omittere ergo ex opposito totum b complere foret in infinitum melius etc

Ad primum istorum dicendum quod aliquando solummodo dictantur opus aliquod exterius debere fieri propter finem bonum vel propter praeceptum dei vel consimili circumstantia et tunc non oportet electionem conformem illi dictamini esse cognitam vel volitam ad hoc ut sit virtuosa et per consequens nec oportet eam sciri vel cognosci fieri cum tali circumstantia vel habere talem circumstantiam et haec electio est velle sic facere scilicet subvenire proximo propter deum exsecutio autem dictata est proximo subvenire propter deum aliquando autem dictamen ipsum cui conformari debet electio habet pro obiecto actum meritorium causandum utpote cum dictatur quod proximus est propter deum diligendus vel ex praecepto dei In hoc casu ipsa exsecutio dutata est dilectio proximi propter deum et electio conformis illi dictamen est velle sic diligere et in hoc casu verum est quod dilectio proximi quae est dictata exsecutio non sit virtuose nisi dicentur et eligatur fieri pro tali fine et per consequens nisi sciatur habere illam circumstantiam ex qua sic redditur virtuosa quia eius bonitas in illo casu pendet ex electione alia sed tamen electionem illius dilectionis non oportet cognosci nec diligi ad hoc quod ipsa sit virtuosa quia tunc oporteret in actibus simul positis esse processum in infinitum sed sibi sufficit ut sit virtuosa si assit gratia quod conformatur ditamini illi primo quo dictatur proximus debere diligi propter deum ergo ut prius patet quod causa primae responsionis non valuit et tamen cum hoc stat quod quandoque oportet cognosci dilectionem habere circumstantiam certam bonam quod est ex hoc quod talis dilectio ex tali fine vel cum tali circumstantia dictatur debere fieri ita quod ipsa dielectio sic ipsa executio dictata et alio actu volita et elicita

Ad 2m uno modo potest responderi quod assumptum est falsum videtur quod quaelibet pars b est melior toto a si a et b sint actus volendi sed si non sed executiones exteriores tunc nec sunt boni nec mali meritorie vel demeritorie nisi propter dilectiones ex quibus inferuntur ex prima quaestione prologi causa aut quare negaretur assumptum est ita quia licet velle levare festuca non sic de se bonum moraliter aut meritorie tamen velle festucam levare ex bona et meritoria tam puta quia praecipitur a deo est actus de se bonus si assit caritas et principietur actus libere a voluntate igitur si a sic velle bonum ex circumstantia illo modo et b non solum ex circumstantia sed aliunde de se bene state quod b habens eandem circumstantiam non sit in duplo melior ipso a argumentum aut procedit ymaginando unum levare festucam sive pluri vel non ex causa et quod si adderetur una circumstantia causae ex qua actus iste qui est velle levare festucam tunc ex tali casu redderetur bonus ex circumstantia quod falsum est eo quod unico actu potest quis velle levare festucam quia hoc velle le fest praecipitur sed bene possem unum actum volendi le fe habere quo vellem le fe non ex ita causa quod et ille numquam ex tali circumstantia fieret electio bona

dices supponatur licet forte falsum ut supra redendi causam quod aliquis velit le fe sine pluri vel sine aliqua circumstantia bona vel mala o non enim voluntas potest velle sine causa unde anselmus in libello suo de veritate capitulo 12 dicit quod omnes voluntas sicud vult aliquid ita vult propter aliquid et quod omnis voluntas habet c?tur etc

Omnino namque nihil volumus nisi scic c?tur volumus et dicit quod haec experimur in nobis

Et ita videtur mihi quod ego experiar supponatur tamen gratia disputationis unus actus indifferens li?e causatus a voluntate ille actus nec esset bonus nec malus superveniat praeceptum de concipiendo talem actum tunc ille actus iam esset bonus ex circumstantia qui ante nec esset bonus nec malus et stat principale argumentum

Et dicendum quod in tali casu velle illud contritum post huius praeceptum non esset immediate virtuosum sed mediante dictamine et electione virtuosa sequentibus praeceptum in qua electione mea consisteret otta ratio bonitatis moralis illius volitionis contritae sicut et generaliter in virtuosis et meritoriis electionibus consistit tota ratio bonitatis moralis vel malitiae exsecutionis dictante et elicite et ideo ibi non est specialis aliqua sed solum generalis difficultas prius soluta quaestione praenota prima prologi

Alio modo potest dici ad primum argumentum admittendo gratia disputationis assumptum in iam dicta responsione negat valet quod quaelibet pars b est melior toto a quia ex eadem circumstantia totaliter et partialiter hoc de se non tamen est b in infinitum melior quam a et ita neganda est totaliter consequentia cuius ratio poni potest haec quia licet quaelibet pars sit melior a quia omni eadem bonitate bona qua a et praeter hoc de se quia tamen duae partes aequales b non sunt duplo meliores quam a nec 3es triplo ac pari ratione et multo fortius nec infinitae partes b totaliter diverse et non aequales invicem sunt infinita meliores una parte data quam volueris ideo nec totum b in infinitum melius toto a

2am propositionem ostendo scilicet quod duae partes aequales b non sunt duplo meliores altera earum quia magna bonitas utriusque est omnino eadem et ita de aliis partibus infinitis b bonitas cuiuslibet earumdem est praecise eadem et ideo tota bonitas earumdem duarum collecta tam ex tam intrinseca quam extrinseca non est dupla ad bonitatem alterius earumdem esset tamen ita si bonitas collecta partium rationaliter esset ab invicem distincta sicud distinguntur ipse partes inter se exemplum dato sicut esest bene possibile de potentia dei absoluta quod eadem anima intellectiva informaret duo corpora haberentur duo homines nec tamen essent illi duo homines duplo meliores alterio eorum quia eadem bonitas partialis esset communis utrique secus est modo de duobus hominibus totaliter ab invicem distinctis Sed contra istam responsionem potest sic argui cum dilectio hodie proximi propter deum meor et cum cras tamdem cras et quotiens aequaliter diligo eum propter dum cotiens tamdem merior sicut prius duplo plus duabus vicibus quam una vel amplius quam duplo propter trimentum caritatis si conatus et cetera sint paria et tamen in omnibus hiis replicationibus propter eundem finem diligo nec est alius finis qui reddat unum actum diligendi bonum quam qui alium ergo similiter in proposito licet duae mediantes b sint bonae ex circumstantia finis vel praecepti nec bonitas unius collectam ex intrinseca bonitate et bonitate circumstantiae distinguatur totaliter a simili bonitate collecta alterius medietatis ad hoc voluntas b poterit esse dupla ad bonitatem suae medietatis cuius oppositum dictum est

dicendum quod non est simile quod cum una vice diligo proximum primo et iterum alia vitae in novatur intensi et amor sit agendi et tot sunt ibi aeque boni amores et aeque bonae intentiones ac si essent totaliter distincti et quotiens noviter sic diligo ceteris paribus sed non sit cum unito actu diligo proximum propter deum ibi non innovatur materialiter intensio qua ago secudnum multitudinem partiu etc

Ad 3m respondetur quod vel non est possibile quod unica et aequali intentione sortes omnis actus suos dirigat ad unum finem vel quod si hoc posset facere quod tunc actus indifferens nullius meriti vel laudis foret ex hoc quod sic propter bonum finem

Sed non video quod haec ir responsio sit vera supposito quod assumitur quod scilicet aliquis actus voluntatis lbiere causatus ab ea possit esse indifferens quin unica intentione posset sortes facere omne quod facit quia possibile est quod sortes velit solum causare a et b actus et omnes earum partes propter deum et ita casu posito falsa erit prima pars disiunctive responsionis sicut apparet advertenti In illo iterum casu in quo sortes haberet praeceptum faciendi a et b et eorum partes laudabilius vellet sortes si vellet quod praecipitur sibi scilicet b et a causare quam si illo casu stante vellet solum b causare si tamen laudabiliter posset illo casu supposito velle tantum alterum facere quod non credo ergo laus quae orietur provenit ex ambobus et tunc ex hoc quod vult a erit partialiter dignis laude igitur falsa est 2a pars responsionis quae dicit quod actus in differens nullius meriti foret vel laud ex hoc quod fit propter bonum finem

aliter igitur respondendum sicut prius quod velle causare a quia causare praecipitur non est actus indifferens sed alterius naturae et speciei causa in genere naturae quam moris quam esset actus iste quo praecise sortes vellet facere sine plurali si hoc esset possibile

Vel aliter sicut prius admittendo causa disputationis falsum suppositum et tunc esset dicendum ulterius quod b esset ex duplici via totus scilicet de se et ex circumstantia a solum ex circumstantia quia tamen b non est in infinitum melior ex se quam est bonus ex circumstantia ymmo nec est bonus de se forte sicut est bonus ex circumstantia ymmo nec est bonus de se forte sicut est bonus ex circumstantia praecepti vel finis in isto casu

Et ex circumstantia finis vel praecepti ita bonus est actus a sicud b et quaelibet pars a sicut quaelibet pars b et iterum etiam quia partes b non sunt totaliter distincte nec partes a totaliter distincte nec habent bonitates ex circumstantia vel intentione bona secundum quam fiunt distinctas totaliter etiam secundum numerum et ideo duae partes aequales non sunt duplo meliores ut praedictum est quam una earum ideo patet sicut prius qualiter desinit argumentum

Ex per illud ultimum patet ad 4m concedendum est enim quod si primo fieret una pars proportionalis b cum ista circumstantia quod esset melior tota a et si alia vitae alia pars b et similiter esset melior tota a et sic in infinitum si quaelibet pars proportionalis iterata noviter simili et aequaliintentione reali fieret et tunc sequeretur conclusio argumenti sed hoc non est possibile secus autem est cum unita intentione numero totum b collectum ex partibus fit quia tunc omnes partes simul sumptae non habent plus bonitatis ex circumstantia de qua est sermo quam sit bonitas illius unitae bonae intentionis

dicit si aliquam partem ipsius b omitteret causare licet faceret communis alias ex simili intentione non ita unde faceret sicud cum aliis sicut etiam foret de partibus a quae non habent ex casu admisso bonitatem nisi ex circumstantia ergo quot sunt illae distinctae partes in b vel in a quarum unam posset ommittere aliis non omissis tot sunt ibi bonitates ex circumstantia et inter se quoddam modo distincte quia non compleretur ut visum est bonitas praecepta quamvis earum omissa sed infinite sunt ibi partes totaliter distincte quarum unaquae potest omitti aliis non omissis ergo etc

Ad illud dicendum est quod non est possibile quod aliquis homo praecise faceret b et partes illius vel aliquam ex eis quia praecipitur vel ex causa alia et sciens distincte ita unam praecipi sicud aliam quin si posset aeque exsequatur unam sicut aliam si enim distincte novit d e esse partes illius b praecipi sibi et non praecise velit facere d quia praecipitur sequitur eo ipso quod nolet exequi scitum praecipi / ymmo breviter nisi velit utrumque exsequi scitum praecipi et sibi possibile neutrum vult praecise quia praecipitur sed quia praecipitur et leve est vel quia vult facere aliquid quod praecipitur sed non omne vel huius et si hoc sic deficit primum argumentum supponens contrarium vel positum in ymaginatione contrarii

Item etiam dico quod ex quo praecipitur sorti quod faciat totum a vel totum b vel utrumque ipse non benefacit sed male nisi velit totum b facere non tamen esset ita inobediens nec sua inobedientia ita gravius si vellet partem illius exequi quod sibi praecipitur sicud si nihil eius exequi vellet argumentum autem ymaginatur contrarium quaestione quod facere bene si vellet partem facere illius quod praecipitur et partem omittere quod non est verum ymmo sequitur quod non volet exequi praeceptum et contempnet vel nolet totum concedo tamen illud quod ulterius infertur in argumento scilicet quod infinite sunt bonitates partiales in b realiter distincte quia infinitae partes sunt in b quarum quaelibet ese una quaedam bonitas in se sed tamen una est bonitas circumstantiae communis omnibus illis et ideo earum collectae bonitates non totaliter distinguuntur

Ad 5m oportet intelligere argumentum de maioritate unius pene ad aliam secundum intentionem quia aliter non habet argumentum diffinitatem cum omnis contempnens dei praeceptum mereatur penam infirmitam extensive nec etiam ibi esset alia diffinitas quam communis de excesse cuiuslibet peccati mortalis respectu cuiuscumque venialis peccati dato quod c intelligere esse ponea finita secundum extensionem tunc enim omittere a esset tantum veniale et omittere b vel aliquam partem eius esset mortale et illatum esset verum scilicet quod pena pro omissione b excederet poenam debitam pro omissione a infinite secundum extensionem vel durationem et hoc a multis conceditur esse possibile

Aliter igitur intelligendo de excessu personarum secundum intensionem habet argumentum diffinitatem bonam Et tunc dicitur sic si praecipiatur sorti quod haberet a actum sub pena c finita secundum intentionem et quod operetur quamlibet partem b actus sub poena maiori c quod tunc non fuisset praeceptum iuste quia tunc sit praecipiens praecepisset aliquid fieri sub poena argumenta quam non posset infligere si praeceptum totaliter contempneretur nam tunc quilibet habens huius praeceptum etiam non operans b actum nec aliquid eius meretur poenam infinitatem intensive sicut probat supra forma

Sed haec responsio non valet nec est subtilis responsio nec est per me inprobanda sed ad meum propositum iuxta prius dicta plenius inprimenda pro eo quod illa non reddit causam sed ducit ad inconveniens sed multiplicare inconveniens non est solvere

Item si dicatur quod quacumque partem b non operetur si ita sit maxima pars b quam non operatur sortes tunc punietur maiori pena quam c hic redditur per unum verum non tam ut causa quia idem sequitur in casu possibili de parte non maxima quam non operatur quia sicut d e f 3es partes proportionales maxime ipsius b quas non operatur sortes et una volitione velit sortes non facere d et alia non facere c et 3a non facere f pro qualibet illarum maiorem habebit penam quam si praecise nollet facere a ex primo casu ex quo praecipitur sibi sub poena maiori quam sit poena c quod faciat qualibet partem b ergo hoc quod pars quam non operatur sortes sic maxima non est in causa quae deberet reddi supposito principali casu respectu huius quod est debere puniri graviori poena quam sit c cum etiam pro d maiori et pro e iterum maiori et pro f etiam maiori quarum nulla est pars maxima quam non operatur debeatur sortes maiori poena quam sit c

aliter ergo oportet exprimi causam reddam scilicet quod quamcumque partem b nolit sortes facere vel velit distincte non facere supposito casu argumenti ipse incurret poenam maiorem quam sit c sive ista pars quam non vult operari sit maxima sive non maxima quam non operatur quamcumque non partem distincte vell non facere est in obedientem scienter et contemptaret praecepti dati sub poena maiori quam c et tamen dico quod non sequitur quod volens scienter non facere b nec aliqua eius partem incurrat poenam infinitam cuius ratio est quia licet quaelibet pars quam habet quantumcumque parva ipsius b dato supradicto praecepto non possit autenter omittit quin incurratur poenam maior ipso c et ideo si infinite partes et quaelibet avertentur et distincte esset omissa infinties deberetur poena tanta vel maior quam c et hoc sine distinctis electionibus sive una aequivalenti in malititia pluribus quia hoc est inpossibile credere quod avertat et nolit infinita quodlibet distincte neque pluribus actibus neque uno quamvis possit distincte nolle b vel aliquam eius partem vel aliquas indistincte autem nolle b et omnes partes eius est in infinitum minoris malitiae quam nolle a et quamque eius partem distincte si illud esset possibile foret infinite malitiae et ideo non sequitur quod nolle fore b nec aliquam eius partem cum hoc sic infinitum maiori poena dignum quam nolle facere a

Ex hoc patet ad 6m quod antecedens est falsum loquendo de infinitate partium secundum intensionem sequeretur tamen hic si sortes distincte et distincta volitione et propria scilicet quamlibet partem in illo casu nollet advertenter contra praeceptum hoc aut non posset sine infinitis volitionibus distinctis totaliter quarum quaelibet esset alicuius distincte magnitudinis tam in entitate quam in malitia vel maior tali assignanda vel nisi haberetur unum aequivalens talibus infinitis et utrumque repungat creaturae ergo etc

Contra secundum illam responsionem nolle causare d e f distinctis nolitionibus esset maius peccatum vel una aequivalenti quam ceteris paribus nolle compositum ex eis causare stante praeceptio casus arguementi et non distincte nolendo aliquam istarum partium b et tunc sequitur quod si essent duo habentes finite praeceptum simile respectu b actus vel similis quorum neuter vellet exequi quod sibi praecipitur et in hoc essent pares omnino quo ad talem nolitionem alter tamen eorum habeat aliquem actum quo velit solum facere meditatem sibi praecepti quod 2us esset peior primo quia habet actum ita malum sicud primus et praeter hoc novum actum malum et omne totum etc ergo gravius peccat hoc videtur inconveniens quia vult partim obedire alter vero non sed velle in parte obedire videtur accemi?re inobedientiam etc

hic responsio quod si ambo habeant unum vel similem actum nolendi exequi quod praecipitur neque dec?i?do quod nihil illius quod praecipitur velit exequi neque per partem solis et primus istorum duorum solis hoc nolle habeat et 2us iterate advertenter nolit exsequi praeceptum sibi sed partem concedo tunc quod gravius peccat 2us qui duplici inobedientia interiori vel voluntate non obediendi et primus solum altera earumdem si autem non duplici nolitione exsequendi praeceptum sed unica solum nollet exsequi quod praecipitur sed partem solum tunc 2a volitio esset bona ex genere et faceret ne nolitio inplendi quod praecipitur in putetur ad causatam poenam sicut sine ea ceteris paribus inputaretur et ideo actemiaret malitiam nolitionis uniformis in utroque // Et ex hoc patet responsio ad argumentum quo quidem arguunt in casu quo uterque aliquorum nolit dare unum denarium unus nollet et alter similiter nollet vellet tamen tantum dare obolum quod 2us plus peccet quam primus

Respondendum est enim quod potest esse ut sit et ut non ut iam ad praecedens responsum est Si autem prius nihil omnino vellet exsequi de sibi praecepto ymmo vellet nihil exsequi de sibi praecepto tunc in nulla una malitia communirent

2m dubium principale contra libertatem voluntatis est quia tunc voluntas posset libere actus voluntatis malos producere sine aliqua causa movente voluntatem ad producendum actus tales et tunc sequitur quod voluntas producens actum malum sine aliquo incli?te et movente voluntatem peccaret peccato infinito secundum intensionem malitiae consequens est inpossibile consequentia probatur quia sit sortes talis qui occidit patrem suum gratis et sine causa vel aliquo movente ipsum ad hoc faciendum et sic pluro qui occidat patrem propter bonum pub?tum vel aliquem finem attenn?uum vel allerciuum aliquod hoc supposito sortes plus quam duplo gravius platone peccat et plus quam 4lo et sit in infinitum igitur peccat peccato infinite malitiae secundum intentionem antecedens huius ultime consequentiae probatur quia sortes gravius peccat quam si committeret eundem actum quem modo committit propter fine in 2lo minus bonum sum propter quem plato committit consimilem actum sed tunc gravius duplo peccaret quam plato nunc peccat ergo nunc peccat plus quam 2lo gravius platone quia nunc plus quam tunc ut prius est acceptum et per idem argumentum probabitur quod 4lo sortes gravius peccat et sic de aliis ceteris proportionibus sine statu igitur etc

