Sectio 7

§ 7

¶ consideratio 2a quod quilibet princeps de mundo papa imperator et Rex cum sit homo et sic animal rationale: nulla potestas uel autoritas spiritualis uel temporalis potest principem eximere aut absoluere a lege naturali vel dictamine recte rationis uel legis eterne ut per docte inquit baldus in l. si aquam 6. et 7 columna C. de servitutibus et aqua pluria et allegatur l. 2, ff. de usufructu earum rerum et innocentius in c. bone el. 2o de postulatione prelatorum.

¶ Quinimo non solum legi nature et eterne princeps omnis subiectus est: verum etiam legibus iustis suis quas ipse condidit quantum ad vim directiuam secundum iudicium dei et in foro conscientie. Cuius ratio est: quia cum leges iuste quas principes condunt in tantum iuste sint et per consequens vim habent obligandi in quantum a lege eterna et naturali seu diuinaque a rationabili dei voluntate proficiscuntur tanquam regulis omnium actuum humanorum regulantur et deriuari noscuntur quarum cuilibet necessario princeps omnis subditur et a neutra est solutus relinquitur quod quilibet princeps etiam papa legibus iustis humanitus positis etiam quas ipse tulerit secundum iudicium Dei (ui cuius legibus scilicet naturali et eterna nullus homo est exclusus) sit subiectus: et ubicunque legis ratio seu mens iustum et rectum suaserit: eam seruare et non contra eum facere teneatur. De quo S. Thomas 1 2 q. 96 articulo 4 et q. 95 articulo 2 et 3 in corpore questionis.

¶ Est autem lex naturalis in nobis quedam participatio legis eterne que talem conceptionem hominibus indidit qua dirigi possent ad conuenienter agendum in actionibus propriis. Lex vero eterna secundum Augustinum libro 1o de libero arbitrio. summa ratio cui semper obtemperandum cuius notio nobis impressa est in quantum scilicet omnis cognitio veritatis est quedam irradiatio et participatio legis eterne que est ueritas incommutabilis

¶ Et in libro. 22. contra faustum idem sanctus ait lex eterna est diuina mens seu voluntas ordinem naturalem seruari iubens turbari vetans: Unde non minus proprie dicitur lex preceptum vel prohibitio ipsa cognitio agendorum uel non agendorum: quam ipsa ueritas enuncians quid agendum uel non agendum. Unde hugo de sancto victore libro 1o de sacramentis parte 6 c. "Quid cognitio faciendorum fuit nisi quedam ad cor hominis facta preceptio? Et quid rursus cognitio vitandorum: nisi prohibitio"

¶ Ex quo patet quod non pro libitu cuiuscunque legislatoris lex aut constitutio consistit: sed in recta et regulata ratione. Et propterea Gratianus dixit: "lex humana est quicquid ratioratione consistit" 1 dist., c. consuetudo. Et Baldus in c. 1, de constitutionibus ait quod "lex consistit in substantia rationis est communis omnibus mundi hominibus ergo lex fundata in substantia rationis naturalis communis esse oportet cunctis hominibus ubicunque et quotiescunque casus contingat in quo ratio talis legis occurrerit" inde est quod ratio legis semper magis debet attendi quam ipsa lex id est legis uerba. l. 1, c. quesit longa consuetudo et l. cum muliere ff saluto matrimonio. Et ratio finalis est anima legis secundum Baldum in l. siquis seruo, C. de furtis. unde ubicunque habet locum ratio legis, habet locum ipsa lex: C. de interdictis. l. 1 etiam si verba contradicant secundum archidiaconum et Geminianum in c. ubi periculum de constitutionibus lib. 6 l. scire oportet § aliud ff. de excusationibus tuto et verba a sua significatione cadunt cum res aliter salua esse non potest de qua agitur ff. de inutilibus stipulationibus § quotiens et 2. q. 2. c. omnes et vide glossam in c. propterea de regulis iuris. hec satis aperte fatetur imperator: "digna inquit vox est maiestate regnantis se legibus alligatum principem profiteri quia de iuris autoritate principis pendet auctoritas: et re uera maius imperio est submittere legibus principatum ut nihil sibi princeps licere opinetur: quod a iustitie equitate discondet" hec ex illo iuncta glossa C. de legibus, l. digna uox.

