Prologus, pars II, q. 3 [Troyes Transcription]

Responsio: dicendum quod aliqui dicunt duo esse requirenda ad hoc, quod in aliquo doctrina causetur.

Primum est lumen; Secundum est ordinatio specierum. Nam sicut ad hoc, quod visio causetur in oculo requiritur, primo lumen, quia sine lumen non sit visio, cum color non moveat visum nisi per actum lucidi, ut dicitur in IIo De anima. Secundo requiritur ordo specierum, quia oportet res visibiles diametraliter se offerre oculo, ut fiat visio. Nam, cum species rei visibiles per totum acrem se multiplicent, si quaelibet multiplicatio sufficeret ad visionem causandam, ita videret homo post se sicut ante se.

Sic ut dicunt ad hoc, quod sciamus, requiritur primo lumen intellectus potentialis, qui est omnia fieri, et lumen intellectus agentis, qui est omnia facere. Secundo requiritur ordinatio specierum, quia sicut eaedem litterae uno modo ordinatae faciunt syllabas, quae aliter ordinatae nihil construunt, ita eadem verba uno oportet modo ordine prolata a generant scientiam, quae aliter prolata nihil faciunt scire.

Dupliciter ergo, ut dicunt, aliquis potest alium docere: vel quantum ad lumen vel quantum ad ordinem specierum. Quantum ad lumen dupliciter: vel lumen de novo creando, et sic docet solus Deus, vel lumen creatum confortando, et sic potest dece docere angelus, quia lumen intellectus nostri ad praesentiam luminis substantiae separatae magis roboratur. Vel species ordinando, et sic potest docere homo inquantum aliqua ordinare dicit vel scribit propter quae audiens vel intelligens movetur ad scientiam capiendam.

Sed hoc, non videtur esse sufficientur dictum: maxime de illo quod dictum est de praesentia luminis substantiae separatae ad lumen intellectus nostri. Nam si ex praesentia luminis substantiae separatae lumen nostri intellectus confortaretur, aut hoc esset, quia ipse angelus mentem nostram illaberetur, aut quia per suum lumen nostro lumini uniretur, aut quia novum lumen per eius praesentiam nostro intellectui infunderetur, vel quia per eius praesentiam novum lumen de potentia nostri intellectus educeretur.

Primo modo esse non potest, quia nulla substantia creata potest illabi essentia alterius.

Nec potest esse secundo modo, quia cum lumen angelum sit maius lumine intellectus nostri, ex praesentia eius nostrum lumen non fortificaretur, sed magis corrumperetur, sicut ex praesentia maioris luminis, corrumpitur lumen minus.

Nec potest esse tertio modo, quia si angelus posset aliquod lumen novum nobis infundere, posset creare, quod nulli creaturae convenit.

Nec istud potest esse quarto modo, ut quod educatur de potentia nostri intellectus, quia nihil educitur de aliquo, nisi praeexistat ibi; oporteret igitur in nobis praeexistere aliquod lumen nobis occultum, quod ad praesentiam agentis fieret immanifesto, et sic nostrum discere esset reminisci, ut Plato dicebat.

Cum igitur ista omnia sint inconvenientia, inconveniens est ponere: ad praesentiam luminis substantiae separatae nostrum lumen confortari, et per hoc, in nobis aliquam scientiam causari. Unde illimet qui istud posuerunt, videntes hoc esse impossibile, in alio loco retractaverunt et reprobaverunt illos qui hunc modum loquendi habuerunt.

Dicamus ergo alia via incedendo unum posse alium docere, V modis.

Primo: lumen creando, et sic praedictum lumen infundendo.

Secundo: lumen eius determinando et uniendo.

Tertio: speciem in telligibilem imprimendo.

Quarto: propositionem et sermonem ex illa impressione formando.

Quinta: illas propositio nes et sermones formatos aliis exprimendo et exponendo.

Primo modo possumus docere quod hanc doctrina docet solus Deus, quia cum ista scientia innitatur immediate lumeni fidei. Sicut lumen nobis est a Deo infusum et creatum, sic oportet praedictam doctrinam tali lumini immediateimmediate solum a Deo nobis esse inspiratam. Ideo II Petri, primo capitulo dicitur quod: ""Spiritu Sancto inspirati locuti sunt Dei homines,"" et per prophetam scribitur quod: ""ipse Deus est quid docet hominem scientiam.""