Et per idem medium aliter visum potest probari quod plato poterit sine dispensatione legis vel dei occidere patrem suum et non peccare interficiendo eum quod falsum est tam secundum scripturam praecipitatem contrarium quam secundum philosophiam 3o ethicorum capitulo 2 ubi dicitur quaedam autem fortassis non est cogi sed magis mori?dum patientem durissima Et enim euripedis almeona derisoria videntur cogentia matrem occidere almeona vocat cramina facta de almeone ab euripede poeta in quibus narratur quod ex praecepto patris moi?tis in bello thebanos almeon fuisse coactus occidisse matrem suam quae consuluerat patri ut adiret bellum illud

contra probatur sic quia plato committens actum malum propter bonum finem in aliquo excusatur propter intentionem finis igitur propter finem duplo meliorem magis in 2lo excusatur ergo propter aliquem finem totaliter excusatur factum platonis et hoc est intentum

ad illud respondendum est iuxta dicta prius quod voluntas nullum actum principiat libere sine iudicio aliquo vel saltem non sine compositione et divisione et per consequens nihil libere vult sine apprehensione compositiva vel divisiva et hoc causam aliquam repraesentante vel offerente sine assensu vel consensu quod tale quid sit bonum verum vel delectabile vel utile et haec docet experientia sicud supra allegatum est per anselmum ideo argumentum supponit falsum quod scilicet voluntas possit facere aliquid sine quocumque motivio et per consequens non peccat

// Sed illud ut videtur non solvit difficultatemq uia loco illius qui supponebatur male agere sine inclinatione vel electione capiam unum qui ex pessima causa movetur ad male faciendum et hoc ex causa quae sub est libertati voluntatis utpote quod aliquis abscidat manum alicuius in litteris ut libere possit et sine inpedimento fortiori coire cum ea quodvel quod occidat hominem ut capiat bona eius vel ex similibus malis causis quae non attennent sed aggravant culpam talis enim non minus videtur peccare quam qui sine causa ita faceret si illud foret possibile ergo ille qui sine motivo communi libere infinite peccaret sicud deducit argumentum multo fortius iste qui ex motivo aggravante

Huic tamen leviter diceretur quod sic occidens ex mala causa peccat dupliciter vel duobus peccatis quorum verum forte est causa alterius et ideo gravius peccat quam peccans praecise alterum eorumdem tamen homicidium solum esset gravius peccatum in specie homicidii praecise quando quis faceret illud ex sola malitia libere sine omni motivo vel allicio si hoc esset possibile quam quando fieret ex odio vel quamvis alia causa concepta per viam iudicii compositivi incitante ymmo nec odium esset causa per modum causae conceptae pro medio motivo ad occisionem quando quis ex odio occidit quia non oportet quod occidens ex odio cogitet de odio illo sed solum de illo ex quo oritur ipsum et sit talis habet idem allectum per modum obiecti ad occidendum quod allectum habuit ad odium et per consequens causam attenuitatem et per consequens non ita graviter peccaret peccato homicidi solum sicut ille qui ex pura malitia nulla mediate causa concepta per viam rationis ad hoc simile quid faceret si tamen hoc esset possibile Similiter ille qui persequeretur christianos credens erroneae fidem esse errorem et sit motus interficeret eos credens obsequium se praestare deo videretur aliquis quod licet ille gravius peccet quam qui praecise interficeret eos nulla ex causa si hoc esset possibile pro eo quod error illius est sibi grande peccatum et similiter homicidium ad hoc tamen non est ita evidens quod peccatum interfectionis praecise sumptum sit in tali ita grave homicidium in specie homicidii sicut in eo esset qui ex sola et pura malitia scienter et libere interficeret quia Iste error licet malus videtur attenuere homicidium iuxta illud apostoli "misericordiam consecutus sum quia ignorans sive errans feci" et tamen bene iste error et illud homicidium simul vel error ille infidelitatis per se forsan redderent sic operantem maiori poena dignum et ostenderent se scelera co?rem quam homicidium per se praecise sumptum et etiam possibile videretur quibusdam quod in excusabilius apud deum esset crimen ex pura malitia commissus sine omni tali causa concepta si esset possibile quod non credo esse possibile si libere fieret crederet et nisi libere fieret aliter non fieret ex malitia quam aliquod peccatum factum vel quodlibet factibile ex causis qualibus communiter peccant homines non tamen forte intensiori poena digni in causa primi redderetur quia de facto semper videtur esse aliquid quod attenuet vel iuvet ad misericordiam inpetrandam licet etiam assuit multa quae aggravent et tunc nihil attenuaret ut videtur Quia tamen totum istud et omnia huius dato quod esset vera non evadens foras tactas in argumento quia capiam duos quorum unus interficiat patrem suum propter finem ita malum sicut posset et cum circumstantis pessimis et alium qui occidat suum propter bonum finem puta propter salutem rei puo?ce contra praeceptum dei et sic primus a et 2us b et arguam omnino sicut prius quod amplius quam 2lo et plus quam 4lo gravius peccat a quam b et sic sine statu antecedens probatur per omnia sicut in argumento primae formae et ita forma illis omnibus non obstantibus stat intacta

Ideo aliter videtur dicendum et ita respondet alii et bene quod minor primae formae falsa est haec scilicet si sortes committeret eundem actum quem modo committit propter finem in duplo minus bonum fine propter quem plato committit similem tunc sortes gravius in duplo peccaret quam plato quia hoc fundatur super falsum quoniam super hoc quod finis in 2lo melior vel totaliter vel in duplo plus excusat verbi gratia quod commmittens homicidium contra dei praeceptum scienter et libere vel propter aliquod malum minus malum vel propter finem in duplo meliorem scienter et libere in 2lo minus peccat hoc enim non est verum / quia hoc infert quod aliquis scienter et libere committens tale homicidium contra praeceptum dei vel aliud malum magis criminosum vel unum malum totaliter non plus peccaret sicut arguit forma 2a principalis quod falsum est quia omnis cauae motivae et allectivae non solum occurrentes sed nec occurrere possibles non debent tantum allicere ad faciendum pro habitum sicut solus deus praecipiens ne faciat ad dimittendum et ideo magnam semper poneam meretur contempnens dei praeceptum uniuscuiusque et quantumcumque ad oppositum alliciatur et per consequens quaecumque talia motiva possibilia non excusarent totaliter et sic ista pauca parum attenuant respective quia per casum ille scienter et libere eligit deo non parere

dicendum igitur est quod qui committit idem malum ceeteris paribus propter finem 2lo meliorem quam alter peccat minus quam ille sed non duplo minus si cum 2lo minus praeceptum daretur simul cum hoc et aliae circumstantiae motivae ad partem oppositam subduplarentur sicud ex alia parte duplatur sola circumstantia excusativa tunc haberet colorem argumentum quia minueretur culpa secundum partes eiusdem proportionis quae non sunt numeri ad numerum qualis est proportio costae ad dyametrum in quadrato modum aut attenuationis culpae ex melioratione circumstantiae decl?o per exemplum suppono ad praesens cum avenpeche quod a grave si non inpediretur descenderet in vacuo non in instanti sed in quodam tempore parvo et hoc in maiori vel minori secundum virtutem suam et quantitatem ymaginatam illius vacui

Et in medio aliquo pleno aequali in magnitudine et in 2lo subtiliori movetur in minor tempore quam in grossiori non quidem in 2lo minori tempore quam sit tempus in quo descenderet in primo grossiori quia tunc in vacuo in non tempore descendetur sed in 2lo minori addito temporis quam sit additum temporis mensurantis modum eius in medio primo grossiori super tempus mensurans motum ipsius in vacuo ymaginato sit in proposito ymaginemur unum committentem factum prohibtum qui sic nullo bono fine motus nec male sicut ymaginatur casus principalis et alium qui idem vel simile omnino committat factum prohibitum propter finem aliquem bonum et comparemus committentes illorum factorum adinvicem secundum erit in aliquo certo gradu minus malum primo sit gratia exempli quod sit in 3a parte minus grave capiamus 3m qui simile omnino factum committat propter finem 2lo meliorem primo potestate pro bono fine et ille peccabit priori minus graviter non quidem absolute 2lo minus 2o qui peccavit pro bono fine qui 2us attenuavit 3am partem gravitatis primi ita ille attenuabit illud vel tantumdem et ultra etiam collet vel excusabit 3am primae gravitatis sicut in alio exemplo magis directe patet si a grave movetur per hoc medium in tanto tempore 2lo gravius ceteris paribus movebitur per transeundo ipsum non immediate temporis illius sed fere in 4lo tamen gravius non in non tempore sed sicut duplo gravius aufert quantitatem temporis aliquam ita in 4lo gravius bene aufert illam et eius medietatem applica ymaginando unum qui faciat homicidium vel aliud crimen manens crimen contra dei praeceptum propter tot fines bonos et circumstantias alias alleuiantes sicut si esset possibile in summo capiatur 2us qui faciat idem malum propter aliquam circumstantiam alleviantem et sit gratia exempli quod ille duplo gravius peccat primo et sic 3us qui pro 2lo meliori circumstantia faciat simile 3o 3us iste minus graviter peccat quam 2us non tamen 2lo minus simpliciter sed bene iste 3us subduplat gravitatem 2i super primum id est excessum 2i super primum primus enim et 2us conveniebant in quodam gradu communi communi istius gravitatis et super istum 2us addit medietatem istius excessus sive gravioritatis 2i super primum alleviat vel attenuat duplatio bonitatis circumstantiae alleviative non quod alleviat medietatem integre gravitatis

Idem etiam exemplum primum optime vadit ad argumentum primum capiendo unum qui ex sola malitia sive alleviatione aliquam illius speciei peccati peccasset capiatur 2us qui ex causa alleviante faceret simile iste peccat minus primo idcirco sit quod in 2lo et sic 3us qui ex motivo duplo alleviate faceret simile ille peccabit minus 2o non quidem 2lo minus absolute sed sicut allevitam minorabit medietatem culpae primi ita 2m quod est duplum alleviatum tantumdem minuet et praeter hoc medietatem excessus primi super 2m

Ex iam dictis patet applicare voluntati quid respondendum sit ad utramque formam argutam in principali

3m dubium contra libertatem voluntatis quia si voluntas possit aliquid dligere libere quando apparet sibi sub ratione boni eadem ratione odire possit illud libere si sibi appareret sub ratione mali et cum eadem res simul possit apparere bona et sibi placibilis secundum unam conditionem suam et mala et displicibilis secundum aliam tunc ab eadem voluntate posset simul odiri idem et diligi et per consequens simul et semel posset habere prosecutionem et fugam respectu eiusdem quod videtur falsum

Responsio quod conclusio concedenda est sicut iudaei simul oderunt et dilexerunt christum et illud suppositum quod viderunt quia dilexerunt deum unde in persecutione ipsius et discipulorum suorum crediderunt deo servire Iuxta illud 10 Sed venit hora ut omnis qui interficit vos arbitretur obsequium se potestate deo sed et oderunt eum secundum illud psalmus quod de se exponit quia odio habuerunt me gratis et alibi oderunt me et patrum medium tunc per syllogismum expositorum habent deum dilexerunt habent hominem odierunt eodem demonstrato ergo quem oderunt dilexerunt

aliud exemplum est de patre a malo puero quem pater odit et vellet eum non esse propter conditiones malas et incorrigibiles et tamen diligit eum quia intensius vellet sibi bonum quam duobus aliis quos multum diligit

Sic etiam de nobis est communiter nos diligimus inimicos secundum naturam et potentiam et optatus eis bonum et emendationem et odimus eorum malas conditiones et ex hoc ipsas personas quas vellemus non esse si malitia sit nimia nec speremus emendam

Similiter esset de filio diligibilitate patrem qui tamen occurrentem patrem occideret credens eum esse inimicum

4m dubium quia si voluntas est libera tunc posset libere conformare se item rationi et posset deum diligere infinite consequens inpossibile tum sit virtus finita consequentia probatur quia recta ratio dictat quod quanto aliquid est melius tanto ceteris paribus est magis diligendum Si igitur dictetur aliquid duplo melius primo assignato vel 4lo poterit illud diligere et appreciari duplo et 4o et sic sine statu igitur si in infinitum melius et infinite poterit diligere illud alioquin possent secundum rectam rationi tantum appreciari creaturarum aliquam seu bonum finitum sicut bonum infinitum quia quolibet finito potest deus facere maius et sic proportionaliter diligeretur ergo etc

Responsio quod aliquem deum diligere infinite potest dupliciter intelligi vel quod diligat eum dilectione infinita et repugnans creaturae et hoc est falsum quia finite tantum diligius eum et saepe creaturam aliquam in speciei dilectionis sibi competentis intentius quam deum pro tunc nec hoc in putatur nobis semper ad peccatum

Alio modo sit quia sine omni proportione certa praeponimus eum obiective omni alteri diligibili sive hoc sit per remissum sine per intensum actum et sic concedo quod secundum rectam ratione diligimus deum infinite id est plus appreciando eum quam quodcumque aliud ostensum et qua 2lum et quam centuplum et sic in infinitum et citius vellemus abicere bonum demonstratum et 2lum et 4lum et sit infinitum quam deum et ultra omnem proportionem praeponimus eum omnibus amabilibus et infinite non quidem infinite actus sed infinite bonitatis sibi amatae et infinitatis bonis quibuscumque si ostenderentur praeponeretur tamquam amabilius et omnibus acceptius et intantum diliget homo quilibet deum sic docet anselmus libro primo cur deus homo quia si necesse esset aut totum mundum aut quidquid deus non est perire aut in nihilum redigi aut aliquod peccatum facere contra dei voluntatem citius praeligere deberet primum quam 2m

/ Item anselmus libro 2o cur deus homo capitulo 14 quod pro infinitis modis salvandis a destructione non deberet homo levissimum peccatum facere contra voluntatem dei ergo in infinitum praeponendus sed a nobis obiective licet infinito actu illud facere non possumus et ultra concedo quod in centuplo etiam possumus eum plus diligere non obiective sed plus et melius subiective id est perfectiori actu

5m dubium si sic tunc 9 in actibus caritatis libere elicitis homo mereatur sequitur quod deus non posset iuste praemiare hominem secundum leges nunc statutas iste qui est magis carus deo in vita ista magis praemiabitur in vita alia sed posita aliqua ypostasi aliquis qui numquam in vita ita fuit ita carus deo sicut alius aequaliter praemiaretur ibi probatio positio enim quod aliquis ab aliquo instanti ante mortem suam continue intendebat dilectionem suam caritativam erga deum vel proximum et quod deus augmentem in eo correspondenter caritatem usque ad instans mortis Et sic alius quid dum vixit habuit meritorie vel gratuito dei dono tantum de caritate et de merito ipso vivente quantum prius haberet per acquisitionem usque tunc si viveret in instans quo moritur actum quod ille 2us per furiam vel passionem aliam inpediatur ultra talem gradum mereri ante mortem suam isto casu posito patet consequentia quia prius in tota vita sua non habuit caritatem maximam suam quin semper habuerit post maiorem et maiorem nec in tota vita sua fuit ita carus deo sicut 2us ponatur quod simul moriantur quia pro toto tempore et qualibet parte eius temporis pro quo utrique fuerit carus deo in vita ista semper fuit verum dicere quod 2us est ca?or primo quia 2us in vita sua fuit carus caritate tot graduum sicut c exempli gratia primus numquam dum vixit habuit c gradus quia haec in quolibet in instante vice illius fuisset falsa ille habuit caritatem c graduum per casum

Respondetur ad illud negando primam consequentiam et ad probationem quod isto casu posito dicendum quod argumentum supponit falsum q cum aliquis continue innovet meritum in ratione meriti sed tamen illo admisso dicendum quod meritorio vitae utriusque ambo aeque cari sunt nec oportet secundum leges dei communes quod iste plus praemietur qui dum vivit est carior deo sed qui dum vivit vel mti?o vitae per caritatem quae acquirebatur praecise in vita est aeque carus deo sicut contingit in proposito iste est aeque praemandus

// Si dicas quod tunc alter eorum in morte sua esset magis carus deo quam an?a dum vixit et tamen tunc non meretur esse carior concedenda est conclusio quia usque tunc meruit esse ita carus et ante non meruerat esse ita carus nec modo sit carior quam prius fuit sed sanctus est carior ideo modo est carior quam prius erat

6m dubium quia si voluntas libere posset elicere actum suum vel ergo ut causa totalis vel ut partialis neutro modo ut videtur quia deus videtur esse causa totalis volitionis probo per descriptionem causae totalis posita enim volitione dei quod velit me diligere sequitur quod diligam si autem nolit non diligam ergo etc

Respondetur quod voluntas est causa partialis et licita sui actus ad argumentum dicendum quod aequae probat quod nulla alia causa de mundo aliquid causet effective quia si deus velit ad praesentiam ignis ligno quod lignum comburatur ita fiet quocumque alio circumscripto et si nolit non comburetur quocumque alio posito ad probationem ergo sumptam a descriptione causae totalis quae hic in argumento supponitur et hic causa totalis est qua posita et omnibus aliis circumscriptis sequeretur effectus et qua non posita quibus cumque aliis positis non poneretur

dicendum quod de virtute sermonis volitio divina non est totalis causa respectu volitionis meae quam libere elicio nec respectu combustionis ligni quod comburitur ab igne quia si ille circumscriberentur effectus non ponerentur et tamen si ille circumscriberentur nihilominus volitio divina esset et esset etiam posito quod non vellet tales effectus esse

dices posito quod velit volitionem esse quocumque alio activo circumscripto ipsa erit et hic est esse causam totalem vel esse illud quo posito etc

dicendum quod haec non est esse causam totalem et quod etiam in 2o casu quo poneretur quod vellet illam rem causandam esse et omnem aliam causam circumscribi et quod nihilominus papa esset tunc de facto causa totalis eius non enim sequitur si vellet volitionem esse omni alio circumscripto tunc effectus poneretur et ipse esset causa totalis ergo est causa totalis ymmo ad hoc quod ipse sic causa totalis requiritur quod velit effectum talem sic esse et quod ipse causet omni alio circumscripto in ratione causae et ideo hoc quod dicit quo positio etc exponendum est sic et sic falsa est ista quae sumitur pro regula et quod tunc est sensus dicti illud est causa totalis quod si poneretur omnibus aliis circumscriptis in ratione causae illud aliud esset etc alius sensus est illud est causa totalis ad cuius positionem omnibus aliis in ratione causae circumscriptis aliud ponitur et hoc collabilis est nisi inplicet falsum sed minor sumenda sub in proposito esset falsa