¶ Patet igitur qualiter principes mundi etiam vicarius christi subiecti sunt rationibus legum suarum et eas tenentur obseruare: non quia leges sic dicunt: sed quia ratio sic uult. "dicuntur tamen principes legis nexibus absoluti non quia eis iniqua liceant: sed quia ii esse debent qui non timore pene sed amore iustitie ulantequitatem reipublice procurent vtilitatem et in omnibus aliorum commoda priuate preferant voluntati" secundum polycratum lib. 4, c. 2. dicuntur preterea principes supra leges etc /. supra leges esse maxime papa et imperator in quantum eas ex rationabili et iusta causa non autem pro libito sue voluntatis possunt mutare et in eis pro loco et tempore quandocumque casus rationabilis occurrerit cum aliis secunque rationabiliter dispensare vt in c. licet de constitutionibus lib. 6 et 1. q. 1 c. si ergo sine causa autem legitima veniendo contra ius positiuum non seruando legem quam princeps tulit peccat eo genere peccati et interdum grauius ratione scandali quo alii eas transgredientes ut legitur et notatur in c. Que in ecclesiarum de constitutionibus. Unde ex hoc suo contra conuentiones et pacta sua quibus cunque cum subdito contrahit vt in c. 1 de probationibus et ibi late per doctores.

¶ debet nempe facere ut bonus paterfamilias: cum data fuerit ei potestas pascendi oues: non turbandi aut molestandi. Et debet procedere ex rectitudine iustitie et equitatis non ex affectione speciali ut nota in d. c. que in ecclesiarum et in c. de multa. de prebendis.

¶ Hoc autem semper de principe presumendum est: nisi expresse appareat contrarium potissimum de christi sanctissimo vicario. Princeps enim cum sit custos iustitie non presumitur velle alicui ius detrahere ff. de vulgari substitutione, l. ex facto. Et adducit Baldus in l. 2. C. de seruis. et quod semper habeat pro oculis rationem sequi naturalem et a preceptis naturalis et eternis legis nullatenus declinare: atque actus omnes suos non tam a iustitia poliquam etiam fori regulare: patet per illud quod imperator protestatur in de usi feudorum titulo de pace tenenda in principio per fredericum. "Nos tam diuinas quam humanas leges in suo uigore manere cupientes: et omnibus personis ius suum conseruare volentes" etc. / et in l. digna vox C. de legibus et ipse sumus presul fatetur nullam transgrediendi iura diuina et naturalia et etiam ordinationes apostolorum et dicta prophetarum habere potestatem: sed defendere illa usque ad animam et sanguinem ut in ut 25 q. 1 c. sunt quidam ubi sic dicitur: "sciendum vero summopere est: quia inde nouas leges condere potest scilicet Romanus Pontifex: unde euangeliste aliquid et prophete nequaquam dixerunt. Ubi uero aperte dominus uel eius apostoli et eos sequentes sancti patres sententialiter aliter diffinierunt: ibi non nouam legem Romanus Pontifex: sed potius quod predicatum est usque ad animam et sanguinem confirmare debet. Si enim quod docuerunt apostoli et prophete destruere (quod absit) niteretur: non sententiam dare sed magis errare conuinceretur sed hoc procul sit ab eis qui semper domini ecclesiam contra luporum insidias optime custodierunt". hec ibi. Et q. 2, c. amputato. Ubi Julius papa ita inquit: "Amputato totius usurpationis excessu: nullus presumat que sibi non uidentur esse concessa: ea que sunt ab apostolis eorumque successoribus instituta nulla desidia negligantur: nulla dissenssione uiolentur. nulla concertatione turbentur". hec ibi

¶ Protestatur insuper summus pontifex sue intentionis nunquam esse aliquid providere aut mandare per suas literas per quod alicui preiudicium irrogetur ut in c. licet de officio ordinarii. ubi sic dicitur "quia tamen intentionis nostre nec fuit nec esse debuit iurisdictioni tue per mandatum huiusmodi derogare" et in c. super eo de officio delegati "non tamen est nostre intentionis diocesis archiepiscopo preiudicium generare" et in c. ex multiplici de decimis: "unde quia non fuit nostre intentionis per priuilegium nostrum conuentioni derogare predicte" et de rescriptis c. ad aures quod "cumsit intentionis nostre (scilicet) uni concedere beneficium quod aliud non ledat uel grauet" et in c. olim de consue ibi sine preiudicio alieno etc 25 q. 2. c. de ecclesiasticis et in c. 1, de causa et proprie. "Nec nos contra inauditam partem aliquid possumus diffinire" Sunt etiam alia innumera iura que ad probationem huiusmodi possunt adduci. Et ratio predictorum est ne scilicet inde nascantur iniurie unde iura nascuntur C. Unde ui, l. meminerint. Et de accusationibus c. qualiter et quando el. 1o et c. peruenit 21 q. 1 et de rescriptis, c. nonnulli.