Secundo modo docere ipse angelus. Nam, cum 'scire' sit 'causam rei congnoscere' secundum doctrinam Philosophi, ille proprie dicitur 'alium docere', qui 'facit eum causam aliquam quicuius cognoscere. Immo, non solum in scientia acquisita, verum etiam in scientia inventa, hoc habet veritatem, quia sive sit inveniens per se ipsum sive adipiscens addiscens ab alio. Ille proprie dicitur 'scire' quando causam rei cognoscit; verum, quia inveniens per se ipsum scientiam antequam causam inveniat, intellectus eius est dispersus et divisus, quia fertur in diversa addiscens vero habet intellectum unicum, eo quod simul proponitur sibi effectus cum causa. Ideo difficilius est invenire quam addiscere. Hic igitur modo angelus potest nostrum lumen confortare, et angelus superior potest angelum inferiorem illuminare, quia angeli multa sciunt et multa vident in divina essentia, quae nos ignoramus. Ex hoc igitur quod nobis illa tenebant nostrum lumen determinatur et unitur, ut sicut antequam sciamus, noster intellectus vacillat et fertur in diversa, sic, postquam scimus et causam rei cognoscimus, noster intellectus unitur et determinatur, sic etiam angelus superior plura videt et limpidius et clarius cognoscit aliqua in lumen gloriae vel in divina essentia quam angelus inferior; potest angelus superior illa, quae sic clare cognoscit, angelo inferiori revelare, ex qua revelatione incipit angelus inferior cognoscere prius non cognoscebat, et eius lumen unitur et determinatur, sicut prius erat sparsum et diversum. Et per consequens lumen eius dicitur esse fortificatum, quia virtus unita fortior est se ipsa dispersa. Per hunc ergo modum hanc doctrinam potest docere ipse angelus. Ideo, de multis quae in hac sacra doctrina continentur, per revelationes angelorum edocti sumus.

Tertio modo hanc scientiam docuit ipse Christus inquantum homo. Nam sicutsicut homo potest imprimere speciem intelligibilem in intellectum alterius indirecte, imprimendo aliquid in sensu, ex qua impressione formatur idolum et similitudo in phantasia, et ex phantasmate illo, virtute intellectus agentis, gignitur species intelligibilis in intellectu potentiali, sic ipse Christus, secundum quod homo per suam incarnationem, impressit sensibus suorum discipulorum et aliorum credentium mysterium suae incarnationis passionis, resurectionis et ascensionis, et aliquo modo mysterium divinitatis per diversorum miraculorum operationes. Ex quorum impressione, receperunt species intelligibiles in intellectu, per quas doceri poterant de omnibus quae in hac doctrina continentur. Unde ipse Christus dicebat eis: ""beati oculi qui vident quae vos videtis""; et Augustinus dicit in libro De disciplina Christiana quod: ""Magister, qui docet hanc scientiam, non est qualiscumque homo sed Christus, qui propter nos incarnatus est, pannis mortali litatis circundatus, propter nos esurivit et sitivit, propter nos lassus ad puteum sedit, per quae omnia ipse caput existens docuit sua membra.""

Quarto modo hanc scientiam docuerunt Apostoli, qui ex speciebus intelligibusbilibus, quas habebant de hiis quae per sensus audierunt et viderunt de Christo debitas propositiones et debitos sermones formaliter et praesentes, docebant; et propter fictos et absentes in Scriptis redigebant. Unde ideo Ioannes in prima canonica sua dicit quod: ""audivimus et vidimus oculis nostris et manus nostrae pertractaverunt de verbo vitae", hoc supple, "annuntiamus nobis"."

Quinto modo docent istam scientiam doctores et praedicatores qui nunc sunt, qui illa, quae conscripta sunt per prophetas et apostolos de mysterio Trinitatis et de Christo incarnato, aliis inferioribus exprimunt et exponunt; unde Damascenus primo libro et capitulo ait: ""omnia quae tradita sunt nobis per legem prophetis et apostolos et evangelistas suscipimus et venerantur et cognoscimus, nihil ultra haec inquirentes.""