3us sensus est illud quo posito etc id est illud ad cuius possent ponitur aliud et hoc sic quod poneretur quaecumque alia circumscriberentur a causando et eo modo nunc sicud tunc est eius causa totalis vera est communiter nisi etc inplicet falsum sed minor sumenda in proposito de volitione libere causata a voluntate divina id est quod vellet eam esse sic falsa est

7m dubium quia si sic tunc possem tantum diligere deum quia velle sibi dare gloriam infinitam si non haberet illam et tunc sequeretur quod deus teneretur mihi dare tantam gloriam quantam posset

probatio consequentiae quia si de facto darem sibi tantam gloriam teneretur ex graticu?e tantam mihi dare quantam posset cum igitur voluntas qua vellem illud sibi si possem non multum sit inperfectior in ratione merendi quam si poneretur exsecutio in effectu quia actus exterior vel parum vel nichil addit super bonitatem actus interioris quo ad rationem meriti tamen bona voluntas inputetur pro facto

ad illud respondetur quod quid vellet si posset sed sit quod non poterit nec habet velle efficax respectu illius nec velle ab am / sed conditio natum conditione inpossibili scita esse huius / actum amor dei ex quo provenit iste actus conditionatus magni meriti est et aestimarem illum qui ita fruenter diligeret deum et hoc persevan?ter quia ex illo amore necessitaretur quod vellet infinitum bonum facere sibi si posset vel infinitum honorem et perfectionemd vel affectionem in effectu sibi ostenderetur quod nihil sciret sibi esse possibile ad satiendum ad honorem dei quin secundum ultimum potentiae suae interioris et exterioris conaretur ad hoc faciendum qualem nullum aestimo fuisse nisi christum vel forte paucos alios / dicerem tamen talem praemiari dignum a deo non secundum magnitudinem boni deo voliti sed secundum magnitudinem affectionis caritativae / et tamen propter hoc non esset dignus summo praemio sibi possibili nec infinito nisi obiective quod deus est / nego tamen istam consequentiam et concedo eius antecedens libere potest quis hoc supposito adiutorio dei communi per dona sua igitur deus ad sit praemiam dum teneretur quia tantum facit deus pro quolibet nostrum de facto producendo nos et dona sua conferendo ut de iure naturali posset immensitas suae inexplicabilis bonitatis a quo haec beneficia proveniunt a quolibet nostrum tantum amorem exigere si sibi placeret sed de sua specialiapartiali gratia partit in hoc nostrae infirmitati et per consequens ultra / nobis nihil teneretur nisi hoc de suae curialissime liberalitatis affluentia proveniret

Contra saltem si aliunde ad hoc sibi non tenrer et ita intense et perfecte diligemur quod iste amor necessitatret me ad habendum tale velle conditionale quando apprehenderetur tunc videretur mihi teneri igitur si diligemur proximum meum vel angelum aliequem ita perfecte et intense quod ipsum si non esset et possem crearem ipsum et si peccaret redimerem eum si possem et beatificarem perpetuo cum ad talem amorem sibi non tenear cum voluntas q reputetur pro facto ut prius ipse mihi tantum quasi teneretur sicut si hoc fecissem hoc falsum ut videtur quia tunc possem me tantum dilgere quasi et hoc rationabiliter sicut deum ex tali causa et licite saltem quantum fere tenero deum diligere ex hoc quod me creavit et beatificatur consequens contra sanctos dicentes quod me totum de?o deo quod me creavit et iterum me totum quia me redemit et terum me totum quia tantum bonum mihi in perpetuum praeparavit unde anselmus in meditationibus "domine quia fecisti me debeo amore tuo me ipsum totum" etc et iterum refert ibi pro redemptione mea et iterum meipsam plus quam me ipsum pro deo promisso in beatitudinem obiectivam Et similiter sibi de diligendo deo si me totum debeo pro me facto quid adam iam pro refacto in primo opere me mihi dedi in sermone mihi reddidit datus igitur et redditus me pro me debeo et bis debeo

Et est dicendum quod ad hoc deus mihi temer non posset nisi liber?ie et ex curiali gratia quia in nullo tenetur acceptare illam meam affectionem erga eum tamen si non esset obex aliquis talis mea affectio nata esset placere sibi ex libera et gratiosa acceptatione sua verum est quod aut esset proximus ingratus si nihil mali communicaretur et gratuito sit eum diligibilitati quin eum redamret minus tamen quasi incomparabiliter mihi teneretur quam deo qui creavit eum ex amore praevio suo esset et penitus immerito et nullo ad hoc movente nisi sua libera bonitate cum nihil prius esset omnino ego autem non sic diligerem nisi praexistentiam novissem et aliquid mihi in iam facto placuisset vel in alio ratione cuius hoc vellem igitur licet hic non est simile et iterum etiam deus dedit pro me bonum infinitum redimendo me et dabit mihi bonum infinitum beatificando me quare iterum non est simile quia creatura non posset dare nisi quod posset habere nec plus velle absolute et cum effectu conditionaliter autem velle est longe minus diligibile

dicendum igitur quod illo casu posito proximus mihi tenetur plurium non tamen tantum sicut si hoc fecissem et sicut de facto tenertur propter hoc deo propter causam dictam et praeter hoc etiam aliunde tenor de in infinitum quasi amplius pro eius intrinseca et mihi extrinseca conferibili bonitate infinite diligibili tamen bene concedo casu posito de affectione causata erga proximum salvo iure cuiuslibet alterius cuius est ipse totus et non suis ad conferendum nisi secundum beneplacitum illius cuius est teneretur mihi et quasi deberet se mihi totum si suus esset et hoc tamquam amito et benefactori sed non tamquam summe amabili tamen nec hoc etiam isto casu posito ergo vellem quod faceret vel contrarium vel saltem velle deberem nam ex casu vellem ipsam deum tamquam summe amabilem et quod dicunt sancti quod totum me debeo deo quia sic et sic verum est sed non solum propter hoc sed amore gratuito quia de se tam amabilis est ex bonitate mihi oblata ad habendum et perfruendum quo posito per inpossibile quod a me ipso omnem essentiam vel aliunde et ab illo in nullo dependerem adhuc mihi infinite esset amabilis et omnibus diligibilibus diligibilior propter hoc diligere autem eum propter beneficia praecise amore mercenarii est potior quam amici non tamen tunc videret teneri ad amandum eum sicut modo

8m dubium quia si sic ponatur igitur quod aliqui duo inaequaliter mereantur per actus libere elicitos ut pote quod plato plus mereatur quam sortes hoc posito deus non posset eos in vita aeterna iuste praemiare hoc inconveniens igitur etc probatio consequentiae quia utrique praemiabitur infinito praemio secundum durationem igitur et secundum perfectionem et per consequens in iuste cum plus in decuplo plato meruit praemiari quam sortes probatio ultimae consequentiae quia accipio praemium platonis quod tu dicis decuplo intensius durans per annum de illo gaudere debet rationabiliter plato in aliquo gradu et licet sortes non habeat unde rationabiliter tantum gaudere de praemio suo pro anno uno tamen de hoc quod durabit per plures annos tantum habet gaudere utpote pro duratione illius per c annos quia igitur ut videtur totiens gaudebit sortes per c annos quotiens plato per unum annum et quia in multitudine annorum infinita non pluries est unus annus quam in multitudine infinita centenariorum centum anni quia nulla multitudo infinita videtur esse maior alia nec pluries in duratione infinita finitae beatitudinis continebuntur c anni quam mille anni propter eandem rationem igitur sequitur quod per aequivalentiam tantum gaudebit et praemiabitur et per consequens sortes quantum pluro et ita non amplius et ita non iuste

ad illud dicendum quod licet tales aequaliter debeant praemiari secundum durationem non tamen secundum gradum aequalem praemii et ad probationem contrarii cum dicitur quod tantum valet praemium unius gradus per mille annos sicud praemium 10 graduum per c annos licet hoc protriv?do negari posset quia secundum philosophum album diucur?mus non ex hoc est melius quia tamen sic posset reduci argumentum faciendo scilicet argumentum de gaudio rationabiliter habendo hinc inde vel de accidentia acceptione aequali unius in tanto tempore et alterius in tanto quia tamen mihi placeret forte habere minus gaudium per magis tempus sicut magis per minus tempus facta debita correspondentia igitur si illud daretur sicut rationabile quod assumitur

Respondendum esset ultra quod non sunt totiens in infinita duratione futura m anni quotiens centum anni si totiens et quotiens sic extensive sumantur quod extendantur ad multitudinem et pluralitatem infinitam et inproprie sumendo quandoque sumpta proprie sunt signa interrogandi et responderi tantummodo in multitudinibus finitis quia tot et quot non reperiuntur nisi in numeris numeris autem est finita multitudo facta est secundum philosophum 5 metaphysicae capitulo de quanto dicta non tamen negativa absolute concedi posset quia negativa sed proprie loquendo dicendum est quod non plures sunt ibi centum anni quam mille anni vocando annum tanta moram in qua posset sol circuitum per zodiacum facere ut nunc facit quia de facto ut tenetur non faciet et tamen inprobatur hoc quia nulla multitudo infinita potest esse maior alia sed multitudo futurorum milleariorum et multitudo centraeriorum utraque infinita est etc videtur quod tam maior quam minor falsa est minor quia nec haec multitudo nec illa est aliquid nec aliqua et ideo nec est sed quia argumentum ad talem formam reduci posset quod haec responsio non sufficeret ideo dicendum quod minor falsa est cuius probatio est quia sicud in continuis magnitudinibus omne totum est maius sua parte ideo in multitudinibus omnis multitudo totalis maior est multitudine partiali sed nunc est ita secundum philosophum et veritatem quod in omni parte conteri est et multitudo partium verae in existentium sibi et etiam in continuo toto sunt partes infinitae multitudo autem omnium partium totius continui est totalis multitudo respectu multitudinis partium continui igitur haec est maior ita et est haec sententia lincoll super librum philosophurm quia in multitudinibus infinitis est invenire maiorem et minorem ymmo et quasi omnes proportiones numerales duples et 4lum et sic in infinitum sicut secundum philosophum et secundum eum 12 pluries fuerunt in infinita duratione praeterita et erunt etiam in infinita futura duratione secundum philosophum revolutiones lunae quam solis quia si illae revolutiones solis et lunae durarent in infinitum sicut et anni infiniti semper 12es pluries revolvitur luna quam sol etc

Ad argumenta quae possent fieri in contrarium respondebitur quando haec materia tractabitur suo loco et ex hiis patet ad argumentum quod non sequitur quod praemium unius sit aequale praemio alterius totali secundum extensionem et intensionem quia licet aequetur secundum extentionem tamen unus duplo plus intensive praemiabitur et licet aliqui haec concordant quod aeque eligibile foret gaudium unius sicut alterius propter rationem adductam mihi tamen videtur quod regulae de eligendis sonant quod quanto aliquid est melius tanto est eligibilius si cetera sint paria cum utrumque sit infinitum extensive et gaudium illius qui decuplo meruit decuplo intensius et melius et per consequens decuplo eligibilius

9m dubium si voluntas possit lbiere producere et libere intendere actum suum sequitur quod voluntas possit efficacius et officacius agere et sic in infinitum id est velocius et velocius quia si nulla sit resistentia poterit agere solutio in primo instanti quo agit ponatur igitur quod ita sic et ex tunc intendat actum suum donec acquirat per successiva augmentationem tantum quantum subito produxit in primo instanti quia igitur in isto casu non potest post primum instanti succedenti instanti aequale producere nisi in tempore illi quod producebatur in primo instanti igitur in infinitum efficacius egit vel intebatur agere in primo instanti quam post quia in nulla parte temporis requisiti ad productionem canti ponit tantum producere sicut in instanti produxit cum igitur talis sic proportio in velocitate vel expeditione vel efficacia actionis ad actionem qualis inter mensuram et mensuram et inter instans et temporaliter nulla sit proportio igitur nec inter velocitatem seu efficatiam in agendo erit alia proportio quod est intentum consequens videtur esse inconveniens de eodem agente respectu eiusdem passi quia ex quo tunc conatus manet idem et virtus videretur tantum debere agere in quolibet instanti sequenti sicut in primo etc

ad illd Responsio quod licet in potestate voluntatis sic actum suspendere vel continuare tamen non est in potestate eius sic libere continue intendere actum suum nisi alia causa concurrente ut hoc faciat utpote quia continue perfectius et perfectius cognosceret vel quia continue ipsum diligibile apparet melius vel simili modo aliquo et certe ita faciliter intensius diligit quando res sibi apparet melior sicut remissius quando sibi apparuit minus bona

Exemplum sol quando sunt nubes multum spisse illuminat medium in aliquo gradu in primo instanti si autem continue nubes rarefiant continue intendit lumen et sic quo ad 2lum luminis primo causati aequefaciliter agit sol post sicud ante et tamen ante lumen inperfectius et post perfectius ymmo totum lumen quod causat in fine causaret in principio si omnia uniformaliter se habuissent ita credo esse in proposito de voluntate intendente actum suum nisi quod libere potest cessare ab actu et actum non causare non sic sol Et dat quod posset de se nullo alio concurrente et aliter se habendo actum intendere et remittere sicud deus potest saltem quod dandum esse non credo

dicendum esset consequenter quod illam mentem totius actus quam successive appoiunt illi quod in principio subito causabatur poterat a principio concausse ita faciliter sicud praesentia solis et etiam in quolibet instanti temporis sequentis potuit simul produxisse quod de facto produxit successive cuius oppositum si?ut argumentum et tunc etiam sequitur ultra quod in infinitum expeditius et citius posset agere quam agit quando successive agit si sibi placeret nec ex hoc arguitur inficas in vigore quia effectus factus est in nulla resistentia illo casu posito actum talis in illo casu efficacius semper ageret postquam in principio quia post conservaret prius factum et adderet continue plus et plus conservare vero tantae virtutis est sicut post producere ceteris paribus per actionem manucentiam sed prior responsio magis igitur mihi placet nam illi concordat experientia nam ut alias in simili dictum est cum aliquem pro alia occasione data minus diligimus quam vel levius si volumus niti ad plus diligendum talem cogitamus aliqua bona in tali et incipimus invenire exsecutiones attenuantes malum factum vel referre eam ad deum cuius creatura est et similia

10m dubium si sic tunc videtur quod voluntas possit libere continue mereri per aliquod cuius et per consequens deus posset continue caritatem augere secundum tale meritum consequens inconveniens quia talis caritas nec foret res increata nec creata non creata quia illius nihil secundum se totum nunc primo est quia infiniti gradus illius praesuerit et iterum secundum multas partes suas dependebat ab anima in causando esse et videtur etiam produci de potentiis animae nec est increata certum est

dicendum quod caritas ita esset res creata et quod deus potest rem diligibilem extensive vel intensive creare subito vel successive sicut sibi placet et licet creari sit nunc primo esse quod bene contingeret etiam composito invenire nam in quolibet instanti illius demonstrationis in qua successive crearetur a deo caritas verum esset nunc primo est caritas hoc alia adaequata tamen creari non est nunc primo esse secundum se et secundum quodlibet eius quod autem additur quod multae partes illius caritatis dependent ab anima dicendum quod non nisi sicut a subiecto a sicut ab otione sine qua non meritorie scilicet et non vere effective vel per istum modum quo gratia infusa in baptismate et aliis sacramentis dependet ab eiusdem nec est educibilis de potentia subiecti quia nec producibilis ab activo aliquo necessario requisitae subiectum ad eius productionem et haec sint dicta ad misso quod aliquis possit continue augere meritum in eo quod tale

XIm dubium si sic sequeretur quod aliquis posset libere demereri et plus peccare moraliter alio consequens falsum probatio quia quilibet peccans mortaliter peccat infinite igitur nullus magis peccat quam ille ista ultima consequentia patet per philosophum primo caeli de distantia temporis infinita antecedens ultimae consequentiae patet quia peccans tantum venialiter meretur certam poenam et peccans mortaliter merebitur plus in infinitum igitur plus peccat in infinitum quia aliter deus puniret ultra condignum quod est contra sanctos qui dicunt quod semper punit citra

dicendum quod consequens verum est et cum inprobatur quod mortaliter peccans peccat infinite igitur nullus magis illo dicendum quod peccare infinite potest intelligi vel ratione infinitatis actus secundum intentionem et sic est antecedens falsum et consequentia satis probabilis alio modo ratione infinitis obiecti a quo avertit se eius praeceptum per inponendo quod non deberet etiam pro infinitatis mundis secundum anselmum secundo cur deus homo capitulo 19 et isto modo quibus mortaliter peccans peccat infinite quia praeponit illud quod in infinitum minus bonum est bono infinito sed tunc non valet consequentia 2a quia in hoc possunt esse gradus ex parte actus secundum plus et minus licet non ex parte obiecti per inpensi

dices forte quod eadem ratione peccatum veniale esset infinite puniendum quia esset contra bonum infinitum

dicendum quod non sequitur quia in peccato veniali nullus advertit se a deo sed vel in inis tepide adhaeret sibi vel nimis excessive adhaeret alteri tenendo tamen se semper ad deum inflexibiliter nec pro quacumque re mundi volendo ab illo averti vel ipsum gravis offendere

12m dubium si sic tunc libere posset elicere actum virtuosus quia actus virtuosus maxime est in eius potestate et consequens videtur falsum quia secundum philosophum 2o ethicorum virtus est respectu difficilis ita quod materia virtutis est aliquid difficile tunc si virtus est circa difficile

si igitur voluntas sit causa sui actus et postquam superatur et unicitur huius difficultas videtur quod vel voluntas poterit super omnem difficultatem duplam et 4lam et sic in infinitum et sit erit voluntas infinita in vigore vel sequitur 2o quod oportet dare aliquam materiam ita difficilem quod voluntas non poterit resistere nec vincere illam difficultatem sed potius oportebit eam totaliter uniti et tunc talis materia necessario causabit in ea amorem sui quod videtur propositum scilicet quod circa aliquod bonum finitum necessario et non libere habeat actum si enim virtus superactiva voluntatis finita est duplando et quadruplando difficultatem ex parte alia tandem attingeretur et etiam superabitur per difficultatem finitam

praeterea quanto passio vel temptatio est fortior tanto magis retrahit voluntatem a bono tendendo et tanto voluntas cum maiori difficultate resistit igitur duplando et 4lando et sic in infinitum fortitudinem passionis voluntas resistere non valebit ergo nec libere elicere actum circa illam