¶ Apparet igitur rectitudo intentionis et amor rectitudinis servandi et non ledendi iustitiam diuinam maxime et in naturalem in preiudicium alicuius apostolici principis. Scit enim melius ipse quod diuina iustitia patrocinante: aliena iura et que unicuique de iure naturali et diuino competunt fixa et immutabilia esse oportet. Quia iustitia diuina necessaria est: ideo non potest infringi nec distingui preiudicialiter per ius positiuum uel legem humanam Ut in c. fi. de prescriptionibus. Quia ciuilis quidem ratio ciuilia iura perimere potest naturalia uero non utique iusti. de legitimis agna. tutoribus § fi. et ff. de regulis iuris l. iure sanguinis. Nec contraria consuetudo hoc poterit c. frustra 8 dist. et c. Ray nutius de testamentis Imo nulla lex potest tollere ea que continent equitatem naturalem ff de capite minutis l. eas obligationes Ratio enim naturalis continens ius necessarium in omnibus casibus id est non solum in generibus singulorum: sed in singulis generum non potest mutari ut notabiliter dixit Baldus in simili in c. fi. de prescriptionibus 3. columna allegat glossa in l. 2. ff. de usufructu earum rerum que usu consumuntur /

¶ 3a consideratio quod causa finalis prefate institutionis concessionis aut donationis papalis regum nostrorum ad imperium illius orbis fuit non quod pretenderet summus pontifex reges nostros hyspaniarum principaliter ad maiorem statum sublimare aut donare amplioribus diuitiis seu locupletiores facere: sed causa omnino finalis fuit euangelii predicatio et fidei aut cultus diuini et religionis christiane dilatatio et habitatorum illius prefati orbis conuersio et salus et sic ob eorum profectum et fauorem. Hec siquidem intendit summus pontifex principaliter et finaliter: non aliquod commodum regum nostrorum uel aliquam eorum temporalem utilitatem: nisi longe se per accidens.

Probatur tum 1 quia nulla causa subfuit nec subesse potuit de iure intromittendi se summus pontifex de temporalibus infidelium disponendis internis et regnis propriis tam remotae ac sine alicuius preiudicio de ecclesia universali uiuentium: quorum notitia nobis aut nostra illis nunquam ante hac fuit audita nisi causa predicande fidei et salutis uie aperiende uniuersis gentibus illis.

Hoc de se patet. cum notum sit apud theologos et etiam apud canonistas et doctos uiros super cap. Nouit de iudiciis et c. per uenerabilem: extra qui filii sint legitimi non se intromittere vicarium christi de temporalibus extra ecclesiam id est inter fideles nisi ex magna et ardua causa pro quo facit durius dictum Pauli de castro in consilio 281, incipiens In Christi nomine, in penultima columne parte, ubi ait quod "papa non potest alicui laico sibi non subiecto temporaliter aliquomodo et cum causa per suum rescriptum auferre dominium rei sue quia cum iste sit actus iurisdictionalis ut notatur in l. C. si contra ius et utilitatem publicam iurisdictio non potest exerceri in non subditos argumentum c. per uenerabilem qui filii sint legitimi". haec ex illo: vide felinum in c. Que in ecclesiarum 10 columna in 3 declaratione de constitutionibus ubi late tractat hanc materiam: sed uerissimum est quod cum causa potest ergo longe minus extra ecclesiam id est de bonis temporalibus infidelium quia nihil ad eum "de his qui foris sunt iudicare" 1 ad corinthios 5.

¶ Tum 2o probatur ex uerbis ipsius Romani pontificis expressis in literis concessionis seu institutionis prefate ubi sic ait: "Cupientes ut ipsum nomen saluatoris nostri in partibus illis inducatur hortamur uos quam plurimum in domino pro sacri lauacri susceptione in qua mandatis apostolicis obligati estis et uiscera misericordie Domini nostri iesu christi attente requirimus: ut cum expeditionem huiusmodi omnino prosequi et sumere prona mente orthodoxe fidei zelo intendatis: populos in huiusmodi insulis et terris de gentes ad christianam religionem suscipiendum inducere uelitis et debeatis" etc. Et sepe ostendit hoc summus pontifex in eisdem apostolicis literis uidelicet concedere superioritatem orbis illius propter fidem predicandam et conuersionem incolarum eius tanquam propter causam finalem aliud certe non concessurus vt plenissime probauimus in nostro tractatu comprobatio de iure regio in fine probationis prime conclusionis

ergo non ut Reges nostros sublimaret ad altiorem statum aut reddere locupletiores principaliter: sed principaliter et finaliter propter fidei et cultus diuini ampliationem illarumque gentium conuersionem et sic ob earum profectum et fauorem. hoc etiam probauimus late in prima propositione tractatus nostri cui titulus est de bello Xalisquino etc. /