Et confirmantur praecedentia duo argumenta quia ubiusque est resistentia et contrarietas ibi est proportio aliqua certa inter talia igitur quanto maior fuerit resistentia tanto difficilior et laudabilior erit victoria et propinquatio ad uniti ex parte adhuc vincentis et ita augmentando virtutem resistentis secundum proportionem dupli et 4li et sic in infinitum mathematice ascendendo tandem totaliter vincet et illud necessario videtur sequi dato quocumque puncto difficultatis in resistendo ex parte voluntatis sed secundum apostolum ad gal 5 "Caro concupiscit adversus spiritum" ita quod est ibi rebellio et per cum proportio alia certa multae autem auctoritates aliae hoc clamant quod est lucta et pungna et quod incontinens vincitur et superatur a passionibus dicitur 7 ethicorum et etc 2 de anima dicitur quod appetitus sunt contrarii

Item si voluntas aeque faciliter et aeque libere elihttp://scta.info/resource/gal5171-6ciat actus suos circa omnia opposita sicut deductum videtur esse per argumenta praete?tia et quod ipsa uniti non poterit etiam infinita alia resistentia et inclinatione tunc aeque facilie esset sibi et homini per eam velle subire martirium sicut velle levare festucam quod non apparet

Item si aeque faciliter elicere valeat actus suos circa materiam difficilem et circa facilem tunc auferretur omnis maioritas meriti quia tunc aeque faciliter poterit voluntas quodlibet velle et unum sicud aliud quod non videtur unde cristomos dicit quod observatio praeceptorum facilis est consiliorum difficilis sed magnae remunerationis

Item hoc vult philosophus 2o ethicorum capitulo 3 et 3o ethicorum in fine quod nichil difficilius est quam a delectionibus abstinere unde secundum eum fortitudo nobilior virtus est quam temperantia

ad illud dubium respondendum est concedo quod voluntas libere potest elicere actum virtuosum et cum probatur quod non quia virtus consistit circa difficile verum est / et quod magis virtuosus est vincere quod fortius movet in oppositum actus primi virtuosi quam quod minus et quod semper quanto difficilius tanto virtuosius est illud vincere sed hoc ulterius sustinere potest diversimode modus tamen unus scilicet ille quid concedit voluntatem esse infinitam licet non esse deum mihi non placet

// Item nec ille modus mihi placet qui ponit volutionem esse infinite activitatis se vigoris in agendo sed finitae perfectionis in essendo quia licet aliqua entitats perfectior in essendo minus sit activa quandoque actum semper habet quidlibet antum de entitate quantum de activitate nam agere praesupponit esse et perfectum agere et perfectum esse sicud probatur alias de omni creatura finitae perfectionis et virtutis eam esse et non infinite

Praeterea ista responsio non est nisi fuga et evasio difficultatis

Igitur aliter potest quis ymaginari de hoc uno modo quod ista difficultas sic solum respectu appetitus sensitivi quod sic difficilius homini secundum appetitum sensitivum vincere vel respuere in una materia quam in alia et quod quanto motum est fortius contra inclinationem naturalem appetitus sensitivi canto semper difficilius erit appetitui sensitivo vel homini secundum appetitum sensitivum quod vincatur et bre?tur tale difficile vel quod respuatur si sit conveniens delectabile ita quod in talibus aggrediendo tristitia difficile est secundum appetitum sensitivum et magis delectabile magis difficile et aliquod forte ita delectabile ex via parte et ita tristabile ex alia parte quod inpossibile esset secundum habent appetitum ex hac parte vincere respuendo vel ex illa aggrediendo nisi adiuvaretur adiutorium autem dixt est unum autem est habituari habitubs moderativis passionum quae natae essent in surgere ad praesentiam talium obiectorum ex bona assuefactione et disciplina acquisitis etiam appetivi sensitivo sicut patet in duobus pueris etiam parum vel nichil adhuc utentibus ratione vel libero arbitrio quorum unus sic bene morieratus et bene disciplinatus qui multum decenter demittit prosequi delectabile in honestum et sustinere propter honestum tristitia quaedam et de alio in naturalibus simili priori sed nondum educato planum est in quod totaliter alio modo se habebit quam prior hoc etiam patet in multis brutis animalibus quae nihil participant contingenti libertate sicud canis unus in disciplinatus etiam de mensa deum rapit cibum et aliter canis aeque famescens sed disciplinatus non obstante praesentia et sensatione rei sibi multum delectabili nihil tale acceptat eo quod habituatus est ex disciplina abstinere et a delectabili praesente et ita proportionaliter est de sustinendo et aggregiendo triste ac terribile propter quod secundum ethicam totam mirabiliter iuvat circa huius bene a pueritia assuefieri et educari quia habitus ex assuefactione aquisiti inpediunt passiones insurgere et insurgentes reprimunt et moderantur

2m adiutorium est voluntas quae libera est mediante ministerio rationis dictantis quid fugiendum et quod prosequendum licet appetitus sensitivus id eest ipsamet in hominibus secundum appetitiones sensuales inclinetur ad unam partem tamen totum hominem facit incontrarium ferre et hoc est quod dicitur 3o de anima particula 47 vincit inquit aliquando et movet seipsum sicud speram appetitus appetitum cum incontinentiaentia fuerit sicut enim ut ibi exponit commentator spera caelestia necessitatis cuius motus proprius est motus diurnus transferet secum de ortu ad occasum speram planetarum cuiuslibet si eius motus proprius sic in partem contraria ita enim in operante secundum rationem cuius est continens ex 7 ethicorum qui fortes habet passiones sed ipsas non sequitur sed rationem cuius appetitus sensitivus inclinat ad unam prosecutionem et intellectus in oppositum appetitus superior conformans se rationi vincit et secum trahit id est ad prosecutionem ad quam ipsam inclinat appetitum sensitivum de se et sua pronitate inclinat in contrarium haec est se ipsam in homine secundum sensitivam appeti?em et alterius reiationis haec facilicatio cum priori quandoque tantum iuvat ut iam non sic quaestio difficile appetui sensitivo conformiter duci tota ergo difficultas in huius secundum habent modum ponendi attenditur penes appetitum sensitivum non penes intellectum quia tunc ipse in nullo difficili quin valeat liberrime velle oppositum et ita libere durissimum subvenire martirium sicut quodcumque aliud quantumcumque leve et haec erat responsio in puncto magistri Ricardi Camsale

Et tamen licet reputem hanc viam pulchram et mihi verissimilem quo ad hoc quod terror huius vel delectantas non inpediat in aliquo voluntatem nec difficultatem sic quin ipsa semper facillime possit nisi aliud obstet habita de liberatione voluntarie idem respuere et amplecti id est velle vel non velle illud quod secundum rationem iudicatur volendum unde eetiam secundum augustinus et anselmus de libero arbitrio capitulo 5 per totum quasi metus mortis qui tamen metus cadere posset inconstantem utrum in casu non potest necessitare hominem quin liberrime possit velle non mentiri seu nolle mentiri et si initiatur tali metu libere mentitur quia aliter pro mendacio non puniretur etiam secundum anslemum semper habet anima aliquid liberum unde servare possit iustitiam licet difficile sic videre posito quocumque puncto difficultatis in voluntate respectu volitionis eliciendae quin tandem augmentando difficultatem et fortitudinem materiae difficultatis ipsa possit tandem subito vel successione necessitari saltem per poenam necessissimam sibi possibilem in me imminere ne actum eliciat quod tamen non concedimus cum etiam teneamus firmiter quod ipsa possit praeeligere adnihilari et hoc libere quam de ordinate contra dei praeceptum aliquid velle et etiam quilibet bonus homo hoc in somet ipso experitur et forte tam nullum malit vere unum secundum opinionem exemplum augustini posset sibi offerri quod esset secundum rectam rationem sibi magis odibile et propter hoc hanc partem illius responsionis concedo concedo etiam 2o aliud dictum eiusdem viae quod valde difficile est homini quantumcumque velit libere quod velle debet secundum deumdictum et secundum rectam rationem passiones intollerabiles quasi sustinere pro eo quod hoc secundum sensum et appetitum sensualem penalissimum est et ideo quasi summe meritorium et virtuosum et eodem modo abstinere a maximis delectionibus secundum appetitum sensualem quia est homini multum difficile licet velle abstinere si aliud non abstinet facilimum sic ymmo et delectabile sit viro bono secundum voluntatem praehabita de liberatione debita ideo etiam tale velle est virtuosus et meritorium et virtuosius quo difficilius ex parte obiecti nec mirum si habitudo potentiae ad ipsum velle et posse velle facilior sic quam sustinere posse quia saepe efficaciter volumus facillime in nobis impossibilia quare igitur non difficilia non quidem ad volendum sed ad sustinendum vel si hoc difficile sic velle hoc est per aliam volitionem retenta inclinantem formaliter ad contrarium ut pote qui intense diligit semet ipsum et bonam dispositionem corporis sui et hic ex hic habet voluntatem et magnam inclinationem ad fugiendum illud quod corrumperet et laederet eam sed cum tali volitione absoluta ad semetipsum ex dei amore vel iustitiae et virtutis servandae vel alia occasione possibile ei erit velle tristitia sustinere et delectiones in debitas fugere actum semper remanet difficultas sustinendi de hoc Ricardus super illud omne caput languuidum dicit quod in nobis post lapsum primi hominis cognitiones cognitionibus contradicunt affectionibus affectiones resistunt et surgit gens contra gentem et regnum adversus regnum et insurgunt saepe boni motus contra malos et mali contra bonos et quod magis est mali contra malos et dividuntur contra semet ipsos ymmo quod hiis omnibus miserabilius est boni insergunt contra bonos quis enim nesciat quam gravius saepe contentio fiat inter avaritiam et gulam non dico de talento sed de uno solo nummo dum quod una vult expendi alia praecipit reservare

Item aliud saepe loquitur iustitia aliud minima et quod dicitur ab una contradicitur ab alia haec ille per istum modum potest voluntas habens unam volitionem per istam difficultari respectu alterius et iuxta hoc potest poni alius modus a priori sed quomodo meretur tunc volendo cum hic sit ita facile

/ Responsio quod ipsa eadem natura realiter cui ista volitio est ita facilis ad causandum est cui ipsa penalitas volita difficilissima est ad sustinendum propter hoc satis rationabiliter sibi inputatur ad meritum quia citius vult tanta poenalitatem sustinere quam illicitum perpetrare non propter difficultatem tantae volitionis sed propter difficultatem quam libere posset vitare tollerandae poenalitatis

Quamquam haec duo vera sint et multum probabilia actum non video quin falsae quenter voluntas respectu temptionum fortium et passionum sensualium magnam et quandoque etiam respectu quarumdam volitionum patiatur difficultatem cuius mentionem non facit prima via praetacta licet non neget eandem et hoc contingat uno modo quando insurgunt vehementes et fortes passiones ir vel melancoliae vel timori vel sensualis inflammationis circa carnalia et simile et voluntas vellet tales tollere sed reprimendo satis sentit de rebellione et difficultate ad hoc faciendum sicut dicit apostolus de se ipso "habeo legem in membris meis" etc et sequitur "quis me liberabit a corpore mortis huius" Et alibi "datus est mihi stimulus" etc et secundum quod facta vehementior vel minus veheminis huius passio secundum hoc difficilius vel minus difficile est voluntati illam reprimere quod tamen potest licet cum difficultate ad horam et tanta posset esse quod esset sibi illam reprimere inpossibile

Sed tamen ad hoc tenere se posset facillime in actibus volitionis difformibus inclinationi valet huius passionibus non sine difficultate maxima secundum appetitum sensualem alio modo contingit hoc iuxta conclusionem principalem sicut enim aliqua volitio necessitat ad aliam habitis aliis requisitus ita quandoque una notabiliter inclinat ad aliam intantum quod stante una illarum penalitatum suspenditur alia et quandoque una inpendit aliam et quandoque remittit aliam et quandoque impossibilitat ad aliam exempla istorum quilibet in se ipso experitur Exemplum inclinationis est quod eo quod aliquis habet erga aliquam amorem intensum amicitiae experitur se inclinari ad amorem concupiscientiae quo sibi desideret prospera et similia et penale esset tali velle talem dehonorare et huius stante amore amicitiae erga illum nisi ad corrtionem vel ad magis bonum illius exemplum hoc est in bruto in quo dictum esse eset non esse diversas animas sensitivas et tamen offeras panem cani in extremitate tindule culcellie et partucias eum dure cum mambrio si capiat panem vel 3a vel 4a vel 5a vice quantumlibet famescat ex una parte inclinabitur prosequi panem et ex alia parte inclinabitur se sub subtrahere tiore pene imminentis cuius ratio est quia unus appetitus in uno inpedit appetitum alium Et propter hoc argumentum quorumdam de inclinationibus prosecutionis in prosecutiones oppositas vel de duabus inclinationibus in prosecutionem aliquam in eius oppositum necessitantia necesse non debet movere ad ponendum in homine sensitivam ab intellectiva respectu distingui cum in eadem anima ut patet in exemplo iam posito utrumque valeat simul inveniri ita est saepissime de appetitibus volutionis homo enim secundum voluntatem ut patet per anselmum in libro de casu dyaboli capitulo 13 15 16 habet affectiones commodi et iusti inclinativas incontrarias partes ad oppositum velle dicere quod contingit saepe aliquem sic disponi quod apprehensis delecitonibus secundum secundum volitivie statis placent utpote debite divitiae et honores et super semper placerent et prosequerentur nisi perpenderetur quod eorum prosecutio et appetitio illicita esset ita quod timor filialis die sine offensae vicandae vel poenae gehennae inc?rendae retrahunt ab incepto sicut recte ex alia parte timor ictus retrahit canem a prosecutione tibi propter quod casu illo diffinitur voluntas per semet ipsam et quantum licite posset ideo stante tali amore difficile est sibi illa respuere et cedet eam quod sibi praeceptorie incasibus sibi placitis incredicuntur sicud etiam est de filiis obedientiae qui quidem secundum praecepta dei satis licita amant volitione et saepe quando talia eis prohibentur pro habitum per hominem displicet ipsis tam praecipiens quam praeceptum et difficultatem etima in voluntate patiuntur quia licet velint simpliciter obedi?e et dicta non contempnere nec praelatum quia tamen omnino vellet si licite possent et affectant illa pro habita quantumlibet ideo difficultatem et tedium ex huius volitionibus in partes oppositas inclinantibus patientur Si viae dictae iam non placent

Restat 4a pulchra et probabilis sed quantum aestimo minus pari vera Et est quod passio sensitiva vel obiectum delectabile vel triste secundum sensum vel temptatio et sic de aliis facit voluntati difficultatem etiam ne ita faciliter sicut sine ea eliciat actum volitium et maior maiorem sed non in 2lo maiore in 2lo maiorem sed decrescit maior?o ex una parte licet ex alia per partes aequales crescat maioratio passionum vel temptationum in tantum etiam quod in infinitum procedendo numquam deveniri poterit ad virtutem finitam id est ad temptationem finitam quae unitere valeat voluntatem sicut nec procedendo ubi est quantumcumque parva resistentia in passo in transmissione naturali in infinitum numquam devenietur ad virtutem finitam quantumcumque magnam quae talem transmutationem facere valeat inniscantibus prima virtus in tanto tempore naturaliter aget eodem modo in proposito minorari poterit facultas libera voluntatis ita quod difficilius et difficilius poterit in actum propter temptationem maiorem duplo et 4lo et sic in infinitum sed tamen numquam per finitum procedendo tolletur quin libere licet difficilius eicere valeat actus suos

Ex praedictis pate ad formam argumenti secundum primam viam supponitur et sumitur falsum scilicet quod voluntas cum difficultate unitat quia via illa nullam ponit difficultatem in voluntate respectu cuiuscumque vel quantumcumque difficilis unitendo non plus respectu difficilius quam levis quia ista difficultas materiae secundum illam viam non respicit voluntatem in eo quod voluntas sed appetitum sensitivum vel voluntatem in eo quod sensualitas est

secundum secundam viam quae completius dicit dicendum quod nulla materia vel temptatio quantumcumque vehemens facit difficultatem voluntati ad eliciendum actus suos non plus magna temptatio quam parva sed ita difficultas est in tollerando vel abstinendo vel in respuendo passiones et in hoc secundam 3am viam quod voluntas seipsam difficultat volendo simul absolute vel conditionaliter aliqua quae vix compatiuntur se sicut superius declaravi secundum 4am viam diceretur quod licet tanta passio tantum difficultatem voluntatem non tamen dupla duplo etc sicut declaravi per exemplum et illam responsionem sed magis sic causata quam vera videtur iuvare experientia licet enim incarcerari per unum diem vel simul poni intellefrigio sic poenale odiosum et verecundum actum incarcerari duobus diebus et sic proportionaliter non est duplo tristius ac verecundius

contra ultimam responsionem potest argui quia licet duplum non duplo plus difficultatem tamen tantum poterit addi quod duplo plus diffinibit et tantum quod 4lo et sic in infinitum igitur non solvit / dices quod voluntas ex hoc quod circa unum virtuose agit resistendo facilius potest resistere 2o et ita potest crescere facilitas ex parte voluntatis sicud ex parte obiecti delectio vel tristitia Contra si primum obiectum voluntatem sic dispositam sicud est in principio aliquantulum diffi?cat igitur si tunc non illud sed magis tale concurreret plus diffiniret ex quo 11 illud obiectum primum voluntatum sic dispositam quia penale est difficultat magis poenale magis diffiniret si voluntati sic dispositae concurreret etc patet quomodo arguendum sic

Contra tamen responsionem quam eligis istarum trium potest argui quia omnis actus poenalis est contra voluntatem quia nihil est poena alicui secundum anselmum de concepu virgili capitulo primo q nisi quod est contra voluntatem igitur voluntas poena si est poena odit igitur non est in potestate voluntatis quod poenam dum est poena non odiat quacumque deliberatione praevia igitur respectu actus odiendi poenam dum remanebit poena non est voluntas divina etc

dicetur sicut communiter et bene quod anselmus intelligit si est actus aliquis alicui poenalis quia tunc est contra voluntatem et contra naturalem inclinationem vel contra affectionem commodi ipsius voluntatis vel contra voluntate deliberatam rectitudinis non tamen semper contra voluntatem id est contra affectionem iusti ipsius voluntatis ymmo respectu affectionis huius est voluntas praehabita deliberatione semper plena domina nec respectu illius habendae difficultat nisi modo concesso

Contra saltem dato et videtur verum quod voluntas ita posset affici affectione naturali ad aliquid puta ad vitandum vel fugiendum mortem vel huius quia non erit in potestate voluntatis non habere talem volitionem et hoc etiam fuit praeconcessum quod aliquando est voluntati difficile tollere affectiones sensualitatis et aliquando inpossibile ponatur igitur quod aliquis habeat affectionem huius ita intensa sicut posset habere ad aliquod multum delectabile et quaero an tunc voluntas per suam libertatem possit in contrarium secundum affectionem iusti ita faciliter sicut si non afficeretur vel non si non vel minus faciliter tunc ut prius arguebatur cum virtus sua libera resistendo sit finita sic poterit tandem vinci afferendo sibi aliquod aequae tristabile vel delectabile simul cum priori vel multa in quacumque proportione habuerit igitur intentum si aequae faciliter tunc non haberet necesse fugere octiones fortificationis et aliorum malorum et ita faciliter posset resistere maxime ottiosi sicut minime quia nulla penitus foret sibi difficultas talia eliciendi vel respuendi voluntarie

Praeterea illo dato nulla assuefactio ad malum inpediret vel diffiniret voluntatem ad volendum quod bonum est secundum dictamen rationis consequens falsum et consequentia philosophus 2 ethicorum capitulo 8 ubi dicit si aliquis non ignorans ex quibus erit in iustus volens iniustus utique erit non tamen si velit iniustus existens requiescit et erit iustus Et potest duo exempla unum de sano quiescienter et voluntarie in cibis modicis ex hoc incidit in aegritudinem tucn quidem id est in principio inerat ei non aegritudo emisso aut non ad huc aliud exemplum eius quem aliquid mittendum inquit nec dimittendi lapidem adhuc ipsum possibilem resumere sed tamen in ipso mittere et proicere principium enim in ipso est hoc idem videntur velle sancti nam aristoteles dicit 6 metaphysicae consuetudo est altera naturaliter similiter gregorius super illud arboremfici dicit quod culpa gravis in consuetudinem ducta ita obligat mentem ut nequaquam surgere possit ad rectitudinem conatur et labitur quia ubi sponte diu perstitit ibi et cum vnoluerit coacta adit

// Item yfi?rus crisostomos de summo bono coguatio praevia delectionem parit delectio cosensum cosensus actionem actio consuetudinem consuetudo necessitatem probata est igitur felicitas consequentis

Item 3o argui potest quod temptatio et similia possunt voluntatem diffinire quo ad actus volendi et nolendi habnedum quia dicit discipulus anselmi de libro arbitrio capitulo 6 non possum inquit dissimiliare non obstantibus cuius assertionibus de voluntatis libertate quandam inpositam esse in eadem voluntate quam omnes experimur cum violentia temptationis superamur et quaerit multipliciter quae est haec vis et respondet discipulis vis temptaitonis et post fateri me or nos aliquando praemi temptationibus ut sine difficultate non valeamus nolle quod suggerent et respondet magister quod haec vis non eam avermittit a rectitudine si ipso non vult quod suggerit temptaito qua propter inquit dubitare non dens hanc in potentiam servandi rectitudinem quam dices in nostra voluntate esse cum temptationibus consentimus non esse ex inpotestate sed ex difficultate haec autem difficultas permittit voluntatis libertatem inpungnare namque potest in vitam voluntatem expungnare nequaquam invitam Et iterum in sine capituli concedit discipulus quod non potest voluntas tenere suam rectitudinem sine difficultate hic autem ut dicit non aufert eidem voluntati perserverandi in rectitudine potestatem haec iste si sint vera igitur etiam respectu actus volendi servare rectitudine seu respectu affectionis iusti patitur difficultatem

Item idem probari potest ratione quia quodlibet movens vere difficultatur in movendo quiau invenit in passo resistentiam quae aliqualiter inpedit a motus velocitate vel ab efficacia et expeditione agendi haec videtur probari posset inductive sed voluntas per asseritum sensitivum appetitum et naturalem affectionem commodi inpeditur ut videtur ab intentione effectus et acceleratione ipsius quod subito eliceret sine tali resistentia et similiter effectum intendit et per decrementum deductis appetitus sensitivi incontrarium inclinantis igitur proprie loquendo diffinitur et respectu volitionum sequentium iudicium rationis quod sic sic volendum nec valet dicere sicut tu dixisti quod ita difficultas est in reprimendo motus sensitivos non respectu volitionis eliciendae post habitam deliberationem quod volendum sic quia ratio iam facta apparebat contrarium quod inpediatur ne actum ita incensum volendi valeat causare stante appetitu sensitivo inclinante ad contrarium sicut sine illo et per consequens per intensiorem appetitum sensibilem plus inpedietur et hoc est difficultari respectu talis effectus a cuius intentione sic inpeditur

Praeterea adhuc stat prima forma sicud in primis ad pdunctum si enim per appetitum sensualem inclinantem in contrarium remittitur actus volendi vel inpeditur ne sub gradu intenso causari valeat a voluntate igitur intensior motus sensualitatis inclinans ad oppositum a maiori gradu inpediret igitur tot possent esse et causa gravves quod a toto inpedirent et per consequens tunc voluntas nec intense nec remisse posset in actum liber volendi contrarium

praeterea quaro quare dicas voluntatem diffiniri in reprimendo motus sensitivos aut quia non potest subito talem motum tollere seu destruere et ex hoc sequitur propositio quod actum summum tunc non poterit habere stante passione inclinante in contrarium voluntatis eliciendae cum ipsa ut prius supra dictum est inpediatur ab intentione actus volendi et per consequens sicut continue remittetur vel reprimetur passio vel appetitio sensualis ita successive et non simul intendetur ipsa voliito conformis rationi rectae ad contrarium et hoc est voluntatem diffiniri respectu talis actus ut prius vel hoc dicetur quia maior et gravior passio requirit maius tempus pro responsione quam minor et si hoc igitur intensior actus volendi requirit magis tempus pro sui augustini cari?ne in praesentia appetitus ad contrarium et hoc ut prius est diffiniri igitur nulla est evasio hic nisi sit solum disputatio ad nomen quin proprie loquendo voluntas per appetitum continuum resistentem diffinitetur ad volendum

ad primum responsionem et bene in disputatione unus doctor quod quantumcumque crescat passio illata ab obiecto delectabili vel tristabili secundum sensum dummodo plene stet iudicium rationis et non absorbeatur per poenam vel delectionem quod eo modo quo loquitur aristoteles 7 ethicorum capitulo 8o dicit quod secundum omerum varia corrigia dolose cypri gene id est veneris est deceptio quae suratur intellectum spisse sapientis eodem libro capitulo 5 dicit sit adhuc inquit inpeditum ei quod est pudentem esse delectiones puta eorum quae veneorum nullum enim utique posset intelligere aliquid in ipsa quantumcumque inquam sit passio sit illata stante pleno usu et iudicio rationis crescat adhuc aequae faciliter poterit s vel nolle seu non velle consentire illi magne sicut parvae et gravem respuere sicut remissam licet forte per accidens non ita intense propter alium actum et quod passio poenalis tristiae et passio delectionis tantum posset procedere quod ratio absorberetur et per consequens quod tunc non posset libere in actus rationalis voluntatis requirentes deliberationem vel iudicium rationis probavit per augustinum de civitate dei in quodam loco et hic habeo tantum virum mecum quod actus liberi praesupponunt compositionem et divisionem vel iudicium quod non recolo me ab aliis audivisse illud etiam quod ratio potest absorberi satis patet in ebriis et dorientibus furiosis et pueris etc et ideo oportet bona hora incipere refrenare passiones ne nimis procedant et absorbeant individuum rationis bene tamen credo quod multi mares sive metu mortis sive per vehementiam poenae perdiderent usum rationis ante instans mortis et si passiones sensuales sinat mens invalescere per negligentiam voluntatis sibi imputatur ad peccatum quod ex passione califiet isto modo forte loquitur apostolus prima ad corinthios X capitulo ubi dicit sic fidelis aut deus qui non patietur vos ceptari fieri illud quod potestis sed fatiet etiam cum ceptione proventum ut possitis resistere

ad 2m dicendum quod assuefactio ad malum inpedit et diffinitat voluntatem ad volendum et benefaciendum quia assuefactio in malo facit tale in quo quis assuefit minus malum et minus inconveniens apparere quia talo in quo quis minus malum apparet est assuefactio sicut dicunt sancti quam ante assuefactionem iudicaretur et iterum assuefactio facit quod male passiones gravius insurgant et difficiliores ad reprimendum quam in non assuefactio aliud malum habitus etiam malus incitat habituatum ad similia hanc responsionem probo quo ad aliquis per augustinum enchiridion capitulo 47 peccata inquit quamvis magna et horrenda cum in consuetudinem venerint aut parva aut nulla creduntur usque a deo non solum non occultanda verum etiam praedicanda et diffamanda videantur

Item cesaris in?s?r habet hoc infelix consuetudo ut quanto amplius quilibet peccaverit tanto minus ipsa peccata intelligat et tanto plus cum peccare delectant Item augustini super psalmo 89 omne peccatum consuetudine vilescit et nescit homo quantum sit et gregoris in registro si parvae rei antequam invalescat aditus non clauditur sic catior et erit consuetudine gravior licitum quod ratio constat esse pro habitum haec ille Ex hiis omnibus satis patet quod assuefactio in malo diffinitat ad bonum quia facit minus malum videri et propter alias etiam causas prius tactas

Cum tamen hiis omnibus stat quod si assuefactus iudicet illud esse malum et dimitti debere aliquid ad quod est assuetus ipse potest velle non prosequi ipsum et non velle moveri ad ipsum propter hoc tamen quando operatur illud non obstante consuetudine voluntarie et libere operatur et enim inquit aristoteles 3 ethicorum capitulo 2 principium movendi organicas partes in talibus operationibus in ipso est quorum autem in ipso principium et primo operari et ideo ad auctoritatem aristotelis in contrarium

dicendum quod aristoteles vult ibi quod non est in potestate male habituati postquam male habituatus est sine magna difficultate aliquando non sit male habituari tamen actus volendi contrarium habito iudicio quod ipsum sic malum semper est in plena potestate sic habituari et hic docet ipse philosophus eodem 3 capitulo 8 non similiter inquit operationes voluntarie sunt et habitus operum quidem enim a principio usque ad finem deum summmus scientes et quod secundum singula habituum principii adiectio etc

Ad aliud bene volo quod consuetudo sic cum natura unde ita quae fiunt ab habituatis in eo quod talia non requirunt deliberationem alibi tamen dicit philosophus sicut dixi quod in subiectis et in praecogitatis magis experimur aliquem sic vel aliter habituari ut etiam dixi de ipsa voluntate quod multa vult mere naturaliter ante deliberationem nec obstat quin possit habituatus velle contra inclinationem sui habitus si sic iudicabitur esse volendum et ad gregorium potest uno modo dici quod assuetus ad male operandum non potest faciliter surgere ad rectitudinem operis contrarii operi perverse consuetudinis et hoc est quod dicit origines super epistolam ad romanos non statim inquit cum voluntatem quis habuerit converti ad bona usus boni operis subsequitur cica enim res est voluntas et sine inpedimento convertitur opus vero tardum est quod et usum et artem et laborfem requirit operandi aliter potest dici quod loquitur de parvo assuefactio qui nec plene vult bene nec perserverant sed nunc sic iuxta consuetudinem et partim tepide habet affectionem bene faciendi et partim insurgente passione demittit rationem amorem delectionis haec est intentio augustinis 8 confessionis ubi tum capitulo 5 dixisset quod "ex voluntate perversa facta est libido et dum servit libidini facta est consuetudo et dum consuetudini non resistitur facta est necessitas" et ideo dicit quod licet partim vellet difficile tamen fuit sibi converti ad deum et dimittere parvam antiquam consuetudinem et causam huius assignat quam supra posui de difficultate respectu unius actus propter alium inclinante in contrarium duae inquit voluntates meae una votus alia nova ista carnalis illud spiritualis confligebant inter se atque discor?do dissipabant animam meam etc

Item capitulo etiam redit super idem et quaerit "cuius monstrum est c quem statim cum inperat animus movetur manus et quandoque inperat animus ut velit vult animus nec facit numquid verum hoc monstrum et respondet non ita plene inperat nam si plena voluntas esset non imperaret ut sic esset quia res iam esset non igitur monstrum partim velle parti nolle sed aegritudo animi cum quod non totus assurgi veritate sub levatius et consuetudine praegravatous et ideo sunt duae voluntates quarum una non est tota earum et hic ad est alicui quod deest alteri" haec ille

Contra augustinus dicit quod cum consuetudini non resistitur facta est necessitas quomodo haec stat cum praedictis

ad illud simul et ad ysidorum qui dicit quod consuetudo parit necessitatem Responsio sicut respondet anselmus de libero arbitrio capitulo 5 reddens "ratio usus loquendi quare dicitur invictus et coactus mentiri qui ideo mentitur ut mortem effugiat est inquit et alia ratio quam frequens habet usus tur invictus et volens et ex necessitate dicitur aliquid facere quod tamen volens facit nam quod non nisi difficile facere valemus et ideo non facimus dicimus nos hic facere non posset et necessitate nos sive invitos deserere et quod sine difficultate dimittere nequimus et illud certe facimus hoc nos invitos et nolentes et ex necessitate facere asserimus hoc ergo modo quo qui mentitur ne moriatur mentitur invitus et nolens mentiri ex necessitate quia mendacium vitare non valet sine mortis difficultate" haec ille ideo cum assuefactio sit difficultas non dico ad bene volendum nisi ut praedictum eset ut partim velit partim nolit sed difficultas ad bene operandum et ex sequendum sicut signanter dicit hic anselmus non sine mortis difficultate et non dicit non sine difficultate volendi mori cum inquam ita sic igitur nec sine necessitate male operatur assuefactus ad male operandum Illo etiam modo loquitur idem anselmus ibi capitulo 6 dicens frequenti usu divinis nos non posset ad non quia nobis est inpossibile sed quia illud sine difficultate non possumus non autem difficultas perimit inquit volunti?us libertatem Et per idem respondendum ad 3am reductionem principalem inquam ex anselmo probatur quod voluntas patitur difficultatem in resistendo temptationi forti verum est non respectu actus volendi voluntati contrarium sed respectu passionis refrenandae respectu rei delectabilis illicitae et difficultatem repatitur sustinendo tristitia non autem innoscendo ea sustinere dices discipulus dicit non valemus nolle quod suggerunt

dicendum quod hoc est in illis qui dolent quod illicitum est sequi consuetudinem vel similem actum qui habent dissimilem in se ipsa voluntatem

ad 4m voco in proposito difficultatem respectu actus agendi ubi requiritur conatus quidem laboriosus et quasi poenalis si sequetur effectus talis et est tantum in animatis cum inclinantur et conantur ad aliquid ex miotu appetitus animalis vel rationalis et conantur ad aliud ideo merentur agendo contra inclinationem appetitus naturalis animalis et rationalis agentia autem naturaliter rationaliter mere agentia effectus aliquos licet inpediantur et violententur ne possint in effectus maximos ab eis causabiles stantibus inpedimentis non solemus dicere difficultari sed violentari vel inpediri unde nullus solet dicere solem cum non intense irradiat dictum propter aliquod interpositum difficultari sed nec lapidem cum sursum proicitur violenter non solemus dicere pati difficultatem sed volentiam maior igitur rationis in sensu usi?to vocabuli et sicut praescise sumi solet in hac materia falsa est Et cum probatur ulterius quia difficultas quam patitur voluntas non est in reprimendo motus sensuales propter rationem illam 4am

dicendum quod illa ratio non valet quia maior eius est falsa ad 2am formam dicendum quod conclusio est vera in casu quo absorberetur iudicium rationis per poene magnitudinem ut concessum est quam diu tamen stabit usus rationis voluntas plene poterit respuere illecebram inflammantem vel velle sustinere tristia forte tamen ipse diri poterit ab intentione animali actus per distinctionem et per volitionemluntatem aliam inpeditativam sed huius et iam dictum est non arguit voluntatem difficultari

per idem ad 3am formam non probatur quod vehementia temptationis poterit inpedire ab aliquo gradu actus de quo tamen dubium est an sit ita dummodo ita malum iudicetur sicud alias et iudcio aequali sed iam dictum est quod haec non est eam difficultari respectu talis actus causandi quia respectu proprie actus causandi non oportet immediate laboriose conari sed bene respectu passionis refrenandae pro quo addo unicam auctoritate ubi de libro arbitrio capitulo 10 ubi dicit sic libertas a necessitate aequae contingit deo et universe creace?tur non rationali tam bonae quam malae nec peccato nihil miseria omittitur vel minitur vel nec maior iniusto est quam in peccatore nec plenior in angelo quam in homine manet igitur libertas voluntatis tam plena in bonis quam in malis sed in bonis ordinatior causa integra pro suo modo in creatatur quam in creatore sed in sot potentior et hoc intelligo stante usu rationis et deliberatione haec ille difficultas igitur quam experimur in nobis non est ad volendum si dutetur quod sic volendum sed ista difficultas vel est primo secundum appetitum sensitivum secundum quam difficile est abstinere a delectabili fortiter movente vel sustinere multum triste sicut deinde est vel in secundo in appetitu rationali ad reprimendum vel fefrenandum secundum regulam recte rationis motus appetitus sensitivi vel 3o modo in appetitu utroque vel secundum utrumque ut ita loquar in sustinendo tristia et abstinendo a delectionibus vel 4 illa difficultas est secundum hunc appetitum vel secundum illum ad unum actum propter unum alium actum in eodem inclinantem in contrario executionem ita quod peccati habeatur intellectus ad unum et partim ad aliud in omni enim hiis est quidam conatus t?ru? remissus quando operabitur virtuose laboriosus et q practici et per consequens difficultas post deliberationem modis dictis et per appetitus multiplices ad contrarium ita quod peccati habeatur motus ad unum et partim ad aliud sed contra non est in potestate nostra quibus visus tangamur secundum augustini

Respondet camsale quod hoc est intelligendum secundum appetitum sensualem actum credo quod auctoritas ad litteram vera sic de utriusque circumstantis habitis volitionibus et deliberatione quia statim illis circumscriptis volitio naturaliter causatur ad praesentiam obiecti placibilis et boni vel veri vel apparentis sicud appetitio sensualis nis simul appareat in eodem aliqua conditio magis odibilis quod conditio bonitatis apparentis sit placibilis voluntati vel appetitu sed postquam homo uti incipit libero arbitrio advertendo et inquirendo an ita dilectio sic licita et conveniens potest pro libito suo permanere in actu vel actum suspendere conformiter iudicio et dictamni sive difformiter sicut placet et hoc nisi aliqua alia volitio iuxta 2am conclusionem necessitat ad eadem concipiendam vel abiciendam vel aliquis alius motus praeconcessus

2o etiam dico quod aliquis posset ita pate habituari habitibus et virtutibus volitivis vel intellectivis vel subordinato habitui credam electivo generato ex frequentibus actibus quibus sibi ipsi voluntas determinasset ut statim occurrente quocumque inquirendum esset an sic volendum m?ne et quali sic volendum quod vix occurreret aliquid volibile primo ipsi voluntati quin ante omnem actum volitivum circa illud deliberat utrum sic volendum vel non vel habitus volitivus et electivus ibi iuvaret inclinans ad suspendendum et non ad potinendum actum antequam consulatur intellectus

Dices si voluntas non patitur difficultatem respectu actuum suorum causandorum in gradu sibi possibili secundum exigentiam dispositionis praesentis in cognitionibus et in aliis dispositionibus bonis coris et similibus tunc videtur quod virtutes morales omnino superfluant quia in quantumcumque actum virtuosum et praedeliberatum et praedicatum ponerit indifferenter sine difficultate aliqua

Respondetur quod virtutes morales non omnino superfluaunt tum propter causam immediate praetactam unde 2m philosophum 3o ethicorum maximum signum habitus virtuosi est quod in subito et in proviso eventu debite se habeat nam ibi capitulo 9 dicitur sic principaliter dicetur fortis quia circa bonam mortem ipsa iudicio et quacumque mortem inferunt repentina existentia ubi commentator eustratius in repentinis enim actibus sufficientia eius qui secundum fortitudinem habitus signum et etiam non fortis assuefactus et praeparatus ad aliquod periculum sustinebit utique ipsum haec ille

Praeterea ad idem est aristoteles eodem 3o capitulo 10 fortis inquit erat terribilia homini existentia sustinere non apparentia quam bonum vel turpae vel non propter quod fortius videtur esse in repentinis terroribus ipsa videre et inturbatum esset quomodo in praemanifestis ab habitu enim magis am minus ex praeparatione praemanifesta quidem non et ex si ex ratione et cognitione aliquis praeeligat repentina aut secundum habitum igitur etc tum etiam quia virtutes aliquae morales secundario tantum per se loquendo sunt subiective in ipso appetitu sensitivo tum 3o quia virtutes volitivae quae intrinsece et secundum se virtutes aliae vero scilicet sensitivae secundum extrinsecam denominationem ab habitibus volitivis ille in quam iuvant ad reprimendum passiones et motus sensuales quod est saepe difficile voluntati facere ut in 3a via praetactum est et ideo bene indiget habitibus talium re inpraessivis cum propter 2am difficultatem superius attributam voluntati quanto enim perfectius habituata fuerit ad volendum quod docet tanto minus difficultatur circa tales actus per quascumque aliquas volitiones in oppositum inclinativas et faciliter ad illas vitandas quae actus delucos inpedirent vel informarent tum quia ornant anima dato quod nichil agerent cum 6 quia licet non facilicent in casu ad actum eliciendum quando nichil obstaret modis praetaxatis tamen faciunt ad perfectionem maiorem secundum intentionem in actu ceteris paribus

13m dubium quia secundum anselmum de casu dyaboli capitulo 15 angelus non potuit habere primum actum a se sed si esset causa sui actus libera posset igitur etc

Ad illud respondet camsale et bene quod anselmus ibi modo praehabito ymaginabatur unde inpossibile ad investigationem veritatis sicut et facit aristoteles in multis locis ad probandum aliquod verum ymaginabatur inquit angelum componi per partes et habere primo affectionem comodi sicut habet brutum animal et quod secundum illam partem non posset afficibilis ferri nisi in commodum sibi sicut nec brutum et tamen ageret nec ageret id est non libere moveret se in volitionem boni apprehensi sed merentur sicud brutum deinde ymaginabatur sibi dari 2o aliam partem secundum affectionem iusti id est principium vitale quo posset iuste affici et quo posset moderare se ne excedat in affectione quod commodi ultra dictamen rationis et iustitiae regulas et tunc angelus non potest secundum illum modum ymaginandi habere primum actum a se id est affectionem commodi iusti non potest habere in potestate sua libera circumstantia alia parte ymaginata vel aliter non potest habere primum actum a se id est principium vitale operatum eo modo quo 2m

unde in libro de anima ipsamet anima vocatur actus primus ita ymaginatio anselmi iuvat meam praetactam in solutione instantiae de primis motibus in solutione dubii proximi praete?tis quia ymaginatio illa licet falsa sic et inpossibilis quod unus angelus comporatur ex duabus formis vitalibus sicut quidam ponunt vitam hominis compositam ex duabus animabus quarum una est bruta vel tantum nata effici affectione commodi et alia rationalis nata effici affectione iusti actum manuducit nos ad ymaginandum et concupiendum veritatem scilicet quod unicum simplex vitale principium aequivalens vel supereminens potius tali principio composito si esset potest principare actus suos secundum affectionem commodi et secundum affectionem iusti vel eosdem sic vel sic vel quosdam uno modo quosdam alio modo ymmo mihi apparet quod semper agit secundum affectionem commodi naturalem quando agit praecise mediantibus apparentibus simplicibus nihil dic?ando nec componendo et dividendo licet modo supra exposito habitus virtuosi possent tales haberi et ita prommpti et boni et efficaces quod concurrente obiecto placibili et tristabili quod vocat anselmus commodum vel incommodum suspendat id est non eliciat actum suum id est consulat intellectum hic enim et ipsa potest elegisse actu saepe et secundi habitualiter dispositioni ut semper ita faciat ex magno amore ita iuste et bene vivendi et frequenti experientia quod non est aurum totum quod splendet ut aurum

14m dubium voluntas nihil potest velle nisi bonum vel apparens bonum quia oportet ut habeatur cur vel secundum anselmum et aliquos et experientia est adhuc ex alia causa volumus si quid volumus se dnon est in potestate voluntatis quod aliquid sit bonum vel apparens bonum ergo nec in potestate voluntatis est velle vel diligere dico quod voluntas non vult nisi bonum vel apparens bonum et hoc vel honeestum vel utile vel delectabile secundum philosophum 2 ethicorum commento 3o et 8 libro commento 2o nullus vult aliquid nisi sit bonum vel appareat bonum aliquo illorum modorum non dico nisi aestimetur vel iudicetur esse bonum quia iudicium huius non requiritur semper ad volendum sed ad virtuose et meritorie volendum Similiter tam requiritur apprehensio boni videri vel apparentis aliquo dictorum modorum et hoc simplex vel complex nec aliud est apud me rem apparere quam eius cognitionem haberi concedo igitur illud quod primo assumitur sed ad minorem dico quod ymmo multotiens est in potestate voluntatis quod aliquid sibi appareat bonum quia quando intellectus attendit in aliquo diligibili solum conditionem placibilem in potestate voluntatis est quod ab illa attendenda avertat se intellectus ad conditionem aliam disciplinabilem eiusdem vel circa illud non sic quod albedinem appareat esse mgrum sed quod in eo quod simul est album et dulce accendat quandoque eius albedinem absque hoc quod attendat eius dulcedinem et econtra hoc enim in casu simili multotiens sub est potentiae voluntatis

praeterea argumentum non plus concludit nisi quod non est in potestate voluntatis velle incognitum vel illud quod non esset nec apparet bonum dummodo praecise sic totaliter appareret et conclusio est concedenda sed potestas voluntatis liber attenditur penes hoc quod etiam post quam apparet bonum esse ad hoc praehabito dictamine potest illud voluntas libere non velle vel nolle si habeat aliquod cur verum vel apparens

15m dubium quia philosophus 7 ethicorum capitulo 5 vult quod cum habuerimus sillogismum circa agibilia cuius maior in principium figatur sit universalis minor autem singularis necesse est eligere et operari haec inquit universalis opus altera autem de singularibus quorum sensus iam proprius cum autem una fiat ex ipsis necessariam conclusum inquit oportet autem dicere in factivis operari confestim puta si omne dulce gustandum est omne autem dulce ut unum aliquod singularium necessariam ponentem et non prohibitum simul hoc operari hoc e iste igitur voluntas non potest convenire iudicio rationis

Responsio concedo quod aliquo modo sicut ex una parte necesse est animam dicere id est assentire ita ex alia parte necesse est eam velle et operari sed possit et non prohibeatur sicud quando concedo est evidens non nisi ex praemissis non oportet quod assentiam sic esse sicud denotatur esset per conclusionem nisi prius natura assentiam sit esse sicut designatur per praemissas et tunc oportet ita in proposito si non habeam affectionem conformem ad maiorem licet sub sumatur minor singularis non oportet quod velim quod signatur per conclusionem vel conformiter conclusioni Sed dato quod velim conformiter maiori dicenti quod omne dulce gustare oportet ita quod mentaliter assentiam et simul per hoc conformem me ibi in volendo illi dictamini ut velim generaliter semper quod dictabit ratio debere voluntatem velle et sciam quod hoc singulare sit dulce inpossibile est quin velim etiam hoc dulce gustare et volitio maiori conformis necessitat cum assensu minoris ad volendum conformiter conclusioni sicud docet 2a conclusio principalis et ita etiam esset dato quod voluntas conformiter vellet quod apprehenderet per maiorem etiam si intellectus non assentiret pro hoc facit commentator super 6 ethicorum commento ii sicut super prologum dictum est sit dicens super illud philosophus quoniam quod in mente est affirmatio etc hoc est inquit commentator quemadmodum mens apparens ipsis bonum ex sillogismo affirmatur esse bonum sit appetitus prosequitur ens bonum quod illi tali esse conclusum est et quemadmodum mens abnegat non esse bonum dicens quod conclusum est non esse bonum sic appetitus fugit non ens bonum hoc autem dms esse de viventibus viris cum iudicio et ratione non bene et illud etiam probari potest scilicet quod nisi habeatur voluntas faciendi quod dictabit recta ratio vel nisi habeatur velle conforme maiori non c necessitatur voluntas velle quod concluditur quia scientia actualis est una circumstantia multum aggravans peccatum et quanto scientia est perfectior tanto peccatum et conceptus maior et ideo secundum ecclesiam scientibus infligitur maior poena quam ignorantibus et bene habentes etiam iudicium clarissimum quod expendiret religionem ingredi vel sib?e bonum facere libere remmiunt plus peccatum nec sufficit dicere ad auctoritatem aristotelis 7 ethicorum iam allegatam haec universalis opinio altera aut de singularibus sicud quidam dicunt quod voluntas non inpedita necessario exsequetur sed ipsa potest se ipsam inpedire quia articulus dampnatus est "quod cessantibus inpedimentis voluntas necessario movetur ab appetibili" nec est verum dicere quod philosophus ibi erravit sicut dicit quidam quia loquitur de voluntate conformata dictamini maioris dicentis omne tale esse agendum vel respondendum sicut declaratum est per commentatorem 6 ethicorum

Si dicas quod omnis malus est ignorans ex 3o ethicorum capitulo 3 igitur stante pleno iudicio rationis quid sit agendum voluntas non potest contraire tali iudicio cuius oppositum dictum est quia si posset contrairi tali iudicio non esset ignorans dico quod non omnis in aliis ignorans

Ad auctoritatem illam quod omnis malus etc multipliciter potest dici secundum quosdam dicitur et probabiliter quod sicut exponit glossa illud ad romanos 7 quod ego operor non intelligo super tu secundum glossam esset operandum sed iudicio quod non est faciendum sententia est ista hic malus id est quid peccat ex malitia est ignorans id eest non sciens nec iudicans sic esset agendum ymmo quod non est sic agendum et sicut auctoritas est aliquod propositum

aliter quod loquitur de malo distincto in contra incontinentem in quo incontinente ponit philosophus vigore rationem sed in malo perverso id est habituato iam in malitiam in quo ratio non reluctant appetitivi sed iam sopita est recta ratio et viget erronea sine lucta et haec responsio est secundum mentem aristotelis

aliter si quis velit illud intelligere de omni vitioso sine incontinente sive simpliciter malo tunc dicitur ignorans et non ita perfecte iudicans sicut posset ceteris paribus si non esset sit malus quia eo ipso quod vult oppositum praeiudicari naturaliter remittitur iudicium huius cum voluntas difformat se et obviat in eligendo quia figit appetitivum mentis circa conditionem illam propter quam difformat se magis quam prius et ita remittitur iudicium vel cessat quasi semper vel communiter

16m dubium posito quod voluntas se intellectus non cognoscat nisi unum et conditiones eius et quid faciendum sit circa ipsum et quod omnibus pensatis aliquas conditiones quibus iudicet ipsum esse bonum et eligendum ex debito hoc posito si non eligeret illud peccaret contempnando vel omittendo et omittere non potest ut videtur nisi contempnando igitur peccabit actualiter contempnando non autem potest illud contempnere nisi appareat esse malum igitur non stabit ultima cum iudicium quod ipsum sit bonum et aeligendum quod est contra positum

Respondetur quod stante tali ultimato iudicio quod res sit bona et eligenda adhoc respui poterit quia cum tali iudicio stat vel stare potest apprehensio actus conditionis displicibilis et odibilils illius reis licet non iudicetur propter hoc debere respuit sed potius contrarium qua apprehensa appeti poterit contra iudicium rationis et respui iudicatum similiter per oppositum si iudicaretur ultimate respuenda si tamen aliud conditio placibilis appareret in eadem re appeti posset non obstane communi iudicio rationis haec est senentia philosophi 7 ethicorum capitulo 4 ubi tracta de sillogismo incontinentis ibi enim dicit in sententia quod incontinens saepe habet duas maiores sub quibus sumit unam minorem et conformans se perductum concupiscientiae maiori alteri appetens rem inpertatam per terminos ipsius infert cum illa minori communi conclusionem statim cui conformat se appetitus non conformando se primae maiori cui assentit intellectus et ideo nec cum minori conformat se conclusioni illatae ex eisdem verbi gratia sit ita una maior vera cui conformat se intellectus per assensum sed non voluntas per consensum nullum gustandum dulciorem sumatur maior una cui voluntas se conformat per consensum ducta concupiscentia sensibili omne dulce est delectabile vel gustandum et sumatur sub hoc minor communis hoc est dulce aliquo demonstrato sequetur appetitus huius sensibilis quia concupiscentia ducet et relinquitur alia conclusio sequens ex alia maiori et minor communi ita quod non inmanebit iudicio conformi istius conveniens sed figet iudicium intellectus et eius appetitivum in aliquo desiderato commisso illo et conformabit se in opere ad inclinantionem concupiscentiae movere enim potest unam quamque particularum scilicet concupiscientiae ita quando voluntas se conformat appetitui brutali licet commentator dicat hoc de concupiscentia sensuali quod mo?at et ducat etiam nolentem quod falsum est nisi intelligat nolentem prius voluntatem ante ho?m?a passionis quare accidit a ratione aliqualiter et operione incontinenter agere non contrarie autem secundum se ipsam sed secundum accidens concupiscentia enim contraria sed non opus recte ratione expone omnia vocat rectam rationem iudicium quod nullum dulce gustandum est et opinionem non secundum se sed secundum concupiscentiam sibi contrariam iudicium quod omne dulce est delectabile et similiter in similibus assumit etiam aliquid quod forte habet instntiam vel habere posset scilicet quod omnis culpa omissionis requirit conceptum quod intelligatur tamen de conceptu interpretatio

Sed dices possibile est quod aliquis iudicet aliud esse bonum et nullam penitus apprehendat conditionem displicibilem in eodem nec aliquid aliud apprehendat pro tunc tali ergo casu posito aut poterit ipsum velle vel non velle ac non si non propositum contra libertatem voluntatis si sic et non potens respuere nisi apparens malum vel displicibile et nihil tale per casum apprehendetur sibi convenire igitur

Responsio quod poterit ad hoc nolle illud quia poterit aliter dispositioni aut avertere quod non advertit vel avertere se ab alio quod tunc cognoscit sed non stante tali cognitione et omni alia circumscripta scilicet circumscripta omni apprehensione cuiuscumque conditionis mael vel displicibilis et cuiuscumque alterius appetibilis actum tunc est in actu primo sufficienti ad alia apprehendenda forte vero tunc res non bene et perfecte cognoscitur nec ultimate practice se moraliter quia prudentia quae est recta ratio agibilium habet conferre ipsum eligibile ad suum oppositum et similia quod hic non fit

Sed tunc est dubium an stante illo casu voluntas non possit non velle sit apprehensum aliud enim est nolle de quo est iam responsum et aliud non velle

et videtur quod sic quod voluntas est libera praesupposito dictamine ad conformandum se illi aut non secundum dicta sed hic habet dictamen igitur etc

Similiter aliud dubium est isto casu posito an voluntas possit intellectum avertere ab apprehensum se iudicato sic esse bonum et sic mediate nolle ipsum vel non velle

et videtur quod sic quia aliter oporteret eum prosequi omnino quod sit apprehenditur et tunc non videtur mereri prosequendo quia non esset retento casu in sua potestate non prosequi

contra si voluntas illo casu posito possit intellectum avertere et sic non velle hoc seu nolle igitur ista adversio ut videtur esse volita igitur et cognita et sub ratione boni quod est contra positum

praeterea secundum dicta voluntas quam diu poterit habere iudicium practicum quod sic agendum sit vel non sit potest non obstante passione inclinandae in contrarium se conformare recto dictamine rationis dictet ergo intellectus sibi quod nulla volitio sit eligenda ad hoc circumscripto omni alio iudicio practico huic igitur dictamini voluntas potest se conformare quo posito quaero an voluntas velit sicud dictatur an non si non vult ergo non vult velle aliquod nec tunc potest conformari tali recto dictamini si vult sequitur idem quod non vult conformiter suo dictamini quia dictamen est quod nulla volitio sit tunc causanda

praeterea iudicet intellectus quod a actus voluntatis sit bonus et habnedus pro nunc pro alia horula et nullus alius actus ymmo quod quilibet alius esset pro tunc malus et non habendus et hoc iudicio vero vel erroneo non curetur et quaero tunc an voluntas possit se conformare rationi qua dictatur a debere haberi vel non si non propositum contra prius dicta si sic igitur poterit velle habere a si hoc falsum quia velle habere a esset actus alius ab a et dictatum est quod nullus alius actus praeter a est adhuc habendus igitur etc

Et confirmatur illud quia stante praedicto dictamine de solo a actu habendo inter actus voluntatis advertatur simul cum hoc quod a actus non potest esse volitus nisi per b actum voluntatis alium igitur inferri poterit quod b actus non est habendus igitur vel non poterit voluntas se conformare illi dictamini vel non volet habere b nec etiam habebit b et si hoc nec habebit a quia si non volet habere b nec etiam habebit b et si hoc nec habebit a quia si non velit habere a non movebit se ad habendum a

praeterea secundum anselmus in de concordia voluntas numquam deserit rectitudinem nisi volendo aliquid quod rectitudini non concordat sed si actus voluntatis possit suspendi secundum iudicium rectae rationis in casu et pari ratione in casu aliquo contra iudicium rationis ibi peccaret ommittendo et per consequens desereret rectitudinem quia sic sermo de culpa morali igitur hic erit volendo aliud et si non or?at igitur similiter in proposito

ad primum istorum aestimo quod si ultimate dictetur evidenter nullo remanente scrupulo in contrarium aliquid esse bonum conveniens et agendum et nullo penitus ymaginato vel concepto quod possit esse motum per motum obiecti vel conceptio cur suspenderet actum volendi quod tunc volet simul cum hoc sis sicut potest ponit casus principalis nihil omnino displicibile vel disconveniens negatur voluntatis apprehendatur in obiecto sic dictato et hoc probat ratio ad 2am partem dubii huius

ad 2m in contrarium quando arguitur quod praehabito dictamine voluntas potest se illi libere conformare vel non est libera dicendum quod potest quia potest apprehedere aliquid aliud sibi placibile quod plus placeat sibi quam quod dicatur vel quia potest reflectere se super se et velle experiri libertatem suam vel permanere in amore vel prosecutione ductati non obstante contra libet aliquo motivo vel allectivo per motum causae conceptae in contrarium et in casu in quo nullum cur omnino voluntati occurreret neque complexe neque incomplexe apprehensum in tali arrato casu permanente bene concederem quod non posset se non conformare dictamini rationis sed contra hoc directe manet secundum dictum

ad quod dicendum quod voluntas potest avertere actum ab obiecto actualiter apprehenso sed non nisi aliud confuse aut distincte apprehendatur sed si nihil aliud nisi aliud confuse aut distincte apprehenderetur neque distincte neque confuse non video quod voluntas posset intellectum avertere si ista tamen intentio apprehenderetur unde posset voluntas si ita sibi displiceret intellectum avertere ab eodem vel ab eius obiecto nisi aliunde inpediretur sicud est de dampnatis tunc occasionem levissime a casu habere poterit divertendi licet tunc actualiter non habeat unde hoc faciat

Et cum arguitur si stante casu integre si voluntas simul non potest velle avertere intellectum nec non velle dictatum necessario prosequeretur nec mereretur prosequendo Responsio querendo utrum a casu accidat sibi tale dictamen quod nihil aliud allectum in contrarium simul perciperet sed hoc vix esset possibile naturaliter per unum momentum temporis et tunc non video quod iterum mereatur noviter per talem actum prosequi etiam vix posset nixi attenderet quid faceret vel aliquid aliud retractum vel occupatum attentionis vel huius et dato quod non ibi iterum dicemur quod si deliberate circa illud sciavisset quod inventum est per iudicium esse bonum tunc totum sibi ass?? ad meritum vel nonum propter novitatem actus vel ad contina?ionem vel ad prosecutionem prioris sicud est de illo qui continuat pereg?d? suam ad sanctum audeam et tamen saepe non attendit quid faciat nec ille etiam in proposito attenderet quid faceret sed solum attenderet circa obiectum dictatum tum etiam quid mirum quod utinus non noviter meretur nec noviter ageret virtuose cum virtus consistat circa difficile et hic nulla difficultas nec legimus etiam aliquem meruisse in casu quo nihil occurret quod natum esset allicere vel movere ad contrarium vel ad non sit volendum

ad 3m dicendum quod illo casu posito et stante voluntas non possit ad plenum conformare illi dictamini nisi nullum actum elciendo tunc et sic suspendendo se ad horulam ab omni actum et hoc h?e esset conformari illi dictamini aestimo tamen quod si inadvertenter ex amore habituali vel acoi?li conformandi se rectae rationi vel nullum actum volendi habere perm vel nihil peccaret licet aliter esset et aliter faceret quam facere vellet sicut negans loquelam concedit loquelam id est ponit loquelam sed contra si voluntas in sito casu libere suspenderet actum ita quod nullum haberet uteretur libertate sua aliter enim ?o videtur libere nullum actum habere sed hoc falsum quia nullus libertate suae voluntatis ut videtur utitur nisi mediate actuato et per consequens tunc non suspenditur ab omni actum

ad illud potest uno modo dici sicud dicunt aliqui quod prima consequentia non valet igitur tunc uteretur libertate sua et tunc haberet dici quod libere suspendere se ab omni actu non esset usus eius sed debita privatio et libera usus Et iam aliquo modo potest aeque faciliter dici quod libera suspensio voluntatis ab omni actu est uti libertate et per consequens potest dici quod usus liberi ipsius voluntatis ita bene constat in libera suspensione ab actu dictato non debere haberi non obstante allectivo ad illum habendum sicut in positione ipsius

aliter forte posset dici ad primum argumentum et talia quod licet libere possit voluntas omnem actum dictatum debere non haberi velle non habere tamen forte si dictaretur nullum actum omnino debere haberi dictamini tali non posset libere se conformare sed de quocumque in speciali vel quibuscumque decratis posset sed prior responsio mihi plus placet hanc tamen haberent illi dicere qui ponent peccatum omissionis nonquam posse esse sine peccato commissionis

// ad 4m iuxta ultimam praecedentem responsionem satis patet quid esset dicendum scilicet quod non posset illi dictamini se conformare quia secundum veritatem illud dictamen esset quasi dictare quod deberem habere a et tamen quod non agere deberem vel niti a habere vel velle habere a uta esset dictamen quasi ligans ad opposita et per consequens sic irrationale quia inexperle?le una tum fantasia ad hoc evadendum non obstante tali dictamine esset suspendere voluntatem ab omni actum volendi conformari illi dictamini quo dictatur a debere haberi sed haberetur aliud dictamen puta quod eundum est ad ecclesiam et hoc respectu cuius dictaminis a esset electio illi conformis et non executio solum conformis sicut erat respectu posterioris dictaminis tunc posset se conformare ni dictamini 3o quo dictatur nullus actus praeter a habendus per omissionem cuiuslibet talis alterius actus et tamen conformare se modo positivo medio dictamini conclusio dictatur eundum esse ad ecclesiam vel hoc erit habere a etc

ad 5m dicendum quod anselmus loquitur de desertione positiva quae est peccatum commissionois in voluntate vel extra et taliter non potest communis deserere remisionem nisi volendo plus aliquid aliud vel nisi volendo aliquid quod rectum non concordat scienter velle

17m dubium quia si sit tunc a causa contingente aequaliter proveniret actio alia contra commentatorem 2o physicorum commento 48 ubi vult quod contingens ad utrumlibet non invenitur in causis activis sed materialibus solum igitur voluntas non potest active causare contingener actum a materia Et confirmatur quia si est indifferens ad causandum velle vel non causandum neutrorum causabit donec determinetur ita indifferentia nam non stante ita in differentia non est rationale quod plus capiat unam partem quam aliam Ista autem determinatio non videtur nisi velle esse vel nolle et sit oportet ante omnem liberam voluntatem volitionem praecedere aliam hoc falsum quia tunc necessitaretur ad partem unam per illam nonliberam et quia tunc esset processus in infinitum

Responsio quod isto modo multi intelligunt commentatorem cuius occasio est quia philosophus in illo passu investigans in quibus reperitur casus dicit quod non in hiis in sunt necessario vel in maiori parte sed in hiis quae raro contingit ut pote causale est quod tripoda cadens frangat mihi caput quia neque necesse est si cadat quod frangat mihi capit neque in maiori parte contingit ut fragnat mihi caput cum cadat sed raro et in minori parte et ideo eclipsis non est causalis quia licet raro contingat non tamen a casu contingit tamen causa eclipsis ponitur et quia philosophus in illo processus mentionem non facit de contingentia aquali dubitat commentator quare de illo et huius contingente non faciat philosophus mentionem et respondet commentator quod a contingente aequaliter nulla actio provenit secundum quod est contingens aequale quoniam natura eius est natura materiae non naturae formae actiones igitur quae non sunt necessarie neque contingentes in pluribus necessario proveniunt in minori parte et secundum hoc non erit casus incontinenti aequali neque etiam aristoteles divisit unum modum actionum actuum in quibus invenitur casus

Ex qua auctoritate ut videtur sequitur quod causa contingens aequalis sit materia non forma id est passivum et non activum et quod nihil debet dici causabile respectu causae contingenter ad utrumlibet

Item post dicit quod contingens aequaliter non invenitur inpotentiis agentibus sed in potentis passivis et earum in eis quarum imperatio ad receptionem duorum contrariorum est aequalis sive sit anima sive non anima et sequitur cum contingens aequaliter invenitur in poassione non actione non inveniuntur actiones quae sunt aequaliter nisi in passivis quare divisit in hoc caso aristoteles contingens aequale

Ex istis omnibus videtur esse de intentione commentaris quod nulla potentia activa aequaliter respicit oppositos contrarios effectus sed quod ex se necessario determinatur ad unum effectum ex quo concludunt multi ulterius quod nec voluntas nec alia causa potest de novo aliquid agere nisi sibi de novo adveniat novum vel aliud determinatum ipsius ad agendum sed illud de voluntate inprobatum est inprobatione primae conclusionis

dicendum est igitur quod commentator intelligendus est hoc dixisse de causa activa mere naturali in cuius potestate non est indifferentia agendi vel non agendi vel suum contrarium si cetera uniformiter concurrant sed de causa activa libera non est hoc verum respectu effectuum quos libere nata est causare vel non causare in casu et quibuscumque aliis concurrentibus uniformiter se habentibus et secundum okam super 2m philosophorum hoc dicit commentator contra avicennam contra quem principaliter in loquitur qui dixit quod respectu diversarum causarum idem potest esse causale in minori parte proveniens et respectu alterius in maiori parte sicut ambulo si attribuatur potentiae motivae in loco erit causalis quia non est ita in natura illius potentiae movere plus quam quiescere sed si attribuatur ad appetitum qui facit motum non erit causalis

Ex quo patet quod acut voluit dicere quod non est aliquod causale respectu alicuius contingenter aequalis quod est mere naturale sicut est potentia motiva in loco bono distincta contra appetitum quod est inpossibile secundum commentatorem quod probat ex hoc quod tale contingens aequale quod est pure naturale et non liberum non est nisi passivum seu materia quia omne actum naturale est necessarium determinatum ad certum effectum nec potest non agere nisi inpediatur vel nisi deficiet aliquod requisitum ad talem actionem loquitur tunc commentator breviter de contingenti aequali naturali non libero et secundum hoc exponitur prima auctoritas quoniam natura eius contingens aequalis necessario naturalis non liberi est natura materiae non formae et tunc in contingenti aequali naturali non libero non est casus sed quando dicit quod aristotelis non divisit unum modum actus in quibus invenitur casus ddebet sic intelligi quod aristoteles non divisit am?e modum actionum in quibus invenitur casus tam communiter dictus quam iste casus qui distinguitur a forma unde casus qui distinguitur a fortuna numquam invenitur in contingenti aequali sed fortuna quia pertinet ad agens in proposito bene invenitur in contingente aequali actio extrinseco extrinseca

ad aliam auctoritatem per idem quod contingens aequale non liberum non invenitur in potentiis passivis et cum additur agentibus sed in potentiis passivis et cum additur et hoc in eis in quibus invenitur ten praeparatio quae est aequalis ad receptionem duorum contrariorum sive sit anima sive non

dicendum quod loquitur de anima brutali non de anima intellectuali vel si loquitur de anima intellectiva hoc non est idem respectu quorum est causa activa mere naturalis non libera sicud respectu actuum multorum cognoscendi respectu enim talium non est anima causa accidentia contingens aequalis sed respectu actuum multorum diligendi vel odiendi mediante vel immediate bene potest nec est plus inconveniens quod idem per idem respectu divisorum sic actum naturale et liberum quam quod idem sit pater unius et filius alterius vel quod idem per eandem qualitatem sit simile uni et dissimile alteri

per idem ad aliud contingens aequaliter invenitur in passione non in actione pure naturali et haec est causa quare aristoteles divisit in hoc capitulo contingens aequaliter quia s agit ibi de actio a quo potest aliquid dici esse actualiter non de activo a quo provenit aliquid a forma haec ockam ibi enim hoc non negaret quia hic suis principiis repungnaret adductis in probatione principalis conclusionis quod si commentator intelligat omnio dicta sua simpliciter de omni activo tam verbo quam naturali nego eum et ita negat eum r?dm igitur dicens hic poni radicem haeresis suae qua tenuit deum nihil posse agere contingenter et libere quia deus nihil pati potuit et secundum eum solum in potentiis passivis invenitur contingens aequale actum aliter glossat e. d. potentia quaestione 4a articulo primo in solutione 3ii dubii contra se dicens quod aristoteles et commentator contingentia aequaliter ad recipiendum et non recipiendum ponunt solum in potentiis passivis ideo negaverunt deum contingenter agere per formam quam deberet recipere ad 5o quod ageret et per consequens negaverunt eum habere novas cognitiones et voluntiones per quas contingenter ageret dico igitur quod haec conclusio solum et non plus sequitur ex illo antecedente utrum autem ponerent primum ens contingenter agere per volitionem quae esset 6a sua non habetur ex hoc neque eius oppositum videtur igitur dicendum inquit ille quod potentiam aequaliter se habere et per contingentiam contingit tripliciter uno modo ad recipiendum et non recipiendum formas absolutas alio modo ad agendum et non agens actione cuius non est principium sufficiens per se 3o modo ad agendum actione cuius habet principium sufficiens actum actum est quod contingentia aequaliter primo modo solum est in potentiis passivis licet aliae potentiae pati possint a se ipsis et aliae ab extrinsecis

Idem de 2o sensu quia talis ad hoc quod agat oportet quod recipiat formam novam per quam agere debeat et illud est verum in quo licet sive sit anima sive non anima sed de contingenti aequaliter 3o modo non oportet quia sic iretur in infinitum nam nos experimur quod omnibus concurrentibus uniformiter anima potest causare volitionem et nolitionem oppositi cogniti aliter enim stante cognitione non indigeremus praecepto et consilio de diligendo aut igitur ibi aliquid est quod omnibus absolutis praesentibus potest indifferenter agere vel non agere et habetur propositum quia tunc ista actio non requirit piorem determinationem aut solum determinatur per aliud ad agendum de illo quaero sicut prius et sic in infinitum

Sed prior responsio licet ista sic bona clarius vadit ad passum illum sic igitur potest uno modo dici quod aristoteles loquitur de casu secundum quod distinguitur contra fortunam et sic praecise contingit agenti naturali non libero et a tali non provenit etc

potest dici d quod loquitur de effectu extra quod nullus talis provenit a voluntate creata nisi prius saltem natura determinet se per actum elicitum interiorem antequam producat aliquid extra

ad confirmationem patet per illud quod dictum est quod ipsamet voluntas determinat se causando volitionem vel nolitionem quia in ipsa sicut est indeterminatio ita et determinatio determinatur igitur cum causat libere volitionem per suam naturalem libertatem

18m dubium si sit sequitur quod stante errore in appetitu sensitivo iuxta modum loquendi quorumdam vel proprie magis loquendo stante actu appetitus sensitivi deordinato voluntas posset ex libertate sua elicere volitionem rectam quod non videtur quia voluntas tenetur refrenare appetitum sensitivum aut igitur refrenat et tunc non est deordinatio in appetitu sensitivo aut non refrenat et tunc non est rectitudo in voluntate cum tenatur refrenare

ad illud respondetur quod assumptum concedendum est ad probationem dicendum quod voluntas non sit tenetur refrenare semper appetitum quod in praesenti totaliter et plene ordinetur hoc enim non semper in potestate voluntatis est sed sufficit sibi ad rectitudinem quod faciat quod in se est et statim ut saepius incipiat refrenari vel dato quod non dummodo voluntas quantum potest tenetur ad hoc illa passio pro tunc non reputabitur voluntati dummodo non fuerit in culpa respectu illius iam non habenti habiti

19m dubium si aliquod moveret ad ponendum voluntatem libere principare volitiones et nolitiones praehabita deliberatione hoc praecise esset sicut tangitur supra quia aliter pro suis volitionibus nec esset digna praemio nec pena nec laude nec vituperio ex quo sequitur quod voluntas nec mereretur nec demereretur nisi libere et contingenter volendo vel non volendo et per consequens si praecise per actionem dei vellet quod dictatur et sicud dictatur habere ita quod ipsa met voluntas nec effecisset nec continuaret volitionem huius per eam non minimus mereretur et si hoc igitur magis mereretur quia agit sic volitionem quam quia per eam vult vellent enim per eam si a solo deo esset et tamen secundum hoc per eam tunc mereretur igitur ita vere vel verius sicut volitio dicitur meritum ubi agitur libere ab ipsa voluntate ita et ipsa actio voluntatis poterit dici meritum sed actio voluntatis est ipsa voluntas quia respectuus actionis non distinguitur ab absolutis igitur voluntas vere poterit dici meritum hominis quod falsum est ergo primum ex quo hoc sequitur

dicendum quod licet actio quaelibet sic res aliqua absoluta non tamen actio est ipsum agens nec forma qua agit sed potius effectus dum producitur est actus ex eo quod ab agente procedit et idem est actio quod recipitur in passo ab aliquo quia secundum philosophus 3 physicorum actio et passio non differunt nisi sicut via ab athomis ad chebas a via chebis ad achenas quia ita via vel motus ab uno in aliud aliter et aliter appelatur sic in proposito et specialiter est dicendum de merito in proposito quia ipsum est operatio li?e facta non autem ipsum principium operans et quod est ipsa actio acta non ipsa res agens si cui placeat vitare principium coagendi actionem mereri vero non est aliquid sicut nec currere sed est habentem caritatem sic vel sic agere et sic habere vel huius

20m dubium et ultimum in hac materia si detur principalis conclusio ergo voluntas contingenti libertate posset principare volitiones conditionatas sicut et absolutas ut pote quod sortes potest velle si esset omnipotens vel papa vel rex promovere per rationem vel huius et tunc per tales volitiones conditionatas posset mereri et demereri sicut per absolutas volendo isto modo secundum rectam ratione vel contra rectam rationem pono tunc quod aliquis conditionaliter sic vellet fornicari si esset licitum vel occidere inimicum si posset hoc facere sine offensa dei quia aliter non et quaero utrum sic volens conditionaliter peccet sic volendo et videtur quod non quia quamdiu propter deum absolute respuitur illecebra nec illi consentitur videtur homo esse tutus a peccato illecebre sed quam dius illecebram solum sub conditione si deo non displicet vult quis conditionaliter et absolute non vult eam ymmo respuit eam quia novit a deo illam prohibitam esse tam diu illecebram absolute respuitur ergo tam dius non peccat per velle conditionale respectu eiusdem

Item ille cui praeciperetur ne libaret patrem suum a morte licite per hoc velle conditionaliter ymmo meritorie igitur a simili videtur in proposito quod velle hoc posset licite si deus dispensaret

Contra ita intense poterit per velle conditionale appetere illecebram quod inflammabitur cogitando de ita re sic conditionaliter appetendo eam et quod erit poenale sibi ea carere vel calorem huius extinguere sine peccato igitur etc

videretur hic dicendum sicut dicuntur aliqui quod velle ita conditio naturaliter solum quae perhibentur et quae non praecise sunt mala nisi quia prohibita non est peccatum sicut in exemplo de filio habente voluntatem conditionalem liberandi patrem suum ita quod hoc absolute vellet si non esset prohabitum ille enim conditionaliter sic volendo meretur titius quam demeretur sed ubi illud quod prohibetur malum est de se et non solum quia prohibetur ibi est peccatum illa velle conditionaliter sicut in exemplis de fornicatione et mandatio quaedam enim ut ait philosophus 2 ethicorum capitulo 6 confesti nominata convoluta sunt cum malitia puta gaudium de malo invercundia invidia et in operationibus adulterium furtum homicidium omnia enim et quae talia dicuntur secundum ipsa mala sunt et de talibus videtur quod non liceat ipsa conditionaliter velle sed haec responsio non sufficit ut videtur quia episcopo vel sacerdoti licuit filios accepta uxore ante sacerdotium genuisse igitur non erat nec esset illicitum sibi de se sed solum quia sacerdos est et obligatus ad contrarium de facto et cum tali non licet conditionaliter hoc velle

Sed hic dici posset consequenter quod talis peccaret quia misso manu ad aratarum respicit retro obligavit se ad contingentia et sic conditionaliter velle uxorem ducere est quasi pervipendere illud quod fecit quia si esset scienter faciendum bonum propositum quo bovit contingentiam stante huius conditionali voluntate nequaquam faceret non sit autem de illo qui vellet fornicari si non fuisset a deo prohibitum non vult autem absolute ex quo deus prohibuit quia ille conditionaliter voluit specialiter illicitum non sic autem sacerdos ille sed sibi illicitum ex praefacto

Sed contra consequentiam diu perserverat quis inperfecta obiectiva quo ad deum non videtur mortaliter peccare sed talia velle conditionalia respectu illicitorum quibus quis vellet talia si non esset illicita vel non displicentia deo non obstant per factae obomine quo ad deum igitur non sunt peccata minor patet quia licet velle talia non esset illicita vel dolere de hoc quod talia deo displicent sic deordinate velle non solum conditionaliter sed sine conditione tamen praecise ea conditionaliter velle sub conditione non affectata non concupita deliberate non videtur illicitum nec in aliquo prohibitum igitur sic velle si nullum aliud malum committeretur non est contra obei?am deo debitam igitur non sunt peccata moralia saltem quod concedo quin sint venialia non videtur mihi bene possibile quod excusentur in casu quando habentur vane et inutiliter sine fructu tamen si iungatur absoluta nolitio eorum propter deum sit vellem hoc si esset licitum sed modo nolo quia prohibitum a deo non solum videtur non esset peccatum sed actus meritorius propter velle deo perere et nolle illicitum perpetrare

aliter responsio quod quaedam velle conditionaliter libere causata sunt valde meritoria puta cum consequens propter deum vellet iuvare in opere si haberet unde et sic de aliis in quibus recta ratio dictat quod deberent fieri vel expedirent ad salutem si conditio sub qua vult quis ea poneretur in esse et quaedam ex opposito sunt valde demeritoria sicut velle committere adulterium si esset oportunitas et quaedam vana et inutilia sicut si homo multum insisteret sine fructu quid faceret si esset rex vel papa in illis quae fieri nec ratio suadet nec dissuadet et in multis aliis huius in quibus esset vana et inutilis occupatio secus est de multis ad quae a deo absolute inclinamur secundum sensualitatem et per appetitum intensivum secundum affectionem naturalem vel commodi a quibus nos retrahimus propter deum quod tamen veallemus ea si essent licita et talia velle ex tali causa praecise conditionaliter cum aliquo velle absoluto propter dum non credo esset illicita quando causaliter occurrunt insistere cum talibus per cogitationem morosam usque ad inflammationem vel alias deordinatas passiones eset illis interpretative condelectari et in eis complacere hoc est illicitum et prohibitum vel quibus est ipsum opus exterius vel exsecutio illicita sed hoc non est ex volitione conditionali talium praenominata quia ista circumscripta quamvis immoraretur talibus illecebris per solam cogitationem et minimam ymaginationem naturaliter insurgunt passiones non habendae ex culpa sicut habentur in tali casu

Item dico quod optare quod tales conditiones sub quibus talia sunt volita et quod deo non displicerent et huius est deordinate velle et graviter potest causare nec talia sunt velle conditionalia sed desideria absoluta intus tamen velle longe minimus quam peccatum quo absolute quis vellet illud quod conditionaliter supponebatur prius velle

ad argument pro 2a parte principalis dubii dicendum quod illa inflammatio illicite circa habita per culpabilem negligentiam voluntatis vel interpretantium consensum in delectiones tales inputatur ad culpam non ratione conditionalis volitionis operis exterioris si liceret sed propter permissionem illicitam vel potius procurationem vel incitationem talis concupiscentiae inflammantis per morosam ymaginationem et prohibita illi cui non licet opus illud

ad argumentum principale dicendum quod in isto instanti quo voluntas producit actum suum post deliberationem producit illum et ideo quando est id est in eodem instanti prius nulla quam tenet ipsum posset non causare eum et ad philosophum dicitur communiter a tenentibus conclusionem hanc mecum quod in eo dicto philosophi omne quod est etc ly necesse notat necessitatem consequentiae non consequentis ad hunc intellectum ista consequentia est necessita si aliquid aliquando est ipsum tunc est sed contra hanc glossam est ipse processus aristotelis primo peryarmenias ubi sumitur dicta eius auctoritas nam ibi intendit dare differentiam inter praesentia et futura contingentia in hoc quod illud quod principaliter est non potest pro tunc non esse sed futurua pro aliquo tempus si sint contingentia possunt pro tunc non fore sed secundum dictam glossam nulla quo ad hoc esset differentia huius qua philosophus quod concedit de principaliter exeunte negaret de contingentibus futuris quia sicud omne quod est etc id est haec est necessitas si aliquid aliquando est ipsum tunc est ita omne quod erit quando erit necesse est fore contra philosophus quia haec similiter est necessaria si aliquid aliquando erit ipsum tunc erit igitur ista responsio non est ad mentem philosophi

aliter igitur dico quod ista responsio non videtur mihi sufficiens ad mentem philosophi quia ista propositio vera est non de virtute sermonis quia constat quod multa nunc sunt quae possunt nunc non esse et per consequens quae nec sunt et non est necesse ipsa nec esse quia transeunte hoc nec secundum modum loquendi communem de nunc ipsum nec non erit nec aliquid per consequens in ipso nunc sed est intentio philosophi quod posita quavis entitate in aliquo in instanti ita quod ipsa sic in tali oppositi non est in potestate alicuius causae eam non esse in aliquo instanti nisi per transitionem illius instantis vel desitionem quia tunc esset possibile quod simul in eo doni instanti esset et non esset quod includit repugnantiam sed secus est de futuro quia non obstante quod anima ante christi erit in aliquo instanti determinato tamen in potestate alicuius est quod ipsa non debeat tunc fore unde posito quod aliquid nunc non sic non potest nunc non esset sed posito quod aliquid erit cras possibile est quod non erit cras sed hoc non est in aliquo contra libertatem voluntatis quia aristoteles non dicit quod omne quod causat aliquid nunc necessario nunc causat illud nec quod omne quod causat quando causat necesse est tunc causare licet haec sic necessaria si aliquid causat aliquid ipsum causat illud et haec similiter si aliquando causat aliquid ipsum tunc causat illud et ideo etiam respectu causare est necessitas consequentiae sicut ex alia parte sed non est necessaria habitudo in omnibus inter rem quae causat et causationem sicut est inter rem et ipsum esse sed contingens si est tam libera ymmo pro eo quod ipsa res est nulla pre licet non ordinat quod duratione sua causatione in potestate sua est quando concurrunt omnia alia requisita ad causationem effectus causare et etiam tunc est in potestate eius eisdem requisitis concurrentibus et non causare tunc unde non sequitur haec res est igitur ipsa causat aliquid nunc sed cum ipsam esse stare potest divisim verum quia contradictorum illorum et in hoc consistit libertas voluntatis seu hoc est eam libere facere quod facit sic scilicet facere nunc quod posset aliter facere nunc

dices sequitur ista volitio nunc est producta naturaliter igitur nunc causatur a voluntate et ultra igitur nunc voluntas causat eam primum antecedens est necessarium apud aristotelem non quidem sic quin possit esse falsum sed sic quod in a instanti non potest esse falsum secundum dicta sic a prius instanti igitur ultimum est eodem modo necessarium et ultra igitur hoc non potest esse falsa in a voluntas causat b sic b illa volitio et ultra igitur voluntas necessario causat b in a eodem modo sumendo ly necessario et eodem modo de quolibet alio causante argueretur et ideo videtur quod ad intellectum philosophi illum ita omne quod causat necesse est causare sicut et omne quod est etc Similiter tu sicud tu arguis de esse quod posita alia entitate in aliquo instanti non est possibile hanc esse falsam in insto instanti haec res est et propter hoc salvas secundum aristotelem quod omne quod est etc et ita arguantur quod posito hoc quod argumenta res causet aliquid in hoc instanti a haec non potest esse falsa in a haec illud causat igitur eadem ratione haec erit vera omne quod causat quando causat necesse est causare et ita responsio nulla

ad primum istorum dicendum ut prius quod argumentum probat necessitatem consequentiae huius hic nunc causat igitur hic non potest nunc esse falsa hoc causat et similiter huius haec volitio nunc est naturaliter id est non praecise a deo igitur voluntas causat eam sed cum hoc stat quod in hoc instanti prius nulla quam poneretur ista causatio vel volitio posset voluntas non ponere eam licet si nunc ponatur non sic meus potestate quod modo non fit posita unde prius nulla quam ponatur posset eam non causare et prius nulla quam eam causet et licet causet quia tamen prius nulla posset non causare ideo libere causat et libere causando libertate naturaliter praevia causatio libere necessitat seipsam ne in hoc instanti possit non causare et propter hoc simul natura vel posterius nulla quam causat redditur a se ipsa vel potius ab effectu ponendo inpotens ad nunc non causandum unde a principio distinguendum est quod dicitur omne quod causat quando causat necesse est causare vel enim potest sic intelligi quod posita natura ista quae nata est in hoc instanti ponere hunc effectum cum omnibus requisitis praeviis effectui non est in hoc instanti in potestate voluntatis non ponere hunc effectum et sic nego eam ut patuit statim per expositionem sequentem nam ad falsificandum hunc intellectum sufficit libertas voluntatis naturaliter praevis omni eius acctioni et causationi in hoc instanti

aliter potest intelligi quod causatione iam posita omne quod causat necessario causat vel necesse est causare et hoc concedo quia per hoc quod causa causat in hoc instanti redditur inpotens ad nunc non causandum sed hoc est posterius nulla quam possit non causare et sic procedunt illa duo argumenta nec aliud debet intelligi per aliae causare cum dicitur quod voluntas aliquando libere causat actum suum nisi quod in tali instanti prius natura quando causat esset in potestate illius non tunc causare sed certe de virtute sermonis loquendo non est dicendum quod potest nunc non causare si tamen de facto esset sed quod posset nec id est in hoc instanti prius nulla non causare quam causet et ita non est de alia causa mere naturali relicta naturae suae et de operato ad cooperandum sibi et non est exponendum de voluntate causante nunc libere causat id est nunc potest non causare licet sicud iam dictum est id est in isto instanti prius nulla quam causet posset non causare

Similiter cum dicitur actus voluntatis libere causatur non debet exponi id est potest nunc non causari hoc enim falsum est si causetur nunc sed sic id est prius natura quam causaretur vel esset potuisset vel posset non causari et per idem patet ad 2m

dices quod haec videtur via theologiae et aliquorum tenentium quod libertas voluntatis non respicit praesens et praeteritum sed fug futurum scilicet magistri hugonis et aliorum et okam quem alias negavi in hac materia dicentis quod libere agere convenit voluntati eius quia in potestate eius est ponere pro futuro actum vel non ponere

Ad illud dicendum quod non quia haec via tenet libertatem voluntatis pro instanti in quo causat actum pro eo quod prius natura quam causet illum posset libere ipsum non causare et ista via salvare potest christum meruisse in primo instanti et angelum potuisse peccare in primo instanti sui esse et similia vera multa quae alia via salvare non potest

Ad illud quod accipitur de magistro et hugonis quod liberum arbitrium non refertur ad praesens non sufficit dicere sicud dicit Rod quod hoc verum sic quod libertas talis quae sit cum iudicio rationis discursivo non est nisi respectu futuri contingentis haec enim responsio falsa est et contra eum quia in instanti terminante talem discursum prius nulla quam tenet est voluntas potens utramque partem eligere alio quin incideretur in articulos multos parysiensis etc nec etiam sufficit dicere licet hoc probabilius multo et proprie veritatem dicatur quam praecedens quod accipit futuram pro posteriori sum secundum tempus sum secundum naturam et sic se habet actus voluntatis in eodem instanti in quo est respectu voluntatis quia constat quod loquitur ibi de praesenti praeterito et futuro sumendo causa pro diferentiis temporis quam mensurae prius autem et posterius nulla non sunt differentiae temporis vel mensurae si ordinis rei per suas naturas

Prima toto tempore quo actus stat in ipsa voluntate et in quolibet instanti quo actus ponitur de facto per voluntatem in ipsa voluntate ipse actus est naturaliter posterior voluntate igitur si glosa valeret in illo instanti quo de facto ponitur actus eodem modo etiam iam positus esset illo modo futuro et tamen iam patet quod respectu actus iam positi non habet libertatem ut ipsum non ponat non quia omne quod est quando est etc

aliter igitur responsio iuxta praedicta iam quo voluntas non habet libertatem respectu praesentis sic quod rem praesentem possit facere non esse pro nunc in quo est praesens ymmo talem libertatem solum habet respectu futuri sed quod prius nulla quam esset praesens in nulla voluntatis ex libertate sua esset quod actum nulla posteriorem non po?ret id est nulla voluntas ex hoc quod voluntas est ad neutram partem causandam necessitatur nec necessario determinatur quia non plus naturaliter repugnat voluntati unum oppositorum quam reloquum sic igitur patet ad ista argumenta concludunt enim unum verum quod scilicet voluntas vel non quam libere causat actum vel quod libertatem habet respectu actus ab ea causalis in instanti quo ipsum causat non quia potest iam causatum non causare sed quia in eodem instanti prius natura quam causet huius posset illum non causare tunc quia quando non est naturalis causat sed voluntas solum in praesenti est igitur solum in praesenti causat et si hoc igitur nec necessario nec libere causat aliquid nisi in praesenti

Similiter suppono quod creatura rationalis si iudicium plenum sibi infunderetur a deo in prima instanti quo est posset in isto mereri vel demereri hoc autem in possibile est salvare nisi in illo instanti per suam liberam indifferentiam respectu actus sui posset prius natura ponere actum quem tunc de facto causat quia si natura determinaret eam ad talem actum ita quod in naturali eius liberate non esset non habere illum peccaret peccato actuali nulla praecedente culpa in eo quod vitare non posset et ideo mri? est mihi in okam de hac materia quod libertas solum est respectu futuri temporis et tamen quod angelus potuisset peccare in primo instanti sui esse et de omnibus aliis qui ista duo simul possunt

praeterea idem esset dicendum de angelo quod peccasset in primo instanti sui esse dato quod praecise per illud unicum instans esset sed tunc non videtur libere peccare nisi decur hoc via quia non haberet aliquod futurum respectu cuius attenderetur sua libertas unde sicut non est nunc in eius libertate esse profuturo ita nec peccare pro futuro

praeterea sicut patebit ex 4 quaestione huius distinctionis si nunc non habet actum a non est in eius potestate quod habeat ipsum ante omne instans futurum et si habeat eum non habebit eum in potestate eius per infinita instantia futura si igitur nunc non peccat nec immediate post peccabit per a actum et si non peccat nec immediate post peccabit per a actum et si nunc peccat per a peccabit nec in sua libertate est contrarium igitur sua libertas respicit praesens modo praeexposito et non futurum nisi sumendo futurum pro posteriori secundum naturam solum

praeterea si angelus posset peccare in primo instanti sui esset si sibi infunderetur plene deliberatum iudicium ergo ponatur unus iste nunc peccat et non habet potentiam ad hoc vitandum per hoc instanti nisi decur propositum nec potuit vitare hoc quia non fuit nec poterit hoc vitare post hoc instans quia hoc solo privatur deus ingenita facere quae utique sunt facta 6 eli ethicorum cum igitur nullus peccet in eo quod nec vitare potuit nec potest nec habet potentiam ut non possit nec etiam poterit ille peccans non peccaret quod est differentiae oppositum in adiecto

Sed hic respondetur secundum aliam loycam sed non variat a puncto reali naturali iam dicto sit quod tamen acciditur quod angelus in a instanti praesenti diligens deum vel aliud quod est etiam per causam primum instans esse eius non potuit ante non diligere quod illud dicitur potest intelligi uno modo sic quod voluntas ipsius non fuit ante libera et potens in a non diligere et hoc est verum alio modo sic non fuisset immediate ante a verum dicere quod voluntas huius angeli potest non diligere in a et hoc negatur unde sufficiet ad propositum 2m unum modum dicendi quod voluntas taliter modo elicit quod anima fuisset verum dicere voluntas quae existet in a potest non diligere in a Exemplum voluntas inpedita a deo immediate ante a ab omni actu potest in a libere et contingenter elicere actum suum Ista logica in nullo obviat rationi praedictae nec habet fundamentum veritatis nisi ex reali iam puncto declarato sicut et ipsemet exprimit dicens quod voluntas tali modo elicit quod fuisset via dixisse etc igitur ex tali modo agere vel habere potentiam ad sit agendum oritur veritas loyce huius si quam habet

Item 6 ad praesens punctum probandum stat argumentum supra per augustinum ad principale factum de duobus per omnia similibus in naturalibus et in omnibus dispositionibus et occurrenti valet etiam usque ad hoc instans in quo unus illorum vult illecebram occurrentem et alius non nec prosequitur illud et inpossibile nisi in hoc ipso instanti praesenti usque ad quod per omnia pares erant utrique posset aliter quam agit agere seu haberet li?am et indifferentem potentiam ad aliter agendum unde enim aliter proveniret diversitas nunc affectionum et non uterque nunc libere unde unus nunc primo vicuperandus est et dignus pena alter laudandus et dignus praemio ymmo ponatur si oporteat quod uterque nunc primo esset sicud de angelo prius si enin tunc uterque necessitaretur facere illud quod facit ita quod nullo modo haberet nunc potentiam aliter faciendi quae ratio laudis vel vituperii

Praeterea illa consequentia est bona angelus meruit in primo instanti igitur contingenter et libere tunc fecit quod fecit et si potuisset in primo instanti mereri igitur contingenter et libere probari potest per anselmum de causu dyaboli capitulo 5 ubi loquens de merito bonorum angelorum certum inquit habens quod si non potuerunt peccare non potestate sed necessitate sed servaverunt iustitiam quare non magis meruerunt a deo gratiam quia servaverunt iustitiam aliis cadentibus quam quia servaverunt rationalitatem quam perdere nequiverunt idem non medium est de illis qui meruissent in primo instanti sui esse igitur etc